ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

Α. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ : Όνειρο στο κύμα’

Ἡ τελευταία χρονιά πού ἢμην ἀκόμη φυσικός ἀνθρωπος ἦτον τό θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἒτους 187… Ἢμην ὡραῖος ἒφηβος, καστανόμαλλος βοσκός, κ’ ἒβοσκα τάς αἶγας τῆς Μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἰς τά ὂρη τά παραθαλάσσια, τ’ ἀνερχόμενα ἀποτόμως διά κρημνώδους ἀκτῆς ὓπερθεν τοῦ κράτους τοῦ Βορρᾶ καί τοῦ πελάγους. Ὃλον τό κατάμερον ἐκεῖνο, τό καλούμενον Ξάρμενο, ἀπό τά πλοῖα τά ὁποῖα κατέπλεον ξάρμενα ἢ ξυλάρμενα, ἐξωθούμενα ἀπό τάς τρικυμίας, ἦτον ἰδικόν μου…

…Εἶχα ἐγώ σουραύλι (ἢτοι φλογέραν), ἀλλά δέν εἶχα ἀρκετόν θράσος ὣστε νά παίξω ἐν γνώσει ὃτι θά με ἢκουεν αὐτή… Τήν φοράν ταύτην ἐφιλοτιμήθην νά παίξω πρός χάριν της, ἀλλά δεν ἠξεύρω πῶς τῆς ἐφάνη ἡ τέχνη μου ἡ αὐλητική. Μόνον ἠξεύρω ὃτι μοῦ ἒστειλε δι’ ἀμοιβήν ὀλίγα ξηρά σῦκα, κ’ ἓνα τάσι γεμᾶτο πετμέζι.

Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1)Βασικά γνωρίσματα στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη θεωρούνται το θρησκευτικό βίωμα και η χριστιανική ευλάβεια. Να επισημάνετε το θρησκευτικό στοιχείο στο συγκεκριμένο απόσπασμα.
(μονάδες 15)

2)Στο απόσπασμα που σας δίνεται να εντοπίσετε τις διαφορές αφηγηματικές τεχνικές που υφίστανται και να προβείτε στο σχολιασμό της λειτουργίας τους.
(μονάδες 15)

3)Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σχέση του αφηγητή με τη φύση; Με ποιους τρόπους ο αφηγητής καταδεικνύει τη σχέση αυτή στο συγκεκριμένο απόσπασμα; (μονάδες 15)

4)Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ως ηθογράφος δε μένει στην επιφάνεια, αλλά διεισδύει και καταγράφει και τα νοσηρά σημεία των κοινωνιών. Τεκμηριώστε την άποψη αυτή βασιζόμενοι στο απόσπασμα που σας δίνεται. (μονάδες 25)

5)Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι στις επιγραφές του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «εκδηλώνεται με όλη της την ένταση η ποιητικότητα της παπαδιαμαντικής γλώσσας». Να συγκρίνετε, ως προς τη γλώσσα και το ύφος, την περιγραφή από το διήγημα «Η βασιλική δρυς» με την περιγραφή της Μοσχούλας στο απόσπασμα που σας έχει δοθεί.
(μονάδες 30)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ,YΠΟ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗΝ ΔΡΥΝ

Μου εφάνη ότι το δένδρον –έσωζεν καθ’ ύπνον την έννοιαν του δένδρου- μικρόν κατά μικρόν μετέβαλλεν όψιν, είδος και μορφήν. Εις μία στιγμήν η ρίζα του μου εφάνη ως δύο ωραίοι εύτορνοι κνήμαι, κολλημέναι η μία επάνω εις την άλλην, είτα κατ’ολίγον εξεκόλλησαν και εχωρίσθησαν εις δύο. ο κορμός μου εφάνη, ότι διεπλάσσετο κι εμορφούτο εις oσφύν, εις κοιλίαν και στέρνον, με δύο κόλπους γλαφυρούς, προέρχοντας οι δύο παμμέγιστοι κλάδοι μου εφάνησαν ως δύο βραχίονες, χείρες ορεγόμεναι εις το άπειρον, είτα κατερχόμεναι συγκαταβατικώς προς την γην, εφ’ ης εγώ εκείμην. και το βαθύφαιον, αειθαλές φύλλωμα μου εφάνη ως κόμα πλουσία κόρης, αναδεδημένη προς τα άνω, είτα λυόμενη, κυματίζουσα, χαλαρωμένη προς τα κάτω.






ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ

1)Η θρησκευτικότητα και η χριστιανική ευλάβεια αποτελούν βασικά γνωρίσματα του παπαδιαμαντικού έργου. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα το θρησκευτικό στοιχείο φαίνεται:
Α)Στις αναφορές στη ¨Μονή του Ευαγγελισμού¨ της οποίας ήταν βοσκός .
Β)Στη χρήση της εκκλησιαστικής λέξης ¨φραγγέλιον¨ και στην αναφορά στο γεωργό με την παράθεση της προσευχής του ¨εις το όνομα… κόπο μου!¨
Γ)Στην αναφορά στους ¨πεινασμένους μαθητές του Σωτήρος¨ με τους οποίους παραλληλίζει ο αφηγητής τον εαυτό του καθώς και στο ¨Δευτερονόμιο¨.
Δ)Στην παραπομπή στο ¨Άσμα Ασμάτων¨.
Ε)Στην απώλεια της κατσίκας που παραπέμπει στην παραβολή για το ¨απολωλός πρόβατο¨ του ευαγγελίου.

2)Οι αφηγηματικές τεχνικές στο απόσπασμα αυτό είναι οι ακόλουθες:
Α)Αφήγηση με εσωτερική εστίαση, ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος , ομοδιηγητικός και αυτοδιηγητικός. Ο αφηγητής είναι πρωταγωνιστής και αφηγείται σε α’πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό δίνεται στο κείμενο προσωπικός, εξομολογητικός τόνος και αμεσότητα, ζωντάνια στην αφήγηση.
Β)Αναδρομική αφήγηση: ¨Η τελευταία χρονιά που ήμην….ωραίος έφηβος¨. Ο ώριμος δικηγόρος περιγράφει ένα γεγονός της εφηβείας του.
Γ)Αφηγηματικά κενά: ι)¨Μιαν ημέραν δεν ηξεύρω πως¨ ιι)Μια άλλην ημέραν με είδεν πάλιν από το παράθυρόν της¨.
Με τα αφηγηματικά κενά ο αφηγητής περνά από την επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα στο μοναδικό γεγονός που θα καθορίσει τη μετέπειτα ζωή του.
Δ)Προσήμανση: ¨Η τελευταία χρονιά που ήμην ακόμη φυσικός άνθρωπος¨. Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης προετοιμάζει ψυχολογικά για όσα θα ακολουθήσουν στην αφήγηση.
Ε)Προοικονομία: ι)στην περιγραφή του κτήματος του κυρ Μόσχου (προοικονομείται το μανιο της Μοσχούλας) ιι)στην ομωνυμία κοπέλας-κατσίκας (αφετηρία του ειδυλλίου). Με τον τρόπο αυτό ο αναγνώστης θα δεχτεί όσα συμβούν ως απόλυτα φυσικά και λογικά.

3)Στον ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ φύση και άνθρωπος αλληλεξαρτώνται και αλληλοεπηρεάζονται. Ο άνθρωπος όσο ζει στη φύση μένει φυσικός, αγνός, αθώος. Η φύση βοηθά τον άνθρωπο να συνδιαλλάζει με το Θεό. Πρόκειται για μια εξιδανικευμένοι σχέση που καταδεικνύεται από τις πολλαπλές περιγραφές που εναποθέτει ο ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ στο έργο του. Γι’ αυτόν η φύση είναι πηγή ζωής.

4)Ο ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ είναι από τους ηθογράφους που δεν μένουν σε όσα ακούν και βλέπουν, στο περίγραμμα, προχωρεί και καταγράφει και όσα διαισθάνεται, έτσι δεν ζωγραφίζει απλώς, αλλά δημιουργεί ανθρώπους, κοινωνίες χώρους. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ μπορεί αρχικά να προβαίνει στην εξιδανικευμένη αναπαράσταση της φυσικής ζωής, αλλά δε διατηρεί το ρηχό αυτό πλαίσιο, καταδεικνύει και τα σαθρά στοιχεία της μικρής αυτής κοινωνίας, την κοινωνική αδικία και ανισότητα, τη διάκριση φτωχών και πλουσίων, τη διαφθορά της εξουσίας.
Αρχικά επομένως παρουσιάζει το νεαρό βοσκό που ζει ελεύθερος, ευτυχισμένος, γευόμενος τις ομορφιές της φύσης. Μιλάει για τους γεωργούς που προβαίνουν σε διάφορες εργασίες στο χώρο της ιδιοκτησίας τους («οργώση…σπείρη») αποβλέποντας αφενός να λάβουν την αμοιβή για τον κόπο τους, αφετέρου να θρέψουν τους ξένους, τους διαβάτες και τα πετεινά του ουρανού. Το κτήμα, όπως δηλώνει, δεν είναι ιδιοκτησία του γεωργού, αυτός το εκμεταλλεύεται και γι΄ αυτό οφείλει να προσφέρει τροφή και στους διάφορους περαστικούς. Κάπως έτσι βλέπουμε να διαβιώνει και ο ήρωας, αφού συχνά εκλαμβάνει καρπούς από την άμπελο της φτωχής χήρας. Αρκείται λοιπόν στα λιγοστά χρήματα που εκλαμβάνει όντας βοσκός του Μοναστηρίου και στους διάφορους καρπούς που οικειοποιείται. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η σκοτεινή πλευρά της πραγματικότητας. Ο συγγραφέας μιλάει για τους λειτουργούς του κράτους, τους αγροφύλακες, που προφασίζονται ότι προστατεύουν τα περιβόλια του κόσμου, ενώ ουσιαστικά εκλαμβάνουν τους καλύτερους καρπούς.
Περαιτέρω περιγράφει την ιδιοκτησία του κυρ-Μόσχου, του μικρού, ιδιότροπου άρχοντα της περιοχής, που μοιάζει με βασίλειο. Αυτός, όπως μας δηλώνει ο ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, αγόρασε τους αγρούς φτωχών ανθρώπων, τους ένωσε, τους περιτοίχισε και δημιούργησε ένα μεγάλο απρόσιτο κτήμα.

5)Και στα δύο αποσπάσματα οι περιγραφές είναι ενδεικτικές της ποιητικής δεινότητας του ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ. Έτσι, και στις δύο περιγραφές συναντάμε την ευρεία χρήση του επιθέτου και της μετοχής. Στην περιγραφή της Μοσχούλας διακρίνουμε τα επίθετα και τις μετοχές «θερμόαιμος και ανήσυχος», «ωραία μελαχροινή», «ωχρά, ροδίνη, χρυσαυγίζουσα», «ηλιοκαυμένην», καθώς και τον υπερθετικό βαθμό επιθέτου «λευκότερος». Αντίστοιχα, στην περιγραφή της «βασιλικής δρυός», διακρίνουμε : «ωραίοι, εύτορνοι», «γλαφυρούς», «βαθύφαιον», «αειθαλές», «πλουσία», «αναδεδημένη», «λυομένη», «κυματίζουσα», «χαλαρουμένη», καθώς και τον υπερθετικό βαθμό επιθέτου «παμμέγιστοι».
Επίσης, και στις δύο περιγραφές συναντάμε πληθώρα σύνθετων λέξεων με εικονοπλαστικό περιεχόμενο. Αρχικά στην περιγραφή της Μοσχούλας οι σύνθετες λέξεις είναι : «θερμόαιμος», «ηλιοκαυμένην», «χρυσαυγίζουσα», «μικρόσωμον», «λεπτοφυή», «κατάστιλπνον», ενώ στην περιγραφή της «βασιλικής δρυός» οι σύνθετες λέξεις είναι : «εύτορνοι», «βαθύφαιον», «αειθαλές». Ακόμη, εντοπίζουμε στην πρώτη περιγραφή το τριμερές ασύνδετο «ωχρά, ροδίνη, χρυσαυγίζουσα» και στη δεύτερη το τριμερές ασύνδετό «λυομένη, κυματίζουσα, χαλαρουμένη».
Επιπρόσθετα και στα δύο κείμενα συναντάμε παρομοιώσεις, που λειτουργούν ως σύνδεσμος ανθρώπου – φύσης και συγκεκριμένα η Μοσχούλα παρομοιάζεται με πτηνό «θερμόαιμος και ανήσυχος ως πτηνόν του αιγιαλού», ενώ στη «βασιλική δρυν» τα κλαδιά του δέντρου παρομοιάζονται με ανθρώπινα χέρια («οι δύο παμμέγιστοι κλάδοι μου εφάνησαν ως δύο βραχίονες») και το φύλλωμά του παρομοιάζεται με πλούσια κόμη κοπέλας («και το βαθύφαιον και αειθαλές φύλλωμα μού εφάνη ως κόμη πλούσια κόρης»). Επίσης, συναντάμε και στις δύο περιγραφές μεγάλη ποικιλία ρημάτων και ουσιαστικών.