Ν Ε Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α
Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Η Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η
Γ. Ρ ί τ σ ο ς
Η Σ Ο Ν Α Τ Α Τ Ο Υ Σ Ε Λ Η Ν Ο Φ Ω Τ Ο Σ
Το ξέρω η ώρα πια είναι περασμένη. Άφησέ με,
στ. 95 γιατί τόσα χρόνια, μέρες και νύχτες και πορφυρά
μεσημέρια, έμεινα μόνη,
ανένδοτη, μόνη και πάναγνη,
ακόμη στη συζυγική μου κλίνη και μόνη,
γράφοντας ένδοξους στίχους στα γόνατα του θεού,
στίχους που, σε διαβεβαιώ θα μείνουνε σα
λαξευμένοι σε άμεμπτο μάρμαρο
στ. 100 πέρα απ’ τη ζωή μου και τη ζωή σου, πέρα πολύ.
Δε φτάνει.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
Ε ρ ω τ ή σ ε ι ς
1. Η Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γ. Ρίτσου ανήκει στη συλλογή Τέταρτη Διάσταση
(για τον τίτλο έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες: συνδέεται με την έννοια του
χρόνου,που είναι σημαντική σ’όλα τα ποιήματα της συλλογής ή ακόμη και με
την ίδια την ποίηση που αποδεσμεύει τα πράγματα απο τις 3 διαστάσεις
τους), η οποία αποτελείται απο 17 «σκηνικούς» μονολόγους, που εκράζουν
βαθύτερες αναζητήσεις του ποιητή πάνω στα μεγάλα προβλήματα της ζωής.
Ποια στοιχεία της Σονάτας του Σεληνόφωτος την εντάσσουν οργανικά σ’αυτή
τη συλλογή;
2. α) Με ποιους προσδιορισμούς ορίζεται ο χρόνος της μοναξιάς;
β) «ανένδοτη, μόνη και πάναγνη, ακόμη
στη συζυγική μου κλίνη πάναγνη και μόνη,...»
Σχολιάστε τη φράση. Ποιο σχήμα χρησιμοποιείται και για ποιο λόγο;
3. Με ποιον τρόπο η γυναίκα προσπάθησε να καλύψει το ψυχικό κενό;
Αυτή η δραστηριότητα της προσέφερε την πολυπόθητη λύτρωση;
Η συγκεκριμένη ποιητική επιλογή βρίσκει σύμφωνο το Ρίτσο;
4. Παρουσίασε βασικά γνωρίσματα της ποίησης του Γ. Ρίτσου, όπως
προκύπτουν απο την συγκεκριμένη ποιητική σύνθεση.
5. Κ.Γ. Καρυωτάκη
Είμαστε κάτι ...........
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες
κιθάρες. Ο άνεμος όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ’άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.
Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποιήσις
Είναι το καταφύγιο που φθονούμε.
Ποιες αναλογίες περιεχομένου εντοπίζετε ανάμεσα στο παραπάνω ποίημα και τη
σονάτα του Σεληνόφωτος;
Α π α ν τ ή σ ε ι ς
1. - Η δομή και η αρχιτεκτονική: ένας πεζός πρόλογος, ένας εκτενής μονόλογος,
παρουσία ενός σιωπηρού ακροατή και ένας καταπληκτικός επίλογος πεζός και
αυτός.
- Η θεατρικότητα που χαρακτηρίζει όλα τα ποίηματα της συλλογής. Στοιχεία
που προσδίδουν θεατρικό χαρακτήρα είναι: οι σκηνοθετικές οδηγίες του
προλόγου και του επιλόγου, ο ελεύθερος στίχος, το χαμηλόφωνο και
κουβεντιαστό ύφος.
- Από τους ήρωες απουσιάζει το βασικό θεατρικό στοιχείο, η δράση.
Αντίθετα αυτό που υπάρχει είναι η ενδοσκόπηση, η εξερεύνηση της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, η ανάμνηση πράξεων, εγονότων και
καταστάσεων του παρελθόντος.
- Η κοινή θεματολογία, οι αναζητήσεις του ποιητή πάνω στα μεγάλα
προβλήματα της ζωής. Τέτοια, κοινά στις ποιητικές συνθέσεις της Τετάρτης
Διάστασης και της Σονάτας του Σεληνόφωτος: ο χρόνος , η φθορά,
η μοναξιά, ο θάνατος, ο έρωτας, ο άνθρωπος ως κοινωνική ύπαρξη.
- Κατά συνέπεια κοινός τόπος είναι ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας των
έργων αυτών.
2. α) Η πορεία που ακολουθείται είναι φθίνουσα. Τα τόσα χρόνια επιμερίζονται
σε μέρες και νύχτες και οδηγούν στα πορφυρά μεσημέρια. Το πορφυρό,
δηλαδή το βαθύ κόκκινο, επιλέγεται απο το Ρίτσο, γιατί χαραρακτηρίζει
μια κορυφαία στιγμή της ημέρας.
β) Στους στίχους ο ποιητής θέλει να τονίσει τη μοναξιά της ηρωίδας,
ακόμα και στη συζυγική κλίνη. Η απουσία επαφής «καταδιώκει»
τη γυναίκα και στη διάρκεια του γάμου της. Φυσικά γίνεται αναφορά
στην ψυχική μοναξιά , στην έλλειψη ουσιαστικής επαφής. Το σχήμα
που χρησιμοποιείται για να δηλωθεί η μοναξιά είναι το χιαστό «μόνη
και πάναγνη, πάναγνη και μόνη».
3. Η ηρωίδα προσπάθησε ν’αναπληρώσει το κενό, γράφοντας ποίηματα που
τα αφιέρωνε στο θεό. Αυτή όμως η δραστηριοποίηση την απομόνωσε
ακόμα περισσότερο απο τους ανθρώπους, γιατί η ποίησή της ήταν
απομακρυσμένη από τη ζωή, τον άνθρωπο, τις χαρές και τις λύπες του.
Το ψυχικό κενό λοιπόν παραμένει βασανιστικό. Ο Ρίτσος ασκεί έμμεση
αλλά έντονη κριτική στην ιδεαλιστική ποίηση, που είναι μακριά απο την
πραγματικότητα της ζωής, τον άνθρωπο, τα προβλήματα και τις ανάγκες του.
Αυτού του είδους η ποίηση ανταποκρίνεται στο δόγμα «Η τέχνη για την τέχνη».
4. Ο Ρίτσος δεν εντάσσεται σε συγκεκριμένη σχολή. Επηρεάζεται από όλα τα
ρεύματα. Θα λέγαμε ότι τον χαρακτηρίζει ο λυρισμός. Εντοπίζουμε τη
συναισθηματική φόρτιση του λόγου, τη χρήση μεταφορών, παρομοιώσεων,
εικόνων. Διακρίνουμε την εμμονή σε λεπτομέρειες, την προβολή
ασήμαντων καθημερινών πραγμάτων, τις συνεχείς παρεκβάσεις, το υπερ-
ρεαλιστικό στοιχείο (ως αυτόματη καταγραφή του ασυνείδητου: ο ίλιγγος,
ο βυθός), το στοχαστικό ύφος, οι αντιποιητικές εκφράσεις, τα σύμβολα
(π.χ αρκούδα), η πληθωρικότητα του λόγου. Ευδιάκριτος επίσης είναι
και ο ποιητικός ρεαλισμός λόγω ιδεολογίας, η κοινωνικοπολιτική χροιά
που αποκτά ο λόγος του έστω και σε λίγα σημεία. Τον απασχολεί ο
μέσος άνθρωπος, η κοινωνία με τα προβληματά της.
5. Όπως και η ηρωίδα στη Σονάτα, έτσι και ο Καρυωτάκης ως δημιουργός
τονίζει την αδυναμία του ποιητή να εκφράσει, να συνθέσει ένα λόγο άρτιο,
ολοκληρωμένο, μουσικό και αρμονικό. Κυριαρχεί η βέβαιη πτώση, το
τσάκισμα της ευαίσθητης αντένας, η τελική ήττα, η έλλειψη αυτοσυγκέντρωσης,
η βιολογική κάμψη, οι τραυματισμένες μνήμες, η ανικανότητα προσαρμογής
στα πράγματα. Το καταφύγιο της ποίησης δε λειτουργεί λυτρωτικά ούτε για
την ηρωίδα, καθώς ασχολείται με μια ποίηση απομακρυσμένη από τον
άνθρωπο, ούτε για τον Καρυωτάκη που δεν μπορεί να την προσεγγίσει.