Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

ΓΛΩΣΣΑ

(σχεδιάγραμμα)

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

• Διακρίνει τον άνθρωπο από τα άλλα έμβια όντα

• Είναι το άρμα της σκέψης και του συναισθήματος

• Διευκολύνει την επικοινωνία

• Διαδίδει και μεταβιβάζει γνώσεις, εμπειρίες, πολιτισμό

• Συμβάλλει στην πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου

• Προάγει τις επιστήμες, τις τέχνες, τα γράμματα, τον πολιτισμό

• Κοινωνικοποιεί το άτομο

• Προσφέρει αισθητική καλλιέργεια και απόλαυση στον άνθρωπο

• Συντελεί στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας

• Αποδίδει την πνευματική στάθμη και ταυτότητα ενός λαού

• Η γλώσσα είναι εθνική υπόθεση, μια και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ύπαρξης ενός λαού, της περασμένης και της σύγχρονης

• Χαράσσει τα όρια του εαυτού μας και του κόσμου μας

• Η μητρική γλώσσα δεν είναι απλό εργαλείο είναι αξία

• Η γλώσσα δεν είναι κατάσταση είναι κατάκτηση

• «Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου» (Wittgenstein)

ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ

ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ

οικογένεια

• Είναι το πρώτο, και γι’ αυτό καθοριστικό γλωσσικό περιβάλλον με το ποίο έρχεται ο άνθρωπος σε επαφή. Το παιδί μιμείται ταυτίζεται με τη γλωσσική συμπεριφορά των γονέων και συγγενών. Το γλωσσικό επίπεδό τους και οι ανάλογες παρεμβάσεις τους (η επαφή με βιβλία, ο έλεγχος τηλεοπτικών προγραμμάτων που παρακολουθεί το παιδί) καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη γλωσσική ικανότητα των παιδιών.

σχολείο:

• Παρέχει συστηματική, μεθοδική, από ειδικευμένο προσωπικό, με επιστημονική και κρατική υποστήριξη, με εποπτικά μέσα (βιβλία κ.ά.) γλωσσική διδασκαλία. Στο σχολείο το παιδί θα διδαχτεί ουσιαστικά και το γραπτό λόγο. Παράλληλα θα επηρεαστεί γλωσσικά και από τους συμμαθητές του.

ΜΜΕ:

• ο λόγος των ηρώων παιδικών εκπομπών, των παρουσιαστών και δημοσιογράφων, ιδίως τηλεοπτικών, καθορίζει γλωσσικά το σύγχρονο άνθρωπο (αν σκεφτούμε μάλιστα ότι 3,30+ ώρες είναι η ημερήσια τηλεθέαση στη χώρα μας)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ 

Οι κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες, δηλαδή οι ιδιαίτερες γλώσσες/ ιδιώματα που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο μίας κοινωνικής ομάδας εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες που τις δημιουργούν όπως είναι η ηλικία, η μόρφωση, η κοινωνική τάξη, το φύλο, η ιδεολογία, το επάγγελμα, η καταγωγή και η περίσταση.

• Γλώσσα και μόρφωση: Οι άνθρωποι ανάλογα με τις γνώσεις και την εκπαίδευσή τους, διαφοροποιούνται γλωσσικά, ακόμη και όταν ανήκουν στην ίδια γλωσσική κοινότητα. Π.χ. διαφορετικά χρησιμοποιεί την ελληνική ένας πανεπιστημιακός δάσκαλος και διαφορετικά ένας αναλφάβητος συμπολίτης του.

• Γλώσσα και κοινωνική περίσταση: Ο χρήστης μιας γλώσσας ανάλογα με τις κοινωνικές περιστάσεις (π.χ. αν παρίσταται σε ένα συνέδριο ή σε μία κοινωνική εκδήλωση ή σε κάποια φιλική συγκέντρωση) στις οποίες καλείται να εκφραστεί, είναι υποχρεωμένος να μιλήσει σε διαφορετικό κάθε φορά επίπεδο, προσαρμοζόμενος στις ιδιαίτερες χωροχρονικές συνθήκες. Έτσι διαμορφώνει τον ιδιαίτερο κάθε φορά προσωπικό τρόπο, το κατάλληλο δηλαδή ύφος (στιλ) για να εκφραστεί.

• Γλώσσα και κοινωνική τάξη: Η κοινωνιογλωσσολογία επισημαίνει ότι τα μέλη μίας κοινωνικής τάξης συνήθως εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο από τα μέλη κάποιας άλλης κοινωνικής τάξης. Η διαφοροποιημένη ομιλία στην περίπτωση αυτή έχει τη μορφή δήλωσης της κοινωνικής θέσης ενός ατόμου και συχνά παρατηρείται αλλαγή του τρόπου ομιλίας ενός προσώπου, όταν μεταπίπτει από μία κοινωνική τάξη σε άλλη.

• Γλώσσα και ύφος: το ύφος διαμορφώνεται από παράγοντες όπως ποιος μιλάει, σε ποιον, με ποιο σκοπό, με ποιο θέμα, πού, πότε, γιατί, πώς κλπ. Αυτά σημαίνουν ότι το ίδιο άτομο μπορεί να μιλήσει ανάλογα με τις συγκεκριμένες κάθε φορά ανάγκες διαφορετικά. Π.χ. ο γιατρός προς τον ασθενή του, ο καθηγητής προς το μαθητή του, ο γονιός προς το παιδί του.

• Γλώσσα και επάγγελμα: Τα μέλη μίας επαγγελματικής ομάδας (ή συντεχνίας) χρησιμοποιούν έναν ιδιαίτερο τρόπο ομιλίας, δηλωτικό της επαγγελματικής ιδιότητάς τους. Στην περίπτωση αυτή γίνεται συχνά λόγος και για «ειδικές γλώσσες», που αναφέρεται στην ειδική τεχνική ορολογία που χρησιμοποιούν όσοι απασχολούνται στο συγκεκριμένο επαγγελματικό πεδίο.

• Γλώσσα και φύλο: Ο χειρισμός του λόγου διαφέρει ανάμεσα στις γυναίκες και τους άντρες. Οι πρώτες εμφανίζονται, σύμφωνα με έρευνες, να μιλούν πιο ήπια, να διατυπώνουν έμμεσα τις εντολές, να εκφράζονται με οικειότητα αλλά και με διπλωματικό τρόπο. Οι δεύτεροι εμφανίζονται να μιλούν πιο κατηγορηματικά και παρεμβατικά, να χρησιμοποιούν πιο πολύ την προστακτική και να χειρίζονται τις λέξεις σαν όπλα. Αυτές οι διαφορές οφείλονται στη διαφορετική κοινωνικοποίηση των δύο φύλων και στην αναπαραγωγή στερεοτύπων συμπεριφοράς από την παιδική ηλικία.

• Γλώσσα και ηλικία: η γλώσσα των νέων κάθε εποχής διαφέρει από τη γλώσσα των ενηλίκων, μεταλλάσσεται διαρκώς υιοθετώντας καινούργια, αυθαίρετα γλωσσικά ευρήματα και νέολογισμούς. Χαρακτηριστικό είναι πως για τους μεγάλους ηχεί ακατανόητη, ρευστή, τολμηρή έως και υβριστική. Στην πραγματικότητα ενσωματώνει την αμφισβήτηση, τις ανησυχίες, τις αξίες και τα πρότυπα ζωής των παιδιών και των εφήβων.

ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

• Φτωχό λεξιλόγιο (λεξιπενία), έλλειψη ποικιλίας εκφραστικών μέσων, υπερβολική απλοποίηση, επαναλήψεις, κενολογία, αοριστολογία

• Τυποποιημένες, συνθηματικές, στερεότυπες εκφράσεις.

• «Ξύλινη γλώσσα» (άκαμπτος και στομφώδης λόγος, που χαρακτηρίζεται και από τη χρήση τυποποιημένων φράσεων)

• Αστοχία στην επιλογή της σωστής λέξης για κάθε περίσταση

• Βαρβαρισμοί (γραμματικά λάθη)

• Σολοικισμοί (συντακτικά λάθη)

• Αναφομοίωτο ξένο λεξιλόγιο

• Δυσκολία έκφρασης ειδικά των νέων σε σύνθετες μορφές λόγου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΟΥΝ ΣΤΗ ΣΥΡΡΙΚΝΩΣΗ ΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

• Διαρκής εξάπλωση της εικόνας (τηλεόραση, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα…) εις βάρος του λόγου. Πλέον σκεφτόμαστε «κατ’ αίσθηση» δεν καλλιεργούμε τις επικοινωνιακές ικανότητές μας. Τα μέσα αυτά κυριαρχούν στη ζωή μας περιορίζοντας την ουσιαστική επικοινωνία, τον προσωπικό διάλογο.

• Αρνητικά επηρεάζει και η φτωχή χρήση της γλώσσας από μη ικανούς γλωσσικά δημοσιογράφους ή τηλεοπτικά πρόσωπα που καταλαμβάνουν δημοσιογραφικό ρόλο με κριτήρια άσχετα

• Η διαφήμιση εμπορική και πολιτική, που κυριαρχεί σε κάθε μας εκδήλωση, χρησιμοποιεί γλώσσα κωδικοποιημένη, συνθηματική, ανοηματική, συναισθηματικά φορτισμένη, με πλεονασμούς, σκόπιμες ασυνταξίες κλπ.

• Αγχωτικό κλίμα σε εργασιακό περιβάλλον και συναλλαγές. Η αξία της παραγωγικότητας υπερκαλύπτει την αξία της γλωσσικής πληρότητας και επικοινωνίας με αποτέλεσμα τη χρήση τυποποιημένου, συντομευμένου επικοινωνιακού κώδικα. Διεκπεραιώνουμε τις επικοινωνιακές ανάγκες όσο πιο γρήγορα με λόγο συντετμημένο, τυπικό ψυχρό.

• Ο περιορισμός των συνόρων, η παγκοσμιοποίηση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ανήκουμε σε περιορισμένη, αριθμητικά, γλωσσική κοινότητα επιβάλλουν στερεότυπους ξενισμούς, τυποποιημένη ορολογία παγκόσμιων γλωσσών (κυρίως αγγλικά)

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

• Πνευματική και συναισθηματική συρρίκνωση του ανθρώπου, γιατί η γλώσσα δεν εκφράζει μόνο τη σκέψη αλλά και την προωθεί

• Η ανοηματικότητα λόγου, η δυσκαμψία στην έκφραση οδηγεί στην αδυναμία ακριβούς διατύπωσης. Αυτό παρεμποδίζει το διάλογο μεταξύ ατόμων και ομάδων, δυσκολεύει την ουσιαστική επικοινωνία

• Η περιορισμένη γλωσσική ικανότητα προκαλεί αδυναμία συναισθηματικής επικοινωνίας και εκδήλωσης του ψυχικού κόσμου

• Ο γλωσσικά φτωχός άνθρωπος γίνεται εύκολο θύμα συνθηματολογίας (διαφημιστικής πολιτικής κομματικής θρησκευτικής) και χειραγώγησης

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

• Το άτομο πρέπει να διαβάζει ιδιαίτερα λογοτεχνία, να φροντίσει για τη γενικότερη καλλιέργειά του ψυχική και πνευματική, να έρχεται σε επαφή με το θέατρο, τον ποιοτικό κινηματογράφο, να παρακολουθεί διαλέξεις, συζητήσεις, να χρησιμοποιεί επιλεκτικά τα ΜΜΕ, ιδιαίτερα το ραδιόφωνο και την τηλεόραση

• Η Παιδεία οφείλει να βοηθήσει το νέο να αποκτά ποικίλα γλωσσικά ερεθίσματα, να συνειδητοποιήσει την αξία των γραπτών μνημείων του παρελθόντος και της παράδοσης, να καλλιεργήσει την εθνική γλωσσική του συνείδηση

• Τα ΜΜΕ να περιορίσουν τις γλωσσικές αυθαιρεσίες και τις ξενικές εκφράσεις ιδίως στο χώρο της διαφήμισης