Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ανθρώπινα Δικαιώματα

(σχεδιαγράμματα-αναλύσεις θεμάτων)

ΘΕΜΑ: Κατά τον περασμένο αιώνα, τον αιώνα της Βιομηχανικής Επανάστασης, παρατηρήθηκε μια άγρια εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής που είχε πολύ σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και την ψυχική υγεία των παιδιών. Στις σημερινές κοινωνίες, κυρίως στις μεγαλουπόλεις, παρατηρείται μια άλλης μορφής εκμετάλλευση της παιδικότητας, όχι πια τόσο στους χώρους της βιομηχανικής παραγωγής: στα σταυροδρόμια, στους δρόμους, στα κέντρα διασκέδασης και αλλού ένα πλήθος παιδιών «εργάζονται» νυχθημερόν προσπαθώντας να προσφέρουν κάποια υπηρεσία έναντι απροσδιόριστης «αμοιβής». Σας ζητείται να εξηγήσετε τους λόγους που προκαλούν τη σημερινή μορφή εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας και να διατυπώσετε τις σκέψεις σας για τη θέση που πρέπει να έχει το παιδί στην κοινωνία.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παιδική ηλικία αποτελεί την πιο ευαίσθητη περίοδο της ζωής του ανθρώπου και συνάμα την πλέον καθοριστική για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της ψυχικής υγείας του ατόμου. Παρότι, όμως, είναι τόσο σημαντική η χρονική αυτή φάση, σ' όλες τις κοινωνίες κι εποχές υπήρχαν περιπτώσεις εκμετάλλευσης του παιδιού που ζημίωσαν τον πολιτισμό, τον άνθρωπο, την ανθρωπότητα ολόκληρη. Ο Ντοστογιέφσκι, που θεωρείται ο μεγαλύτερος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, είχε πει χαρακτηριστικά: «η ζωή κι η ιστορία της ανθρωπότητας δε θα δικαιωθεί ποτέ, όσο υπάρχει έστω κι ένα παιδί στον κόσμο που πεθαίνει από πείνα». Βέβαια, ο θάνατος ενός παιδιού από πείνα είναι το πιο «ελαφρύ» για τη συνείδησή μας περιστατικό μπροστά σ' όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας κι αφορούν την εκμετάλλευση του παιδιού και την παραβίαση των δικαιωμάτων του.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

Η παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού δεν είναι σημερινό φαινόμενο. Τους προηγούμενους αιώνες η εξαθλίωση του παιδιού περιγράφτηκε μέσα απ' την ευρωπαϊκή λογοτεχνία: το παιδί ζητιάνευε, λιμοκτονούσε, εργαζόταν σε βαριές κι ανθυγιεινές εργασίες (ορυχεία, εργοστάσια) με πολύ σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και ψυχική του υγεία: υψηλός δείκτης παιδικής θνησιμότητας, παραμορφώσεις και κακώσεις, ατυχήματα και τραύματα στον ψυχικό κόσμο των παιδιών. Τα κατατρεγμένα παιδιά αποτέλεσαν τους μετέπειτα περιθωριακούς κι εγκληματίες, που αντέδρασαν σε μια μη συμπαθητική κι απάνθρωπη κοινωνία, αφού τα βιώματά τους δεν είχαν ξεπεραστεί. Παρότι φτάσαμε, όμως, στον 21ο αιώνα κι ο πολιτισμός μας κορυφώθηκε, δεν έχουμε και την ανάλογη πρόοδο στον ηθικό τομέα. Ο άνθρωπος κατέκτησε το διάστημα, δεν κατάφερε όμως να ομορφύνει τη γη, το περιβάλλον του, ξεκινώντας απ' τα πιο αγνά κι αθώα «συστατικά» αυτού του κόσμου: τα παιδιά.

Α' ΣΚΕΛΟΣ: «ποιοι λόγοι προκαλούν τη σημερινή μορφή εκμετάλλευσης της παιδικής εργασίας»

Για ν' αναλύσουμε τους λόγους της εκμετάλλευσης θα πρέπει πρώτα να δείξουμε τις μορφές της, διότι με το πέρασμα των χρόνων αλλάζει και το είδος κι η μορφή του προβλήματος.

Προσέχουμε ιδιαιτέρως το «εργάζονται» και το «αμοιβής», διότι τα εισαγωγικά που υπάρχουν μας δίνουν το περιθώριο να επεκταθούμε στο είδος της εργασίας κι αμοιβής και να μην περιοριστούμε στην κυριολεξία μόνο.

«Εργασία» σήμερα (εκτός από τα σταυροδρόμια και τα νυχτερινά κέντρα που μας αναφέρει το θέμα) - εκμετάλλευση της παιδικότητας:
* χρησιμοποίηση του παιδιού στις διαφημίσεις, διότι αποτελεί «φτηνό» μοντέλο κι έτσι οι επιτήδειοι εκμεταλλεύονται την αθωότητά του,

* στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις η έλλειψη παιδότοπων, το κυκλοφοριακό πρόβλημα, οι ανύπαρκτοι χώροι εκτόνωσης, η αίσθηση προσωρινότητας απ' τη συνεχή μετακίνηση των οικογενειών δε δημιουργούν ένα οικείο πλαίσιο για τα παιδιά,

* παιδική πορνεία εκτεταμένη όχι μόνο στις χώρες του τρίτου κόσμου (Ταυλάνδη, Φιλιππίνες, Ινδία), αλλά και στην «πολιτισμένη» Δύση,

* παιδιά - «βαποράκια», διακινητές ναρκωτικών, θύματα διαφόρων κυκλωμάτων,

* εκατοντάδες παιδιά κάτω των 15 ετών είναι αιχμάλωτοι πολέμου (χιλιάδες παιδιά στο Ιράν φανατίζονται και στέλνονται για εκκαθάριση περιοχών από νάρκες ή γίνονται εθελοντές θανάτου, κινητές βόμβες στο Λίβανο),

* 40.000 παιδιά καθημερινά πεθαίνουν από πείνα κι έλλειψη φαρμάκων στον τρίτο κόσμο,

* πώληση παιδιών για οικιακές εργασίες (Βολιβία, Κολομβία),

* φτηνό εργατικό δυναμικό για ορυχεία, σκλαβοπάζαρα (Ινδία).

Λόγοι:

* η οικονομική εξαθλίωση κάποιων μειονοτήτων, όπως οι πρόσφυγες, η ανεργία κι οι οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις οδηγούν τα παιδιά σ' απάνθρωπες απασχολήσεις, δεδομένου ότι αυτά είναι ανυπεράσπιστα θύματα κι εύκολη λεία των επιτηδείων, που συχνά είναι δυστυχώς οι ίδιοι οι γονείς τους,

* η κρίση της οικογένειας: δεν υπάρχουν οι στέρεοι οικογενειακοί δεσμοί, η συνοχή, η αγάπη στην οικογένεια. Η αύξηση των διαζυγίων, η κακοποίηση των παιδιών κι η αδιαφορία των γονέων συνθέτουν το νέο κλίμα και ήθος πολλών σύγχρονων οικογενειών. Το ψυχικό κόστος αυτού του αφιλόξενου περιβάλλοντος το υφίσταται το παιδί και μάλιστα με τρόπο βίαιο, γι' αυτό ωθείται στα σταυροδρόμια και στα νυχτερινά κέντρα απ' τους ίδιους τους γονείς του,

* η κρίση - κατολίσθηση των αξιών στις σύγχρονες κοινωνίες: ο άνθρωπος στις μέρες μας έχει καταλήξει να είναι ένα εργαλείο για την πραγματοποίηση στόχων, γεγονός που οδηγεί στην υποβάθμιση της προσωπικότητάς του. Η ανθρωπιά, ο σεβασμός, η αγάπη έχουν χαθεί απ' τη συνείδησή μας κι η έλλειψη αξιών, η χαλάρωση οδηγούν στην εκμετάλλευση του παιδιού, στην αδιαφορία, στην ανηθικότητα,

* η μορφή των σημερινών πόλεων: στα σύγχρονα αστικά κέντρα συγκεντρώνονται άτομα διαφορετικής εθνικότητας, κουλτούρας, νοοτροπίας, θρησκείας, ενώ συγχρόνως επικρατεί ανασφάλεια, αποξένωση, έλλειψη συνείδησης κτλ. Αφ' ενός, λοιπόν, δεν υπάρχουν συνδετικοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων και κοινά σημεία επαφής, αφ' ετέρου ευνοούνται αντικοινωνικές συμπεριφορές καλυπτόμενες πίσω απ' την ανωνυμία του πλήθους. Η περιθωριοποίηση κάποιων κοινωνικών ομάδων είναι, επίσης, άμεσο επακόλουθο αυτού του περιβάλλοντος,

* η έλλειψη κρατικής πρόνοιας κι η χαλαρότητα, όσον αφορά την τήρηση των νόμων, επιτρέπουν την κακοποίηση της παιδικής ψυχής. Η ανοχή του κράτους ευνοεί τους επιτήδειους ν' απλώνουν τα δίχτυα τους στις φτωχογειτονιές και να κερδοσκοπούν σε βάρος των παιδιών,

* οικονομικά συμφέροντα: σε μια κοινωνία κι εποχή που η αξία του χρήματος τοποθετείται πάνω απ' το άτομο, φυσικό είναι να καταπατώνται όλες οι ανθρώπινες αξίες («ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος»). Αυτός που πιστεύει στην παντοδυναμία του χρήματος είναι έτοιμος να κάνει τα πάντα για την απόκτησή του: να εκμεταλλευτεί ακόμη κι ένα παιδί. Επίσης, σήμερα το άτομο μπορεί να έχει αναπτυχθεί τεχνολογικά αλλά όχι αντίστοιχα ηθικά.

Μετάβαση από Α' προς Β' Σκέλος:
Η παιδική ηλικία είναι η πλέον καθοριστική, διότι τα τραύματα της παιδικής ψυχής δε γιατρεύονται εύκολα κι οι σημερινοί καταπιεσμένοι θα είναι οι αυριανοί καταπιεστές, τα σημερινά θύματα θα είναι οι αυριανοί θύτες. Ο Ντοστογιέφσκι είχε γράψει: «όποιος είχε καλά παιδικά χρόνια είναι για πάντα σωσμένος», γι' αυτό απαιτείται ιδιαίτερη ευαισθησία, υποστήριξη, προστασία, αγάπη προς το παιδί.

Β' ΣΚΕΛΟΣ: ποια θέση πρέπει να έχει το παιδί στην κοινωνία:

* η θέση του παιδιού είναι στην αγκαλιά της οικογένειας, απολαμβάνοντας τη ζεστασιά, την αγάπη, την ασφάλεια που αποπνέει ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον,

* το παιδί ανήκει στο σχολείο: η δωρεάν κι υποχρεωτική εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται σ' όλους ανεξαρτήτως τάξης, θρησκεύματος, χρώματος,

* πόλεις ανθρώπινες με χώρους πρασίνου, παιδότοπους, αθλητικά κέντρα, χώρους έκφρασης και δημιουργίας. Οι πόλεις του γκρίζου, του τσιμέντου, του νέφους και της ηχορύπανσης θα πρέπει να γίνουν πιο φιλικές για το παιδί, ώστε να μπορέσει να ζήσει την ηλικία του, την ανεμελιά και την αθωότητα,

* ευαισθητοποίηση όλων μας κι όχι αδιαφορία, διότι η ανοχή είναι και συνενοχή. Οι πνευματικοί άνθρωποι, οι νομοθέτες να δείξουν περισσότερη ευαισθησία και το κράτος να φανεί σκληρό απέναντι στους εμπόρους της παιδικής ψυχής,

* πνευματική καλλιέργεια όλων, σεβασμός στον άνθρωπο, αποβολή του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας,

* ανθρωπισμός, υπευθυνότητα, κοινωνική και πανανθρώπινη συνείδηση,

* συνταγματική κατοχύρωση ολοένα και περισσότερων δικαιωμάτων,

* δραστηριοποίηση των διεθνών οργανισμών, συνεργασία των κρατών για την προστασία του παιδιού κι ενίσχυση οργανισμών,

* δυνατότητα προσφυγής σ' ένα διεθνές δικαστήριο,

* ισχυροποίηση της δημοκρατίας και στις τρεις διαστάσεις της (θεωρία, τρόπος ζωής, πολίτευμα).


ΕΠΙΛΟΓΟΣ
* Το μέλλον κι η ελπίδα του κόσμου είναι τα παιδιά.
* Η προστασία της παιδικής ηλικίας είναι η εγγύηση για ένα ανθρωπινότερο αύριο, αντιθέτως οι σημερινοί καταπιεσμένοι είναι οι αυριανοί «κεφαλοκυνηγοί».

«Η ολοφάνερη παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί ένα απ' τα μελανά σημεία της ιστορίας, αλλά και του παρόντος». Να παρουσιάσετε διάφορα φαινόμενα καταπάτησης τους και ν' αναφέρετε τις βασικότερες αιτίες τους.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί βασική απαίτηση όλων. Η ιστορία σφραγίστηκε και σφραγίζεται από αγώνες για κατάκτηση της ποδοπατημένης ελευθερίας. Η σημασία των δικαιωμάτων είναι τεράστια, εφ' όσον η ύπαρξή τους είναι αυτή που καθιστά τον άνθρωπο ευτυχισμένο και δημιουργικό. Δυστυχώς, αν κι έγιναν πολλές προσπάθειες κατοχύρωσης τους, σήμερα τ' ανθρώπινα δικαιώματα συνεχίζουν να παραβιάζονται με πολλούς τρόπους, απ' τους οποίους άλλους συνειδητοποιούμε κι άλλους όχι.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

Παγκόσμια προβλήματα:

□ εξοπλισμοί, απειλή πυρηνικής καταστροφής και οικολογική καταστροφή,

□ πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση, ασθένειες, ανυπαρξία κοινωνικής πρόνοιας (στις τριτοκοσμικές κυρίως χώρες),

□ οικονομική κρίση,

□αιματηροί πόλεμοι, μαζικοί θάνατοι, επεκτατισμός => παραβιάζεται το δικαίωμα της ανεξαρτησίας των λαών,

□ βία, εγκληματικότητα, τρομοκρατία,

□ δολοφονίες, διώξεις, φυλακίσεις αντιρρησιών σ' αυταρχικά καθεστώτα, εκεί δηλ. που η δημοκρατία είναι ανύπαρκτη και κάποιοι προσπαθούν να επιβληθούν με τη βία,

□ ρατσισμός, περιθωριοποίηση έως εξόντωση των "κατώτερων",

□ καταπάτηση των δικαιωμάτων του παιδιού

Αντιδημοκρατικά καθεστώτα:

□ απαγόρευση της διακίνησης ιδεών, της ελεύθερης έκφρασης, λογοκρισία,

□ στέρηση των δικαιωμάτων του "εκλέγειν" κι "εκλέγεσθαι",

□ καθημερινή προπαγάνδα που οδηγεί στην πλύση εγκεφάλου

Αντικοινωνικά φαινόμενα:

□ ανεργία, άγχος για επιβίωση,

□ καταπιεστικές και δυσβάσταχτες συνθήκες εργασίας > μετατροπή της σε δουλεία,

□ φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας > αναιρούν την ελευθερία, ενισχύουν την ανασφάλεια, την αποξένωση και την απομόνωση των ανθρώπων,

□ ξενοφοβία,

□ φυλετικός και κοινωνικός ρατσισμός (χάσμα μεταξύ κοινωνικών τάξεων, υποβιβασμός της γυναίκας κτλ.), περιθωριοποίηση κι αποκλεισμός ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων,

□ δυσλειτουργία του θεσμού της παιδείας, στέρηση του δικαιώματος της ολοκληρωμένης μόρφωσης (εγκατάλειψη σχολείου, αναλφαβητισμός, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο),

□ καταναλωτική μανία > καθορισμός της σκέψης από τρίτους παράγοντες,

□ κακή ποιότητα ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα (κυκλοφοριακό, ταχύτατοι ρυθμοί ζωής, ρουτίνα, άγχος κτλ.),

□ απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά ιδρύματα, όπου χρησιμοποιούνται τα βασανιστήρια, η ταπείνωση κι ο εξευτελισμός ως μέσα παραδειγματισμού,

□ ατομικισμός, ιδιοτέλεια

Αρνητικά φαινόμενα πολιτικής ζωής:

□ πολιτική ανηθικότητα, φανατισμός > κρίση της δημοκρατίας, η οποία διασφαλίζει τα δικαιώματα του πολίτη,

□ αναξιοκρατία,

□ χρησιμοποίηση των θεσμών για διοχέτευση στο πλήθος της κυρίαρχης ιδεολογίας (π.χ. κακή λειτουργία των Μ.Μ.Ε. > στέρηση του δικαιώματος για αντικειμενική ενημέρωση, παραπληροφόρηση),

□ δυσλειτουργία του θεσμού της δικαιοσύνης,

□ επιβολή της θανατικής ποινής,

□ γραφειοκρατία, κοινωνική σκληρότητα - αναλγησία, που ταλαιπωρούν τον πολίτη

Παραβίαση των δικαιωμάτων των μειονοτικών πληθυσμών ή των ατόμων με ιδιαιτερότητες:

□ δε γίνεται αποδεκτό το δικαίωμα της ανεξιθρησκίας,

□ στέρηση μόρφωσης,

□ έλλειψη σεβασμού σε ήθη κι έθιμα,

□ περιθωριοποίηση και ρατσισμός

ΑΙΤΙΕΣ

□ Κύκλοι συμφερόντων: οικονομικών, πολιτικών, ιδεολογικών (εταιρείες παραγωγής όπλων, πολυεθνικές, πολιτικοί που παρασύρουν τα πλήθη κτλ.),

□ κρίση ηθικών αξιών, κανένα ενδιαφέρον πια για το συνάνθρωπο και τα δικαιώματά του,

□ χαμηλό μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο:

• χειραγώγηση απ' τους προαναφερόμενους
• κύκλους συμφερόντων,
• μαζοποίηση, 
• άγνοια δικαιωμάτων,
• αδυναμία κατανόησης της σημασίας τους,

□ αποξένωση του ατόμου απ' τον εαυτό του, αλλά κι απ' τους συνανθρώπους του > αδιαφορία για τα δικαιώματα,

□ θεοποίηση του χρήματος > φθορά συνειδήσεων, ανηθικότητα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Επιβάλλεται η ατομική κατανόηση του προβλήματος, η αυτοκριτική, η ανάπτυξη του αυτοσεβασμού κι άρα του σεβασμού προς το συνάνθρωπο, γιατί αν δε γίνει σκοπός ζωής για τον καθένα η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν είναι δυνατή η πραγματοποίησή της.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Ποια είναι τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα;

Το πρώτο άρθρο της «Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη» έλεγε: «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται και ζουν ελεύθεροι κι έχουν ίσα δικαιώματα». Όλοι άνθρωποι είναι ίσοι. Είναι, επομένως, αδιανόητο να διακρίνονται σύμφωνα με το χρώμα της επιδερμίδας, την ευγενική καταγωγή, τη γλώσσα, τη θρησκεία κλπ.

Τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα είναι:

• απαγορεύεται η αυθαίρετη σύλληψη, κράτηση και φυλάκιση των πολιτών χωρίς δίκη,

• οι νομοθεσίες των κρατών οφείλουν να κατοχυρώνουν την ελευθερία της σκέψης, της γνώμης και της θρησκευτικής συνείδησης,

• η δημοκρατία στηρίζεται στο πολιτικό δικαίωμα «του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι»,

• όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο,

• απαγορεύονται τα βασανιστήρια κι η δουλεία,

• αναφαίρετα ανθρώπινα δικαιώματα είναι η ζωή, η ελευθερία, η τιμή, η ισότητα, η μόρφωση, η ιδιοκτησία, η αξιοπρέπεια, η ασφάλεια των πολιτών απ' το κράτος,

• όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία,

• το παιδί έχει δικαίωμα να έχει απ' τη γέννησή του ένα όνομα και μια εθνικότητα,

• απαγορεύεται να εργάζεται το παιδί πριν απ' την κατάλληλη ηλικία,

• το παιδί πρέπει να έχει ειδική προστασία, κοινωνική ασφάλιση, υποχρεωτική και δωρεάν παιδεία, καλή διατροφή, ψυχαγωγία, ιατρική περίθαλψη.

Τι προτείνετε για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Για την προστασία τους πρέπει...

• να βελτιώνεται η υλική και πνευματική ζωή των μελών κάθε κοινωνίας,

• να υπάρχει σεβασμός στα δικαιώματα των άλλων μέσω της δημοκρατικής συμπεριφοράς, ισονομία, αλληλεγγύη ή ευαισθησία στους κοινωνικά αδύναμους και τους διαφορετικούς,

• να θεμελιώνεται η αληθινή ελευθερία πάνω στην ισονομία, στη δικαιοσύνη, στην αξιοκρατία και στην πολυφωνία,

• να διαπνέονται τα άτομα από ανθρωπιστικά ιδανικά (π.χ. ισότητας, δικαιοσύνης, ελεύθερης διακίνησης ιδεών κτλ.),

• να υπάρχει ανθρωπιστική παιδεία, δραστηριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων, βοήθεια μέσα από οργανώσεις και δραστηριότητες εθελοντικής προσφοράς,

• να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη απ' τα ΜΜΕ, τους πολιτικούς φορείς και τους διάφορους ηγέτες για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,

• να καλλιεργείται ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς πνεύμα συνεργασίας, ανεκτικότητας, ειρήνης κι ανθρωπιάς με τη βοήθεια της οικογένειας, της εκπαίδευσης και των διεθνών οργανισμών,

• να υπάρχει διαρκής έλεγχος απ' την παγκόσμια κοινότητα για την τήρηση του διεθνούς δικαίου σε καταπιεστικά καθεστώτα,

• να γνωρίζουν οι λαοί τις διατάξεις της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων, αφού πλέον αποτελούν κληρονομιά τους,

• να καταγγέλλονται οι αυθαιρεσίες των ηγετών,

• να συμμετέχουν οι νέοι στη συνδικαλιστική και πολιτική ζωή.

Γιατί ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί χαρακτηριστικό της πολιτιστικής στάθμης μιας κοινωνίας;

Με το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων...

• δημιουργούνται ευνοϊκές προϋποθέσεις για μια αξιόλογη ζωή σε κάθε άτομο,

• κατοχυρώνονται οι δημοκρατικοί θεσμοί,

• αποδεικνύεται έμπρακτα ο σεβασμός του ανθρώπου,

• εξασφαλίζονται δυνατότητες στο άτομο για ελεύθερη και δημιουργική δραστηριότητα σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο,

• εξασφαλίζεται η συλλογική δραστηριότητα χωρίς την ισοπέδωση του ατόμου,

• αναγνωρίζονται τα δικαιώματα της ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας, της ισότητας, της ζωής, της ιδιοκτησίας.

ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ

Φεμινισμός ονομάστηκε η φιλοσοφική και κοινωνιολογική θεωρία που παραδεχόταν την ισότητα των δύο φύλων κι υποστήριζε τη χειραφέτηση της γυναίκας και την εξίσωσή της με τον άνδρα στο κοινωνικό, οικονομικό, αστικό και πολιτικό πεδίο, για λόγους ηθικής τάξης και γενικότερης κοινωνικής προόδου. Παράλληλα, «φεμινισμός» ονομάστηκε κι η σχετική κίνηση (κίνημα) για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Όταν λέμε «ισότητα δύο φύλων» εννοούμε την αναγνώριση απ' την πολιτεία ίσων δικαιωμάτων και την κατοχύρωση ισοδύναμων ευκαιριών και δυνατοτήτων σε γυναίκες κι άνδρες. Βέβαια, ο όρος δεν είναι σωστός, γιατί ισότητα των δύο φύλων δε μπορεί ακριβώς να υπάρξει, τη στιγμή που το καθένα έχει την ιδιαιτερότητά του. Η «ισότητα», λοιπόν, πρέπει κανονικά ν' αντικατασταθεί απ' την «ισοτιμία».

Η ισοτιμία πρέπει να είναι αυτονόητη και να μη χρειάζεται επιχειρήματα. Επιστημονικά μάλιστα είναι αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι, μ' ανάλογες δυνατότητες, απλά διαφοροποιούνται κατόπιν, στους κόλπους της κοινωνίας. Η ανισότητα είναι κάτι τεχνητό κι επίπλαστο, γι' αυτό επιβάλλεται όλοι μας να δείξουμε αλληλοκατανόηση και σεβασμό, ώστε η ισοτιμία να μην είναι τυπική και να μην προσκρούει σε κατάλοιπα ή προκαταλήψεις του παρελθόντος. Βαθιά, συνεπώς, πρέπει να είναι η πεποίθησή μας ότι η κοινωνία, για να είναι δημοκρατική και πραγματικά ανεπτυγμένη, έχει ανάγκη απ' τις γυναίκες και τους άνδρες σε ρόλους ουσιαστικούς και σοβαρούς, με τις ελευθερίες τους κατοχυρωμένες.

Σχέσεις των δύο φύλων

Όπως είναι αναμενόμενο, αρκετές απ' τις προσπάθειες των σύγχρονων γυναικών για χειραφέτηση, για δημιουργική δράση ή σταδιοδρομία συγκρούονται μ' αναχρονιστικές αντιλήψεις. Τις επιπτώσεις όμως των αντιλήψεων αυτών δεν τις υφίσταται μόνο η γυναίκα. Αντίθετα, η νοοτροπία που υποτιμά τις γυναικείες ικανότητες δυσκολεύει τις σχέσεις των δύο φύλων, επηρεάζει τις κοινωνικές δομές αρνητικά κι επιβαρύνει την ψυχοσύνθεση των ανδρών, καθώς τα δύο φύλα βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση.

Επιπτώσεις στη ζωή των σύγχρονων γυναικών 

• Δυσχέρειες στην οικονομική και κοινωνική αποκατάσταση, 
• παρεμπόδιση της δημιουργικότητας και της προσωπικής επιβεβαίωσης,
• καθημερινή προσβολή της γυναικείας αξιοπρέπειας, 
• περιφρόνηση της ψυχικής και διανοητικής υπόστασης των γυναικών, 
• διαμόρφωση χαμηλής αυτοεκτίμησης, 
• έλλειψη αυτοπεποίθησης, 
• απουσία αυτοσεβασμού, 
• συμπλέγματα κατωτερότητας, 
• ψυχολογικές διαταραχές κτλ.

Τα στοιχεία αυτά χαρακτηρίζουν την εικόνα που είχαν επί αιώνες οι γυναίκες για τον εαυτό τους. Η απουσία αυτοεκτίμησης δικαιολογεί την παθητικότητα που επέδειξαν κάποιες ή επιδεικνύουν ακόμη και σήμερα, πιστεύοντας πως δεν αξίζουν κάτι καλύτερο.

Επιπτώσεις στο ανδρικό φύλο 

Στα πλαίσια της άδικης κι άνισης διάκρισης των φύλων, αυτοί που έχουν το ρόλο του «ισχυρού» αναγκάζονται ν' αναλάβουν ευθύνες κι υποχρεώσεις συχνά δυσβάσταχτες, τόσο απέναντι στον εαυτό τους όσο κι απέναντι στους άλλους. Έτσι, νιώθουν υποχρεωμένοι ν' αποδεικνύουν διαρκώς ότι είναι ισχυρότεροι ή πιο επιτυχημένοι σ' όλους τους τομείς, καταβάλλουν αγχώδεις προσπάθειες για να πετύχουν, μ' αποτέλεσμα να φθείρονται ψυχικά και σωματικά.

Ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις

Ο μύθος για την κατωτερότητα της γυναίκας, που εκφράζεται μέσα από ποικίλες στάσεις και συμπεριφορές, γίνεται αιτία πρόκλησης αρκετών και σοβαρών προβλημάτων:

• υποβαθμίζονται οι ανθρώπινες σχέσεις, καθώς χαρακτηρίζονται από ανταγωνισμό, τάσεις επιβολής, επιθετικότητα ή αμυντική διάθεση αντιστοίχως, αμοιβαία εκμετάλλευση κτλ. Κοντά σ όλα αυτά αναπτύσσονται η καχυποψία, η προκατάληψη, ο φανατισμός, η βία, η υποκρισία, η εχθρότητα κ.α,
• στο εσωτερικό των σύγχρονων κοινωνιών προωθείται ο αυταρχισμός και συντηρούνται κοινωνικές αδικίες, εφόσον το μισό τμήμα της ανθρωπότητας στερείται φανερά ή ύπουλα τις προσωπικές του ελευθερίες και δεν απολαμβάνει ισότιμες ευκαιρίες ανάδειξης κι ανέλιξης,
• αξιοποιούνται ελλιπώς οι γυναικείες δυνατότητες, με συνέπεια να στερούνται ορισμένοι παραγωγικοί τομείς την προσφορά των γυναικών, οι οποίες θα μπορούσαν ν' αποτελέσουν πολύτιμο εργασιακό δυναμικό,
• φανερώνεται η υποκρισία του σύγχρονου ανδροκρατούμενου κόσμου, αφού διαστρεβλώνεται στην ουσία κάθε έννοια προόδου, εκπολιτισμού ή εκδημοκρατισμού κι αποκαλύπτονται η ανωριμότητα κι η αντιφατικότητα της κοινωνίας μας, που, όσο κι αν προόδευσε τεχνολογικά κι υλικά, παρέμεινε πνευματικά στην «παιδική της ηλικία»,
• δοκιμάζεται ανεπανόρθωτα η οικογενειακή συνοχή, γεγονός που παρεμποδίζει την ομαλή ανατροφή και διάπλαση της προσωπικότητας των παιδιών.

Παράγοντες που ευνοούν την ισότητα

• Η ένταξη των γυναικών στη βιομηχανική παραγωγή κι η αποκόλλησή τους απ' την οικογενειακή ή οικιακή οικονομία συνέβαλαν στην ανεξαρτητοποίησή τους,
• η τεχνολογία κι ο αυτοματισμός, που αποτελούν πια τα μέσα της σύγχρονης παραγωγικής διαδικασίας, δεν απαιτούν μυϊκή δύναμη αλλά πνευματικές ικανότητες, ως προς τις οποίες οι γυναίκες δεν υστερούν,
• η άνοδος του πνευματικού επιπέδου γενικότερα και πιο συγκεκριμένα η εξύψωση του μορφωτικού επιπέδου των γυναικών επέτρεψαν την αφύπνιση και την πνευματική τους ωρίμανση. Όλα αυτά οδήγησαν στην κοινωνική αναρρίχησή τους και στην κατάρριψη των μύθων της ανδρικής παντοδυναμίας,
• το φεμινιστικό κίνημα κι οι αγώνες για την άρση των αδικιών σε βάρος των γυναικών είχαν ως αποτέλεσμα την ανύψωσή τους στις Δυτικές κοινωνίες,
• η επανάσταση στον τομέα των πληροφοριών ευνόησαν την άμεση και γρήγορη μεταβίβαση ιδεών, προσώπων ή αξιών. Μεταγγίστηκαν, λοιπόν, απ' τις αναπτυγμένες χώρες, κυρίως μέσω των ΜΜΕ, προοδευτικές αντιλήψεις για τις γυναίκες κι έτσι ατόνησαν καθυστερημένες ιδέες και προκαταλήψεις,
• τα δημοκρατικά πολιτεύματα επικράτησαν στις περισσότερες χώρες, τ' ανθρώπινα δικαιώματα κατοχυρώθηκαν συνταγματικά, ο σεβασμός κι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια άρχισαν ν' αναγνωρίζονται ως αξίες για όλους και σιγά - σιγά για τις γυναίκες,
• η μετακίνηση του πληθυσμού απ' τα χωριά στις πόλεις κι η οικονομική ή πολιτιστική δραστηριότητα των σύγχρονων αστικών κέντρων δημιούργησαν ένα πιο φιλελεύθερο, ανεκτικό και λιγότερο ελεγκτικό κοινωνικό πλαίσιο, μ' αποτέλεσμα τα στερεότυπα να εξασθενούν.

Βάσεις στις οποίες θα πρέπει να στηρίζονται οι σχέσεις των δύο φύλων

Τα προβλήματα που ανακύπτουν για το γυναικείο φύλο και για την κοινωνία ως σύνολο, εξαιτίας των αντιλήψεων περί ανισότητας, μπορούν ν' αντιμετωπιστούν, μόνο αν ανασκευαστεί ολόκληρη η κυρίαρχη νοοτροπία που είναι ριζωμένη όχι μόνο στη σκέψη των ανδρών αλλά και πολλών γυναικών. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με την αγωνιστικότητα απ' την πλευρά όσων πιστεύουν στην ισοτιμία των δύο φύλων, αλλά και με ήρεμες ή ειρηνικές διευθετήσεις, ώστε ν' αποφεύγονται ακραίες κι αναποτελεσματικές ενέργειες. Εξάλλου είναι απαραίτητο να γίνει αποδεκτό ότι οι οργανικές ή ψυχολογικές διαφορές που χαρακτηρίζουν τα δύο φύλα δε συνεπάγονται κανενός είδους κατωτερότητα ή ανωτερότητα. 

Οι σχέσεις τους, λοιπόν, προκειμένου να επιτευχθεί μια πολιτισμένη συμβίωση, ας στηρίζονται σ' ορισμένες θεμελιώδεις αρχές: 

• είναι ανάγκη να γίνει αποδεκτό ότι δεν υπάρχουν καθαρά ανδρικοί ή γυναικείοι ρόλοι ούτε αρμοδιότητες που να καθορίζονται αποκλειστικά απ' τη διαφορετική φύση των δύο φύλων. Συνεπώς, επιβάλλεται η ισότιμη και δίκαιη κατανομή δικαιωμάτων κι υποχρεώσεων για μια αρμονική συνύπαρξη στο πλαίσιο της οικογένειας, της κοινωνίας κτλ., 
• η διαδικασία της αλληλοσυμπλήρωσης περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, μια ελαφρά διαφοροποίηση των ρόλων που αναλαμβάνουν οι εκπρόσωποι των δύο φύλων, με κριτήριο τις διαφορετικές φυσικές τους λειτουργίες. Προϋπόθεση, βέβαια, είναι η αμοιβαία αποδοχή της ισοτιμίας των ξεχωριστών ρόλων, η διάθεση γι' αλληλοβοήθεια κι η από κοινού παροχή υπηρεσιών. Η αλληλοσυμπλήρωση, φυσικά, έχει νόημα στα πλαίσια της συνεργασίας και της συνεισφοράς σ' οποιονδήποτε τομέα,
• οι όποιες απόπειρες για συνεννόηση και συνεργασία των φύλων είναι καταδικασμένες, αν δεν εκδηλωθεί αλληλοκατανόηση και προθυμία για την πραγματοποίηση αμοιβαίων κι απαραίτητων υποχωρήσεων. Σ' αυτήν τη διαδικασία αναγκαιότητα αποτελεί ο διάλογος,
• ο αλληλοσεβασμός προϋποθέτει την αποδοχή της αξίας κάθε πλευράς, την αναγνώριση της διαφορετικότητας και της ιδιαιτερότητας, τον αυτοσεβασμό και κυρίως την απαλλαγή από προσωπικά συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας,
• ενεργητική και διεκδικητική πρέπει να είναι η στάση των γυναικών σ' όλα τα επίπεδα (π.χ συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες: κινήματα, πολιτική ζωή, κέντρα λήψης αποφάσεων κτλ.),
• απαραίτητη κρίνεται η ορθή διαπαιδαγώγηση των νέων απ' την οικογένεια, χωρίς αναπαραγωγή ανδροκρατικών αντιλήψεων,
• η παροχή ανθρωπιστικής παιδείας θ' απαλλάξει τις συνειδήσεις από προκαταλήψεις και στερεότυπα σχετικά με τα δύο φύλα,
• η πολιτεία ας εκσυγχρονίσει το οικογενειακό κι εργατικό δίκαιο, ας προστατεύσει τη μητρότητα κι ας αναγνωρίσει την οικιακή απασχόληση.