Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

ΓΛΩΣΣΑ

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κείμενο 1ο
«Γλώσσα - νέοι - ξενομανία»

Το επίπεδο της γλωσσικής έκφρασης των νέων, συναρτάται, αφενός μεν προς τα γενικότερα ενδιαφέροντα τους, αφετέρου δε προς την ίδια την αντίληψη και γνώση που έχουν της γλώσσας μας. Χωρίς να γενικεύουμε, όπως λαθεμένα νομίζω συμβαίνει συχνά, η έλλειψη ευαισθησίας, γνώσης, αγάπης, άρα και ενδιαφέροντος για τη γλώσσα, που παρατηρείται σε πολλούς νέους μας -όχι σε όλους, το επαναλαμβάνω-, είναι φυσικό να παράγει και χαμηλής ποιότητας γλώσσα. Θέλω να τονίσω ωστόσο δύο πλευρές αυτού του θέματος: Πρώτον, δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση ανάμεσα στη γενικότερη χρήση της γλώσσας από τους νέους και στον κώδικα που χρησιμοποιούν πολλοί από τους νέους σε ορισμένες μορφές της επικοινωνίας τους. Η «φοιτητική αργκό» λ.χ. ή η «αργκό των μηχανόβιων» είναι ειδικοί κώδικες επικοινωνίας που δεν μπορούμε να τις εκλαμβάνουμε ως μέτρο κρίσεως της γλωσσικής ικανότητας των νέων, αφού οι ίδιοι σε άλλες μορφές επικοινωνίας τους εμφανίζουν άλλη μορφή γλώσσας, πολύ διαφορετική και πολύ καλύτερη. Το πρόβλημα με τη γλώσσα των νέων είναι άλλο: Πόσο καλά, σε έκταση και σε βάθος, διδάσκονται την ελληνική γλώσσα στο σχολείο; Πόσο έχουν ασκηθεί στη χρήση της (στη σύνταξη διαφόρων τύπων κειμένων); Και συγχρόνως ποια είναι τα ακούσματα και τα διαβάσματα τους στη γλώσσα; Γιατί, βεβαίως, η γνώση και η χρήση της γλώσσας είναι απόρροια της γλωσσικής εμπειρίας μας (διαβάσματα - ακούσματα) και του βαθμού συνειδητοποίησης των μηχανισμών λειτουργίας της (διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο).

Η βαθύτερη και δημιουργική χρήση της γλώσσας κατευθύνεται και στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό πάνω σ' αυτά που ονομάζουμε πρότυπα γλώσσας, και φυσικά τα γλωσσικά πρότυπα κάθε εθνικής γλώσσας είναι τα κείμενα των μεγάλων λογοτεχνών της και, για γλώσσες όπως η δικιά μας με διάρκεια και συνέχεια, πρότυπα γλώσσας είναι επίσης και τα μεγάλα παλιότερα κείμενα μας. Η γλωσσική συγκρότηση του Έλληνα, το πιστεύω ακράδαντα, θα είναι λειψή και ρηχή αν παράλληλα προς τα μεγάλα νεότερα κείμενα, το Σολωμό και τον Παλαμά, τον Κάλβο και τον Καβάφη, τον Καζαντζάκη και τον Μυριβήλη, το Σεφέρη και τον Ελύτη, και τόσους άλλους, δεν διαβάσει Ροΐδη και Παπαδιαμάντη, αλλά και Ερωτόκριτο και δημοτική ποίηση και Ρωμανό το Μελωδό και Καινή Διαθήκη και Λουκιανό και Ξενοφώντα και Πλάτωνα και Σοφοκλή και Θουκυδίδη και Όμηρο - για να μείνω σε μερικά μόνο από τα μεγάλα μας κείμενα. Κι αυτό γιατί κανένας σοβαρός μελετητής της γλώσσας μας λαμβάνοντας υπόψη τις περιπέτειες της ελληνικής γλώσσας και τα αλλεπάλληλα της κινήματα (αττικισμό. αρχαϊσμό, καθαρεύουσα), δεν μπορεί πειστικά και ρεαλιστικά να ισχυριστεί ότι η δημιουργική χρήση και κατανόηση της ελληνικής γλώσσας μπορεί να στηριχθεί μόνο σε μια επιφανειακή πρόσκτηση της σύγχρονης εξελικτικής φάσης της γλώσσας μας. Ο σοφός του νεότερου Ελληνισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο θερμότερος υποστηρικτής της «κοινής» μας γλώσσας, προειδοποίησε από νωρίς ότι: «χωρίς την ακριβεστάτην είδησιν της αρχαίας ελληνικής, όστις καταγίνεται εις το να διόρθωση την κοινήν ή να δώση εις αυτήν κανόνας ή να κρίνη καθ΄ οιονδήποτε άλλον τρόπον, περιπατεί εις την σκοτίαν και δεν ηξεύρει μήτε που υπάγει μήτε τι κάμνει».

Αλλά και για το μεγάλο θέμα της εισβολής των ξένων λέξεων στη γλώσσα μας. Θα πω μόνο το εξής: οι ξένες λέξεις μπορούν μόνο να βλάψουν τη γλώσσα μας όσο χρησιμοποιούνται άκριτα, αχρείαστα και σε υπερβολικές δόσεις. Γλώσσες μικρές (σε χρήση), όπως η ελληνική, πρέπει να φυλάγονται από την αθρόα και αλόγιστη χρήση ξένων λέξεων, στην οποία συνήθως οδηγούν το κοινωνικό και πολιτιστικό γόητρο και η εμπορική εκμετάλλευση μιας δεσπόζουσας ξένης γλώσσας. Δεν είναι η ίδια η χρήση της ξένης λέξης που πρέπει να μας ανησυχεί, όσο η αντίληψη, το πνεύμα και οι λόγοι που οδηγούν στη χρήση της. Ο μιμητισμός, η ξενομανία και η εύκολη λύση οδηγούν βαθμιαία στην αχρήστευση πολλών λέξεων της ελληνικής, εις βάρος της αξιοποίησης λέξεων και παραγωγικών μηχανισμών της γλώσσας μας που θα βοηθούσαν αποτελεσματικά να δηλώνουμε έννοιες εκφραζόμενες μέσα από τις ξένες λέξεις. Βεβαίως, από του σημείου αυτού μέχρι του να θεωρούμε «έγκλημα καθοσιώσεως» τη χρήση μιας ξένης λέξης ή να καταλαμβανόμαστε από οίστρο γλωσσικής ξενηλασίας, υπάρχει μεγάλη απόσταση.

Γ. Μπαμπινιώτης

Κείμενο 2ο

Γλώσσα και Πολιτισμός

Οδυσσέα Ελύτη, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης»[1]

Κύριοι Ακαδημαϊκοί, Κυρίες και Κύριοι,

Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε τον χώρο μέσα στον οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά – σιγά, να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα. Δεν μιλώ για τη φυσική ικανότητα να συλλαμβάνει κανείς τ’ αντικείμενα σ’ όλες τους τις λεπτομέρειες αλλά για τη μεταφορική, να κρατά την ουσία τους και να τα οδηγεί σε μια καθαρότητα τέτοια που να υποδηλώνει συνάμα την μεταφυσική τους σημασιολογία.

Μας έφταιγε άλλοτε η αμάθεια. Σήμερα μας φταίει η μεγάλη γνώση. Δεν έρχομαι μ’ αυτά που λέω να προστεθώ στην μακρά σειρά των επικριτών του τεχνικού μας πολιτισμού. Μια σοφία παλαιή όσο και η χώρα που μ’ εξέθρεψε, μ’ εδίδαξε να δέχομαι την εξέλιξη, να χωνεύω την πρόοδο μαζί με όλα της τα παρεπόμενα, όσο δυσάρεστα και αν μπορεί να είναι αυτά.

Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική αντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.

Είναι, το ξέρω, άτοπο ν’ αναφέρεται κανείς σε προσωπικές περιπτώσεις. Και ακόμη πιο άτοπο να επαινεί το σπίτι του. Είναι όμως κάποτε απαραίτητο, στον βαθμό που αυτά βοηθούν να δούμε πιο καθαρά μιαν ορισμένη κατάσταση πραγμάτων. Και είναι σήμερα η περίπτωση. 

Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλ’ αυτά, μια γλώσσα που μιλιέται επί δυόμισι χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ’ ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή, φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στη υλικο-πνευματική οντότητα της χώρας μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ[2] ή ένας Πίνδαρος[3] π.χ. – χωρίς ωστόσο να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε ανθρωπότητας.

Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Συμβαίνει όμως ν’ αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών. Προσκτάται[4] η γλώσσα στο μάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και το ήθος αυτό γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος εικοσιπέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση.

Οδυσσέας Ελύτης, Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 2006 (αποσπάσματα)

---------------------------------------------

[1] Ο Οδυσσέας Ελύτης κάνει μια απόπειρα απολογισμού για τον εαυτό του και την τέχνη του, τη στιγμή που αποδέχεται το βραβείο Νόμπελ, στις 18 Οκτωβρίου 1979.

[2] Η Σαπφώ, (630 – 570 π.Χ.), ήταν Ελληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για τα ποιήματά της.

[3] Ο Πίνδαρος (522 π.Χ. – 443 π.Χ.) υπήρξε λυρικός ποιητής της Αρχαίας Ελλάδας.

[4] αποκτώ κάτι επιπλέον.

ΘΕΜΑΤΑ

Θέμα 1ο

Α1. Ποια είναι τα αίτια του γλωσσικού προβλήματος των νέων σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη; Η απάντησή σας να δοθεί σε μια πλήρη δομικά παράγραφο (50 – 60 λέξεις).

Μονάδες 10

Α2. Είναι η γλώσσα απλώς ένα μέσον επικοινωνίας σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο τεκμηριώνοντας την απάντησή σας (50 – 60 λέξεις).

Μονάδες 15

Θέμα 2ο

Β1. Να εντοπίσετε τη δομή της τρίτης παραγράφου του κειμένου («Γλώσσα και πολιτισμός»).

Μονάδες 6

Β2. Να γράψετε τέσσερις παράγωγες ή σύνθετες λέξεις από τη λέξη γλώσσα.

Μονάδες 4

Β3. α. Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου («Γλώσσα και πολιτισμός»):

Παλαιή (2η παράγραφος)

Πρόοδο (2η παράγραφος)

Δέχομαι (2η παράγραφος)

Αρμονική (3η παράγραφος)

Ορισμένη (4η παράγραφος)

Μονάδες 5

Β3. β. Να εντάξετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις σε δύο προτάσεις, μια με την αναφορική και μία με την ποιητική σημασία τους: γλώσσα, εργαλείο, γεννά

Μονάδες 10

Θέμα 3ο

Γ. Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους οι περισσότεροι νέοι δεν έρχονται σε επαφή με τα λογοτεχνικά βιβλία και την ποίηση. Στη συνέχεια να εξηγήσετε τις επιπτώσεις της απομάκρυνσης από το βιβλίο και της ελλιπούς γλωσσικής παιδείας στους εφήβους και τους νέους σήμερα. (300 λέξεις)

Μονάδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α1. Ένα από τα θέματα που θίγει ο Γ. Μπαμπινιώτης είναι τα αίτια του γλωσσικού προβλήματος των νέων. Κατά την άποψή του η γλωσσική πενία και η αδυναμία έκφρασης των νέων οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η αδιαφορία που δείχνουν προς τη γλώσσα, αδιαφορία που έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία να παράγουν ένα λόγο πλήρη και άρτιο. Ακόμη, το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι τα σχολεία δεν παρέχουν στους νέους σωστή διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Τέλος, οι νέοι δεν έρχονται σε επαφή με ακούσματα και γραπτά κείμενα στα οποία γίνεται ορθή χρήση του λόγου.

Α2. Σύμφωνα με τον Οδυσσέα Ελύτη, η γλώσσα δεν είναι μονάχα ένας τρόπος επικοινωνίας. Αντίθετα, όπως χαρακτηριστικά λέει «είναι εργαλείο μαγείας, είναι φορέας αξιών». Με λίγα λόγια, η γλώσσα συνδέεται με τις ανθρώπινες αξίες και με το χαρακτήρα του ανθρώπου. Ακόμη, η γλώσσα είναι φορέας της παράδοσης και του πολιτισμού. Τέλος, κατά τον Ελύτη, η σημασία ειδικότερα της ελληνικής γλώσσας αυξάνεται από τη μακρόχρονη χρήση της ως όργανο της ποιητικής λειτουργίας.

Β1) Θεματική Πρόταση: « Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία;»

Σχόλια: «Απαντώ… αποτίμηση των αξιών»

Κατακλείδα: δεν υπάρχει

Β2) γλωσσολογία, γλωσσοδέτης, γλωσσικός, εξωγλωσσικός

Β3)Παλαιή → καινούρια, νέα

Πρόοδο →παρακμή, οπισθοδρόμηση

Δέχομαι →απορρίπτω

Αρμονική → δυσαρμονική

Ορισμένη →αόριστη

Β3. β.

Η ανδρεία του γεννά το θαυμασμό όλων μας. (Ποιητική λειτουργία γλώσσας)

Η ζέβρα γεννά ένα μικρό συνήθως τη φορά. (Αναφορική λειτουργία γλώσσας)

Ο υπολογιστής συχνά χρησιμοποιείται ως εργαλείο μάθησης. (Ποιητική λειτουργία γλώσσας)

Μου χάλασε το εργαλείο κοπής λαχανικών. (Αναφορική λειτουργία γλώσσας)

Επικοινωνούν με τη γλώσσα του σώματος. (Ποιητική λειτουργία γλώσσας)

Κάηκε η γλώσσα μου πίνοντας καυτό τσάι. (Αναφορική λειτουργία γλώσσας)

Γ)

Επικοινωνιακό Πλαίσιο:

Είδος κειμένου: άρθρο σε σχολική εφημερίδα. Αξιοποιούνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτού του κειμενικού είδους (τίτλος, πρόλογος, κυρίως θέμα, επίλογος)

Πομπός: μαθητής σχολείου

Δέκτης: μαθητές του σχολείου

Σκοπός: να ενημερωθούν για τους λόγους που οι περισσότεροι νέοι δεν έρχονται σε επαφή με τα λογοτεχνικά βιβλία, όπως επίσης για τις συνέπειες της απομάκρυνσης αυτής αλλά και της ελλιπούς γλωσσικής παιδείας που τους χαρακτηρίζει.

Τίτλος: Έφηβοι και λογοτεχνικά βιβλία σε διάσταση!

Πρόλογος: γενική αναφορά στο θέμα της απομάκρυνσης των νέων από τα βιβλία και της ελλιπούς γλωσσικής τους παιδείας, υπογράμμιση της σημαντικότητας του ζητήματος αυτού

Α’ Ζητούμενο:

Γιατί οι νέοι δεν διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία;

• Η διάδοση των μέσων μαζικής ενημέρωσης: η εικόνα μέσα από το διαδίκτυο και την τηλεόραση επισκιάζει το βιβλίο. Τα μέσα κάνουν πιο εύληπτες και ευχάριστες τις πληροφορίες στους εφήβους, ενώ η ανάγνωση ενός καλογραμμένου λογοτεχνικού έργου ή ποιήματος φαντάζει κοπιαστική διαδικασία.

•Έλλειψη ελεύθερου χρόνου: οι νέοι καθημερινά έχουν να βγάλουν εις πέρας έναν τεράστιο όγκο ασκήσεων και διαβάσματος για το σχολείο και το φροντιστήριο. Το φορτωμένο τους πρόγραμμα δεν τους αφήνει περιθώρια για διάβασμα εξωσχολικών βιβλίων ή ακόμα και να ασχοληθούν οι ίδιοι με την συγγραφή.

• Απουσία παρότρυνσης προς την ενασχόληση με την λογοτεχνία: Οι φορείς αγωγής αμελούν να φέρνουν πιο κοντά τους εφήβους με την ποίηση και τη λογοτεχνία. Η οικογένεια αναλώνεται στις καθημερινές της υποχρεώσεις και δεν αποτελεί πρότυπο πνευματικής καλλιέργειας για τα νέα μέλη της. Στο σχολείο απουσιάζουν δράσεις που θα εμπνεύσουν τους μαθητές να διαβάσουν ή και να συγγράψουν ένα δικό τους έργο. Η Πολιτεία δεν εκμεταλλεύεται τους οικονομικούς πόρους για συγκρότηση πλούσιων Δημοτικών Βιβλιοθηκών.

• Καταναλωτισμός- Χρησιμοθηρία: Οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν εστιάζουν στα πνευματικά αγαθά και στην ενασχόληση με τις τέχνες και τα γράμματα. Τα υλικά αγαθά και τα χρήματα προσελκύουν το ενδιαφέρον ακόμα και των νεότερων αποτελώντας γι’ αυτούς αυτοσκοπό. Οι μαθητές μελετούν χρησιμοθηρικά και αποφεύγουν οποιαδήποτε άλλη εξωσχολική μελέτη αφού τους φαντάζει κουραστική και περιττή.

Β Ζητούμενο:

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της απομάκρυνσής τους από το βιβλίο και της ελλιπούς γλωσσικής παιδείας;

• Γλωσσικό πρόβλημα: Οι νέοι καθώς απομακρύνονται από το βιβλίο και τη μελέτη κειμένων, δεν έρχονται σε επαφή με το πλούσιο λεξιλόγιο της μητρικής τους γλώσσας, γεγονός που τους οδηγεί στη λεξιπενία.

• Δυσκολίες στα γλωσσικά μαθήματα: Η έλλειψη αναγνωσμάτων και ερεθισμάτων στερεί από τα παιδιά την δυνατότητα να εκφράζονται με ευχέρεια στα θεωρητικά μαθήματα και να συνθέτουν τις δικές τους εκθέσεις. Χωρίς την ανάλογη πηγή έμπνευσης οι μαθητές δυσκολεύονται να δημιουργήσουν κείμενα γεμάτα φαντασία, εικόνες και προπαντός με σαφήνεια στην διατύπωση.

• Λειτουργικός αναλφαβητισμός: Η ελλιπής γλωσσική παιδεία συνιστά μορφή αναλφαβητισμού, καθώς δυσχεραίνει την προσπάθεια του ατόμου να κατανοεί απαιτητικά κείμενα και να απολαμβάνει την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων.

• Πολιτιστική καθυστέρηση: Η αδιαφορία των νέων μπροστά στην πλούσια κληρονομιά της Ελληνικής Γραμματείας οδηγεί σε γενικότερη στασιμότητα στην πρόοδο των γραμμάτων και των τεχνών. Ο μαρασμός αυτός θα έχει άμεση επίπτωση και στο μορφωτικό επίπεδο των νεότερων στις επόμενες γενιές.

Σύνοψη, σύντομη αναφορά της αξίας της γλωσσικής παιδείας αλλά και επαφής των νέων με το βιβλίο.

[πηγή: Φροντιστήρια Εν-Τάξη]