Διδαγμένο κείμενο
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.
Πλάτωνος Πολιτεία 519b-d


A. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται.
Μονάδες 10

Β. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
Β1. «Τί δέ;… ἔτι ἀπῳκίσθαι;»: Στο απόσπασμα αυτό ο Σωκράτης απευθύνεται στους σύγχρονούς
του και δηλώνει εμμέσως ότι κανείς από αυτούς δεν είναι ικανός να κυβερνήσει
σωστά την πόλη. Ποιες κατηγορίες ανθρώπων κατονομάζει ο φιλόσοφος και γιατί
τους θεωρεί ανίκανους να κυβερνήσουν;
Μονάδες 15

Β2. «τὸ ἀγαθόν»:
α. Πώς αντιλαμβάνεται ο Πλάτωνας την έννοια του ἀγαθοῦ;
Μονάδες 6
β. Πώς συμβολίζεται αυτό τὸ ἀγαθὸν μέσα στην «Αλληγορία του Σπηλαίου» και μέσα
από ποια διαδικασία μπορεί κανείς να φτάσει στην κατάκτησή του;
Μονάδες 9
Β3. Τι γνωρίζετε για τη διαλεκτική μέθοδο του Σωκράτη;
Μονάδες 10
Β4. ἀπῳκίσθαι, ἔφαμεν, ἀναβῆναι, ἴδωσι, ἐπιτρέπειν:
Για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου να σχηματίσετε δύο ομόρριζα της
Νέας Ελληνικής, απλά ή σύνθετα.
Μονάδες 10

Γ. Αδίδακτο κείμενο
Προσήκειν δὲ ἔγωγε νομίζω, ὅταν μὲν νομοθετῶμεν, τοῦθ’ ἡμᾶς σκοπεῖν, ὅπως καλῶς ἔχοντας καὶ συμφέροντας νόμους τῇ πολιτείᾳ θησόμεθα, ἐπειδὰν δὲ νομοθετήσωμεν, τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις πείθεσθαι, τοὺς δὲ μὴ πειθομένους κολάζειν, εἰ δεῖ τὰ τῆς πόλεως καλῶς ἔχειν. Σκέψασθε γάρ, ὦ Ἀθηναῖοι, ὅσην πρόνοιαν περὶ σωφροσύνης ἐποιήσατο ὁ Σόλων ἐκεῖνος, ὁ παλαιὸς νομοθέτης, καὶ ὁ Δράκων καὶ οἱ κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους νομοθέται. Πρῶτον μὲν γὰρ ἐνομοθέτησαν περὶ τῆς σωφροσύνης τῶν παίδων τῶν ἡμετέρων, καὶ διαρρήδην ἀπέδειξαν ἃ χρὴ τὸν παῖδα τὸν ἐλεύθερον
ἐπιτηδεύειν
καὶ ὡς δεῖ αὐτὸν τραφῆναι, ἔπειτα δεύτερον περὶ τῶν
μειρακίων,
τρίτον δ’ ἐφεξῆς περὶ τῶν ἄλλων ἡλικιῶν, οὐ μόνον περὶ τῶν ἰδιωτῶν,
ἀλλὰ
καὶ περὶ τῶν ῥητόρων. Καὶ τούτους τοὺς νόμους ἀναγράψαντες ὑμῖν παρακατέθεντο,
καὶ ὑμᾶς αὐτῶν ἐπέστησαν φύλακας.
Αἰσχίνου, Κατὰ Τιμάρχου 6-7

Γ1. Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται.
Μονάδες 20

Γ2. α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
i. τῆς πόλεως: την αιτιατική και κλητική του ενικού.
ii. τῶν ῥητόρων: την κλητική ενικού και τη δοτική του πληθυντικού.iii. παλαιός, πρῶτον: να τα αντικαταστήσετε και στους άλλους βαθμούς.
Μονάδες 5
β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του
κειμένου:
i. νομίζω: να αντικατασταθεί σε όλους τους χρόνους στην ίδια φωνή.
ii. τραφῆναι: να αντικατασταθεί σε όλους τους χρόνους της παθητικής διάθεσης
στον ίδιο τύπο.
iii. ἐπέστησαν: να αντικατασταθεί σε όλες τις εγκλίσεις.
Μονάδες 5

Γ3. α. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων του κειμένου:
σκοπεῖν, ὁ νομοθέτης, ἅ, αὐτόν.
Μονάδες 2
β. Να αναγνωρίσετε τον συντακτικό ρόλο των πλάγιων ερωτηματικών προτάσεων
του κειμένου.
Μονάδες 3
γ. Να συντάξετε αναλυτικά την τελευταία περίοδο του κειμένου.
Μονάδες 5

                                                           Απαντήσεις
Α. Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και δεν προκύπτει αναγκαστικά από όσα
έχουν ειπωθεί πρωτύτερα, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δε γνωρίζουν την αλή-
θεια θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά μια πόλη, ούτε κι εκείνοι που
τους αφήνουν να ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία; Οι πρώτοι
επειδή δεν έχουν στη ζωή τους έναν σκοπό, στον οποίο στοχεύοντας πρέπει να πράττουν
τα πάντα όσα κάνουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή τους, οι άλλοι επειδή δε
θα πράξουν με τη θέλησή τους, επειδή θεωρούν ότι, αν και είναι ακόμη ζωντανοί, έχουν
εγκατασταθεί στα νησιά των Μακάρων;
Αλήθεια, είπε.
Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της Πολιτείας, είναι να εξαναγκάσουμε
τις εξαιρετικές φύσεις να φτάσουν στη γνώση για την οποία είπαμε προηγουμένως ότι
είναι η ανώτερη, να δουν δηλαδή το αγαθό και να ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό και,
αφού ανέβουν και το δουν αρκετά, να μην τους επιτρέπουμε αυτό που τώρα τους επιτρέ-
πεται.
Ποιο δηλαδή;
Το να μένουν συνεχώς εκεί, είπα εγώ, και να μη θέλουν να κατεβαίνουν πάλι κοντά σε
εκείνους τους δεσμώτες ούτε να μοιράζονται με εκείνους τους κόπους και τις τιμές, είτε
αυτές είναι ταπεινότερες είτε σπουδαιότερες.

Β1. Απευθυνόμενος στους συμπολίτες του ο Σωκράτης δηλώνει ότι δεν υπάρχει κανείς ανάμεσά
τους που να μπορεί να ασκήσει ικανοποιητικά τη διακυβέρνηση της πόλης. Συγκεκριμένα,
κατονομάζει δύο μεγάλες κατηγορίες ανθρώπων, τους αμόρφωτους και τους πεπαιδευμέ-
νους. Όσον αφορά την πρώτη κατηγορία, η διαπίστωση του Σωκράτη μοιάζει εύλογη και
απολύτως φυσιολογική. Οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια στερού-
νται ενός βασικού και απαραίτητου προσόντος για την άσκηση ορθής πολιτικής, της παι-
δείας. Είναι άνθρωποι επιφανειακοί, δίχως ιδιαίτερη ποιότητα και προοπτική. Μάλιστα
ο φιλόσοφος τους κατηγορεί ότι δεν έχουν κάποιον συγκεκριμένο και ουσιαστικό στόχο
στην άσκηση της πολιτικής τους. Αντιθέτως, τέτοιου είδους άνθρωποι μπορούμε να πούμε
ότι κινούνται βάσει ιδιοτελών κινήτρων, προσπαθούν να εξυπηρετήσουν τα ατομικά τους
συμφέροντα, ενώ από το πρόγραμμά τους απουσιάζει παντελώς η ιδέα της προώθησης της
συλλογικής προόδου. Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι τέτοιου είδους πολιτικοί δεν
μπορούν εκ των πραγμάτων να προσφέρουν κάτι το ουσιαστικό στον πολιτικό χώρο και
γι’ αυτόν τον λόγο ο Σωκράτης θεωρεί ότι δεν έχουν καμία θέση στη διακυβέρνηση της
ιδανικής «Πολιτείας».
Μεγαλύτερη εντύπωση προκαλεί η μομφή του Σωκράτη εναντίον των μορφωμένων της
εποχής του, στους οποίους εντάσσονται φυσικά και οι φιλόσοφοι. Η βασική αντίρρησή
του έγκειται στο γεγονός ότι οι τελευταίοι είναι τελείως απρόθυμοι να ασχοληθούν με τα
πρακτικά και καθημερινά ζητήματα της πολιτικής. Ζουν απομονωμένοι στον κόσμο των
πνευματικών απολαύσεων και είναι παραδομένοι στη μακαριότητα που τους προσφέρει
η επαφή με την αλήθεια και τη γνώση. Έχουν παραιτηθεί από οτιδήποτε το εγκόσμιο και
έχουν συμβιβαστεί με την ιδέα ότι η φυσική τους παρουσία στον κόσμο των αισθητών
πραγμάτων μόνο τυπική είναι. Η στάση τους αυτή απορρέει και από τη μακαριότητα που
τους παρέχει η πνευματική αναζήτηση, αλλά και από μια κεκτημένη απροθυμία να ασχο-
ληθούν με πρακτικά και καθημερινά ζητήματα, τα οποία πολλές φορές φθείρουν ή και
εξουθενώνουν ηθικά το άτομο.
Αυτό που πρέπει να συμβεί, κατά τον Σωκράτη, είναι να ευαισθητοποιηθούν οι πε-
παιδευμένοι - φιλόσοφοι και να αναλάβουν το έργο εκείνο για το οποίο μόνο αυτοί είναι
καταλλήλως προετοιμασμένοι, το επίπονο έργο της διακυβέρνησης. Μόνο αυτοί μπορούν
να οδηγήσουν το σκάφος της Πολιτείας στην ευδαιμονία, γιατί είναι οι μοναδικοί που
γνωρίζουν την αλήθεια. Η διακυβέρνησή τους θα στηρίζεται στην αδιαμφισβήτητη σοφία
τους και το αποτέλεσμα θα είναι ένα αξιοκρατικό μοντέλο διοίκησης, που δε θα αφήνει
κανένα περιθώριο αναταραχής, καθώς όλοι θα υποτάσσονται εκούσια στην πνευματικά
ανώτερη αρχηγεσία.

Β2. α. Ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία γι’ αυτόν τον όρο που είναι από τους βα-
σικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς.
Αγαθόν πάντως είναι: i. το εἶναι και ό,τι διατηρεί το εἶναι· ii. η τάξη, ο κόσμος και η
ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα· iii. ό,τι παρέχει την αλήθεια και
την επιστήμη. Η έκφραση αὐτὸ τὸ ἀγαθὸν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και
την πηγή του όντος και της γνώσης. Πάντως ήδη στην αρχαιότητα το Πλάτωνος ἀγαθὸν
ήταν παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό (σχολικό βιβλίο, ερμηνευ-
τικά σχόλια 12ης ενότητας, σελ. 120).

β. Το ἀγαθὸν της Αλληγορίας του Σπηλαίου συμβολίζεται με τον ήλιο, που βρίσκεται έξω
από το σπήλαιο, στον κόσμο των Ιδεών. Η διαδικασία που απαιτείται για να κατακτή-
σει κανείς το ἀγαθὸν είναι επίπονη, σκληρή και μακρόχρονη. Καταρχάς ο φιλόσοφος θα
πρέπει να συνειδητοποιήσει την πλάνη στην οποία τον βυθίζει ο κόσμος των αισθήσεων,
να σπάσει τα «δεσμά» του και να ξεκινήσει τη μακρά πνευματική και εσωτερική διαδι-
κασία της φιλοσοφικής αναζήτησης. Ο δρόμος είναι ανηφορικός και γεμάτος δυσκολίες.
Η κατάκτηση της αρετής και της γνώσης είναι ένα ζήτημα διαρκούς εσωτερικής πάλης.
Ακόμη κι όταν ο φιλόσοφος βγει από το «σκοτάδι» της σπηλιάς, το «φως» του κόσμου
των ιδεών είναι τόσο εκτυφλωτικό που μπορεί να τον οδηγήσει πίσω στην επιφανειακή
ασφάλεια του σπηλαίου. Μόνο όποιος είναι οπλισμένος με πραγματική πίστη και επι-
μονή θα μπορέσει να διακρίνει αρχικά τις Ιδέες όλων των πραγμάτων και στο τέλος να
αντικρύσει και τον ίδιο τον Ήλιο, γεγονός που θα σημάνει και την πνευματική ολοκλή-
ρωση του φιλοσόφου.

Β3. «Τα όπλα του ήταν η διαλεκτική και η μαιευτική… στην πρώτη αλήθεια των πραγμάτων
» (σχολικό βιβλίο, σελ. 35).

Β4. ἀπῳκίσθαι: οικολογία, κάτοικος • ἔφαμεν: κακόφημος, απόφαση • ἀναβῆναι: βατήρας,
προσβασιμότητα • ἴδωσι: είδωλο, ενόραση • ἐπιτρέπειν: τροπολογία, ανατρεπτικός.


Γ1. Εγώ βέβαια νομίζω ότι αρμόζει, όταν νομοθετούμε, να εξετάζουμε τούτο, δηλαδή πώς θα
ψηφίσουμε νόμους που να είναι καλοί και συμφέροντες στην πόλη, και όταν νομοθετήσου-
με, να υπακούμε στους ισχύοντες νόμους, να τιμωρούμε όσους δεν υπακούν, επειδή πρέ-
πει η πόλη μας να ευτυχεί. Αναλογιστείτε λοιπόν, Αθηναίοι, πόσο προνόησε όσον αφορά
τη σωφροσύνη εκείνος ο Σόλωνας, ο παλιός νομοθέτης, και ο Δράκοντας και οι νομοθέτες
εκείνης της εποχής. Πρώτα, λοιπόν, νομοθέτησαν σχετικά με τη φρόνηση των παιδιών
μας και ρητά υπέδειξαν όσα είναι ανάγκη να ασχολείται το ελεύθερο παιδί και πώς πρέπει να
ανατραφεί, έπειτα κατά δεύτερο λόγο (νομοθέτησαν) για τους έφηβους, τρίτο στη σειρά
για τις άλλες ηλικίες, όχι μόνο για τους ιδιώτες αλλά και για τους δημόσιους άντρες. Κι
αφού χάραξαν πάνω σε πλάκες αυτούς τους νόμους, τους άφησαν ως παρακαταθήκη σε
εσάς και σας έβαλαν εσάς ως φύλακες αυτών.

Γ2. α. i. τὴν πόλιν, ὦ πόλι.
ii. ὦ ῥῆτορ, τοῖς ῥήτορσιν.
iii. παλαίτερος, παλαίτατος • (πρό), πρότερον.
β. i. νομίζω, ἐνόμιζον, νομιῶ, ἐνόμισα, νενόμικα, ἐνενομίκειν.
ii. τρέφεσθαι, θρέψεσθαι και τραφήσεσθαι, τραφῆναι, τεθράφθαι.
iii. ἐπέστησαν, ἐπιστήσωσι(ν), ἐπιστήσαιεν και ἐπιστήσειαν, ἐπιστησάντων και ἐπιστησάτωσαν.

Γ3. α. σκοπεῖν: τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου προσήκειν • ὁ νομοθέτης:
παράθεση στο ὁ Σόλων • ἅ: σύστοιχο αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐπιτηδεύειν
(= ἃ ἐπιτηδεύματα) • αὐτόν: υποκείμενο του απαρεμφάτου τραφῆναι, σε αιτιατική,
επειδή έχουμε ετεροπροσωπία, η οποία στην απρόσωπη σύνταξη (όπως εδώ) είναι υπο-
χρεωτική.

β. ὅπως… θησόμεθα: πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας ως επεξήγηση στο
προηγούμενο τοῦτο (τοῦθ’) • ὅσην πρόνοιαν… νομοθέται: πλάγια ερωτηματική πρό-
ταση μερικής άγνοιας ως αντικείμενο του ρήματος σκέψασθε • ἃ χρή… ἐπιτηδεύειν:
πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας ως αντικείμενο του ρήματος ἀπέδειξαν
• (καί) ὡς δεῖ αὐτὸν τραφῆναι: πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας ως δεύ-
τερο αντικείμενο του ρήματος ἀπέδειξαν (με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο καὶ συνδέεται
παρατακτικά με την προηγούμενη).

γ. Η τελευταία περίοδος του κειμένου περιλαμβάνει δύο κύριες προτάσεις, που συνδέο-
νται μεταξύ τους παρατακτικά με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο καί (ο πρώτος καὶ είναι
μεταβατικός).
1η πρόταση: ρήμα το παρακατέθεντο, σε οριστική, επειδή δηλώνει πραγματικό γεγο-
νός· ως υποκείμενα εννοούνται ὁ Σόλων, ὁ Δράκων καὶ οἱ νομοθέται· τοὺς νόμους:
αντικείμενο της μετοχής ἀναγράψαντες αλλά και του ρήματος· ὑμῖν: έμμεσο αντικεί-
μενο του ρήματος, τούτους: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τοὺς νόμους· η με-
τοχή ἀναγράψαντες είναι χρονική, συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος
(δηλώνει πράξη προτερόχρονη στο παρελθόν σε σχέση με το ρήμα).
2η πρόταση: ρήμα το ἐπέστησαν (η οριστική δηλώνει πραγματικό γεγονός), υποκείμε-
νο εννοείται το ίδιο της προηγούμενης πρότασης, ὑμᾶς: αντικείμενο, φύλακας: κατηγο-
ρούμενο του αντικειμένου, αὐτῶν: γενική αντικειμενική στο φύλακας (= ἵνα φυλάττητε
αὐτούς).

πηγή: ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ