Ερμηνευτικά σχόλια ενότητας 2
ἦν γὰρ ποτε χρόνος: Η έναρξη της αφήγησης θυμίζει παραμύθι (μια φορά κι
έναν καιρό …). Ο Πρωταγόρας έχει την ικανότητα με τέτοια μέσα του δημοτικού
ύφους να γοητεύσει τους ακροατές του.
θεοί μὲν ἦσαν: Ο Πρωταγόρας ήταν αγνωστικιστής. Επομένως η αναφορά σε
θεούς έχει αλληγορική σημασία. Ο Δίας είναι ο Λόγος, δηλαδή η νομοτέλεια που
συγκρατεί τη φύση. Οι άλλοι θεοί αντίστοιχα είναι όργανα αυτής της
νομοτέλειας.
Χρόνος εἰμαρμένος γεννέσεως: Μεταφυσική άποψη του σοφιστή, σύμφωνα με
την οποία οι θεοί κάποτε «γεννήθηκαν».
γῆς ἔνδον: αρχέγονη αντίληψη, που παραπέμπει στον «αυτοχθονισμό» (δηλαδή
ότι κάποιες φυλές «ξεφύτρωσαν» από τα σπλάχνα της γης.)
ἐκ γῆς καὶ πυρὸς: η αντίληψη αυτή παραπέμπει στην κοσμολογία του
Παρμενίδη, ότι όλα τα όντα προέρχονται από τη σύνθεση δύο στοιχείων, της γης
και του πυρός.
Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ: Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Κλυμένης. Ο
Προμηθέας θεωρείται ευεργέτης της ανθρωπότητας, γιατί χάρισε στους
ανθρώπους τη φωτιά και την έντεχνο σοφία, δηλαδή τη βάση του τεχνικού
πολιτισμού.
Ο Πρωταγόρας επιστρατεύει τον μύθο του Προμηθέα, για να αποδείξει ότι η
αρετή είναι διδακτή. Επιλέγει το μύθο, γιατί εκτιμά πως αυτός είναι
χαριέστερεος, όμως στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσει και λόγον, για να
ερμηνεύσει το μύθο και να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του. Στο μύθο
συναντάμε φιλοσοφικές και κοσμολογικές αντιλήψεις, όπως την άποψη των
5
προσωκρατικών ότι τα έμβια όντα αποτελούνται από χώμα, φωτιά και όσα
αναμειγνύονται με αυτά (νερό και αέρα), καθώς και την ιδέα περί αναπλήρωσης,
δηλ. ότι κάθε οργανισμός υστερεί και υπερέχει έναντι των άλλων, ώστε να
εξασφαλίζεται στη φύση μια κάποια δυνατότητα επιβίωσης σε όλους τους
οργανισμούς, γεγονός που επιφέρει στον κόσμο την έννοια της ισορροπίας και
αρμονίας στη συμβίωση. Αξιοσημείωτη είναι η αναφορά στην ειμαρμένη, που
παραπέμπει περισσότερο στο «πλήρωμα» του χρόνου, στην αναγκαστική δηλ.
μετάβαση της ζωής από ένα στάδιο σε άλλο υπό την πίεση της ανάγκης των
ειδών για επιβίωση.
Ο Πρωταγόρας αποδεικνύεται ένας άριστος αφηγητής ιστοριών (story teller) που
με ύφος απλό και παραστατικό κερδίζει την προσοχή του ακροατηρίου.
Ετυμολογικά:
· δύναμις: από το ρ. δύναμαι
· ἀσθενής: α στερ. + σθένος
· ἀμπίσχω: ἀμφί + ἴσχω
· ἱκανός: από το ρ. ἱκνέομαι-οῦμαι
· βορὰ: από το ρ. βιβρώσκω
· Προμηθέας - Ἐπιμηθέας: από το προ/ἐπί + μῆτις = σκέψη
Ερωτήσεις
1. Να σχολιάσετε τη διανομή των εφοδίων-ιδιοτήτων από τον Επιμηθέα.
2. Ποια αλληγορική σημασία αποκτά η παρουσία των θεών στο μύθο;