Ερμηνευτικά σχόλια ενότητας 1
Το θέμα που τίθεται είναι: ποιο ακριβώς είναι το αντικείμενο διδασκαλίας του
Πρωταγόρα. Στη θέση του σοφιστή ότι διδάσκει την πολιτική αρετή, ο Σωκράτης
αντιτείνει ότι αυτή δεν μπορεί να διδαχτεί. Τα επιχειρήματά του είναι:
α) Οι Αθηναίοι είναι σοφοί > Για ειδικά ζητήματα εμπιστεύονται μόνο τους
ειδικούς > όμως για πολιτικά ζητήματα ζητούν τη γνώμη κάθε πολίτη >
επομένως δεν θεωρούν ότι απαιτείται προγενέστερη ειδική γνώση για τέτοια
ζητήματα > άρα δεν τίθεται θέμα ιδιαίτερης διδασκαλίας για θέματα πολιτικής
β) Οι σοφοί και άριστοι Αθηναίοι πολίτες αδυνατούν να μεταβιβάσουν την αρετή
τους στα ίδια τους τα παιδιά και σε άλλους > επομένως η πολιτική αρετή δεν
διδάσκεται.
Τα επιχειρήματα αυτά αντλούνται από την καθημερινή εμπειρία. Αντέχουν στη
λογική, αν και είναι κάπως υπεραπλουστευμένα: Ο Σωκράτης π.χ. επικαλείται τη
θέση των πολλών, αν και ο ίδιος δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα τη στάση του συχνά
ανεύθυνου πλήθους. Επίσης, η άποψη ότι οι άριστοι πολίτες αδυνατούν να
διδάξουν οτιδήποτε στους επιγόνους τους είναι συζητήσιμη και σχετική. Το ίδιο
το δημοκρατικό πολίτευμα λειτουργούσε παιδευτικά για τους πολίτες, ενώ ο
Περικλής ονομάζει την Αθήνα «Ἑλλάδος παίδευσιν» (βλ. Επιτάφιο του Περικλή).
Φαίνεται ότι ο Σωκράτης ενδιαφέρεται κυρίως να προκαλέσει τον αντίπαλό του,
ώστε να εκθέσει εκείνος τις απόψεις του και να έχει στη συνέχεια ο ίδιος την
ευκαιρία να τις ανασκευάσει. Η μέθοδος του Σωκράτης είναι επαγωγική: Ξεκινά
από επιμέρους εμπειρικές διαπιστώσεις, για να οδηγηθεί σε ένα γενικό
συμπέρασμα (ότι η αρετή δεν είναι διδακτή). Η συνέχεια του διαλόγου δείχνει ότι
και ο ίδιος ο Σωκράτης δεν πίστευε στο μη διδακτό της αρετής. Επιδιώκει όμως
τεχνηέντως να οδηγήσει τον Πρωταγόρα στη διαδικασία απόδειξης της θέσης
του πεπεισμένος ότι εκείνος θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο. Τότε θα έχει ο ίδιος ο
Σωκράτης την ευκαιρία να το κάνει με διαλεκτικό τρόπο, αποδομώντας έτσι τη
σοφιστική ηθική ρητορική.
Ερωτήσεις
1. Να σχολιάσετε τη στάση των Αθηναίων να απωθούν τους μη ειδικούς
που θέλουν να εκφέρουν άποψη για ειδικά ζητήματα, αλλά να δίνουν το
λόγο σε όλους τους πολίτες, όταν πρόκειται για ζητήματα γενικής
πολιτικής.
2. Με ποια επιχειρήματα υποστηρίζει τη θέση του ο Σωκράτης; Να τα
αξιολογήσετε.