Ερμηνευτικά σχόλια ενότητας 3
γυμνόν τα καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον: Η απρονοησία του
Επιμηθέα καθιστά την επιβίωση του ανθρώπινου είδους εξαιρετικά δύσκολη,
καθώς ο άνθρωπος είναι «ελλειπτικός» σε σχέση με όλα τα άλλα όντα. Η
σύγχρονη ανθρωπολογία επιβεβαιώνει αυτή τη διαπίστωση.
ἔντεχνον σοφίαν: το σύνολο των τεχνικών γνώσεων, που αναπληρώνουν την
ελλειπτικότητα του ανθρώπου σε εφόδια και φυσικά μέσα επιβίωσης.
Διός φύλακαι: Το Κράτος και η Βία, οι φρουροί του Δία, ο σκληρός ρόλος των
οποίων παρουσιάζεται με ενάργεια στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου.
…κλοπῆς δίκην μετῆλθεν: Ο Προμηθέας τιμωρήθηκε από τον Δία να
αλυσοδεθεί στον Καύκασο και ένας αετός να του τρώει κάθε μέρα το συκώτι, το
οποίο αναγεννάτο στη διάρκεια της νύχτας.
Βασικοί άξονες του μύθου είναι η απερισκεψία του Επιμηθέα, η σωτήρια
παρέμβαση του Προμηθέα και η τιμωρία του τελευταίου από τον Δία. Τελικός
σκοπός της φύσης είναι η επιβίωση των ειδών και αυτό επιχειρείται με τη
σύμμετρη και αντισταθμιστική διανομή των διαφόρων εφοδίων στους ζωντανούς
οργανισμούς. Η απρονοησία του Επιμηθέα διαταράσσει αυτή την ισορροπία, με
αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μένει εντελώς ανυπεράσπιστος. Η σωτήρια και
γενναιόδωρη παρέμβαση του Προμηθέα του επιτρέπει, αξιοποιώντας τα δώρα
της έντεχνης εν πυρί σοφίας, να κινητοποιήσει τις φυσικές και νοητικές
ικανότητές του και να θέσει τις βάσεις του τεχνικού πολιτισμού που θα του
επιτρέψει να επιβληθεί στο περιβάλλον του. Η παρέμβαση του Προμηθέα είναι μια
μυθική προσέγγιση με συμβολικό χαρακτήρα στο ζήτημα της σταδιακής
προσαρμογής του ανθρώπου στο περιβάλλον και την επιβολή του σε αυτό με
πολλούς κόπους και θυσίες.
Στο μύθο καταγράφεται αλληγορικά η εξέλιξη του ανθρώπινου γένους.
Στο πρώτο, θεολογικό, στάδιο υπάρχουν μόνο θεοί, με τους οποίους ο κατά τα
άλλα αγνωστικιστής Πρωταγόρας συνδέει το ιστορικό στάδιο με εκείνο της
μακρινής προϊστορικής άγνοιας. Στο δεύτερο στάδιο έχουμε τη «γέννεσιν» των
θνητών και την άστοχη διανομή των εφοδίων από τον Επιμηθέα. Στο τρίτο
στάδιο ο Προμηθέας παρεμβαίνει σωτήρια χαρίζοντας στους ανθρώπους τη
«σπίθα» του νου και του πυρός. Το τέταρτο στάδιο αποτυπώνεται στην 4η
ενότητα, όταν ο Δίας, φοβούμενος μήπως οι άνθρωποι δεν κατορθώσουν να
επιβιώσουν χωρίς την πολιτική αρετή, δίνει μέσω του Ερμή την Αιδώ και τη Δίκη,
δηλ. την πολιτική τέχνη και την πολιτική οργάνωση.
Ετυμολογικά:
· νομή: από το ρ. νέμω
· ἄστρωτος: α στερ. + στρώννυμι
· χρήσιμος: από το ρ. χρήομαι-ῶμαι
· τέχνη: από το ἔτεκον (τίκτω)
7
Ερωτήσεις
1. Ποια στάδια της ιστορικής εξέλιξης του ανθρώπου απηχούνται στο μύθο
του Προμηθέα;
2. Ποιους τύπους ανθρώπων εκπροσωπούν ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας;
3. Ποια η συμβολική σημασία της παρέμβασης του Προμηθέα στην εξέλιξη
της πορείας του ανθρώπινου γένους;