Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ ΄ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, 519B – D, 519D – 520A.
(Το διδαγμένο κείμενο και η μετάφρασή του δε δίδονται για λόγους οικονομίας του χώρου).
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Δημοσθένης «Προοίμιο Β΄».
Οὐχί ταὐτά γιγνώσκειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παρίσταταί μοι, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας ὄνομ' ὑμῶν ἀκούσω, καί
ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονταί τινες ὑμῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδω. Τήν μέν γάρ πολιτείαν
δημοκρατίαν, ὥσπερ ἅπαντες ἴστε, ὀνομάζετε, τῶν δέ τἀναντία ταύτῃ λεγόντων ἐνίους ἥδιον ἀκούοντας ὁρῶ. ὅ
καί θαυμάζω τίς ποθ' ἡ πρόφασις. Πότερον προῖκα λέγειν ταῦτ' αὐτούς οἴεσθε; ἀλλ' οἱ τῶν ὀλιγαρχιῶν, ὑπέρ ὧν
οὗτοι λέγουσιν, κύριοι καί πλείω σιωπῆς μᾶλλον ἄν δοῖεν. Ἀλλά βελτίω ταῦτ' εἶναι τῶν ἑτέρων ὑπειλήφατε;
βελτίων ἄρ' ὑμῖν ὀλιγαρχία δημοκρατίας φαίνεται. Ἀλλ' αὐτούς εἶναι βελτίους ἡγεῖσθε; καί τίς ἄν ὑφ' ὑμῶν
χρηστός νομίζοιτ' εἰκότως, ἐναντία τῇ καθεστώσῃ πολιτείᾳ δημηγορῶν; οὐκοῦν λοιπόν ἁμαρτάνειν ὑμᾶς, ὅταν
οὕτως ἔχητε τήν γνώμην. Τοῦτο τοίνυν φυλάττεσθε μή πάσχειν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅπως μή ποτέ τοῖς
ἐπιβουλεύουσιν λαβήν δώσετε, εἶτα τότ' αἰσθήσεσθ' ἡμαρτηκότες, ἡνίκ' οὐδ' ὁτιοῦν ὑμῖν πλέον ἔσται.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Από το διδαγμένο κείμενο να μεταφράσετε το απόσπασμα: "Τόδε οὐκ εἰκός ... εἴτε σπουδαιότεραι".
Β. 1. Να προσδιορίσετε την έννοια που ο φιλόσοφος αποδίδει στο «ἀγαθόν» και να εντοπίσετε τους όρους που
χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει το ίδιο το αγαθό και την πορεία για την προσέγγισή του.
2. «… νόμῳ, οὐ τοῦτο μέλει … μηχανᾶται ἐγγενέσθαι … »: Ποιοι είναι σύμφωνα με τον Πλάτωνα το βασικό
μέλημα του νόμου για τη διατήρηση της ισορροπίας στο κοινωνικό σύνολο και με ποια μέσα αυτό
πραγματώνεται;
3. Πότε και πού ιδρύθηκε από τον Πλάτωνα η Ακαδημία; Τι γνωρίζουμε για τα μαθήματα που διδάσκονταν σε
αυτή και πότε σταμάτησε να λειτουργεί;
4. «ἐπελάθου», «καταχρῆται», «ἀναγκάσαι», «ἀπῳκίσθαι»: Για κάθε μία από τις λέξεις που σας δίνονται να
γράψετε δύο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς.
Γ. Να μεταφράσετε το αδίδακτο κείμενο.
Δ. α. Ἴστε, δοῖεν, πάσχειν: Να αντικαταστήσετε χρονικά τους τύπους.
β. Να γράψετε για τους παρακάτω τύπους ό,τι ζητάται:
1. ἥδιον: τους άλλους βαθμούς του επιρρήματος.
2. βελτίους: αιτιατική ενικού και ονομαστική πληθυντικού.
3. ἐνίους: γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού.
Ε. α. Οὐχί ταὐτά γιγνώσκειν ... λέγουσιν ἴδω: Να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλάγιο με φράση εξάρτησης: "Οὗτος
λέγει ..."
β. ὑμῶν (ἀκούσω), δημοκρατίαν, ταύτῃ, προῖκα: Να αναγνωριστούν συντακτικά οι λέξεις.
Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ
Β. 1. Ο Πλάτωνας δε δίνει μια σαφή ερμηνεία για την έννοια του αγαθού που αποτελεί έναν από τους βασικότερους
όρους στο φιλοσοφικό του σύστημα παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. Για το λόγο αυτό το
Πλάτωνος ἀγαθόν κατά την αρχαιότητα υπήρξε παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό. Όπως
όμως συνολικά προκύπτει από τη μελέτη του έργου του μεγάλου φιλοσόφου το Ἀγαθόν είναι: α. το εἶναι και
ό,τι διατηρεί το εἶναι⋅ β. η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα⋅ γ. ό,τι
παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Ἀγαθόν αποτελεί για τον Πλάτωνα η ύψιστη αρχή, η πηγή του όντος
και της γνώσης. Είναι το «μέγιστον μάθημα» γι’ αυτό και του αποδίδεται η ύψιστη αξία. Η ιδέα του αγαθού
για το φιλόσοφο είναι ανώτερη από κάθε άλλη και τοποθετείται πάνω από τον κόσμο των ιδεών, επειδή
θεωρείται η πραγματική αιτία της ύπαρξης. Εντούτοις η θέαση του αγαθού και η προσέγγισή του είναι εφικτή
(«ἀφικέσθαι», «ἴδωσιν», «ἰδεῖν») στον άνθρωπο που βρίσκεται στο δρόμο της γνώσης. Η πορεία προς το αγαθό
είναι επίπονη, κοπιώδης και δύσκολη («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»). Η ανάβαση για την κατάκτηση
της υψηλότερης ιδέας προϋποθέτει τόσο φυσικές αρετές, δυνατότητες δηλαδή και χαρακτηριστικά που ο
άνθρωπος αποκτά από τη φύση, όσο και προσωπικό αγώνα, επιμονή, προσήλωση στην ιδέα αυτή.
2. Νόμος θεωρείται κάθε γραπτός κανόνας που θεσπίζεται από τους ίδιους τους ανθρώπους και ρυθμίζει τόσο τις
σχέσεις μεταξύ των πολιτών, όσο και τις σχέσεις μεταξύ πολιτών - κράτους στοχεύοντας στην ομαλή συμβίωση
των πολιτών και την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Σύμφωνα με το κείμενο ο νόμος αποβλέπει στην ευτυχία
του συνόλου κι όχι στην ευδαιμονία μιας κοινωνικής ομάδας ή συγκεκριμένων μονάχα ατόμων. Η συνεισφορά
του νόμου συνοψίζεται στις τρεις βασικές λειτουργίες του. Ειδικότερα ο νόμος επιδιώκει τη συγκρότηση των
πολιτών σε ένα ενιαίο και αρμονικό σύνολο⋅ συνάμα κάνει τους πολίτες να αναπτύσσουν την κοινωνική
αλληλεγγύη προκαλώντας τους τη συναίσθηση της ευθύνης ότι όλοι οφείλουν να προσφέρουν στο κοινωνικό
σύνολο ανάλογα με τις ικανότητες καθενός. Τέλος ο νόμος διαπαιδαγωγεί τους πολίτες με στόχο τη διατήρηση
της κοινωνικής συνοχής. Τα μέσα που χρησιμοποιεί για την επίτευξη του στόχου του είναι η πειθώ και ο
εξαναγκασμός. Αρχικά, λοιπόν, ο νόμος προσπαθεί να πείσει τους πολίτες για την ορθότητα αυτού που τους
επιβάλλεται, ενώ στην περίπτωση που αυτό δεν πραγματοποιηθεί, εξαναγκάζει τους πολίτες να υπακούσουν
προβάλλοντας ως δικαιολογία το συλλογικό όφελος. Η μέθοδος του εξαναγκασμού μπορεί να αντιβαίνει τις
δημοκρατικές αρχές, ωστόσο για τον Πλάτωνα παρουσιάζεται ως αναπόφευκτη λύση, διότι χωρίς την
αναγκαστική επιβολή της βούλησης του νόμου δεν μπορεί να λειτουργήσει ομαλά μια κοινωνία ούτε να
επιτευχθεί η ευδαιμονία της πολιτείας. Συνεπώς, οι απρόθυμοι φιλόσοφοι θα πρέπει να εξαναγκάζονται στο
βωμό του κοινού καλού να στερηθούν την ευδαιμονία τους και να ασχοληθούν ενεργά με τη διοίκηση της
πόλης.
3. Βλ. σχολικό βιβλίο, Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός λόγος, σελ. 41 - 42: Η ίδρυση της Ακαδημίας. «Μετά την
επιστροφή του ... ἀγεωμέτρητος μηδείς εἰσίτω».
4. ἀπῳκίσθαι: άποικος, οικισμός.
ἐπελάθου: λήθη, αληθής.
καταχρῆται: χρηστικός, χρήση.
ἀναγκάσαι: ανάγκη, καταναγκασμός.
Γ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ
Δε μου έρχεται στο μυαλό, άνδρες Αθηναίοι, ότι καταλαβαίνω αυτά, και όταν ακούσω από σας το όνομα του
πολιτεύματος και όταν δω τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται κάποιοι από σας σ' αυτούς που μιλούν υπέρ
αυτού. Γιατί, όπως ακριβώς όλοι γνωρίζετε, ονομάζετε το πολίτευμα δημοκρατία, όμως βλέπω ότι μερικοί ακούνε
πιο ευχάριστα εκείνους που μιλούν εναντίον αυτού. Γι' αυτό καί απορώ ποια είναι τέλος πάντων η αιτία. Ποιο
από τα δύο νομίζετε ότι τα λένε αυτοί δωρεάν; Αλλά οι κύριοι των ολιγαρχιών, για το συμφέρον των οποίων
αυτοί μιλάνε, θα έδιναν και πολύ περισσότερα απ' ό,τι για τη σιωπή. Αλλά νομίζετε ότι αυτά είναι καλύτερα από
τα άλλα; Άραγε φαίνεται σε σας η ολιγαρχία καλύτερη από τη δημοκρατία; Αλλά νομίζετε ότι αυτοί είναι
καλύτεροι; Και ποιος θα θεωρούνταν εύλογα από σας ενάρετος, αν μιλούσε στην εκκλησία του δήμου εναντίον
του υπάρχοντος πολιτεύματος; Υπολείπεται λοιπόν να σφάλετε εσείς, όταν έχετε αυτή τη γνώμη. Προσέχετε,
λοιπόν, να μην πάθετε αυτό, άνδρες Αθηναίοι, πώς δηλαδή δε θα δώσετε ποτέ λαβή σ' αυτούς που
επιβουλεύονται, έπειτα τότε θα καταλάβετε ότι έχετε κάνει λάθος όταν δε θα υπάρχει τίποτα περισσότερο για
σας.
Δ. α. ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Ενεστώτας ἴστε διδοῖεν πάσχειν
Παρατατικός ᾔδετε / (ᾔδειτε) / ᾖστε - -
Μέλλοντας εἰδήσετε / εἴσεσθε δώσοιεν πείσεσθαι
Αόριστος ἔγνωτε δοῖεν / δοίησαν παθεῖν
Παρακείμενος ἐγνώκατε δεδώκοιεν / δεδωκότες εἶεν πεπονθέναι
Υπερσυντέλικος ἐγνώκετε - -
β. 1. Θετικός: ἡδέως, Συγκριτικός: ἥδιον, Υπερθετικός: ἥδιστα
2. Αιτιατική ενικού: βελτίονα / βελτίω, Ονομαστική Πληθυντικού: βελτίονες / βελτίους
3. Γενική Ενικού: -, Δοτική Ενικού: -, Γενική Πληθυντικού: ἐνίων, Δοτική Πληθυντικού: ἐνίοις
Ε. α. Οὗτος λέγει τοῖς ἀνδράσι Ἀθηναίοις ὡς οὐχ ταὐτά γιγνώσκειν παρίσταται αὐτῷ, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας
ὄνομα αὐτῶν ἀκούσῃ, καί ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονταί τινες αὐτῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδῃ.
ή Οὗτος λέγει τοῖς ἀνδράσι Ἀθηναίοις οὐχ ταὐτά γιγνώσκειν παρίστασθαι αὐτῷ, ὅταν τε τό τῆς πολιτείας
ὄνομα αὐτῶν ἀκούσῃ, καί ὅταν τόν τρόπον ὅν προσφέρονταί τινες αὐτῶν τοῖς ὑπέρ ταύτης λέγουσιν ἴδῃ.
β. ὑμῶν: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος "ἀκούσω"
δημοκρατίαν: κατηγορούμενο του αντικειμένου "τήν πολιτείαν"
ταύτῃ: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός ως δοτική αντικειμενική στο "τἀναντία"
προῖκα: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο "λέγειν".