Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ ΄ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Πλάτωνας, Πολιτεία, 615C – 616A
(Το διδαγμένο κείμενο και η μετάφρασή του δε δίνονται λόγω οικονομίας του χώρου).
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Πλάτωνος Ἀλκιβιάδης Β΄, 6
Χαλεπόν, ὦ Σώκρατες, ἐστίν ἀντιλέγειν πρός τά καλῶς εἰρημένα⋅ ἐκεῖνο δ’ οὖν ἐννοῶ, ὅσων κακῶν αἰτία ἡ ἄγνοια
τοῖς ἀνθρώποις, ὁπότε, ὡς ἔοικε, λελήθαμεν ἡμᾶς αὐτούς διά ταύτην καί πράττοντες καί τό γ’ ἔσχατον εὐχόμενοι ἡμῖν
αὐτοῖς τά κάκιστα. Ὅπερ οὖν οὐδείς ἄν οἰηθείη, ἀλλά τοῦτό γε πᾶς ἄν οἴοιτο ἱκανός εἶναι, αὐτός αὑτῷ τά βέλτιστα
εὔξασθαι, ἀλλ’ οὐ τά κάκιστα. Τοῦτο μέν γάρ ὡς ἀληθῶς κατάρᾳ τινί ἀλλ’ οὐκ εὐχῇ ὅμοιον ἄν εἴη.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα του διδαγμένου κειμένου: «ἐπειδή ἐγγύς τοῦ στομίου … ἄγοιντο».
Β. 1. Με ποιες φιλοδοξίες ταξίδεψε ο Πλάτων στη Σικελία και τι αποκόμισε τελικά από τα ταξίδια του;
Β. 2. Πώς συνδέεται η τιμωρία του τυράννου και γενικά ο μύθος του Ηρός με το διάλογο «Πολιτεία»;
Β. 3. «ἐθεασάμεθα γάρ καί τοῦτο τῶν δεινῶν θεαμάτων»: Πώς μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι ενώ ο Πλάτων επικρίνει
τις ποιητικές αφηγήσεις για τον Άδη, παραθέτει και ο ίδιος αφηγήσεις για «δεινά θεάματα»;
Β. 4. α. Ποιες σημασίες έχει η λέξη «τύραννος»;
β. ἥκω, ἀποκτείνω, θεῶμαι: Να γράψετε ένα τουλάχιστον συνώνυμο της αρχαίας ελληνικής για κάθε λέξη.
Γ. 1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το αδίδακτο κείμενο.
Γ. 2. α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
εἰρημένα: β΄ ενικό προστακτικής του ίδιου χρόνου και φωνής.
λελήθαμεν: ίδιος τύπος στο μέλλοντα της ίδιας φωνής.
οἰηθείη: β΄ ενικό οριστικής του ίδιου χρόνου και φωνής.
εὔξασθαι: ίδιος τύπος στον παρακείμενο της ίδιας φωνής.
εἴη: γ΄ ενικό προστακτικής ίδιου χρόνου και ίδιας φωνής.
β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
καλῶς: οι υπόλοιποι βαθμοί του επιρρήματος.
ταύτην: ονομαστική πληθυντικού του ίδιου γένους.
ὅπερ: δοτική πληθυντικού του ίδιου γένους.
οὐδείς: ονομαστική πληθυντικού του ίδιου γένους.
πᾶς: ίδια πτώση του αντίθετου αριθμού.
Γ. 3. α. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων:
ἀντιλέγειν, πράττοντες, τό ἔσχατον, κατάρᾳ.
β. • «ὅσων κακῶν … ἀνθρώποις»: Να αναγνωρίσετε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης, να δικαιολογήσετε τον
τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της και να δηλώσετε το συντακτικό της ρόλο.
• «Χαλεπόν … εἰρημένα»: Να τρέψετε την περίοδο στον πλάγιο λόγο με φράση εξάρτησης: Οὗτος ἔλεγε …
Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ
Β. 1. Βλ. Σχολικό εγχειρίδιο, «Αρχαία Ελληνικά – Φιλοσοφικός λόγος» Ο.Ε.Δ.Β., σελ. 40 – 41: «Στα χρόνια 398 – 390 …
συνεχή πραξικοπήματα που ακολούθησαν.»
Β. 2. Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» διαπραγματεύεται το θέμα της δικαιοσύνης στην ανθρώπινη ψυχή και στις ανθρώπινες
κοινωνίες καθώς και το θέμα της οργάνωσης της ιδεώδους πολιτείας. Στο τέλος του έργου του, το δέκατο βιβλίο του,
παρουσιάζει τον εσχατολογικό μύθο του Ηρός στον οποίο αναφέρεται στην απόδοση δικαιοσύνης και στην τιμωρία
των ανθρώπινων ψυχών, τις οποίες θεωρεί αθάνατες. Οι δίκαιοι ανταμείβονται για την ενάρετη ζωή τους, ενώ οι
κακοί, οι άδικοι, οι τύραννοι και οι εγκληματίες πληρώνουν στο δεκαπλάσιο για τις απεχθείς πράξεις τους. Ο
Πλάτωνας επιλέγει να παρουσιάσει την τιμωρία του τυράννου Αρδιαίου όχι μόνο γιατί είχε διαπράξει «ανίατα»
εγκλήματα, αλλά γιατί θέλει να απαντήσει στο Θρασύμαχο και στο Γλαύκωνα. Αυτοί είχαν υποστηρίξει την άποψη
ότι οι τύραννοι είναι οι άνθρωποι που μπορούν να είναι οι πιο ευτυχισμένοι, γιατί έχουν τη δυνατότητα να
αποκτούν τα πάντα στη ζωή τους και να μένουν ατιμώρητοι καθώς διαθέτουν την απόλυτη εξουσία. Αντίθετα, ο
Πλάτωνας υποστηρίζει ότι οι τύραννοι ούτε στην επίγεια ζωή είναι ευτυχισμένοι, αλλά ακόμα κι αν δε
λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους σ’ αυτή τη ζωή, μετά το θάνατό τους οι τιμωρίες που υφίστανται είναι όχι μόνο
σκληρές αλλά χειρότερες και ατελεύτητες. Είναι φανερό λοιπόν ότι ο φιλόσοφος αφηγείται το μύθο προκειμένου να
εξάρει την αξία της δικαιοσύνης και να προβάλει τη θέση ότι οι δίκαιοι θα ανταμειφθούν και οι άδικοι θα
τιμωρηθούν. Για τις μεταθανάτιες τιμωρίες η πλατωνική φιλοσοφία της ποινής έχει ανταποδοτική χροιά. Επιδιώκει
να διδάξει και να κατευθύνει τους ακροατές του στο δρόμο της ηθικής και της δικαιοσύνης, οι οποίοι όσο πιο
ουσιαστική παιδεία έχουν τόσο πιο σταθεροί θα είναι στη δικαιοσύνη, αλλά και να νουθετήσει τις ψυχές που θα
ξανάρχονται στη νέα επίγεια πορεία τους να αποφεύγουν τον τυραννικό τρόπο ζωής. Επομένως, αποσκοπεί στον
παραδειγματισμό των πολιτών, θέλοντας το παράδειγμα της τιμωρίας του Αρδιαίου να λειτουργήσει αποτρεπτικά
για τους υπόλοιπους. Επίσης, μέσω του μύθου του αποδοκιμάζει έντονα τα τυραννικά καθεστώτα και τους
τυράννους οι οποίοι δεν έχουν θέση στην πλατωνική πολιτεία. Τους θεωρεί ως τους κατώτερους τύπους ανθρώπων
στην αξιολογική κλίμακα με πρώτους τους φιλοσόφους – βασιλείς, γι’ αυτό και οι τελευταίοι είναι ανάγκη να
αναλάβουν την εξουσία. Αποτελεί λοιπόν η αφήγηση ένα ηθικό και πολιτικό δίδαγμα αλλά και ένα μήνυμα
αισιοδοξίας εφόσον αποδίδεται δικαιοσύνη στους ενάρετους και τιμωρία στους αδίκους. Ο Πλάτωνας, τέλος,
επιδιώκει την αρμονική συνύπαρξη των ατόμων σε μια πολιτεία που μοναδικό σκοπό της έχει την ευδαιμονία των
πολιτών.
Β. 3. Ο Πλάτωνας, στο Γ΄ βιβλίο της Πολιτείας του, επικρίνει τις μυθικές διηγήσεις του Ομήρου και του Ησιόδου για όσα
συμβαίνουν στον Άδη, επειδή πιστεύει ότι οι πολίτες πρέπει να φοβούνται περισσότερο τη δουλεία παρά το θάνατο.
Κατά το φιλόσοφο το ζητούμενο για την πολιτεία είναι να γαλουχήσει γενναίους πολεμιστές, οι οποίοι θα
συμμετέχουν με αυταπάρνηση στον πόλεμο. Στο σημείο, όμως, αυτό της πλατωνικής πολιτείας διαπιστώνουμε
ασυνέπεια του Πλάτωνα καθώς στο μύθο του Ηρός περιγράφει σκηνές του Άδη και μάλιστα ιδιαίτερα φρικτές.
Προσεκτικότερη εξέταση του θέματος αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει αντίφαση ή ασυνέπεια εκ μέρους του Πλάτωνα.
Υπεισέρχεται βέβαια και ο ίδιος στον πειρασμό μιας ακόμα ποιητικής αφήγησης γιατί είναι ποιητής και με αυτό τον
τρόπο αισθητοποιεί τον Κάτω κόσμο. Επίσης, στοχεύει να δώσει μια καινούρια άποψη για την περιοχή του Άδη και
ζητά να αντικαταστήσει τη Νέκυια του Ομήρου με καινούργιες μυθικές αντιλήψεις εναρμονισμένες με τις νέες
φιλοσοφικές αντιλήψεις για τη ζωή. Όπως παρατηρεί και ο Κ. Γεωργούλης «Ο Πλάτωνας αισθάνεται ότι αυτός
ανοίγει καινούρια εποχή, καινούρια άποψη της ζωής και του σύμπαντος. Γι’ αυτό του χρειάζεται καινούριο πλαίσιο,
καινούρια μυθολογία. Όλος ο παλαιός μυθολογικός κόσμος, ο κληροδοτημένος από την παράδοση, πρέπει να πέσει,
και στη θέση του να στηθεί καινούργια μυθολογία… Για να μπορέσει λοιπόν να παρουσιάσει τον εσχατολογικό μύθο
με τον οποίο θα δοθεί απάντηση στις ανησυχίες που εξεφράστηκαν στο πρώτο βιβλίο σχετικά με το θάνατο, έπρεπε
να προηγηθεί η διάλυση του παλαιού μυθολογικού περιβάλλοντος.» Ακόμα ο Πλάτωνας δεν επικρίνει τον Όμηρο για
την αναφορά των εικόνων απ’ τον Άδη αλλά για το απαισιόδοξο περιεχόμενό τους, επειδή περιγράφει μια τραγική
μετά θάνατον ζωή για όλους. Από την άλλη, ο φιλόσοφος δεν αναλώνεται σε περιγραφές δεινών θεαμάτων.
Αντίθετα, επιλέγει μόνο ένα από τα δεινά θεάματα, τη σκληρή τιμωρία του τυράννου Αρδιαίου, την περίπτωση ενός
«ἀνιάτως εἰς πονηρίαν ἔχοντος» και περιγράφει με ωμό τρόπο τα σκληρά βασανιστήρια που υφίσταται η ψυχή αυτού
του νεκρού. Αναφέρει όμως ρητά ότι οι τιμωρίες αφορούν μόνο στους κακούς και άδικους ανθρώπους. Επομένως, η
παρουσίαση ενός μόνο δεινού θεάματος είναι εξαίρεση για λόγους παραδειγματισμού («σημαίνοντες ὧν ἕνεκα») και
γιατί θέλει να τονίσει ότι η δικαιοσύνη τελικά αποδίδεται στον επάνω ή Κάτω κόσμο. Ο Πλάτωνας δε διακατέχεται
από τρομολαγνεία, δε στοχεύει στην καλλιέργεια του φόβου στις ψυχές των ανθρώπων, αλλά είναι συνεπής με τον
εαυτό του. Ο μύθος του Ηρός είναι ο μύθος της ελευθερίας της βούλησης, ο μύθος της ευθύνης, της ελπίδας και της
σωτηρίας για τους ηθικούς, δικαίους και ενάρετους ανθρώπους.
Β. 4. α. Αρχικά ο όρος δεν είχε αρνητική σημασία. Τύραννος ήταν αυτός που με τη βοήθεια του δήμου καταλάμβανε την
εξουσία. Ιδιαίτερα στα χρόνια πριν απ’ τον Τρωικό πόλεμο δήλωνε το βασιλιά, τον απόλυτο άρχοντα, και με
αυτή τη σημασία χρησιμοποιείται απ’ τον Αισχύλο («ο Δίας είναι των θεών τύραννος») και απ’ το Σοφοκλή
(Οἰδίπους τύραννος). Αργότερα η λέξη αλλάζει σημασία και δηλώνει αυτόν που κρατάει την εξουσία με τη βία
και στη συνέχεια το σφετεριστή της εξουσίας, τον άδικο και βίαιο άρχοντα, που καταπιέζει τους υπηκόους του.
β. ἥκω: ἀφικνοῦμαι, βαίνω, πορεύομαι.
ἀποκτείνω: φονεύω, ἀναιρῶ, διαφθείρω.
θεῶμαι: ὁρῶ, θεωρῶ, θαυμάζω.
Γ. 1. Μετάφραση Αδίδακτου
Δύσκολο είναι, Σωκράτη, να φέρνει (κανείς) αντίρρηση σε όσα έχουν λεχθεί σωστά⋅ εκείνο, λοιπόν, σκέφτομαι,
δηλαδή πόσων κακών αιτία είναι στους ανθρώπους η άγνοια αφού, όπως φαίνεται, εξαιτίας της χωρίς να το
καταλάβουμε και πράττουμε και, το χειρότερο, ευχόμαστε για μας τους ίδιους τα μεγαλύτερα δεινά. Αυτό ακριβώς
λοιπόν κανείς δε θα το φανταζόταν, αλλά σε αυτό ο καθένας θα φανταζόταν ότι είναι ικανός, δηλαδή να ευχηθεί ο
ίδιος για τον εαυτό του τα καλύτερα και όχι τα χειρότερα. Γιατί αυτό πραγματικά θα ήταν όμοιο με κάποια κατάρα
και όχι με ευχή.
Γ. 2. α. εἰρημένα: εἴρησο
λελήθαμεν: λήσομεν
οἰηθείη: ᾠήθης
εὔξασθαι: ηὖχθαι
εἴη: ἔστω
β. καλῶς: Συγκρ.: κάλλιον, Υπερθ.: κάλλιστα
ταύτην: αὗται
ὅπερ: οἷσπερ
οὐδείς: οὐδένες
πᾶς: πάντες
Γ. 3. α. ἀντιλέγειν: τελικό απαρέμφατο, ως Υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «χαλεπόν (ἐστί)», ετεροπροσωπία.
πράττοντες: κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα λελήθαμεν, συνημμένη στο εννοούμενο υποκείμενο του
ρήματος λελήθαμεν, ὑμεῖς.
τό ἔσχατον: προεξαγγελτική παράθεση στη φράση «εὐχόμενοι ἡμῖν αὐτοῖς τά κάκιστα».
κατάρᾳ: δοτική αντικειμενική απ’ το «ὅμοιον».
β. • «ὅσων κακῶν … ἀνθρώποις»: Δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ὅσων (της ὅσος – η – ον), εκφέρεται με οριστική (ἐστί: εννοείται) γιατί
δηλώνει το πραγματικό και εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (ἐννοῶ: Ενεστώτας). Η δευτερεύουσα
χρησιμοποιείται ως επεξήγηση στο ουδέτερο της δεικτικής αντωνυμίας «ἐκεῖνο» της κύριας πρότασης.
• Οὗτος ἔλεγε τῷ Σωκράτει ὅτι χαλεπόν εἴη ἀντιλέγειν πρός τά καλῶς εἰρημένα ή
Οὗτος ἔλεγε τῷ Σωκράτει χαλεπόν εἶναι ἀντιλέγειν πρός τά καλῶς εἰρημένα.