Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Α Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Η Σ Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η Σ Γ ΄ Λ Υ Κ Ε Ι Ο Υ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια Β6, 14 – 16.
(Το διδαγμένο κείμενο κι η μετάφρασή του δε δίνονται λόγω οικονομίας του χώρου).
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Θουκυδίδου Ιστορία Α, 118 – 119.
Αὐτοῖς μέν οὖν τοῖς Λακεδαιμονίοις διέγνωστο λελύσθαι τε τάς σπονδάς καί τούς Ἀθηναίους ἀδικεῖν,
πέμψαντες δέ ἐς Δελφούς ἐπηρώτων τόν θεόν εἰ πολεμοῦσιν ἄμεινον ἔσται⋅ ὁ δε ἀνεῖλεν αὐτοῖς, ὡς λέγεται,
κατά κράτος πολεμοῦσι νίκην ἔσεσθαι, καί αὐτός ἔφη ξυλλήψεσθαι καί παρακαλούμενος καί ἄκλητος.
Αὖθις δέ τούς ξυμμάχους παρακαλέσαντες ψῆφον ἐβούλοντο ἐπαγαγεῖν εἰ χρή πολεμεῖν. Καί ἐλθόντων τῶν
πρέσβεων ἀπό τῆς ξυμμαχίας καί ξυνόδου γενομένης οἵ τε ἄλλοι εἶπον ἅ ἐβούλοντο, κατηγοροῦντες οἱ
πλείους τῶν Ἀθηναίων καί τόν πόλεμον ἀξιοῦντες γίγνεσθαι, καί οἱ Κορίνθιοι δεηθέντες μέν καί κατά
πόλεις πρότερον ἑκάστων ἰδίᾳ ὥστε ψηφίσασθαι τόν πόλεμον, δεδιότες περί τῇ Ποτειδαίᾳ μή
προδιαφθαρῇ, παρόντες δέ καί τότε καί τελευταῖοι ἐπελθόντες ἔλεγον τοιάδε.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ἔτι τό μέν ἁμαρτάνειν … εὑρίσκειν καί αἱρεῖσθαι».
Α. 1. Ποιο είναι το προσεχές γένος της αρετής και ποια η ειδοποιός διαφορά όπως περιλαμβάνονται στον
ορισμό της.
2. Να προσδιοριστούν οι Αριστοτελικοί όροι «καθ’ ὑπερβολήν» και «κατ’ ἔλλειψιν» αναφορικά με τις
φράσεις «ἐν τε τοῖς πάθεσιν» και «ἐν ταῖς πράξεσι». Σε ποιο συμπέρασμα καταλήγει ο Σταγειρίτης
φιλόσοφος για τον ορισμό της μεσότητας;
3. α. Να δώσετε δύο λέξεις ομόρριζες της Νέας Ελληνικής γλώσσας (απλές ή σύνθετες) για καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἀποτυχεῖν, ἔλλειψις, ὡρισμένῃ, πάθεσι.
β. Με ποιες λέξεις του κειμένου συγγενεύουν ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις της Νέας Ελληνικής
γλώσσας: ραδιουργία, έμπρακτος, μεσόγειος, λειψανδρία, σχέση.
4. Να γράψετε αναλυτικά τη συλλογιστική διαδικασία που ακολούθησε ο Αριστοτέλης για να καταλήξει
στο συμπέρασμα ότι οι αρετές διακρίνονται σε διανοητικές και σε ηθικές.
Β. Να μεταφράσετε το αδίδακτο κείμενο.
Β. 1. α. Να γράψετε τους τύπους που σας ζητούνται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
ἐπηρώτων: στο ίδιο πρόσωπο, αριθμό και φωνή τον Αόριστο
ἀνεῖλεν: στο ίδιο πρόσωπο, αριθμό και φωνή την Προστακτική
χρή: στο ίδιο πρόσωπο, αριθμό και φωνή την Ευκτική
γίγνεσθαι: το απαρέμφατο του Παρακειμένου
δεδιότες: τη μετοχή του Αορίστου.
β. Να γράψετε τις παρακάτω λέξεις στον άλλο αριθμό: τάς σπονδάς, ἅ, κατηγοροῦντες, πλείους,
ψῆφον, αὐτοῖς.
2. α. Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των παρακάτω λέξεων: τοῖς Λακεδαιμονίοις,
παρακαλούμενος, ξυνόδου, τελευταῖοι.
β. Να αναλύσετε τη μετοχή στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση: «πολεμοῦσι κατά κράτος»
.
Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ
A. 1. Ο Αριστοτέλης προσδιορίζει το προσεχές γένος της αρετής ως «ἕξις» αποτελεί δηλαδή ένα μόνιμο και
σταθερό στοιχείο του χαρακτήρα του ανθρώπου που εξαρτάται από την ποιότητα της στάσης του
απέναντι στα πάθη, ενώ διαμορφώνεται από την ποιότητα των ενεργειών του. Στη συνέχεια
αναγνωρίζει ως ειδοποιό διαφορά της την προαίρεση και τον ορθό λόγο. Ως προαίρεση ορίζει την
ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου να διαμορφώνει απόψεις και να πραγματοποιεί τις αποφάσεις
του με ελεύθερη επιλογή χωρίς εξωτερικούς και εσωτερικούς καταναγκασμούς. Είναι μια επιλογή που
γίνεται συνειδητά και σχετίζεται με την ώριμη σκέψη καθώς αν κάποιος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο
ή περισσότερα πράγματα καταλήγει μέσω του ορθού λόγου στην πιο ώριμη σκέψη. Έτσι η προαίρεση
είναι ο πυρήνας της ηθικής πράξης και η βάση της αρετής. Επανειλημμένα υπογραμμίζεται από τον
Αριστοτέλη η σημασία της προαιρέσεως για την ύπαρξη της αρετής. Σ’ ένα άλλο σημείο του ίδιου έργου
αναφέρει τους αναγκαίους όρους για να χαρακτηριστεί μια πράξη ενάρετη: ο άνθρωπος πρέπει να έχει
α) συνείδηση της πράξης του (εἰδώς) β) την ανάλογη προαίρεση (προαιρούμενος), γ) σιγουριά και
σταθερότητα πραγματοποίηση της βεβαίως καί αμετακίνητος.
Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως έξη με την οποία το άτομο ολοκληρώνει τον εαυτό του και το
έργο του και τη διαφοροποιεί από το σύνολο γενικά των ανθρώπινων έξεων καθώς εμφατικά προβάλλει
την έννοια της προαίρεσης. Ο ίδιος ο άνθρωπος λοιπόν πρέπει ν’ αποφασίσει και να εφαρμόσει στη ζωή
του το μέτρο, αποφεύγοντας τις ακρότητες σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Από αυτό το γεγονός
συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αρετή είναι ηθικό ¨αγώνισμα¨ δύσκολο και σχετίζεται άμεσα με το
χαρακτήρα του ανθρώπου, την αγωγή του, τη βούληση και τη λογική του. Ο ορθός λόγος επιτρέπει στον
άνθρωπο να σταθμίσει τα δεδομένα και ν’ αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη. Με αυτόν τον
τρόπο ο φιλόσοφος συνδέει την αρετή με το ¨λόγο ἔχον¨ μέρος της ψυχής και θεωρεί προϋπόθεση για
την κατάκτησή της την ευσυνείδητη επιλογή από πλευράς του ανθρώπου.
Α. 2. Οι αριστοτελικοί όροι «καθ’ ὑπερβολήν» και «κατ’ ἔλλειψιν» συμβολίζουν τις δύο ακραίες τάσεις στην
ανθρώπινη συμπεριφορά. Έτσι ένας άνθρωπος χαρακτηρίζεται ακόλαστος, όταν επιδεικνύει
υπερβολική ροπή στην σωματικές ηδονές. Αντίθετα εκείνος που χαρακτηρίζεται αναίσθητος επιδεικνύει
απαθή συμπεριφορά. Οι δυο αυτές ανθρώπινες τάσεις χαρακτηρίζονται ως κακίες και κατακρίνονται ως
λανθασμένες. Η μεσότητα των τάσεων αυτών είναι η σωφροσύνη η οποία απέχει εξίσου απ’ τα δύο
άκρα και ορίζεται από υποκειμενικά κριτήρια. Η ηθική αρετή κατά τον Αριστοτέλη κρύβεται στα
συναισθήματα, «ἔν τε τοῖς πάθεσι» αλλά και στις πράξεις «ἐν ταῖς πράξεσι». Έτσι π.χ. αν ένας άνθρωπος
ξοδεύει περισσότερα απ’ όσο πρέπει είναι υπερβολή, ενώ λιγότερα έλλειψη. Όταν όμως ξοδεύει χρήματα
για το σκοπό που πρέπει, κάτω απ’ τις συνθήκες που πρέπει, αυτό είναι μεσότητα και επαινείται. Ο
συλλογισμός λοιπόν του Αριστοτέλη δηλώνει ότι η ηθική αρετή είναι μεσότητα, περιβάλλεται από δύο
κακίες, την υπερβολή και την έλλειψη. Δεν είναι όμως αριθμητική μεσότητα αλλά καθορίζεται από
λογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, κυρίως όμως από την επιλογή του λογικού και συνετού
ανθρώπου.
Α. 3. α. ἀποτυχεῖν: συνέντευξη, ανεπίτευκτος
ἔλλειψις: λιποταξία, λειψυδρία
ὡρισμένῃ: αόριστος, οριστικός
πάθεσι: πάθηση, εμπαθής
β. ραδιουργία: ῥάδιον
έμπρακτος: πράξεσι
μεσόγειος: μέσον
λειψανδρία: ἔλλειψις
σχέση: ἕξις
Α. 4. Βλ. σχολ. βιβλίο «Αρχαία Ελληνικά – Φιλοσοφικός Λόγος» Ο.Ε.Δ.Β., σελ. 152 – 153: «Το τελευταίο μέρος
… σε ηθικές και διανοητικές».
Β. Οι ίδιοι λοιπόν οι Λακεδαιμόνιοι είχαν αποφανθεί ότι και είχαν παραβιαστεί οι συνθήκες και ότι οι
Αθηναίοι διέπρατταν αδικίες και αφού έστειλαν πρεσβευτές (απεσταλμένους) στους Δελφούς,
ρωτούσαν το θεό αν θα ήταν καλύτερο (γι’ αυτούς) αν πολεμήσουν⋅ κι αυτός τους χρησμοδότησε, όπως
λένε, ότι αν πολεμήσουν μ’ όλες τους τις δυνάμεις θα νικήσουν, κι ο ίδιος είπε ότι θα βοηθήσει είτε τον
επικαλεστούν είτε όχι. Κι αφού προσκάλεσαν πάλι τους συμμάχους, ήθελαν να υποβάλλουν σε
ψηφοφορία (το ζήτημα) αν πρέπει να πολεμήσουν. Και όταν ήρθαν οι απεσταλμένοι από τις συμμαχικές
πόλεις και έγινε συνέλευση και οι άλλοι είπαν όσα ήθελαν κατηγορώντας οι περισσότεροι τους
Αθηναίους και απαιτώντας να γίνει ο πόλεμος, και οι Κορίνθιοι αφού παρακάλεσαν και πρωτύτερα
χωριστά κάθε πόλη ώστε να ψηφίσει τον πόλεμο, επειδή φοβόντουσαν για την Ποτείδαια μήπως
καταστραφεί πρωτύτερα, αφού ήταν και τότε παρόντες και αφού προσήλθαν στο βήμα τελευταίοι
έλεγαν τα εξής περίπου.
Β. 1. α. ἐπηρώτων: ἐπήροντο
ἀνεῖλεν: ἀνελέτω
χρή: χρείη ή χρεών εἴη
γίγνεσθαι: γεγενῆσθαι
δεδιότες: δείσαντες
β. τάς σπονδάς: τήν σπονδήν
ἅ: ὅ
κατηγοροῦντες: κατηγορῶν
πλείους: πλείων και πλέων
ψῆφον: τάς ψήφους
αὐτοῖς: αὐτῷ
2. α. τοῖς Λακεδαιμονίοις: δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου ή του ποιητικού αιτίου.
παρακαλούμενος: επιρρηματική υποθετική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος
«ἔφη»,«αὐτός».
ξυνόδου: υποκείμενο στη γενική απόλυτη χρονική μετοχή «γενομένης».
τελευταῖοι: επιρρηματικό κατηγορούμενο που δηλώνει τάξη.
β. πολεμοῦσι: Επιρρηματική Υποθετική Μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος «ἀνεῖλεν»
«αὐτοῖς» και στην ανάλυσή της σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει το προσδοκώμενο.
Υπόθεση υποθετικού λόγου: ἐάν πολεμῶσι(ν)
Απόδοση υποθετικού λόγου: νίκην (αὐτοῖς) ἔσται.