ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια Β6 10- 13 & B6 14 – 16 (Ενότητες 9η & 10η).
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Οἱ δέ Συρακόσιοι τῇ ὑστεραῖᾳ καταλαβόντες αὐτόν ἔλεγον ὅτι οἱ μετά Δημοσθένους παραδεδώκοιεν σφᾶς αὐτούς, κελεύοντες κἀκεῖνον τό αὐτό δρᾶν· ὁ δ’ ἀπιστῶν σπένδεται ἱππέα πέμψαι σκεψόμενον. Ὡς δ’ οἰχόμενος ἀπήγγειλε πάλιν παραδεδωκότας, ἐπικηρυκεύεται Γυλίππῳ καί Συρακοσίοις εἶναι ἕτοιμος ὑπέρ Ἀθηναίων ξυμβῆναι ὅσα ἀνήλωσαν χρήματα Συρακόσιοι ἐς τόν πόλεμον, ταῦτα ἀποδοῡναι, ὥστε τήν μετ’ αὐτοῦ στρατιάν ἀφεῖναι αὐτούς· μέχρι οὗ δ’ ἄν τά χρήματα ἀποδοθῇ, ἄνδρας δώσειν Ἀθηναίων ὁμήρους, ἕνα κατά τάλαντον. Οἱ δέ Συρακόσιοι καί Γύλιππος οὐ προσεδέχοντο τούς λόγους, ἀλλά προσπεσόντες καί περιστάντες πανταχόθεν ἔβαλλον καί τούτους μέχρι ὀψέ.
Θουκυδίδου Ἰστοριών Ζ΄, 83
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ἡ δ’ ἀρετή περί πάθη … καί αἱρεῖσθαι».
1. Ο Αριστοτέλης διατυπώνει την άποψη ότι η ηθική αρετή είναι μεσότητα που καθορίζεται με υποκειμενικά μέσα. Στηριζόμενοι στο περιεχόμενο της 9ης ενότητας (Β6 10-13), να καταγράψετε και να αναλύσετε τα κριτήρια που προσθέτει, προκειμένου να ορίσει με τρόπο πληρέστερο την προαναφερθείσα μεσότητα.
2. α. Με βάση τον αριστοτελικό ορισμό της 10ης ενότητας, να καταγράψετε το προσεχές γένος της αρετής και την ειδοποιό διαφορά της.
β. ὡρισμένη λόγῳ: Για ποιο λόγο προσθέτει ο Αριστοτέλης αυτήν την παράμετρο στον ορισμό της αρετής;
3. Να αποδώσετε την τριμερή διαίρεση της ψυχής στην οποία κατέληξε ο Αριστοτέλης και να καταδείξετε τη σχέση των μερών της ψυχής με την ηθική και διανοητική αρετή.
4. Να γράψετε από δύο ομόρριζα ουσιαστικά (απλά ή σύνθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ὑπερβολή, ἔλλειψις, ἀποτυχεῖν, προαιρετική.
Β. Να μεταφραστεί το αδίδακτο κείμενο.
1. α. ἱππέα, χρήματα, πόλεμον, ἄνδρας: να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των παραπάνω ουσιαστικών στον πληθυντικό αριθμό.
β. Να γράψετε τους ρηματικούς τύπους που σας ζητούνται:
καταλαβόντες: β΄ενικό προστακτικής του ίδιου χρόνου και στις δύο φωνές.
πέμψαι: χρονική αντικατάσταση
ξυμβῆναι: β΄ πληθυντικό όλων των εγκλίσεων του ίδιου χρόνου
ἀποδοθῇ: εγκλιτική αντικατάσταση
προσπεσόντες: ο ίδιος τύπος σε ενεστώτα και μέλλοντα
περιστάντες: χρονική αντικατάσταση
2. α. σκεψόμενον, Γυλίππῳ, ξυμβῆναι, ἐς τον πόλεμον, ὁμήρους: Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των παραπάνω λέξεων.
β. κελεύοντες κἀκεῖνον τό αὐτό δρᾶν: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ.
γ. Να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου που λανθάνει στο κείμενο.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Η μετάφραση του διδαγμένου κειμένου δε δίδεται για λόγους οικονομίας χώρου.
1. Η ηθική αρετή, σύμφωνα με το Σταγειρίτη φιλόσοφο, συνδέεται με τα πάθη και τις πράξεις. Σε σχέση με τα συναισθήματα ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως παραδείγματα (οἷον) το φόβο, το θάρρος, την επιθυμία, την οργή, την ευσπλαχνία και γενικά όλα όσα ακολουθούνται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια. Στα πάθη και στις πράξεις μπορούμε να παρουσιάσουμε υπερβολή, έλλειψη και μέσον. Η υπερβολή και η έλλειψη αποτελούν λανθασμένη συμπεριφορά, γι' αυτό και επικρίνονται «ἁμαρτάνεται καί ψέγεται». Τη σωστή συμπεριφορά την αποτελεί το μέσον, γι' αυτό και επαινείται «ἐπαινεῖται καί κατορθοῦται». Η ηθική αρετή βρίσκεται στο μέσον κάθε πάθους και πράξης, δε βρίσκεται ούτε στο «μᾶλλον τοῦ δέοντος» ούτε στο «ἧττον τοῦ δέοντος». Η μεσότητα αυτή διασφαλίζεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις, που ο φιλόσοφος καθορίζει με τρόπο κατηγορηματικό (δεῖ). Εξαρτάται από το χρόνο του πάθους «ὅτε δεῖ», τις συνθήκες «ἐφ’ οἷς δεῖ», τους ανθρώπους «πρός οὕς δεῖ», το σκοπό «οὗ ἕνεκα» και τον τρόπο «ὡς δεῖ». Τα διαδοχικά «δεῖ» επιδιώκουν να προσανατολίσουν το άτομο στο ηθικά ορθό, να το απομακρύνουν από την υπερβολή και την έλλειψη και συνδέονται με τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα της πόλης-κράτους. Η εφαρμογή αυτών των κανόνων απαιτεί μόχθο και αγώνα και αποτελεί προσωπική ευθύνη του ανθρώπου να καθορίζει το «δεῖ», προκειμένου να προσεγγίσει και να πετύχει τη μεσότητα, άρα και την ηθική αρετή.
2. α. Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνοντας τους συλλογισμούς του καταλήγει στον ορισμό της έννοιας της αρετής: «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετή … τήν δ’ ἀρετήν τό μέσον καί εὑρίσκειν καί αἱρεῖσθαι». Ο Αριστοτέλης προσδιορίζει το προσεχές γένος της αρετής ως «ἕξις». Αποτελεί δηλαδή ένα μόνιμο και σταθερό στοιχείο του χαρακτήρα του ανθρώπου που προκύπτει από τη συνήθεια και την άσκηση, εξαρτάται από την ποιότητα της στάσης του απέναντι στα πάθη και διαμορφώνεται ανάλογα με την ποιότητα των ενεργειών του. Στη συνέχεια αναγνωρίζει ως ειδοποιό διαφορά της την προαίρεση και τον ορθό λόγο. Ως προαίρεση ορίζει την ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου να διαμορφώνει απόψεις και να πραγματοποιεί τις αποφάσεις του με ελεύθερη επιλογή χωρίς εξωτερικούς και εσωτερικούς καταναγκασμούς. Είναι μια επιλογή που γίνεται συνειδητά και σχετίζεται με την ώριμη σκέψη, καθώς, αν κάποιος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πράγματα, καταλήγει μέσω του ορθού λόγου στην πιο ώριμη απόφαση. Έτσι η προαίρεση είναι ο πυρήνας της ηθικής πράξης και η βάση της αρετής. Επανειλημμένα υπογραμμίζεται από τον Αριστοτέλη η σημασία της προαιρέσεως για την ύπαρξη της αρετής. Σ’ ένα άλλο σημείο του ίδιου έργου αναφέρει τους αναγκαίους όρους για να χαρακτηριστεί μια πράξη ενάρετη: ο άνθρωπος πρέπει να έχει α) συνείδηση της πράξης του (εἰδώς) β) την ανάλογη προαίρεση (προαιρούμενος), γ) σιγουριά και σταθερότητα πραγματοποίηση της (βεβαίως καί ἀμετακινήτως). Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως «ἐν μεσότητι οὖσα»,
βρίσκεται σε ένα μέσο, ανάμεσα σε δύο κακίες την υπερβολή και την έλλειψη, το οποίο προσδιορίζεται με μέτρο τον άνθρωπο («πρός ἡμᾶς»). Το μέσον, κατά τον Αριστοτέλη, καθορίζεται από τον ορθό λόγο («ὡρισμένῃ λόγῳ»), τη λογική του φρόνιμου ανθρώπου κι όχι την κοινή λογική, γεγονός που διασφαλίζει την αντικειμενικότητα.
Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως έξη με την οποία το άτομο ολοκληρώνει τον εαυτό του και το έργο του και τη διαφοροποιεί από το σύνολο γενικά των ανθρώπινων έξεων, καθώς εμφατικά προβάλλει την έννοια της προαίρεσης. Ο ίδιος ο άνθρωπος λοιπόν πρέπει ν’ αποφασίσει και να εφαρμόσει στη ζωή του το μέτρο, αποφεύγοντας τις ακρότητες σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Από αυτό το γεγονός συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αρετή είναι ηθικό «αγώνισμα» δύσκολο και σχετίζεται άμεσα με το χαρακτήρα του ανθρώπου, την αγωγή του, τη βούληση και τη λογική του. Ο ορθός λόγος επιτρέπει στον άνθρωπο να σταθμίσει τα δεδομένα και ν’ αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη. Με αυτόν τον τρόπο ο φιλόσοφος συνδέει την αρετή με το «λόγο ἔχον» μέρος της ψυχής και θεωρεί προϋπόθεση για την κατάκτησή της την ευσυνείδητη επιλογή από πλευράς του ανθρώπου.
β. Τα στοιχεία τα οποία είχαν αναφερθεί από τον Αριστοτέλη πριν από την τελική διατύπωση του ορισμού της αρετής θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η αρετή είναι μια έννοια απόλυτα υποκειμενική, η οποία διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο και προσδιορίζεται από την προσωπικότητα και την εμπειρία του. Κάθε επιμέρους άτομο θα μπορούσε να ορίζει το δικό του «μέσον», να αποδίδει τη δική του σημασία στο περιεχόμενο και την ουσία της έννοιας της αρετής. Για να αποφευχθεί αυτή η αυθαιρεσία και να μη δημιουργηθεί η εντύπωση αυτή, ο Αριστοτέλης επιστρατεύει ως «κοινό κανόνα» την ανθρώπινη λογική, τον ορθό λόγο ως καθοριστικό στοιχείο για τον καθορισμό της μεσότητας, αφού μόνο μέσω αυτού εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και αποφεύγονται οι τυχόν παρερμηνείες. Καθορίζοντας ακόμα αυστηρότερα το αντικειμενικό αυτό κριτήριο ο Αριστοτέλης τονίζει ότι πρόκειται για τον ορθό λόγο, όπως αρθρώνεται από το φρόνιμο, το συνετό άνθρωπο και όχι για την κοινή λογική.
3. Βλ. σχολικό εγχειρίδιο «Αρχαία Ελληνικά – Φιλοσοφικός Λόγος» Ο.Ε.Δ.Β., σελ. 152 – 153: «Το τελευταίο μέρος … σε ηθικές και διανοητικές».
4. ὑπερβολή: εισβολή, βλήμα / ἔλλειψη: λιποταξία, λειψυδρία
ἀποτυχεῖν: αποτυχία, τυχοδιώκτης / προαιρετική: καθαίρεση, αρχαιρεσίες
Β. Την επόμενη μέρα, αφού οι Συρακούσιοι τον έφτασαν (τον Νικία), έλεγαν ότι οι άνδρες του Δημοσθένη είχαν παραδοθεί προτρέποντας και εκείνον να κάνει το ίδιο· αυτός όμως, επειδή δυσπιστούσε, συμφώνησε να στείλει ιππέα για να (το) εξετάσει. Όταν ανήγγειλε, αφού γύρισε, ότι είχαν παραδοθεί, παρήγγειλε (ο Νικίας) στο Γύλιππο και στους Συρακουσίους ότι ήταν πρόθυμος προς υπεράσπιση των Αθηναίων να συμφωνήσει να πληρώσουν (οι Αθηναίοι) αυτά, όσα δηλαδή χρήματα ξόδεψαν οι Συρακούσιοι για τον πόλεμο, ώστε να αφήσουν αυτοί ελεύθερο το στρατό του· και μέχρι τυχόν να πληρωθούν τα χρήματα, (είπε) ότι θα δώσει άνδρες Αθηναίων ως ομήρους, έναν για κάθε τάλαντο. Οι Συρακούσιοι όμως και ο Γύλιππος δεν δέχονταν τις προτάσεις, αλλά αφού επιτέθηκαν και τους περικύκλωσαν, τους χτυπούσαν μέχρι αργά.
1. α.
Γενική
τῶν ἱππέων
τῶν χρημάτων
τῶν πολέμων
τῶν ἀνδρῶν
Δοτική
τοῑς ἱππεῦσι
τοῑς χρήμασι
τοῖς πολέμοις
τοῖς ἀνδράσι
Αιτιατική
τούς ἱππέας
τά χρήματα
τούς πολέμους
τούς ἄνδρας
β. καταλαβόντες: κατάλαβε, καταλαβοῦ
πέμψαι:
Ενεστ: πέμπειν
Μελλ: πέμψειν
Αόρ: πέμψαι
Πρκ: πεπομφέναι
ξυμβῆναι: ξυνέβητε, ξυμβῆτε, ξυμβαίητε (ξυμβαῖτε), ξύμβητε
ἀποδοθῇ: ἀπεδόθη, ἀποδοθῇ, ἀποδοθείη, ἀποδοθήτω
προσπεσόντες: προσπίπτοντες, προσπεσούμενοι
περιστάντες:
Ενεστ:περιιστάμενοι
Μέλλ: περιστησόμενοι / περισταθησόμενοι
Αόρ: περιστησάμενοι / περισταθέντες / περιστάντες
Πρκ: περιεστηκότες, περιεστῶτες
2. α. σκεψόμενον: επιρρηματική τελική μετοχή ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο «πέμψαι», συνημμένη στο αντικείμενο του απαρεμφάτου «πέμψαι» που είναι το «ἱππέα».
Γυλίππῳ: έμμεσο αντικείμενο στο «ἐπικηρυκεύεται»
ξυμβῆναι: απαρέμφατο της αναφοράς στο «ἕτοιμος»
ἐς τόν πόλεμον: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο «ἀνήλωσαν»
ὁμήρους: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου από το απαρέμφατο «δώσειν» στο ἄνδρας
β. «Τό αὐτό δρᾶ!»: κύρια πρόταση επιθυμίας, εκφερόμενη με προστακτική.
γ. Υπόθεση: μέχρι οὗ δ’ ἄν τα χρήματα ἀποδοθῆ (ἄν + Υποτακτική)
Απόδοση: δώσειν ἄνδρας Ἀθηναίων ὁμήρους (απαρέμφατο μέλλοντα)
Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το προσδοκώμενο. Είναι απλός, λανθάνων, γιατί η υπόθεση βρίσκεται σε δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση και εξαρτημένος, γιατί η απόδοση βρίσκεται σε απαρέμφατο.
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλης Ηθικά Νικομάχεια Β6 10- 13 & B6 14 – 16 (Ενότητες 9η & 10η).
Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Οἱ δέ Συρακόσιοι τῇ ὑστεραῖᾳ καταλαβόντες αὐτόν ἔλεγον ὅτι οἱ μετά Δημοσθένους παραδεδώκοιεν σφᾶς αὐτούς, κελεύοντες κἀκεῖνον τό αὐτό δρᾶν· ὁ δ’ ἀπιστῶν σπένδεται ἱππέα πέμψαι σκεψόμενον. Ὡς δ’ οἰχόμενος ἀπήγγειλε πάλιν παραδεδωκότας, ἐπικηρυκεύεται Γυλίππῳ καί Συρακοσίοις εἶναι ἕτοιμος ὑπέρ Ἀθηναίων ξυμβῆναι ὅσα ἀνήλωσαν χρήματα Συρακόσιοι ἐς τόν πόλεμον, ταῦτα ἀποδοῡναι, ὥστε τήν μετ’ αὐτοῦ στρατιάν ἀφεῖναι αὐτούς· μέχρι οὗ δ’ ἄν τά χρήματα ἀποδοθῇ, ἄνδρας δώσειν Ἀθηναίων ὁμήρους, ἕνα κατά τάλαντον. Οἱ δέ Συρακόσιοι καί Γύλιππος οὐ προσεδέχοντο τούς λόγους, ἀλλά προσπεσόντες καί περιστάντες πανταχόθεν ἔβαλλον καί τούτους μέχρι ὀψέ.
Θουκυδίδου Ἰστοριών Ζ΄, 83
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ἡ δ’ ἀρετή περί πάθη … καί αἱρεῖσθαι».
1. Ο Αριστοτέλης διατυπώνει την άποψη ότι η ηθική αρετή είναι μεσότητα που καθορίζεται με υποκειμενικά μέσα. Στηριζόμενοι στο περιεχόμενο της 9ης ενότητας (Β6 10-13), να καταγράψετε και να αναλύσετε τα κριτήρια που προσθέτει, προκειμένου να ορίσει με τρόπο πληρέστερο την προαναφερθείσα μεσότητα.
2. α. Με βάση τον αριστοτελικό ορισμό της 10ης ενότητας, να καταγράψετε το προσεχές γένος της αρετής και την ειδοποιό διαφορά της.
β. ὡρισμένη λόγῳ: Για ποιο λόγο προσθέτει ο Αριστοτέλης αυτήν την παράμετρο στον ορισμό της αρετής;
3. Να αποδώσετε την τριμερή διαίρεση της ψυχής στην οποία κατέληξε ο Αριστοτέλης και να καταδείξετε τη σχέση των μερών της ψυχής με την ηθική και διανοητική αρετή.
4. Να γράψετε από δύο ομόρριζα ουσιαστικά (απλά ή σύνθετα) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ὑπερβολή, ἔλλειψις, ἀποτυχεῖν, προαιρετική.
Β. Να μεταφραστεί το αδίδακτο κείμενο.
1. α. ἱππέα, χρήματα, πόλεμον, ἄνδρας: να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των παραπάνω ουσιαστικών στον πληθυντικό αριθμό.
β. Να γράψετε τους ρηματικούς τύπους που σας ζητούνται:
καταλαβόντες: β΄ενικό προστακτικής του ίδιου χρόνου και στις δύο φωνές.
πέμψαι: χρονική αντικατάσταση
ξυμβῆναι: β΄ πληθυντικό όλων των εγκλίσεων του ίδιου χρόνου
ἀποδοθῇ: εγκλιτική αντικατάσταση
προσπεσόντες: ο ίδιος τύπος σε ενεστώτα και μέλλοντα
περιστάντες: χρονική αντικατάσταση
2. α. σκεψόμενον, Γυλίππῳ, ξυμβῆναι, ἐς τον πόλεμον, ὁμήρους: Να αναγνωρίσετε το συντακτικό ρόλο των παραπάνω λέξεων.
β. κελεύοντες κἀκεῖνον τό αὐτό δρᾶν: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ.
γ. Να αναγνωρίσετε το είδος του υποθετικού λόγου που λανθάνει στο κείμενο.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Η μετάφραση του διδαγμένου κειμένου δε δίδεται για λόγους οικονομίας χώρου.
1. Η ηθική αρετή, σύμφωνα με το Σταγειρίτη φιλόσοφο, συνδέεται με τα πάθη και τις πράξεις. Σε σχέση με τα συναισθήματα ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως παραδείγματα (οἷον) το φόβο, το θάρρος, την επιθυμία, την οργή, την ευσπλαχνία και γενικά όλα όσα ακολουθούνται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια. Στα πάθη και στις πράξεις μπορούμε να παρουσιάσουμε υπερβολή, έλλειψη και μέσον. Η υπερβολή και η έλλειψη αποτελούν λανθασμένη συμπεριφορά, γι' αυτό και επικρίνονται «ἁμαρτάνεται καί ψέγεται». Τη σωστή συμπεριφορά την αποτελεί το μέσον, γι' αυτό και επαινείται «ἐπαινεῖται καί κατορθοῦται». Η ηθική αρετή βρίσκεται στο μέσον κάθε πάθους και πράξης, δε βρίσκεται ούτε στο «μᾶλλον τοῦ δέοντος» ούτε στο «ἧττον τοῦ δέοντος». Η μεσότητα αυτή διασφαλίζεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις, που ο φιλόσοφος καθορίζει με τρόπο κατηγορηματικό (δεῖ). Εξαρτάται από το χρόνο του πάθους «ὅτε δεῖ», τις συνθήκες «ἐφ’ οἷς δεῖ», τους ανθρώπους «πρός οὕς δεῖ», το σκοπό «οὗ ἕνεκα» και τον τρόπο «ὡς δεῖ». Τα διαδοχικά «δεῖ» επιδιώκουν να προσανατολίσουν το άτομο στο ηθικά ορθό, να το απομακρύνουν από την υπερβολή και την έλλειψη και συνδέονται με τη συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα της πόλης-κράτους. Η εφαρμογή αυτών των κανόνων απαιτεί μόχθο και αγώνα και αποτελεί προσωπική ευθύνη του ανθρώπου να καθορίζει το «δεῖ», προκειμένου να προσεγγίσει και να πετύχει τη μεσότητα, άρα και την ηθική αρετή.
2. α. Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνοντας τους συλλογισμούς του καταλήγει στον ορισμό της έννοιας της αρετής: «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετή … τήν δ’ ἀρετήν τό μέσον καί εὑρίσκειν καί αἱρεῖσθαι». Ο Αριστοτέλης προσδιορίζει το προσεχές γένος της αρετής ως «ἕξις». Αποτελεί δηλαδή ένα μόνιμο και σταθερό στοιχείο του χαρακτήρα του ανθρώπου που προκύπτει από τη συνήθεια και την άσκηση, εξαρτάται από την ποιότητα της στάσης του απέναντι στα πάθη και διαμορφώνεται ανάλογα με την ποιότητα των ενεργειών του. Στη συνέχεια αναγνωρίζει ως ειδοποιό διαφορά της την προαίρεση και τον ορθό λόγο. Ως προαίρεση ορίζει την ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου να διαμορφώνει απόψεις και να πραγματοποιεί τις αποφάσεις του με ελεύθερη επιλογή χωρίς εξωτερικούς και εσωτερικούς καταναγκασμούς. Είναι μια επιλογή που γίνεται συνειδητά και σχετίζεται με την ώριμη σκέψη, καθώς, αν κάποιος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πράγματα, καταλήγει μέσω του ορθού λόγου στην πιο ώριμη απόφαση. Έτσι η προαίρεση είναι ο πυρήνας της ηθικής πράξης και η βάση της αρετής. Επανειλημμένα υπογραμμίζεται από τον Αριστοτέλη η σημασία της προαιρέσεως για την ύπαρξη της αρετής. Σ’ ένα άλλο σημείο του ίδιου έργου αναφέρει τους αναγκαίους όρους για να χαρακτηριστεί μια πράξη ενάρετη: ο άνθρωπος πρέπει να έχει α) συνείδηση της πράξης του (εἰδώς) β) την ανάλογη προαίρεση (προαιρούμενος), γ) σιγουριά και σταθερότητα πραγματοποίηση της (βεβαίως καί ἀμετακινήτως). Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως «ἐν μεσότητι οὖσα»,
βρίσκεται σε ένα μέσο, ανάμεσα σε δύο κακίες την υπερβολή και την έλλειψη, το οποίο προσδιορίζεται με μέτρο τον άνθρωπο («πρός ἡμᾶς»). Το μέσον, κατά τον Αριστοτέλη, καθορίζεται από τον ορθό λόγο («ὡρισμένῃ λόγῳ»), τη λογική του φρόνιμου ανθρώπου κι όχι την κοινή λογική, γεγονός που διασφαλίζει την αντικειμενικότητα.
Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως έξη με την οποία το άτομο ολοκληρώνει τον εαυτό του και το έργο του και τη διαφοροποιεί από το σύνολο γενικά των ανθρώπινων έξεων, καθώς εμφατικά προβάλλει την έννοια της προαίρεσης. Ο ίδιος ο άνθρωπος λοιπόν πρέπει ν’ αποφασίσει και να εφαρμόσει στη ζωή του το μέτρο, αποφεύγοντας τις ακρότητες σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Από αυτό το γεγονός συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αρετή είναι ηθικό «αγώνισμα» δύσκολο και σχετίζεται άμεσα με το χαρακτήρα του ανθρώπου, την αγωγή του, τη βούληση και τη λογική του. Ο ορθός λόγος επιτρέπει στον άνθρωπο να σταθμίσει τα δεδομένα και ν’ αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη. Με αυτόν τον τρόπο ο φιλόσοφος συνδέει την αρετή με το «λόγο ἔχον» μέρος της ψυχής και θεωρεί προϋπόθεση για την κατάκτησή της την ευσυνείδητη επιλογή από πλευράς του ανθρώπου.
β. Τα στοιχεία τα οποία είχαν αναφερθεί από τον Αριστοτέλη πριν από την τελική διατύπωση του ορισμού της αρετής θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η αρετή είναι μια έννοια απόλυτα υποκειμενική, η οποία διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο και προσδιορίζεται από την προσωπικότητα και την εμπειρία του. Κάθε επιμέρους άτομο θα μπορούσε να ορίζει το δικό του «μέσον», να αποδίδει τη δική του σημασία στο περιεχόμενο και την ουσία της έννοιας της αρετής. Για να αποφευχθεί αυτή η αυθαιρεσία και να μη δημιουργηθεί η εντύπωση αυτή, ο Αριστοτέλης επιστρατεύει ως «κοινό κανόνα» την ανθρώπινη λογική, τον ορθό λόγο ως καθοριστικό στοιχείο για τον καθορισμό της μεσότητας, αφού μόνο μέσω αυτού εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και αποφεύγονται οι τυχόν παρερμηνείες. Καθορίζοντας ακόμα αυστηρότερα το αντικειμενικό αυτό κριτήριο ο Αριστοτέλης τονίζει ότι πρόκειται για τον ορθό λόγο, όπως αρθρώνεται από το φρόνιμο, το συνετό άνθρωπο και όχι για την κοινή λογική.
3. Βλ. σχολικό εγχειρίδιο «Αρχαία Ελληνικά – Φιλοσοφικός Λόγος» Ο.Ε.Δ.Β., σελ. 152 – 153: «Το τελευταίο μέρος … σε ηθικές και διανοητικές».
4. ὑπερβολή: εισβολή, βλήμα / ἔλλειψη: λιποταξία, λειψυδρία
ἀποτυχεῖν: αποτυχία, τυχοδιώκτης / προαιρετική: καθαίρεση, αρχαιρεσίες
Β. Την επόμενη μέρα, αφού οι Συρακούσιοι τον έφτασαν (τον Νικία), έλεγαν ότι οι άνδρες του Δημοσθένη είχαν παραδοθεί προτρέποντας και εκείνον να κάνει το ίδιο· αυτός όμως, επειδή δυσπιστούσε, συμφώνησε να στείλει ιππέα για να (το) εξετάσει. Όταν ανήγγειλε, αφού γύρισε, ότι είχαν παραδοθεί, παρήγγειλε (ο Νικίας) στο Γύλιππο και στους Συρακουσίους ότι ήταν πρόθυμος προς υπεράσπιση των Αθηναίων να συμφωνήσει να πληρώσουν (οι Αθηναίοι) αυτά, όσα δηλαδή χρήματα ξόδεψαν οι Συρακούσιοι για τον πόλεμο, ώστε να αφήσουν αυτοί ελεύθερο το στρατό του· και μέχρι τυχόν να πληρωθούν τα χρήματα, (είπε) ότι θα δώσει άνδρες Αθηναίων ως ομήρους, έναν για κάθε τάλαντο. Οι Συρακούσιοι όμως και ο Γύλιππος δεν δέχονταν τις προτάσεις, αλλά αφού επιτέθηκαν και τους περικύκλωσαν, τους χτυπούσαν μέχρι αργά.
1. α.
Γενική
τῶν ἱππέων
τῶν χρημάτων
τῶν πολέμων
τῶν ἀνδρῶν
Δοτική
τοῑς ἱππεῦσι
τοῑς χρήμασι
τοῖς πολέμοις
τοῖς ἀνδράσι
Αιτιατική
τούς ἱππέας
τά χρήματα
τούς πολέμους
τούς ἄνδρας
β. καταλαβόντες: κατάλαβε, καταλαβοῦ
πέμψαι:
Ενεστ: πέμπειν
Μελλ: πέμψειν
Αόρ: πέμψαι
Πρκ: πεπομφέναι
ξυμβῆναι: ξυνέβητε, ξυμβῆτε, ξυμβαίητε (ξυμβαῖτε), ξύμβητε
ἀποδοθῇ: ἀπεδόθη, ἀποδοθῇ, ἀποδοθείη, ἀποδοθήτω
προσπεσόντες: προσπίπτοντες, προσπεσούμενοι
περιστάντες:
Ενεστ:περιιστάμενοι
Μέλλ: περιστησόμενοι / περισταθησόμενοι
Αόρ: περιστησάμενοι / περισταθέντες / περιστάντες
Πρκ: περιεστηκότες, περιεστῶτες
2. α. σκεψόμενον: επιρρηματική τελική μετοχή ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο «πέμψαι», συνημμένη στο αντικείμενο του απαρεμφάτου «πέμψαι» που είναι το «ἱππέα».
Γυλίππῳ: έμμεσο αντικείμενο στο «ἐπικηρυκεύεται»
ξυμβῆναι: απαρέμφατο της αναφοράς στο «ἕτοιμος»
ἐς τόν πόλεμον: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στο «ἀνήλωσαν»
ὁμήρους: επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου από το απαρέμφατο «δώσειν» στο ἄνδρας
β. «Τό αὐτό δρᾶ!»: κύρια πρόταση επιθυμίας, εκφερόμενη με προστακτική.
γ. Υπόθεση: μέχρι οὗ δ’ ἄν τα χρήματα ἀποδοθῆ (ἄν + Υποτακτική)
Απόδοση: δώσειν ἄνδρας Ἀθηναίων ὁμήρους (απαρέμφατο μέλλοντα)
Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το προσδοκώμενο. Είναι απλός, λανθάνων, γιατί η υπόθεση βρίσκεται σε δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση και εξαρτημένος, γιατί η απόδοση βρίσκεται σε απαρέμφατο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου