Ενότητα 5η (323A-Ε)
Μετάφραση
Και για να μην νομίζεις ότι σε εξαπατώ, ότι δηλαδή όλοι οι
άνθρωποι πιστεύουν πως κάθε πολίτης έχει μερίδιο στη δικαιοσύνη και
σε κάθε πολιτική αρετή, άκουσε και την εξής απόδειξη. Όσον αφορά τις
άλλες ικανότητες, αυτές που εσύ αναφέρεις, αν κάποιος διατείνεται ότι
είναι ικανός στο παίξιμο του αυλού ή σε κάθε άλλη τέχνη, στην οποία
όμως δεν είναι, γελούν εις βάρος του ή θυμώνουν, και οι συγγενείς του
τον πλησιάζουν και τον συμβουλεύουν σαν να είναι τρελός. Στη
δικαιοσύνη όμως και στις άλλες πολιτικές αρετές, μολονότι ξέρουν πως
κάποιος είναι άδικος, αν αυτός ο ίδιος λέει την αλήθεια εναντίον του
εαυτού του μπροστά σε πολύ κόσμο, αυτό το οποίο στην προηγούμενη
περίπτωση το θεωρούσαν σωφροσύνη, το να λέει κανείς την αλήθεια,
τώρα το θεωρούν τρέλα και ισχυρίζονται ότι όλοι πρέπει να λένε ότι
είναι δίκαιοι, είτε είναι είτε δεν είναι, διαφορετικά ότι είναι τρελός αυτός
που δεν παριστάνει τον δίκαιο. Είναι τόσο αναγκαίο ο καθένας να έχει
κατά τούτον τον τρόπο το μερίδιό του στη δικαιοσύνη, ειδάλλως να μη
συγκαταλέγεται μεταξύ των ανθρώπων.
Λοιπόν για το ότι δέχονται εύλογα κάθε άνθρωπο ως σύμβουλο των
πραγμάτων που έχουν σχέση με αυτή την αρετή, επειδή πιστεύουν ότι
όλοι μετέχουν σ’ αυτή, αυτά είχα να πω. Θα προσπαθήσω όμως στη
συνέχεια να σου αποδείξω το εξής· θεωρούν δηλαδή ότι αυτή δεν
προέρχεται από τη φύση ούτε από την τύχη, αλλά ότι μπορεί να διδαχθεί
και ότι γίνεται κτήμα ύστερα από φροντίδα σε όποιον την κάνει κτήμα
του. Γιατί, για όσα ελαττώματα πιστεύουν οι άνθρωποι ότι τα έχουν ο
ένας και ο άλλος από τη φύση ή από την τύχη, κανένας δεν τους θυμώνει
ούτε τους συμβουλεύει ούτε τους διδάσκει ούτε τιμωρεί όσους τα έχουν,
για να πάψουν να είναι τέτοιοι, αλλά τους λυπούνται· λόγου χάρη, ποιος
είναι τόσο άμυαλος, ώστε να τολμήσει να κάμει κάτι τέτοιο στους
άσχημους ή στους μικρόσωμους ή στους ασθενικούς; Γιατί ξέρουν,
νομίζω, ότι αυτά εμφανίζονται στους ανθρώπους από τη φύση και την
τύχη, και τα χαρίσματα και τα αντίθετά τους. Όσα όμως καλά πιστεύουν
ότι εμφανίζονται στους ανθρώπους χάρη στη φροντίδα και την άσκηση
και τη διδασκαλία, και αν δεν τα έχει κανείς αυτά αλλά τα αντίθετά τους
κακά, σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε θυμούς, τιμωρίες και συμβουλές·
ένα από αυτά τα κακά είναι και η αδικία και η ασέβεια και γενικά
καθετί το αντίθετο προς την πολιτική αρετή.



Ενότητα 5η
Μετά τον μύθο ο Πρωταγόρας προχωρεί στην ορθολογική ερμηνεία του.
Αισθάνεται την ανάγκη να προβεί σε αυτήν την ενέργεια, αφού η μυθική
διήγηση σχετικά με τη θεϊκή προέλευση της πολιτικής ικανότητας αφήνει
ανοιχτά προς συζήτηση ορισμένα σημεία. Το σημαντικότερο, όπως ήδη
παρατηρήθηκε, είναι ένοχη σιωπή, η αποδοχή από την κοινωνία του
κάθε πολίτη ως ικανού στα πολιτικά, χωρίς αναφορά στην έννοια της
ευθύνης, η οποία απορρέει κατ’ ανάγκη από μια τέτοια επιλογή. Η θέση
του σοφιστή είναι η εξής: Η κατοχή της δικαιοσύνης και κάθε άλλης
πολιτικής αρετής είναι υποχρεωτική και όλοι οι πολίτες θα παραδεχθούν
κάτι τέτοιο. Αυτό σημαίνει ότι η περίπτωση κατά την οποία κάποιος
παραδεχθεί ότι είναι άδικος και δεν συμμορφωθεί με την επιταγή της
πόλης είναι ανύπαρκτη. Ο άδικος πολίτης οφείλει να προσποιηθεί ότι
είναι δίκαιος αλλιώς τον περιμένει εξόντωση. Προφανώς εννοείται η
εξορία και ο θάνατος. Με αυτήν την απειλή μόνο ένας που θα τον
κατείχε μανία θα τολμούσε να πει την αλήθεια. Πρέπει δηλαδή να
θεωρηθεί μαινόμενος αυτός που θα ομολογήσει ότι δεν κατέχει την
πολιτική αρετή.
Ο Πρωταγόρας λοιπόν ανάγει τη σιωπή της πόλης σε επιχείρημα
και πιστεύει ότι απέδειξε στον Σωκράτη ότι η περίπτωση της κοινής
πολιτικής ικανότητας είναι ένα κατοχυρωμένο δικαίωμα από την
πολιτεία. Ποια όμως ηθική ποιότητα αποδίδει ο σοφιστής σε αυτήν την
πολιτεία; Ο ίδιος δεν ενδιαφέρεται για τίποτα περισσότερο και δεν δίνει
καμία άλλη εξήγηση.
Στη δεύτερη παράγραφο της ενότητας ο Πρωταγόρας εξετάζει και
ένα ακόμη σημείο, απαραίτητο για να στηρίξει τη θέση του σχετικά με
την κοινή πολιτική ικανότητα. Σπεύδει να αποδείξει ότι η ικανότητα
αυτή (=αρετή) μπορεί να διδαχθεί. Εδώ παρατηρείται η εξής αντίφαση·
από τη μια ο σοφιστής μίλησε για θεϊκή δωρεά των κοινών ικανοτήτων
και από την άλλη αναφέρεται σε αυτές τις ικανότητες σαν να αποτελούν
αντικείμενο και ζήτημα διδασκαλίας. Προφανώς θέλει να υποδείξει ότι
την αρετή δεν την κατέχουν όλοι στον ίδιο βαθμό, η κατοχή της δηλαδή
είναι και ζήτημα διδασκαλίας. Ήδη υπαινίχθηκε κάτι τέτοιο στο τέλος
της μυθικής διήγησης με τη διαταγή του Δία να σκοτώνουν ως νόσο της
πόλης αυτόν που δεν θα μετάσχει στη δωρεά του. Την απόδειξή του εδώ
ο Πρωταγόρας την επιχειρεί με την εξ αντιθέτου μέθοδο. Επισημαίνει
δηλαδή το γεγονός ότι οι πολίτες γνωρίζουν να τιμωρούν καθετί άδικο
και ασεβές που βλέπουν γύρω τους, στους συμπολίτες τους, και όχι
φυσικά κάποιο φυσικό τους ελάττωμα. Η ενέργεια αυτή δείχνει ότι όλοι
έχουν μέσα τους, στη ψυχή και τον νου τους, και τις αντίθετες έννοιες και
ιδιότητες από αυτές που επιπλήττουν, δηλαδή τη δικαιοσύνη και τη
σωφροσύνη (στην έβδομη ενότητα θα προσθέσει και την οσιότητα).