Ενότητα 4η (322A-323A)
Μετάφραση
Και επειδή ο άνθρωπος πήρε μερίδιο από τον κλήρο των θεών,
πρώτα μόνος από τα ζωντανά πίστεψε σε θεούς λόγω της συγγένειάς του
με τον θεό, και προσπαθούσε να εγκαθιδρύσει βωμούς και αγάλματα των
θεών· έπειτα με την επιδεξιότητά του γρήγορα ανακάλυψε τη γλώσσα
και τις λέξεις και βρήκε κατοικίες και ρούχα και υποδήματα και
σκεπάσματα και τις τροφές από τη γη. Έτσι λοιπόν εφοδιασμένοι οι
άνθρωποι τον πρώτο καιρό κατοικούσαν διασκορπισμένοι, πόλεις όμως
δεν υπήρχαν· καταστρέφονταν λοιπόν από τα θηρία, επειδή ήταν από
όλες τις πλευρές πιο αδύναμοι από αυτά, και οι τεχνικές τους γνώσεις
ήταν σε αυτούς σημαντική βοήθεια για την τροφή τους, ανεπαρκής
ωστόσο για τον πόλεμο με τα θηρία· γιατί δεν είχαν ακόμη την τέχνη για
την οργάνωση της πολιτείας, μέρος της οποίας είναι η πολεμική τέχνη·
ένιωθαν λοιπόν την ανάγκη να μαζεύονται πολλοί και να εξασφαλίζουν
την σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις. Όμως, όποτε συγκεντρώνονταν,
αδικούσαν ο ένας τον άλλο, μια και δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε
πάλι διασκορπίζονταν και καταστρέφονταν.
Ο Δίας τότε επειδή φοβήθηκε για το γένος μας, μήπως αφανισθεί
εντελώς, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους τον σεβασμό και τη
δικαιοσύνη, για να επικρατήσει τάξη στις πόλεις και σχέσεις που
συνδέουν με φιλία τους ανθρώπους. Ρωτάει λοιπόν ο Ερμής τον Δία με
ποιον τέλος πάντων τρόπο να δώσει στους ανθρώπους τον σεβασμό και
τη δικαιοσύνη· ‘‘ποιο από τα δύο, όπως έχουν μοιραστεί οι
επαγγελματικές τέχνες, έτσι να μοιράσω και αυτές; Και έχουν μοιραστεί
ως εξής: ένας που κατέχει την ιατρική είναι επαρκής για πολλούς πολίτες,
το ίδιο και οι άλλοι τεχνίτες· με τον ίδιο λοιπόν τρόπο να βάλω μέσα
στους ανθρώπους και τη δικαιοσύνη και τον σεβασμό ή να τις μοιράσω
σε όλους;’’ ‘‘Σε όλους,’’ είπε ο Δίας, ‘‘και όλοι να έχουν μερίδιο· γιατί δεν
θα γινόταν να υπάρξουν πολιτείες, αν λίγοι έχουν μερίδιο σε αυτές, όπως
ακριβώς σε άλλες τέχνες επαγγελμάτων· και θέσπισε ένα νόμο εκ μέρους
μου, αυτόν που δεν μπορεί να κρατήσει το μερίδιό του στον σεβασμό και
τη δικαιοσύνη να τον σκοτώνουν, γιατί είναι αρρώστια της πολιτείας.’’
Έτσι λοιπόν, Σωκράτη, και για αυτούς τους λόγους και οι άλλοι και
οι Αθηναίοι, όταν γίνεται λόγος για ζήτημα σχετικό με την ικανότητα
του αρχιτέκτονα ή για κάποια άλλη τεχνική ικανότητα, νομίζουν ότι
λίγοι έχουν το δικαίωμα συμβουλής, και εάν κάποιος που είναι έξω από
τους λίγους επιχειρεί να δίνει συμβουλές δεν τον δέχονται, όπως το λες·
ορθά, όπως εγώ ισχυρίζομαι. Όταν όμως πάνε να συσκεφθούν για
σχετικό με την πολιτική αρετή, η οποία πρέπει να διέπεται ολόκληρη από
δικαιοσύνη και σωφροσύνη, ορθά δέχονται κάθε άνθρωπο με την ιδέα
ότι αρμόζει ασφαλώς στον καθένα να μετέχει σε αυτήν την αρετή, αλλιώς
δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν πολιτείες. Αυτή, Σωκράτη, είναι η αιτία
αυτού του πράγματος.


Ενότητα 4η
Η πολιτική οργάνωση και η ικανότητα δημιουργίας θεσμών είναι η τρίτη
και ουσιωδέστερη δωρεά των θεών στους ανθρώπους· προέρχεται
μάλιστα από τον ίδιο τον Δία. Στην ενότητα αυτή ο Δίας παρουσιάζεται
ως θεός που προνοεί και ενδιαφέρεται για το μέλλον του ανθρώπινου
γένους. Ενδιαφέρον προκαλεί ο τρόπος της διανομής της αἰδοῦς και της
δίκης. Ήδη έχουν διανεμηθεί στους ανθρώπους οι άλλες δημιουργικές
τέχνες -προφανώς ως απόρροια της ἔντεχνης σοφίας και του πυρός- με
τον εξής τρόπο: ἑκάστη καθ' ἕκαστον. Όμως η εντολή στην περίπτωση
της αἰδοῦς και της δίκης είναι ρητή: Να διανεμηθούν σε όλους, χωρίς
εξαίρεση.
Για ποιον τότε λόγο ο Δίας θέτει ως συμπλήρωμα της δωρεάς του
την εντολή να σκοτώνεται ως νόσος της πόλεως αυτός που δεν θα
μετάσχει στα δύο θεϊκά αγαθά; Προφανώς ο Πρωταγόρας, που διηγείται
τον μύθο, δέχεται κάποια φυσική κλίση και βαθμό άσκησης στα
προσφερόμενα αγαθά. Έτσι είναι δυνατόν να παρατηρηθούν
διαβαθμίσεις κατά την κατοχή τους που ίσως να οδηγούσαν -έστω
λίγους- σε άρνηση της θεϊκής δωρεάς. Ορισμένοι δηλαδή άνθρωποι δεν
θα είχαν την ανάλογη φυσική κλίση ώστε να δεχθούν τη θεϊκή δωρεά.
Τότε θα κατέρρεε και το επιχείρημα του Πρωταγόρα σχετικά με την
πολιτική τέχνη, αφού δεν θα ήταν κοινό κτήμα, απόκτημα όλων των
ανθρώπων.
Ο σοφιστής όμως, καθώς ολοκληρώνει τη διήγησή του, δηλώνει ότι
η πολιτική ικανότητα είναι κοινό αγαθό και θεωρεί ότι αποδείχθηκε το
ζητούμενο. Ο Σωκράτης δεν μπορεί πλέον να αμφισβητεί την πρακτική
που ακολουθεί η πόλη των Αθηνών κατά τις συνελεύσεις της εκκλησίας
του δήμου. Όλοι οι πολίτες ως κάτοχοι των ιδιοτήτων που απορρέουν
από την αἰδῶ και την δίκη μπορούν και έχουν το δικαίωμα να
εκφράζουν τη γνώμη τους και να φέρουν την αντίστοιχη ευθύνη για
αυτήν την πράξη τους. Η πόλη ωφελείται από τη συγκεκριμένη
συμπεριφορά των πολιτών. Βέβαια στη σοφιστική αυτή θέση οφείλουμε
να αναγνωρίσουμε και το εξής γεγονός. Εδώ διαφαίνεται για πρώτη
φορά η συμβατικότητα της κοινωνίας σχετικά με αυτό το θέμα· η
κοινωνία αποδέχεται σιωπηρά κάθε πολίτη και τον θεωρεί ικανό στα
πολιτικά. Ποιος όμως εγγυάται και το ορθό αποτέλεσμα της κοινής, κατά
τον Πρωταγόρα, πολιτικής ικανότητας; Στη συνέχεια του διαλόγου θα
φανεί το σαθρό του επιχειρήματος.