Πλάτωνος Πρωταγόρας, Ενότητα 2η (320D-321B)
Μετάφραση
Ήταν κάποτε μια εποχή, όταν υπήρχαν θεοί, αλλά δεν υπήρχαν ζώα
καμιάς ράτσας επάνω στη γη. Και όταν ήρθε η ώρα που όρισε και για
αυτά η μοίρα να έρθουν στον κόσμο, τα πλάθουν οι θεοί μέσα στη γη,
αφού ανέμειξαν χώμα και φωτιά και ό,τι μπορεί να αναμειχθεί με χώμα
και φωτιά. Λοιπόν, την ώρα που ήταν να τα ανεβάσουν στο φως του
ήλιου, έδωσαν εντολή στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα
κοσμήσουν και να τους μοιράσουν ικανότητες, τέτοιες που να ταιριάζουν
στο καθένα τους. Τότε ο Επιμηθέας παρακαλεί τον Προμηθέα να κάνει
μόνος του την μοιρασιά: Αφού τα μοιράσω, είπε, έλα να τα επιθεωρήσεις.
Έτσι τον έπεισε και κάνει αυτός τη μοιρασιά. Κάνοντας όμως την
μοιρασιά σε μερικά έδινε δύναμη, όχι όμως και ταχύτητα, τα πιο
αδύνατα πάντως τα εφοδίαζε με ταχύτητα· σε άλλα έδινε όπλα, για όσα
όμως άφηνε χωρίς οπλισμό σοφιζόταν κάποια άλλη ικανότητα, για να
διατηρούνται στη ζωή. Δηλαδή σε αυτά που έκλεισε μέσα σε μικρό σώμα
χάριζε γοργά φτερά ή υπόγεια κατοικία· όσα πάλι τα προίκιζε με μεγάλο
σώμα, με αυτό το ίδιο τα διέσωζε· και τις άλλες χάρες τις μοίραζε
κρατώντας αυτό το δίκαιο μέτρο.
Και τα σοφιζόταν αυτά γιατί φοβόταν μήπως καμιά ράτσα
εξαφανισθεί. Ύστερα, αφού τα εφοδίασε με αυτά που δεν θα αφάνιζαν
το ένα το άλλο, σοφιζόταν τρόπους να τα προστατεύσει από τις αλλαγές
του καιρού, που τις ρυθμίζει ο Δίας, ντύνοντάς τα με πυκνό τρίχωμα και
χοντρές προβιές, ικανά να τα προφυλάξουν από το κρύο, αλλά και να τα
φυλάξουν από τη ζέστη. Και όταν πάνε για ύπνο, φρόντισε πάλι το
καθένα τους να έχει σκεπάσματα ταιριαστά και δοσμένα από τη φύση.
Και ως παπούτσια έδωσε σε άλλα οπλές, σε άλλα[τρίχες] και δέρματα
χοντρά χωρίς αίμα. Νοιάστηκε ακόμη για το καθένα τους να βρίσκει
διαφορετική τροφή, άλλο χορτάρι της γης, άλλο καρπούς δέντρων και
άλλο ρίζες· μάλιστα σε μερικά έδωσε ως τροφή τη σάρκα άλλων ζώων.
Αυτά τα τελευταία καθόρισε να γεννούν λίγα, τα θύματά τους όμως να
γεννούν πολλά μικρά, βρίσκοντας έτσι τρόπο να σωθεί η ράτσα τους.
Πλάτωνος Πρωταγόρας, Ενότητα 2η
Ερμηνευτικός σχολιασμός
Το κείμενο της 2ης, 3ης και 4ης ενότητας ακολουθεί αμέσως μετά τις δύο
αντιρρήσεις - ενστάσεις του Σωκράτη σχετικά με το μάθημα που διδάσκει
ο Πρωταγόρας. Οι αντιρρήσεις αυτές εν περιλήψει ήταν: α) η αυθαίρετη
δικαιοδοσία κάθε Αθηναίου πολίτη να μιλήσει για θέματα της πόλης και
β) η αποτυχία των γνωστών Αθηναίων πολιτικών να δημιουργήσουν
απογόνους που θα κατέχουν την πολιτική ικανότητα. Αυτό το τελευταίο
συνεπάγεται πως αυτού του είδους η ικανότητα δεν είναι διδακτή.
Ο Πρωταγόρας αρχικά απαντά και τοποθετείται απέναντι στην
πρώτη αντίρρηση με έναν κοσμογονικό μύθο. Σκοπός του ασφαλώς είναι
να αποδείξει ότι η ικανότητα στην πολιτική -δεν έχει ακόμη ονομασθεί
αρετή- είναι κοινό κτήμα όλων των πολιτών. Υποστηρίζει λοιπόν ότι η
πολιτική ικανότητα συγκροτείται από μια τριμερή διάκριση δυνάμεων ή
ικανοτήτων, τις οποίες θα χορηγήσουν στα θνητά όντα διάφορες
θεότητες. Πρώτα ο Επιμηθέας (ἐπὶ+μῆτις=σκέψη) διανέμει στα άλογα ζώα
δυνάμεις και ικανότητες προς διαιώνιση του είδους. Δεύτερη χορηγία
είναι αυτή του Προμηθέα (πρὸ+μῆτις). Αυτός που θα λάβει τη χορηγία
αυτή, του δεύτερου επιπέδου, είναι ο άνθρωπος, στον οποίο δωρίζεται η
έντεχνος σοφία και το πυρ. Τρίτη και ουσιωδέστερη δωρεά είναι αυτή
του Δία. Ο ύπατος των θεών δωρίζει στον άνθρωπο την πολιτική
ικανότητα (αιδώς και δίκη).
2η ενότητα: Ἦν χρόνος· η φράση αυτή δημιουργεί ένα σκηνικό,
ένα κάλυμμα μυθικό στη διήγηση του Πρωταγόρα: η δημιουργία του
κόσμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη διήγηση οι θεοί προϋπάρχουν πριν από
τη δημιουργία του κόσμου, ενώ τα θνητά γένη (κάθε είδους)
δημιουργούνται από τους θεούς. Η φωτιά και η γη αποτελούν το υλικό
κατασκευής των γενών, το πρωταρχικό τους στοιχείο. Τα υπόλοιπα
χαρακτηριστικά, διαφορετικής ποιότητας για κάθε γένος, αναλαμβάνουν
να τα παράσχουν ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας. Τα ονόματα των δύο
θεών είναι δηλωτικά και των προθέσεών τους (προμηθοῦμαι=προνοώ για
κάτι εκ των προτέρων, ἐπιμηθής= αυτός που δείχνει καθυστερημένη
επιμέλεια, φροντίδα). Ο ρόλος του Επιμηθέα: διανομέας αλλά και αυτός
που καταναλώνει τις φυσικές ικανότητες και δυνάμεις. Πού εξαντλείται
η ευλάβεια (=φόβος) του Επιμηθέα; Μή τι γένος ἀϊστωθείη. Εξάλλου το
ρήμα εμηχανάτο δείχνει τον βαθμό της προνοητικότητάς του: δημιουργεί
παντού ζεύγη ισχύος και φυσικής αδυναμίας με άμεσο σκοπό τη σωτηρία
(=διαιώνιση) του εκάστοτε άλογου ζώου. Η διανομή του είναι πλήρης,
αφού δεν στερεί κανένα είδος ζώων από τα αναγκαία εφόδια επιβίωσης.
Στο κείμενο δεν αναφέρεται ρητά κάποια υπέρμετρη κατανάλωση
των φυσικών εφοδίων αλλά η λεπτομερής περιγραφή της διανομής
υποδεικνύει το ατόπημα του Επιμηθέα, το οποίο θα γίνει αντιληπτό όταν
έρθει η σειρά του ανθρώπου να λάβει τις ‘δυνάμεις’ του. Η μετέπειτα
συνεισφορά του Προμηθέα στο ανθρώπινο γένος έχει προοικονομηθεί με
έντεχνο τρόπο.
Μετάφραση
Ήταν κάποτε μια εποχή, όταν υπήρχαν θεοί, αλλά δεν υπήρχαν ζώα
καμιάς ράτσας επάνω στη γη. Και όταν ήρθε η ώρα που όρισε και για
αυτά η μοίρα να έρθουν στον κόσμο, τα πλάθουν οι θεοί μέσα στη γη,
αφού ανέμειξαν χώμα και φωτιά και ό,τι μπορεί να αναμειχθεί με χώμα
και φωτιά. Λοιπόν, την ώρα που ήταν να τα ανεβάσουν στο φως του
ήλιου, έδωσαν εντολή στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να τα
κοσμήσουν και να τους μοιράσουν ικανότητες, τέτοιες που να ταιριάζουν
στο καθένα τους. Τότε ο Επιμηθέας παρακαλεί τον Προμηθέα να κάνει
μόνος του την μοιρασιά: Αφού τα μοιράσω, είπε, έλα να τα επιθεωρήσεις.
Έτσι τον έπεισε και κάνει αυτός τη μοιρασιά. Κάνοντας όμως την
μοιρασιά σε μερικά έδινε δύναμη, όχι όμως και ταχύτητα, τα πιο
αδύνατα πάντως τα εφοδίαζε με ταχύτητα· σε άλλα έδινε όπλα, για όσα
όμως άφηνε χωρίς οπλισμό σοφιζόταν κάποια άλλη ικανότητα, για να
διατηρούνται στη ζωή. Δηλαδή σε αυτά που έκλεισε μέσα σε μικρό σώμα
χάριζε γοργά φτερά ή υπόγεια κατοικία· όσα πάλι τα προίκιζε με μεγάλο
σώμα, με αυτό το ίδιο τα διέσωζε· και τις άλλες χάρες τις μοίραζε
κρατώντας αυτό το δίκαιο μέτρο.
Και τα σοφιζόταν αυτά γιατί φοβόταν μήπως καμιά ράτσα
εξαφανισθεί. Ύστερα, αφού τα εφοδίασε με αυτά που δεν θα αφάνιζαν
το ένα το άλλο, σοφιζόταν τρόπους να τα προστατεύσει από τις αλλαγές
του καιρού, που τις ρυθμίζει ο Δίας, ντύνοντάς τα με πυκνό τρίχωμα και
χοντρές προβιές, ικανά να τα προφυλάξουν από το κρύο, αλλά και να τα
φυλάξουν από τη ζέστη. Και όταν πάνε για ύπνο, φρόντισε πάλι το
καθένα τους να έχει σκεπάσματα ταιριαστά και δοσμένα από τη φύση.
Και ως παπούτσια έδωσε σε άλλα οπλές, σε άλλα[τρίχες] και δέρματα
χοντρά χωρίς αίμα. Νοιάστηκε ακόμη για το καθένα τους να βρίσκει
διαφορετική τροφή, άλλο χορτάρι της γης, άλλο καρπούς δέντρων και
άλλο ρίζες· μάλιστα σε μερικά έδωσε ως τροφή τη σάρκα άλλων ζώων.
Αυτά τα τελευταία καθόρισε να γεννούν λίγα, τα θύματά τους όμως να
γεννούν πολλά μικρά, βρίσκοντας έτσι τρόπο να σωθεί η ράτσα τους.
Πλάτωνος Πρωταγόρας, Ενότητα 2η
Ερμηνευτικός σχολιασμός
Το κείμενο της 2ης, 3ης και 4ης ενότητας ακολουθεί αμέσως μετά τις δύο
αντιρρήσεις - ενστάσεις του Σωκράτη σχετικά με το μάθημα που διδάσκει
ο Πρωταγόρας. Οι αντιρρήσεις αυτές εν περιλήψει ήταν: α) η αυθαίρετη
δικαιοδοσία κάθε Αθηναίου πολίτη να μιλήσει για θέματα της πόλης και
β) η αποτυχία των γνωστών Αθηναίων πολιτικών να δημιουργήσουν
απογόνους που θα κατέχουν την πολιτική ικανότητα. Αυτό το τελευταίο
συνεπάγεται πως αυτού του είδους η ικανότητα δεν είναι διδακτή.
Ο Πρωταγόρας αρχικά απαντά και τοποθετείται απέναντι στην
πρώτη αντίρρηση με έναν κοσμογονικό μύθο. Σκοπός του ασφαλώς είναι
να αποδείξει ότι η ικανότητα στην πολιτική -δεν έχει ακόμη ονομασθεί
αρετή- είναι κοινό κτήμα όλων των πολιτών. Υποστηρίζει λοιπόν ότι η
πολιτική ικανότητα συγκροτείται από μια τριμερή διάκριση δυνάμεων ή
ικανοτήτων, τις οποίες θα χορηγήσουν στα θνητά όντα διάφορες
θεότητες. Πρώτα ο Επιμηθέας (ἐπὶ+μῆτις=σκέψη) διανέμει στα άλογα ζώα
δυνάμεις και ικανότητες προς διαιώνιση του είδους. Δεύτερη χορηγία
είναι αυτή του Προμηθέα (πρὸ+μῆτις). Αυτός που θα λάβει τη χορηγία
αυτή, του δεύτερου επιπέδου, είναι ο άνθρωπος, στον οποίο δωρίζεται η
έντεχνος σοφία και το πυρ. Τρίτη και ουσιωδέστερη δωρεά είναι αυτή
του Δία. Ο ύπατος των θεών δωρίζει στον άνθρωπο την πολιτική
ικανότητα (αιδώς και δίκη).
2η ενότητα: Ἦν χρόνος· η φράση αυτή δημιουργεί ένα σκηνικό,
ένα κάλυμμα μυθικό στη διήγηση του Πρωταγόρα: η δημιουργία του
κόσμου. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη διήγηση οι θεοί προϋπάρχουν πριν από
τη δημιουργία του κόσμου, ενώ τα θνητά γένη (κάθε είδους)
δημιουργούνται από τους θεούς. Η φωτιά και η γη αποτελούν το υλικό
κατασκευής των γενών, το πρωταρχικό τους στοιχείο. Τα υπόλοιπα
χαρακτηριστικά, διαφορετικής ποιότητας για κάθε γένος, αναλαμβάνουν
να τα παράσχουν ο Προμηθέας και ο Επιμηθέας. Τα ονόματα των δύο
θεών είναι δηλωτικά και των προθέσεών τους (προμηθοῦμαι=προνοώ για
κάτι εκ των προτέρων, ἐπιμηθής= αυτός που δείχνει καθυστερημένη
επιμέλεια, φροντίδα). Ο ρόλος του Επιμηθέα: διανομέας αλλά και αυτός
που καταναλώνει τις φυσικές ικανότητες και δυνάμεις. Πού εξαντλείται
η ευλάβεια (=φόβος) του Επιμηθέα; Μή τι γένος ἀϊστωθείη. Εξάλλου το
ρήμα εμηχανάτο δείχνει τον βαθμό της προνοητικότητάς του: δημιουργεί
παντού ζεύγη ισχύος και φυσικής αδυναμίας με άμεσο σκοπό τη σωτηρία
(=διαιώνιση) του εκάστοτε άλογου ζώου. Η διανομή του είναι πλήρης,
αφού δεν στερεί κανένα είδος ζώων από τα αναγκαία εφόδια επιβίωσης.
Στο κείμενο δεν αναφέρεται ρητά κάποια υπέρμετρη κατανάλωση
των φυσικών εφοδίων αλλά η λεπτομερής περιγραφή της διανομής
υποδεικνύει το ατόπημα του Επιμηθέα, το οποίο θα γίνει αντιληπτό όταν
έρθει η σειρά του ανθρώπου να λάβει τις ‘δυνάμεις’ του. Η μετέπειτα
συνεισφορά του Προμηθέα στο ανθρώπινο γένος έχει προοικονομηθεί με
έντεχνο τρόπο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου