Λυσίου: «Υπέρ Μαντιθέου» (Παράγραφοι 19 – 21)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να μεταφράσετε το χωρίο: «Ἐγώ δέ τό μέν πρῶτον … πόλεως;»
(Ìï íÜ äåò 10)
2. Σε ποιο κριτήριο πρέπει να βασίζεται η αξιολόγηση ενός ανθρώπου σύμφωνα με το Μα -
ντίθεο, ο οποίος, όπως ισχυρίζεται, είχε πέσει θύμα της εμφάνισής του;
(Ìï íÜ äåò 15)
3. Να αξιολογήσετε τον επίλογο αυτού του δικανικού λόγου και να καταδείξετε αν πα -
ρουσιάζει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός συνήθους ρητορικού λόγου.
(Ìï íÜ äåò 15)
4. Ποιες συνθήκες ευνόησαν την ευδοκίμηση της ρητορικής στην Αθήνα;
(Ìï íÜ äåò 10)
5. Να βρεθούν από το πρωτότυπο κείμενο τύποι που να είναι ετυμολογικά συγγενείς των
παρακάτω λέξεων: παράδοξος, θέμα, συγγενής, λαθρεπιβάτης, διάγνωση, σχεδόν, προ -
κριματικός.
(Ìï íÜ äåò 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Εγώ όμως κατά πρώτον αναγκάστηκα να εκφωνήσω λόγο για προσωπικές μου υπο -
θέσεις, όμως έπειτα μου φαίνεται ότι έδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία απ’ όσο έπρεπε, από
τη μια γιατί θυμόμουν ότι οι πρόγονοι μας δεν σταμάτησαν καθόλου να ασχολούνται με
τις υποθέσεις της πόλεως, από την άλλη γιατί έβλεπα (γιατί πρέπει να λέμε την αλήθεια)
ότι πιστεύετε πως μόνο αυτού του είδους οι άνθρωποι είναι αξιόλογοι, ώστε βλέποντας
εσάς να έχετε αυτή τη γνώμη ποιος δεν θα παρακινούταν να ενεργεί και να μιλά για την
πόλη;
2. Ο Μαντίθεος κάνει λόγο για την εξωτερική εμφάνιση, γιατί ανήκε στους «λακωνίζοντας»,
ακολουθούσε δηλαδή τον σπαρτιατικό τρόπο ένδυσης και είχε μακριά μαλλιά, γεγονός
που ενοχλούσε κάποιους δημοκρατικούς, που από μικροί είχαν κοντά μαλλιά. Γι’ αυτό,
λοι πόν, τονίζει στους βουλευτές ότι πρέπει να τον κρίνουν απ’ τα έργα του, όχι απ’ την
εμφάνιση του.
Η εξωτερική εμφάνιση ενός ανθρώπου δεν πρέπει να επηρεάζει την κρίση μας γι’
αυτόν, γιατί η αξία ενός ατόμου αποκαλύπτεται απ’ τις πράξεις, τη συμπεριφορά του, τα
λόγια του, τον εσωτερικό του κόσμο. Η επιμελημένη εμφάνιση είναι κάτι θετικό αλλά όχι
καθοριστικό. Υπάρχουν άλλωστε πολλοί άνθρωποι με εξαίρετη εμφάνιση, που όμως
είναι κενοί περιεχομένου και προσπαθούν να καλύψουν τη ρηχότητά τους και τις ατέ -
λειες του χαρακτήρα τους με την προσεγμένη εξωτερική εμφάνιση και την επιτηδευμένη
συμπεριφορά.
Κατά τον Μαντίθεο, λοιπόν, κριτήριο αξιολόγησης πρέπει να είναι η πραγματική προ -
σφορά προς την πατρίδα και όχι η εξωτερική εμφάνιση, οι πράξεις και όχι η όψη. Η ίδια
η πράξη αξιολογείται με βάση το αποτέλεσμα που έχει στο κοινωνικό σύνολο, το οποίο
και προέχει σε σχέση με την ατομική συμπεριφορά και ένδυση των πολιτών. Ο Λυ σίας
έξυπνα και σκόπιμα αναφέρεται σε ανθρώπους όπως ο Μαντίθεος, που έχουν προσφέ -
ρει πολλά αγαθά στο κοινό σύνολο και δεν έχουν βλάψει με τη στάση τους κανέναν,
προσπαθώντας έτσι να δεσμεύσει συναισθηματικά και ηθικά τους βουλευτές προκειμέ -
νου η απόφασή τους να είναι ευνο3κή για τον πελάτη του.
Επομένως, ο Μαντίθεος δίνει το μέτρο με το οποίο πρέπει οι βουλευτές να αξιο -
λογούν τους πολιτευομένους. Στη χρήση της έκφρασης «οὐκ ἄξιον» λανθάνει η αντίθε -
ση που δημιουργείται ανάμεσα στα απαρέμφατα «φιλεῖν» - «μισεῖν» και στο απαρέμφα -
το «σκο πεῖν», αντίθεση που έχει να κάνει με την ευρύτερη αντιπαράθεση συναισθήματος
και λογικής αντιστοίχως. Οι βουλευτές είναι αυτοί που πρέπει να χρησιμοποιούν κατ’
εξοχήν τη λογική τους εφόσον αυτοί παίρνουν τις αποφάσεις και εξάλλου με τη λογική
σχετίζονται και οι πράξεις ενός ανθρώπου. Η αντίληψη που δημιουργεί η εξωτερική
εμφά νιση από την άλλη, έχει καθαρά υποκειμενικό χαρακτήρα, γι’ αυτό διαφοροποιείται
ανάλογα με το χρόνο, τον τόπο, την ηλικία. Έτσι δεν μπορεί να αποτελεί μέτρο κρίσεως,
ενώ τα καλά έργα αποτελούν αντικειμενικό κριτήριο. Συμπληρωματικό στοιχείο στην
έκφραση υπεροχής της λογικής, απέναντι στο συναίσθημα αποτελεί η γενικότερη αντί -
θεση ανάμεσα στο «φαίνεσθαι» και στο «είναι», αντίθεση που εκφράζεται με τις ενα -
ντιωματικές μετοχές «διαλεγόμενοι», «ἀμπεχόμενοι», «ἀμελοῦντες» και τα αντίστοιχά
τους ρήματα «γεγόνασι» και «εἰσίν εἰργασμένοι».
3. Ο συγκεκριμένος επίλογος δεν περιλαμβάνει τα τυπικά χαρακτηριστικά ενός συνήθους
επιλόγου, δηλαδή την ανάμνηση, που είναι μια σύντομη ανακεφαλαίωση των βασικών
θέσεων και την παθοποιία που καταλήγει σε προτροπή ή αποτροπή. Αυτό συμβαίνει
γιατί ο Μαντίθεος ενδιαφέρεται αποκλειστικά σχεδόν να δημιουργήσει την καλύτερη
δυνατή εικόνα για τον εαυτό του, ανασκευάζοντας ως την τελευταία στιγμή τις κατηγο -
ρίες, και όχι να παρακαλέσει ή να συγκινήσει τους δικαστές. Εξάλλου, σε κάτι τέτοιο
συντείνει και η αυτοπεποίθησή του σχετικά με την αθωότητά του καθώς και η περιφρό -
νηση που τρέ φει προς τους κατηγόρους. Δεν θα ήθελε να κλείσει το λόγο του με αναφο -
ρά σ’ αυτούς, όπως πιθανώς θα έκανε, αν στον επίλογο υπήρχε παθοποιία. Επίσης, δεν
μεγαλοποιεί όσα τον συμφέρουν, ούτε χρησιμοποιεί μελοδραματισμούς. Τελειώνει,
λοιπόν, αναπά ντεχα, πιστεύοντας ότι έχει πλέον αποδείξει την αλήθεια. Άλλωστε, ίσως,
θεωρούσε ότι η ανάμνηση θα κούραζε το ακροατήριο, αφού ίσως κάποιοι την ταύτιζαν
με μια προσπάθεια υποτίμησης της νοημοσύνης τους.
Ένας τυπικός επίλογος, λοιπόν, δεν θα εξυπηρετούσε τις προθέσεις του Μαντίθεου.
Παρόλα αυτά, τα δύο διαδοχικά ερωτήματα στο τέλος του λόγου, είναι ιδιαιτέρως δρα-
στικά και αφήνουν έντονες εντυπώσεις στο ακροατήριο καθώς μάλιστα συνδυάζονται με
μια προσπάθεια εύνοιας των βουλευτών, τους οποίους ο ρήτορας εγκωμιάζει, ως εκ -
φραστές του πνεύματος της πολιτείας και θεματοφύλακες της δημοκρατίας. Η δεύτερη
ρητορική ερώτηση μάλιστα ισοδυναμεί με έντονη άρνηση, δείχνοντας έτσι ότι θεωρεί
αδικαιολόγητη τη δυσαρέσκεια κάποιων πολιτών. Υπάρχει, δηλαδή, μία μικρή ένδειξη
αποτροπής.
4. Αν και η Σικελία ήταν η κοιτίδα της συστηματικής ρητορικής, από τα μέσα περίπου του
πέμπτου αιώνα π.Χ. το επίκεντρό της ήταν η Αθήνα, όπου υπήρχαν όλες οι προ9ποθέ -
σεις για να ευδοκιμήσει. Την ευνόησαν η δημοκρατία με τις λα3κές συνελεύσεις και τα
δικαστήρια, οι πολυλόγοι και φιλόλογοι Αθηναίοι και το μέγεθος της πόλης, όπου αγα-
πούσαν να μένουν και να διδάσκουν οι σοφιστές, αυτοί οι περιφερόμενοι δάσκαλοι της
ανώτερης παιδείας. Πολλοί από αυτούς, όπως ο Πρωταγόρας και ο Πρόδικος δίδασκαν
κάποια στοιχεία γραμματικής και τεχνικής του λόγου.
5. δοκῶ, διατεθῆναι, προγόνων, ἀληθῆ, γνώμην, ἔχοντας, κριταί.