Ενότητα 12η (519B-D)
Μετάφραση
Τι λοιπόν; Αυτό εδώ δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και δεν προκύπτει
αναγκαστικά από τα προηγούμενα, δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι
δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια θα μπορούσαν να διοικήσουν με
ικανοποιητικό τρόπο την πόλη, ούτε όσοι αφήνονται να περνούν τη ζωή
τους έως το τέλος μέσα στην εκπαίδευση· οι πρώτοι επειδή στη ζωή τους
δεν έχουν κάποιον σκοπό, ο οποίος πρέπει να τους προσανατολίζει σε
οποιαδήποτε πράξη τους είτε ιδιωτική είτε δημόσια, και οι δεύτεροι
επειδή με τη θέλησή τους δεν θα προβούν σε καμία πρακτική ενασχόληση
νομίζοντας ότι έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των μακάρων, ενώ ακόμη
ζουν;
Αλήθεια, είπε.
Δικό μας, λοιπόν, έργο είναι, είπα εγώ, εμείς οι ιδρυτές της πόλης να
αναγκάσουμε και τις καλύτερες φύσεις να επιδοθούν στο μάθημα, το
οποίο προηγουμένως ισχυρισθήκαμε ότι είναι το ανώτερο, και να δουν
δηλαδή το αγαθό και να επιχειρήσουν εκείνη την ανάβαση, και αφού
ανεβούν και χαρούν αρκετά το θέαμα, να μην τους επιτρέψουμε αυτό
που τώρα τους επιτρέπεται.
Και ποιο είναι αυτό;
Το να μένουν συνεχώς στο ψηλό μέρος, είπα εγώ, και να μη θέλουν
να κατεβούν πάλι κοντά σε εκείνους τους δεσμώτες ούτε να παίρνουν το
μερίδιό τους από τους κόπους και τις τιμές που έχουν θεσπισθεί ανάμεσα
σε εκείνους, είτε είναι ταπεινότερες είτε έχουν μεγαλύτερη αξία.
Ερωτήσεις
1. Ποιες κατηγορίες ανθρώπων, σύμφωνα με τον λόγο του φιλοσόφου,
δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση στην εξουσία της πολιτείας και γιατί;
2. Ο Πλάτων θεωρεί επιτακτικό να ασχοληθούν με την πολιτική όλοι
όσοι απελευθερώθηκαν από την πλάνη του σπηλαίου και έφθασαν στη
θέα του Αγαθού. Να εντοπίσετε αυτήν την άποψη στην παρούσα
ενότητα.
3. Να σχολιάσετε το απόσπασμα του κειμένου: «καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ...
ἐπιτρέπεται».



Ενότητα 12η
Μετά την περιγραφή του σπηλαίου ο Σωκράτης διευκρινίζει στον Γλαύκωνα
τις συνθήκες ζωής αλλά και την πνευματική κατάσταση των δεσμωτών. Για την
ερμηνεία της αλληγορίας ενδιαφέρον φυσικά έχει το δεύτερο. Οι αντιλήψεις
αλλά και η γνώση των ανθρώπων αυτών βασίζονται στην απάτη, στο ψεύδος·
ζουν κυριολεκτικά μέσα σε ἀφροσύνη. Υπάρχει όμως η δυνατότητα
απελευθέρωσης, η οποία θα προέλθει μέσα από τους ίδιους τους δεσμώτες. Εφ’
όσον ένας από αυτούς ελευθερωθεί και σιγά σιγά εξοικειωθεί με το αληθινό
φως έχοντας φθάσει στην άνω βαθμίδα (η θέαση του αληθινού φωτός, δηλαδή
του ἀγαθοῦ, δεν πραγματοποιείται με τους σωματικούς οφθαλμούς), αυτός θα
αναλάβει τη λύση του ζητήματος, της απελευθέρωσης των υπολοίπων. Η λύση
βέβαια πρόκειται να είναι επώδυνη, αφού κανείς από τους συνδεσμώτες δεν θα
τον πιστέψει ούτε και θα δείξει προθυμία να αρνηθεί ως ψεύτικη την έως τώρα
ζωή του. Ενδέχεται μάλιστα να τον φονεύσουν.
Στο σημείο αυτό ολοκληρώνεται ο μύθος και ο Σωκράτης προχωρεί στην
εφαρμογή του μέσα στο πολιτειακό σύστημα που μαζί με τον Γλαύκωνα
επεξεργάζεται. Δίνεται η εξήγηση· στη θέση των δεσμωτών βρίσκονται οι
σημερινοί άνθρωποι αφού οι νοητοί οφθαλμοί τους, οι οποίοι έχουν ως έδρα
τους την ψυχή, δεν είναι ικανοί να στραφούν από το σκότος (τρέχουσες
αντιλήψεις για το δίκαιο, την ισότητα κ.λ.π.) προς το αληθινό φως (το ἀγαθόν).
Το μέσο, ο μοχλός που θα στρέψει το ανθρώπινο πνεύμα στην αλήθεια είναι η
παιδεία. Ο Γλαύκων συμφωνεί. Ζητούμενο τώρα είναι η ποιότητα της
παρεχόμενης παιδείας. Στο χωρίο δεν γίνεται εκτενής αναφορά σε αυτήν αλλά
τονίζεται η θεμελιώδης συμβολή της στη διαμόρφωση μιας ικανής ψυχής να
θεάται τα υψηλά και όχι τα πράγματα που την δένουν με τον κόσμο (ηδονή,
φαγητό, ποτό). Ο Σωκράτης στη συνέχεια συσχετίζει την πεπαιδευμένη ψυχή με
τη διακυβέρνηση της πολιτείας.
Η διακυβέρνηση λοιπόν οφείλει να ανατεθεί σε ψυχή ανθρώπου
πεπαιδευμένου (ας προσεχθεί ότι ένας τέτοιος θα προέλθει από το κοινωνικό
σώμα, από το σύνολο των σημερινών πολιτών). Στην ενότητά μας γίνεται λόγος
για έναν κίνδυνο που παραμονεύει στην περίπτωση λανθασμένης ανάθεσης.
Προτείνονται δύο κατηγορίες πολιτών, οι αμόρφωτοι και ανίκανοι να δουν
την αλήθεια πολίτες και αυτοί που έχουν μορφωθεί και συνεχίζουν την
εκπαίδευσή τους συνεχώς και αδιαλείπτως, σαν να κατοικούν σε έναν άλλον
κόσμο, στις νήσους των μακάρων ηρώων. Ο Σωκράτης με σαφή τρόπο
αποδεικνύει γιατί είναι ακατάλληλοι και οι πρώτοι και οι δεύτεροι για την
ανάληψη της εξουσίας. Τότε τι θα γίνει;
Η απάντηση: Η λύση θα προέλθει με τον εξαναγκασμό εκείνων των
ανθρώπων που έχουν γνωρίσει το αγαθό (πρόκειται για τους φύλακες
παντελεῖς, των οποίων η εκπαίδευση έχει αναπτυχθεί στα προηγούμενα βιβλία
της Πολιτείας) αλλά δεν είναι αποφασισμένοι να το μεταδώσουν και στους
άλλους. Οι δύο οικιστές όμως, ο Σωκράτης και ο Γλαύκων, θα αναλάβουν να
τους μεταπείσουν ώστε να αναλάβουν το δύσκολο έργο, την απελευθέρωση των
υπολοίπων ανθρώπων από τα δεσμά τους, δηλαδή την εκπαίδευσή τους μέσα
στην αλήθεια και όχι το ψεύδος. Αυτές λοιπόν οι χαρισματικές προσωπικότητες
οφείλουν να θέσουν τον εαυτό τους και πάλι στα δεσμά (στην απαιδευσία και
το πνευματικό σκότος) αδιαφορώντας για τις απολαβές τους, αν δηλαδή θα
αποκομίσουν τιμές ισάξιες ή κατώτερες προς την προσωπικότητά τους. Η
ανιδιοτέλεια προβάλλει ως χαρακτηριστικό του άρχοντα φιλοσόφου.