«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»
6η ΕΝΟΤΗΤΑ
ΣΧΟΛΙΑ
- Ο Πρωταγόρας δίνει περιεχόμενο παιδαγωγικό –τελεολογικό
στην ποινή και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αρετή διδάσκεται, αφού
αποδεχτεί ότι:
α. Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία, γι’ αυτό τιμωρείται.
β. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί και να
αποκτήσει την πολιτική αρετή.
Αν η αρετή δε διδασκόταν, οι παραπάνω απόψεις δε θα ευσταθούσαν,
γιατί θα σήμαινε ότι κάποιος είναι καλός ή κακός εκ φύσεως. Τότε
όμως δε θα ήταν δυνατό να αλλάξει, άρα δε θα ήταν υπεύθυνος για
την αδικία, ούτε θα μπορούσε να του επιβληθεί ποινή.
- Ο σκοπός της ποινής:
Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η ποινή έχει παιδευτικό και όχι
κατασταλτικό σκοπό. Απορρίπτονται μ’ αυτόν τον τρόπο τα κίνητρα της
ανταπόδοσης και αντεκδίκησης. Η θέση, αυτή αποτελεί ρηξικέλευθη
καινοτομία για την εποχή, αφού η τιμωρία θεωρούνταν ως ανταπόδοση
για την αδικία.
Ο Ιταλός Τσεζάρε Μπεκαρία στο έργο του «Περί εγκλημάτων και
Ποινών» είχε τονίσει πώς «σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά
ο παραδειγματισμός των άλλων.
Κριτική
1. Η πεποίθηση ότι οι άλλοι άνθρωποι επιβάλλουν ποινές σε
όλους εκείνους που διαπράττουν αδικήματα με το σκεπτικό ότι
αδιαφόρησαν να αποκτήσουν την αρετή, δεν είναι δυνατό να
υιοθετηθεί ανεπιφύλακτα, γιατί είναι κάτι που δεν έχει αποδειχτεί
(σόφισμα λήψεως αιτουμένου).
2. Η άποψη ότι η τιμωρία επιβάλλεται για σωφρονισμό και όχι
ως ανταπόδοση της αδικίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αποδεικτική
αρχή γενικής αποδοχής, αφού είναι γνωστό ότι την εποχή εκείνη η
τιμωρία αποτελούσε μέσο εκδίκησης και καταστολής.
3. Καταφεύγει σε «σόφισμα λήψης του ζητουμένου» για να
αποδείξει το διδακτό της αρετής. Βλέπει την αρετή χρησιμοθηρικά
σύμφωνα με τη θεωρία του «πραγματισμού»που πρεσβεύει ότι μόνο
το ωφέλιμο είναι αληθινό.
4. Ο Πρωταγόρας γίνεται σ’ αυτήν την ενότητα ο εισηγητής
μιας νέας αντίληψης για τη δικαιοσύνη. Ζητά τον εξανθρωπισμό της
δικαιοσύνης. Ωστόσο, ο Πρωταγόρας είναι εκείνος που στον μύθο
έκανε λόγο για επιβολή της θανατικής ποινής σε όσους δεν σέβονται
την αιδώ και τη δίκη, και ασφαλώς ενέκρινε την ποινή αυτή. Εδώ
φαίνεται να αντιφάσκει με τον εαυτό του. Ίσως αναφέρεται σε μικρά
αδικήματα και όχι σε μια ολοκληρωτική και προκλητική απόρριψη των
ηθικών και νομικών κανόνων.
5. Συνηθισμένες ποινές στην Αθήνα ήταν το χρηματικό
πρόστιμο, η αποζημίωση αυτού που αδικήθηκε, η στέρηση των
πολιτικών δικαιωμάτων (ατιμία), η δήμευση ενός μέρους ή και
ολόκληρης της περιουσίας, η εξορία για ένα χρονικό διάστημα ή και
για πάντα και η θανατική ποινή. Φυλάκιση και στέρηση της
ελευθερίας ως αυτοτελής ποινή δεν υπήρχε. Φυλακίζονταν για ένα
μικρό χρονικό διάστημα συνήθως οι υπόδικοι (ως τη μέρα της δίκης)
και οι καταδικασμένοι σε θάνατο μέχρι να γίνει η εκτέλεσή τους. Σε μαστίγωση και βασανιστήρια υποβάλλονταν μόνο δούλοι, όχι
ελεύθεροι πολίτες.
6. Ο Πρωταγόρας θεωρεί την τιμωρία μέσο διδασκαλίας της
αρετής. Ωστόσο τιμωρία σημαίνει χρήση βίας και εκφοβισμού. Όταν
μιλάμε για διδασκαλία, εννοούμε χρήση του λόγου και της πειθούς και
όχι απειλές και άσκηση βίας.
7. Αφού η αρετή είναι διδακτή, αυτό σημαίνει πώς ακόμη και
ένας κακός ή άδικος μπορεί να ακολουθήσει το δρόμο της αρετής
ύστερα από μια σωφρονιστική τιμωρία. Σήμερα, όμως, βλέπουμε
εγκληματίες που όταν αποφυλακίζονται επαναλαμβάνουν τις
εγκληματικές πράξεις, άρα αμφιβάλλουμε για την αποτελεσματικότητα
των ποινών.
8. Μια τελευταία κριτική εναντίον του Πρωταγόρα είναι ότι στο
τέλος της ενότητας παρουσιάζει την αρετή ως προϊόν της άκριτης και
αθεμελίωτης γνώμης των πολλών που αλλάζει ανάλογα με τον τόπο
και την κοινωνική παράδοση. Αν δεχτεί όμως κάποιος την άποψη
αυτή, σημαίνει ότι αμφισβητεί την αρχή της πλειοψηφίας, την ίδια τη
βάση της δημοκρατίας.