«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
ΣΧΟΛΙΑ
- Όταν κάποιος ισχυριστεί ότι στερείται ηθικών αξιών και είναι
άδικος, κανείς δεν τον πιστεύει, γιατί υπάρχει η πεποίθηση ότι όλοι οι
άνθρωποι έχουν ηθικές καταβολές.
- Η ποινή για την έλλειψη αρετής, είναι η εξορία, η
απομάκρυνση από την κοινωνία. Φαίνεται να είναι λιγότερο αυστηρή σε
σχέση με την ποινή που όρισε ο Δίας (θανατική καταδίκη), έχουν όμως
και οι δύο τον ίδιο σκοπό: Να οδηγήσουν τους ανθρώπους στην αρετή
(παιδευτικός ρόλος των νόμων). Αν λάβουμε υπόψη τη σημασία που έχει
η πόλη και η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά την εποχή εκείνη,
καταλαβαίνουμε πώς η ποινή του Πρωταγόρα είναι εξίσου αυστηρή με
την προτεινόμενη από το Δία.
- Αν και ο Δίας έδωσε σε όλους τους ανθρώπους την πολιτική
αρετή, δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την καθολικότητά της , αφού δεν
αποτελούσε μέρος της αρχικής τους φύσης. Η αρετή αυτή είναι – όπως
λέει ο Πρωταγόρας – αποτέλεσμα μάθησης, διδασκαλίας, φροντίδων και
κόπου.
- Μέσα στην πολιτική αρετή περιλαμβάνονται η δικαιοσύνη, η
ευσέβεια, η σωφροσύνη, η αιδώς……
- Ο σοφιστής δέχεται ότι υπάρχει σκοπιμότητα στη φύση, όχι
όμως απεριόριστη. Δέχεται και το τυχαίο και το άσκοπο. Και η
περιορισμένη αυτή σκοπιμότητα δεν εκπορεύεται από τη θεία βούληση
(θεία πρόνοια), αλλά είναι υποταγμένη σε μια μηχανιστική αιτιοκρατία
(=φιλοσοφική θεωρία που ερμηνεύει όλα τα φαινόμενα της φύσης σύμφωνα με τη σχέση αιτίας –αποτελέσματος αποκλείοντας κάθε έννοια
σκοπιμότητας).
- Ο Πρωταγόρας διακρίνει τα ελαττώματα – προτερήματα σε:
A. Φυσικά (Φύση –τύχη)
=ομορφιά, ασχήμια, υγεία κ.α. ® Οι άνθρωποι κρατούν στάση
συμπονετική, γιατί δε θεωρούν τους συνανθρώπους τους υπεύθυνους
για αυτά.
B. Επίκτητα= δικαιοσύνη, αδικία ευσέβεια, ασέβεια ® Αυτά
αποκτούνται με φροντίδα, άσκηση, διδαχή. Οι άνθρωποι θυμώνουν
για αυτά, γιατί οι συνάνθρωποί τους δεν προσπαθούν να τα
αποφύγουν.
Άρα Η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχτεί! Η παιδεία αποτελεί την
κινητήρια δύναμη που μετατρέπει τον άνθρωπο από «δυνάμει» σε «ενεργεία»
ον πολιτικό.
- Ο Πρωταγόρας θεωρεί την ευσέβεια προς τους θεούς
στοιχείο της πολιτικής αρετής. Η πολιτεία καθιέρωσε τη λατρεία των
θεών και απαιτούσε το σεβασμό σ’ αυτούς, γιατί από τους θεούς
περίμενε να την προστατεύσουν και να χαρίσουν υγεία και ευτυχία
στους πολίτες.
ΚΡΙΤΙΚΗ
1Ο επιχείρημα Πρωταγόρα®
Αρχική είναι η αποδεικτέα θέση, δηλαδή το συμπέρασμα: «ἡγοῦνται πάντες
ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα μετέχειν δικαιοσύνης τε καί τῆς ἄλλης πολιτικῆς
ἀρετῆς»
Δηλαδή: Όλοι οι άνθρωποι νομίζουν πώς κάθε άνδρας έχει μερίδιο στην
πολιτική αρετή. 


ΕΠΕΙΔΗ:
α΄προκείμενη: «πάντας δεῖν φάναι εἶναι δικαίους» = όλοι πρέπει να
ισχυρίζονται πως είναι δίκαιοι. και
β΄προκείμενη: «ἀναγκαῖον οὐδένα ὅντιν’ οὐχί ἁμῶς γέ πως μετέχειν
αὐταῆς» =είναι αναγκαίο να έχει ο καθένας μερίδιο στην
πολιτική αρετή.
Η αποδεικτέα θέση έχει κατηγορηματική διατύπωση. Οι δύο αιτιολογήσεις
έχουν δεοντολογική διατύπωση, η οποία δεν έχει αποδεικτική ισχύ. Το
ζητούμενο είναι τι συμβαίνει και όχι τι πρέπει να συμβαίνει.
Ο συλλογισμός θα ήταν λογικά ορθός αν είχε το εξής συμπέρασμα: ἡγοῦνται
πάντες ἄνθρωποι πάντα ἄνδρα δεῖν μετέχειν δικαιοσύνης τε καί τῆς ἄλλης
πολιτικῆς ἀρετῆς».
2Ο επιχείρημα Πρωταγόρα®
Η αποδεικτέα θέση, συμπέρασμα:
«ὅτι δέ αὐτήν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι, οὐδ’ ἀπό τοῦ αὐτομάτου, ἀλλά
διδακτόν και ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ὧ ἄν παραγίγνηται, τοῦτο σοι μετά
τοῦτο περάσομαι ἀποδείξαι»
Δηλαδή θα αποδείξει ότι η αρετή δεν είναι φυσική αλλά διδακτή.
Οι προκείμενες:
α΄προκείμενη: ® Τα ελαττώματα που οφείλονται στη φύση ή στην τύχη δε
διορθώνονται.
β΄προκείμενη: ® Όμως τα ελαττώματα που δεν προέρχονται από τη φύση
και την τύχη μπορούν να διορθωθούν: επιδέχονται διδασκαλία για να γίνουν
προτερήματα, δηλαδή αρετές.
α. Η αποδεικτέα θέση / συμπέρασμα ταυτίζεται με τη β΄ προκείμενη,
δηλαδή χρησιμοποιείται παράλληλα και ως αποδεικτικό επιχείρημα.
Αυτός ο τρόπος απόδειξης είναι ένα σόφισμα που λέγεται «λήψις τοῦ
ζητουμένου».
β. Οι φράσεις «ὧ ἄν παραγίγνηται» και «ἐάν τις ταῦτα μη ἔχῃ» έρχονται
σε αντίφαση με την καθολικότητα της αρετής, επειδή υποδηλώνουν
πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν την αρετή και την αποκτούν με
διδασκαλία.
Αν όμως δώσουμε αυτή την ερμηνεία, καταρρέει η θεωρία για την
καθολικότητα της αρετής. Αν πάλι δεχτούμε ότι η αρετή είναι
καθολική, καταρρέει η θεωρία για το διδακτό της αρετής. Επομένως
πρέπει να θεωρήσουμε ότι η αιδώ και η δίκη υπάρχουν «εν δυνάμει»
στους ανθρώπους και καλλιεργούνται σε κάποιους με κόπο, επιμέλεια
και διδαχή.