«ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ»
4η ΕΝΟΤΗΤΑ
ΣΧΟΛΙΑ
Στο μύθο του Πρωταγόρα διακρίνουμε τρεις φάσεις εξέλιξης:
α) Η φάση του Επιμηθέα ® συντελείται ο βιολογικός σχηματισμός του
ανθρώπου
β) Η φάση του Προμηθέα ® πραγματοποιείται η γένεση των τεχνών.
γ) Η φάση του σχηματισμού πόλεων ® σχηματίζονται οι πόλεις που
διέπονται από ξεχωριστούς νόμους και έχουν ξεχωριστή πολιτική
εξουσία.
Κριτική του μύθου – επιχειρημάτων Πρωταγόρα
Ο Πρωταγόρας στο μύθο δεν απέδειξε ότι η αρετή μπορεί να διδαχθεί αλλά ότι
πρέπει να διδάσκεται, αφού χωρίς αυτήν και τη δικαιοσύνη δεν μπορεί να
σταθεί καμιά πολιτική κοινωνία. Η ίδια η κοινωνία νιώθει την ανάγκη να
επιβάλει την ποινή του θανάτου σε όποιον απορρίπτει τους κανόνες της
συμβίωσης για να μην αυτοδιαλυθεί. Στην εποχή μας βέβαια αυτή η ποινή
έχει αντικατασταθεί από ηπιότερες.
Είναι βέβαιο ότι χωρίς ηθική και κανόνες δικαίου δεν μπορεί να υπάρξει
οργανωμένη κοινωνία. Αυτό το έβλεπαν κι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Άρα θα
μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι εκείνοι που επινόησαν και καθιέρωσαν την
ηθική κι όχι κάποιο υπερφυσικό όν. Θα μπορούσαν επίσης να είναι κάποια
άτομα που κατέλαβαν την εξουσία οι δημιουργοί της έννομης τάξης, η οποία
θα ήταν υποχρεωμένη να κατοχυρώνει τα συμφέροντα των φορέων της
εξουσίας, όπως υποστήριζε ο σοφιστής Θρασύμαχος.
- Κατά τον Πλάτωνα η πόλη – κράτος δημιουργήθηκε για να καλύψει το
άτομο τις ποικίλες ανάγκες του που δεν μπορούσε να καλύψει μόνο
του. Το μεμονωμένο άτομο δεν έχει καμία αυτάρκεια, γι’ αυτό και
καθιέρωσε τον καταμερισμό εργασιών. Άρα, τα αίτια δημιουργίας των
πόλεων κρατών ήταν οικονομικά και δεν προκύπτουν από την ανάγκη
του ανθρώπου να προστατευτεί από τα θηρία.
- Και ο Αριστοτέλης έβλεπε οικονομικά αίτια. Οι άνθρωποι οργανώθηκαν
σε κοινωνία για να μπορέσουν να ζήσουν, αλλά και να εξασφαλίσουν τα
απαραίτητα για τη ζωή. Στη συνέχεια ενδιαφέρθηκαν για το «εὖ ζῆν»
δηλαδή την ποιοτική βελτίωση της ζωής τους. Επίσης ο Αριστοτέλης
αναφέρεται στην έμφυτη κοινωνικότητα του ανθρώπου. Για το θέμα
της καθιέρωσης δίκαιων κανόνων συμβίωσης ο Αριστοτέλης δεν
αισθάνεται την ανάγκη να καταφύγει στο Δία. Θεωρεί το δίκαιο και το
άδικο διακρίσεις που κάνει η ανθρώπινη λογική.
- Κατά τον Αισχύλο το λογικό και η σκέψη ήταν δώρα του Προμηθέα.
- Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη πλέκει το εγκώμιο του ανθρώπου που
αποδείχτηκε με δική του προσπάθεια πολυμήχανος και πολυτεχνίτης.
Μόνο η ηθική τάξη και το δίκαιο προέρχεται από τους Θεούς.
Μετά το μύθο ο Πρωταγόρας προχωρεί στο λόγο, στη θεωρητική εξέταση του
θέματος και παραθέτει επιχειρήματα που δεν είναι τόσο πειστικά.
Το ότι όλοι οι πολίτες μιλούν για τα προβλήματα της πόλης στην εκκλησία του
δήμου δεν οφείλεται στο ότι έχουν διδαχτεί τα στοιχεία της πολιτικής τέχνης.
Ποιος να διδάξει σε ποιον, αφού όλοι κατέχουν την πολιτική αρετή; Ο μόνος
λόγος που θα δικαιολογούσε κάτι τέτοιο είναι το ενδεχόμενο να είχαν πέσει
μερικοί σε λήθη της πολιτικής αρετής η οποία έχει ανάγκη καλλιέργειας και
συνεχούς φροντίδας. Από την άποψη αυτή είναι αναγκαία η διδασκαλία της
από όσους την κατέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό.
Αυτό που έδινε σε οποιονδήποτε Αθηναίο πολίτη το δικαίωμα να ανεβαίνει στο
βήμα και να διατυπώνει τη γνώμη του για τα προβλήματα της πόλης δεν ήταν
το γεγονός ότι γνώριζε την πολιτική αρετή, αλλά το δημοκρατικό πολίτευμα
της πόλης που προάσπιζε το δικαίωμα της ισηγορίας και παρρησίας.
Ένα άλλο στοιχείο που παραβλέπει ο Πρωταγόρας είναι ότι στην εκκλησία του
δήμου δεν μιλούσαν για θέματα αιδούς και δίκης. Σε θέματα εξωτερικής
πολιτικής κυριαρχούσαν άλλα κριτήρια: το συμφέρον της πόλης, το γόητρο κι
η δύναμή της.
Τέλος, στην εκκλησία του δήμου κυριαρχούσαν όσοι εκλέγονταν στα ανώτερα
αξιώματα της πόλης. Τα άτομα αυτά ήταν συνήθως αριστοκρατικής
καταγωγής με άφθονα οικονομικά μέσα. Χάρη στα μέσα αυτά σπούδαζαν
κοντά σε σοφιστές και ρητοροδιδασκάλους την πολιτική και τη ρητορική
τέχνη. Αργότερα γίνονταν ικανοί ρήτορες και ασχολούνταν με τα κοινά, αφού
δεν τους απασχολούσε κανένα οικονομικό πρόβλημα. Αυτό ήταν και το
επάγγελμα του Πρωταγόρα, για το οποίο έπαιρνε πολύ μεγάλες αμοιβές. Σε
καμιά περίπτωση δεν πλησίαζε απλούς ανθρώπους για να τους διδάξει
ανιδιοτελώς.