ΙΙΟΛΙΤΚΑ  ΚΟΜΜΑΤΑ

Β.  ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ  (1844 - 1880)
2. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 :
έδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση των πολιτικών πραγμάτων,
γιατί χάρη σ' αυτήν :
> οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων εκφράστηκαν με σαφήνεια   

> τα κόμματα άρχισαν να παίζουν ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή

> έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το Σύνταγμα

Υπέρ του Συντάγματος
τάχθηκαν και τα τρία κόμματα και το ρωσικό θεώρησε το Σύνταγμα μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατό να ανατραπεί ο Όθων. 

Ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά.
Οι ηγέτες των τριών κομμάτων
> διηύθυναν τις εργασίες της εθνοσυνέλευσης (1843-1844)
> γεγονός που αποδεικνύει τη δυναμική παρουσία των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας
κατόρθωσαν

• να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις
• να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους 
• να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις

Οι κομματικές παρατάξεις
συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα 

• η ισότητα απέναντι στο νόμο 
• η απαγόρευση της δουλείας
• το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου
• η ελευθερία γνώμης και τύπου
• η προστασία της ιδιοκτησίας 
• η δωρεάν εκπαίδευση

>>>>> συνειδητοποίησαν την ανάγκη προστασίας αξιών και δικαιωμάτων από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας.

Αλλά δεν προώθησαν την κατοχύρωση του δικαιώματος του «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι» πράγμα που μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών μηχανισμών.

Με το σύνταγμα :
> καθορίστηκαν οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των σπουδαιοτέρων ήταν :

• η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας 
• η αρχηγία του κράτους και του στρατού

=> όμως καμία πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμοδίου υπουργού

Με άλλες διατάξεις

• κατοχυρωνόταν η καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες, με ελάχιστους περιορισμούς => ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια πρωτοπορία

• οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε πλήθος υποψηφίων συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών

• προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από το βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια

Για τα κόμματα δεν υπήρξε συνταγματική πρόβλεψη

Ο κανονισμός της Βουλής προέβλεπε ότι η σύνθεση των κοινοβουλευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση. Αυτό οδηγούσε τις παρατάξεις σε διαβουλεύσεις ή και συναίνεση.

Το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας :
> Δημιούργησε νέους όρους για την πολιτική και κομματική δράση 

> Διεύρυνε το πεδίο για συμμετοχή πολιτών και κομμάτων στο δημόσιο βίο 

> Διευκόλυνε τη διεκδίκηση συμφερόντων

Οι φιλελεύθερες πολιτικές διαδικασίες και η λειτουργία κομμάτων είναι πολύ πιθανό: 

> Να ήταν προϊόν μιας μικρής πολιτικής ηγετικής ομάδας
> Να μην ανταποκρινόταν στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας
> Να αναπτύχθηκαν κατά μίμηση δυτικών προτύπων (που στην εφαρμογή τους παραμορφώθηκαν λόγω του μικρού βαθμού ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας)

Όμως, ανεξάρτητα από τις δυτικές επιδράσεις,
Ο κοινοβουλευτισμός ρίζωσε στην Ελλάδα και ακολούθησε δικούς του δρόμους για να ανταποκριθεί στις ελληνικές ανάγκες.

Δεν μπορεί να οφείλεται σε διαδικασία μίμησης
> Η πολιτική ενεργοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού 

> Η σταδιακή συγκρότηση ενός κράτους δικαίου

Τα κόμματα
> Αποτελούσαν αναγκαιότητα της εποχής 

> Ανταποκρίνονταν στις ανάγκες των ανθρώπων
>Δεν μπορούν να χαρακτηριστούν με σημερινούς όρους (αριστερά - δεξιά, προοδευτικά - συντηρητικά)

    3. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ «ΞΕΝΙΚΩΝ» ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ   

       
Τα πολιτικά κόμματα
αν και μπορούσαν να αναπτυχθούν περαιτέρω στο νέο συνταγματικό καθεστώς 

- έδειξαν συμπτώματα στασιμότητας 

- δεν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες 

- έτσι οδηγήθηκαν στην παρακμή

Το ρωσικό κόμμα
■ Είδε να ικανοποιούνται όλα τα αιτήματά του σχετικά με την Ορθόδοξη Εκκλησία, στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (1844-1864)
■ Οι ναπαίοι προέβαλλαν τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία
■ Δεν είχε πια λόγο ύπαρξης, γιατί :
- όλα τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί 

- όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα

- δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα

Το γαλλικό κόμμα
■ Κινήθηκε με βάση τις επιλογές του αρχηγού του, του Κωλέττη,
■ Ο Κωλέττης:

- επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του βασιλιά

=> έτσι υπονόμευε τον κοινοβουλευτισμό 

=> δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί βία και νοθεία, για να τρομοκρατεί τους εκλογείς, ώστε να ψηφίζουν υπέρ του

=> καθιστούσε αδύνατο τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας
=> το 1846/47 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησής του 

=> δεν παρουσιαζόταν σχεδόν καθόλου στο κοινοβούλιο 

=> επέβαλε ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας

■ Μετά το θάνατο του Κωλέττη (1847) επικράτησε διαμάχη για τη διαδοχή και το γαλλικό κόμμα πέρασε σε φάση παρακμής

Ο Όθωνας
■ προσπαθούσε να ενισχύει στις εκλογές τους κυβερνητικούς υποψήφιους
■ έτσι τα κόμματα της αντιπολίτευσης

> αν και εκείνη την περίοδο οι διαφωνίες τους με το παλάτι είχαν απαλυνθεί οδηγήθηκαν σε διαρκή σύγκρουση με την αυλή

Κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο
■ Το γαλλικό και το αγγλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, γιατί

- Γαλλία και Αγγλία συμπεριφέρθηκαν βίαια απέναντι στην Ελλάδα με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας 

- ενώ είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο που είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών

■ Το ρωσικό κόμμα είχε πρόσκαιρα κέρδη, αλλά η ήττα Ρωσίας συνέβαλε

- στην αποδυνάμωση κόμματος 

- στη σταδιακή εξαφάνισή του από την πολιτική σκηνή.

Ναπαίοι : Άλλη ονομασία των εκπροσώπων και των οπαδών του ρωσικού κόμματος. (Ρωσικό κόμμα = Κόμμα των Ναπαίων)

3.  Η «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ»

Συμπίπτουν
■ Η παρακμή των ξενικών κομμάτων
■ Η ανάδειξη νέας γενιάς ανθρώπων με διαφορετική νοοτροπία και καταβολές.

Αίτια αυτής της σύμπτωσης είναι :
■ Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και είχαν διαμορφώσει κατά την προεπαναστατική περίοδο 

> τη νοοτροπία,

> τα ιδανικά

> τις απόψεις τους.

■ Η αμέσως επόμενη γενιά

> αντιλαμβανόταν την Επανάσταση ως κάτι που ανήκει στην ιστορία 

> βίωνε ραγδαίες αλλαγές, επειδή πραγματοποιούνταν 

- συχνές πολιτικές μεταβολές

- οικονομική και τεχνική ανάπτυξη, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς 

=> αποστασιοποιήθηκε από

- τις αντιπαραθέσεις της προηγούμενης γενιάς 

- τα κόμματα,
=> επειδή δεν είχε τις ίδιες εμπειρίες (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές)

■ Οικονομική και κοινωνική μεταβολή => εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή, γιατί :  Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι πρόγονοί τους

Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός 

=> πιο κοντά στα κέντρα των αποφάσεων

=> δυνατότητα ενημέρωσης

=> Μειώθηκαν οι αναλφάβητοι στον ανδρικό πληθυσμό 

=> σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας => αύξηση κοινωνικών εντάσεων => αύξηση ανθρώπινων απαιτήσεων
(επικρίσεις για δυσλειτουργία κράτους και καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης) =>  ένταση επιθυμίας για συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα

Η νέα γενιά
■ Ασκούσε έντονη κριτική στους παλιότερους
■ Πίστευε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί (εμπόδια η Αυλή και ο βασιλιάς)
■ Θεωρούσε το βασιλιά πολιτικά ατάλαντο.

Περί τα τέλη του 1850
■ Συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων πληθυσμού (λόγω οικονομικής δυσπραγίας & πολιτικής δυσλειτουργίας)
■ Συγκρότηση αντιπολιτευτικών ομίλων με εκσυγχρονιστικά αιτήματα :
> Ελεύθερες εκλογές        

> Κρατικές επενδύσεις

> Φορολογική μεταρρύθμιση

> Ίδρυση αγροτικών τραπεζών (στόχος η ελάφρυνση των αγροτών) 

> Απλούστερη διοίκηση

■ Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε με την πολιτική του δράση ο Αλ. Κουμουνδούρος.

Το Φεβρουάριο του 1862 ξέσπασε επανάσταση
■ Αίτημα : η απομάκρυνση του βασιλιά

■ Συμμετείχαν:

- Αξιωματικοί

- Άνεργοι απόφοιτοι Πανεπιστημίου που
> αρνούνται να εργαστούν στην αγροτική και βιοτεχνική παραγωγή 

> αισθάνονται κοινωνικά αδικημένοι
> Άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων (αναζήτηση ευκαιριών για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα)

■ Αποτέλεσμα : 12-10-1862 : ο Όθων αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα.

4.  Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ 1862-1864

□   Οι επαναστάτες του 1862
■ προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση που θα ψήφιζε νέο Σύνταγμα
■ Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862
■ Η πλειονότητα των εκλεγμένων αντιπροσώπων

> προερχόταν από τοπικά ψηφοδέλτια  

> χωρίς κομματικές παρεμβάσεις 

> απόδειξη ότι είχαν χρεοκοπήσει τα ξενικά κόμματα

Μέσα στην Εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες δύο μεγάλων παρατάξεων
■ των πεδινών
■ και των ορεινών

Οι πεδινοί
■ είχαν ηγέτη το Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος :
- υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς
- επεχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία 

                     Εμπόδιο στις επιδιώξεις του : πολιτικές ομάδες και θεσμοί

■ εύρισκαν οπαδούς ανάμεσα :

- στους παράνομα διορισμένους στο στρατό ή στο δημόσιο που φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση που επικρατούσε κοινοβουλευτική νομιμότητα 

- τους άνεργους πτυχιούχους τους μικροκαλλιεργητές

Οι ορεινοί
■ απαρτίζονταν από διάφορες ομάδες με αρχηγούς το Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη
■ είχαν κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών
■ είχαν υποστηρικτές ανάμεσα :
στους μικροκαλλιεργητές τους κτηνοτρόφους τους εμπόρους τους πλοιοκτήτες

    Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση των δύο αυτών παρατάξεων

Άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί είχαν μικρότερη απήχηση
■ Το εθνικόν Κομιτάτον είχε ηγέτη τον Επαμεινοίνδα Δεληγιώργη
υποστήριζε :
- την ανάπτυξη κοινοβουλευτισμού

- τον εκσυγχρονισμό της χώρας

- την οικονομική ανάπτυξη

- μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και το στρατό

- την πολιτισμική εξάπλωση στην οθωμανική αυτοκρατορία

■ Οι Εκλεκτικοί :
ήταν μια ετερόκλητη παράταξη
αποτελούνταν από
- εξέχοντες πολιτικούς

- λόγιους με μετριοπαθείς τάσεις
- αξιωματικούς προσπαθούσαν

- να μεσολαβούν μεταξύ των άλλων παρατάξεων

- να υποστηρίζουν σταθερές κυβερνήσεις

Η Εθνοσυνέλευση ψήφισε Σύνταγμα μετά από δύο ολόκληρα χρόνια, επειδή επικρατούσαν:
■ κυβερνητική αστάθεια
■ εμφύλιος πόλεμος

Κατά το Σύνταγμα του 1864
■ Πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία
■ Κατοχυρώθηκαν :
- Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας
- Η άμεση, μυστική και καθολική (για τους άνδρες) ψήφος με σφαιρίδια

- Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης

- Η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι που οδήγησε στην ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων 

=> Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης με το επιχείρημα ότι εναλλακτική λύση ήταν ή οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες)

Η Εθνοσυνέλευση
■ επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α'
■ δεν όρισε με σαφήνεια ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής: αυτό θεωρήθηκε αυτονόητο.

Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α'
■ εκμεταλλεύτηκε την ασάφεια
■ διόριζε κυβερνήσεις της αρεσκείας του

1875 : ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης
■ Η ιδέα ανήκει στο Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι:

- Υπήρχε πρόβλημα πολιτικής αστάθειας

- Μόνη λύση ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας (σύμφωνα με το αγγλικό πρότυπο)

- Ο   βασιλιάς   έπρεπε   να   αναθέτει   το   σχηματισμό   κυβέρνησης   μόνο   σε   πολιτικό   που   είχε   τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών.

■ Τα παραπάνω :

- Θα στερούσαν από τα κόμματα της μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίσουν κυβέρνηση

- Θα ωθούσαν σε συνένωση των κομμάτων μειοψηφίας με τα μεγάλα Θα οδηγούσε σε σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας.

■ Ο βασιλιάς :

- Υιοθέτησε την άποψη του Τρικούπη Υπό την πίεση

- της αντιπολίτευσης

- και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού

■ Η ιδέα του Τρικούπη :

- Αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας

- Οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου.

Επιμέλεια: Γκέκα Βάγια
Φιλόλογος