• Ο ήρωας – βοσκός είναι φορέας των αξιών και της βιοθεωρίας του ίδιου του Παπαδιαμάντη π.χ. ο Παπαδιαμάντης ασφυκτιούσε στο αστικό κλίμα της Αθήνας και
δραπέτευε συχνά στη Σκιάθο («Και είμαι περιορισμένος… καθώς ο σκύλος, ο δεμένος με πολύ κοντόν σχοινίον… προϊσταμένου μου» «Ω! ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα
όρη!…»)
Επιπλέον ο Παπαδιαμάντης επηρεασμένος από την εκκλησιαστική του παιδεία και τη γοητεία του μοναστικού βίου – είχε χαρακτηριστεί ως «κοσμοκαλόγερος» –
ενίοτε προχωρά σε μια ισοπεδωτική απαξίωση του γυναικείου φύλου («Η Μοσχούλα… είναι απλή θυγάτηρ της Εύας, όπως όλαι»).
• Τέλος, πίσω από τα λόγια του αφηγητή: «Τάχα… να γίνω μοναχός. Ορθώς έλεγον… δεν έπρεπε να με στείλουν έξω από το μοναστήρι…», κρύβεται ο συγγραφέας ο
οποίος, αν και αρχικά επεζήτησε την ευτυχία στη μοναχική ζωή του Άγιου Όρους, τελικά επέλεξε την κοσμική ζωή, χωρίς ωστόσο να σταματήσει ποτέ να ενδιαφέρεται
«διά την σωτηρίαν της ψυχής του».
3. Η μοίρα της Μοσχούλας– κατσίκας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν της Μοσχούλας-κοπέλας, αντικείμενο του έρωτα του αφηγητή.
α) Καταρχάς, παρατηρείται μια ομωνυμία που η λειτουργία της στην πλοκή είναι καθοριστική. Το βάπτισμα της αίγας από τον αφηγητή, ως Μοσχούλα, έχει ως πηγή τα
συναισθήματά που αυτός τρέφει για την κοπέλα. Το κοινό όνομα αποτελεί μηχανισμό υποκατάστασης. Τα συναισθήματα που είναι αδύνατον να εκφραστούν, εξαιτίας των
ηθών της εποχής αλλά και της κοινωνικής διαφοράς, διοχετεύονται στην κατσίκα.
β) Λογοτεχνική αξιοποίηση της ομωνυμίας αποτελεί το γεγονός ότι αυτή γίνεται η αφορμή για το διάλογο των δύο νέων. Η πλοκή προωθείται όταν η αναζήτηση της μικρής
αίγας καταλήγει στην πρώτη συνάντηση.
γ) Η σύνδεση της μοίρας αυτών των δύο στα οριακά επίπεδα ‘θανάτου- ζωής’ αποδίδεται στη σκηνή που διαδραματίστηκε στο θαλάσσιο άνδρο. Εκεί οι αποφάσεις που
λαμβάνει ο βοσκός καθορίζουν τη ζωή ή το θάνατο της μίας ή της άλλης.
Αρχικά το πλατάγισμα του γυμνού σώματος(α΄ δραματικό απρόοπτο) της κοπέλας αναστέλλει την πρόθεση του βοσκού να λύσει την κατσίκα του και να φύγει.
Στη συνέχεια το απροσδόκητο βέλασμα της αίγας(β΄ δραματικό απρόοπτο) θα διακόψει το γαλήνιο μπάνιο της κοπέλας και θα συντελέσει ουσιαστικά στην εξέλιξη της
πλοκής. Από την εσωτερική δράση(διλήμματα) που επιβραδύνει την εξέλιξη έξοδο αποτελεί η ακουστική εικόνα(βέλασμα). Η λύση στην εσωτερική σύγκρουση του βοσκού
δίδεται από το εξωτερικό ερέθισμα.
Τέλος η απόφαση του βοσκού να επέμβει αποφασιστικά και να σώσει τη ζωή της κοπέλας που πνίγεται θα επιφέρει και το θάνατο της κατσίκας. Η ζωή του ζώου θυσιάζεται
για χάρη της κοπέλας. “’Aλλ’ ἑγώ ἐπλήρωσα τά λύτρα διά τήν ζωήν της...καί τήν ἔκαμα θυσίαν πρός χάριν της”
Σχοίνισμα
Το σχοίνισμα είναι πραγματικό για την κατσίκα, συμβολικό για τον αφηγητή. Ο θάνατος της κατσίκας θα συμπέσει χρονικά με το τέλος της ευτυχισμένης ζωής του στη φύση. Η
τελική επιλογή του σχετικά με το δίλημμα να παραμείνει να απολαύσει το μπάνιο της κοπέλας ή να λύσει την κατσίκα του και να φύγει, οδήγησε την μεν κατσίκα στον πνιγμό
και τον ίδιο στη δυστυχισμένη και ανωφέλητη ζωή που τώρα βιώνει. Η στιγμή που ενέδωσε στον πειρασμό της γυμνής σάρκας επέφερε δύο θανάτους, πρώτον της κατσίκας-
Μοσχούλας και δεύτερον της αγνότητας μέσα στη φύση.
4. Το διήγημα τελειώνει με μια φράση απαξίωσης της κοσμικής ζωής, της μόρφωσης του πολιτισμού, της ζωής στην πόλη. Αποτελεί στοχαστική παρατήρηση του αφηγητή, που
αναλογιζόμενος την πορεία της ζωής του προβαίνει σε μία αξιολογική κρίση. Η μόρφωση δεν τον οδήγησε, όπως θα ήταν αναμενόμενο, στην κατάκτηση ενός υψηλότερου
επιπέδου ποιότητας ζωής, απαλλάσσοντας από τα δεσμά της άγνοιας, αλλά αποτέλεσε αίτιο δυστυχίας.
Το συμπέρασμα αυτό από τον απολογισμό ζωής, που αναδεικνύει το μικρό βοσκόπουλο ως πιο ευτυχισμένο, οδηγεί στη ρήση «Ω ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη» με την οποία
κλείνει και το διήγημα.
Αν η φράση αυτή συνδεθεί με την αρχή του διηγήματος «Χωρίς να το ηξεύρω ήμην ευτυχής» παρατηρείται το μορφικό σχήμα του κύκλου. Το σχήμα κύκλου λειτουργεί
λογοτεχνικά για να παρέχει την αίσθηση της ολοκλήρωσης και της πληρότητας. Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορεί να ερμηνευθεί ως ο εγκλωβισμός του αφηγητή μέσα στα όρια
που προσδιορίζονται απ’ αυτό το σχήμα. Η περιχαράκωση της ζωής του μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια, το τέλος της ελπίδας.
5. Ανάμεσα στα δύο κείμενα εντοπίζονται πολλά κοινά στοιχεία:
• Αρχικά, χαρακτηριστικό κοινό στοιχείο είναι αυτό του ονείρου και η διαπλοκή του με την πραγματικότητα.
• Και στα δύο κείμενα υπάρχει το μπάνιο της γυμνής κοπέλας που, εν αγνοία της, γίνεται αντικείμενο οπτικής απόλαυσης του αφηγητή.
• Το ερωτικό στοιχείο.
• Ανάλογη θέση παρατήρησης αφηγητή, o οποίος και στα δύο κείμενα, κρύβεται πίσω από τα βράχια
• Ο τρόπος θέασης του γυναικείου κορμιού: λειτουργία αίσθησης(όρασης) και φαντασίας.
• Εσωτερική σύγκρουση. Η λογική και η ηθική αντιμάχονται τον πειρασμό, ο οποίος και στα δύο κείμενα αντιπροσωπεύεται από τη θέα του γυμνού γυναικείου κορμιού.
Παρά τους ενδοιασμούς, και στα δύο κείμενα, τελικά ο αφηγητής ενδίδει στον πειρασμό και απολαμβάνει το θέαμα.