Γενική Εισαγωγή

(περιληπτική απόδοση της ιστορίας της ΝΕ λογοτεχνίας που περιέχεται στα σχολικά εγχειρίδια της Α΄, Β΄ & Γ΄ τάξης του Ενιαίου Λυκείου)

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

10ος αι.: αρχή διαμόρφωσης της νεοελληνικής γλώσσας και πολιτισμού.
Χαρακτηριστικά – μάρτυρες της μετάβασης: 1) Γλώσσα: 10ος αι.: η ομιλούμενη γλώσσα – φθογγολογικές, τυπικές και συντακτικές αλλαγές. 11ος αι.: πληθαίνουν τα λογοτεχνικά κείμενα σε δημωδέστερη γλώσσα, 2) Εκφραστικοί τρόποι: οι εκφραστικοί τρόποι των πρώτων κειμένων της δημώδους νεοελ. λογοτεχνίας είναι ίδιοι με τους εκφραστικούς τρόπους των κειμένων του 18ου αι. (αδιάπτωτη χρήση – ένδειξη καθαρά νεοελληνική), 3) Στιχουργική: Στην ελληνιστική κοινή χάνεται η προσωδία (εκφώνηση λέξης σύμφωνα με την ποσότητα της συλλαβής)  συνέπειες στη μετρική (ο ρυθμός τώρα δημιουργείται από την εναλλαγή άτονων – τονισμένων συλλαβών και όχι μακρών - βραχέων)  ΙΑΜΒΙΚΟΣ 15ΣΥΛΛΑΒΟΣ ή ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ, 4) Θεματική ανανέωση: Από τη βυζαντινή ποίηση (κοσμική ποίηση: διδακτικά ποιήματα, ηθικοδιδακτικά και θρησκευτική ποίηση: υμνογραφία)  νεοελληνική ποίηση – επιρροές από τη Δύση  ιπποτικά μυθιστορήματα (ιπποτικός ρομαντισμός, υποταγή ηρώων στον έρωτα, μονομαχίες, αγάπη για περιπέτεια σε χώρες μακρινές κλπ.) και επιρροές από την Ανατολή (κόσμος παραμυθιού, μάγισσες, δράκοι, μαγικά δαχτυλίδια). Παράλληλα και ηθικοδιδακτική ποίηση (τελευταίοι αιώνες πριν από την Άλωση), 5) Διαμόρφωση νεοελληνικής συνείδησης: Αρχαιότερο μνημείο λόγιας νεοελληνικής λογοτεχνίας – Έπος Βασιλείου Διγενή Ακρίτα – έκφραση των ιδεωδών και πόθων του ελληνικού γένους.

ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Α΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 10ος αι. – 1453:

i. Πρώτη φάση: 10ος αι. - 1204
ii. Δεύτερη φάση: 1204 – 1453

Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1453 – 1669 (κατάληψη Κρήτης από Τούρκους)

Γ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ : χρόνοι αφύπνισης νέου ελληνισμού (1669 - 1830):
i. Πρώτη φάση: 1669 – 1774 (Θρησκευτικός Ουμανισμός)
ii. Δεύτερη φάση: 1774 – 1830 (Ακμή Νεοελληνικού Διαφωτισμού)

Δ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1830 – Σήμερα.

    

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (10ος αι. - 1453)

Ι. 10ος αι. – 1204: δημοτικό τραγούδι και λόγια παραγωγή.
Δημοτικό τραγούδι: Ακριτικά: < ειδικές αμυντικές συνθήκες – ανατολικά σύνορα κράτους (9ος – 11ος αι.) – εναντίον Αράβων  ακριτικά τραγούδια: ηρωικός χαρακτήρας και επική μορφή (ανδρεία ακριτών με υπερφυσικές διαστάσεις). Λόγια παραγωγή: Έπος Διγενή Ακρίτα: μέσα 11ου αι. / το πρωτότυπο δεν έχει σωθεί. Σώζονται έξι μεταγενέστερες παραλλαγές [Κρυπτοφέρης ή Grottaferrata (μοναστήρι κοντά στη Ρώμη), Τραπεζούντας (μονή Σουμελά), Άνδρου – Αθηνών, Εσκοριάλ (Ισπανία), Οξφόρδης (Αγγλία) και Άνδρου (πεζή παραλλαγή)]. Πρόκειται για την έμμετρη βιογραφία της ζωής του Βασίλειου Διγενή. ΙΙ. 1204 – 1353: α) Έργα με δυτικές επιδράσεις:  Χρονικόν του Μορέως: παρουσιάζει γλωσσικό και ιστορικό ενδιαφέρον δεν έχει όμως ποιητική αξία. Ο συγγραφέας του ήταν κάποιος εξελληνισμένος Φράγκος,  Ιπποτικά μυθιστορήματα (ακριτικό και ιπποτικό πνεύμα) [Λίβιστρος και Ροδάμνη, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα, Φλώριος και Πλαντζιαφλώρα], β) Έργα με επιρροές από τη βυζαντινή παράδοση:  Αυτά που έχουν πρόθεση ηθικοδιδακτική και  Ιστορίες ζώων. ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1453 - 1669) Ελληνισμός κατά την περίοδο αυτή: Α. λατινοκρατούμενος ελληνισμός, Β. ελληνισμός της διασποράς, Γ. τουρκοκρατούμενος ελληνισμός. Α. λατινοκρατούμενος ελληνισμός: α) Ρόδος (1309: κατάκτηση από ιππότες Αγίου Ιωάννη – 1522: κατάκτηση από Τούρκους): Ερωτοπαίγνια ή Καταλόγια (ερωτικά τραγούδια πολύ κοντά στο δημοτικό τραγούδι) [μέσα 15ου αι.], β) Κύπρος (1191 – Φράγκοι, 1489 – Ενετοί, 1571 - Τούρκοι): Φραγκοκρατία  Χρονικά (κυπριακή διάλεκτος): +) Λ. Μαχαίρας – Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου , ++) Γ. Βουστρώνιος – συλλογή λυρικών ποιημάτων, γ) Κρήτη (1211 – Ενετοί, 1669 - Τούρκοι): - Πρώιμη περίοδος (15ος 16ος αι.) [επιβίωση βυζαντινής παράδοσης και βυζαντινής Αναγέννησης]: +) Θέμα – έρωτας: Ριμάδα κόρης και νιου, ++) Σάτιρα σύγχρονων ηθών:  Στεφ. Σαχλίκης – εικόνα αστικής ζωής του καιρού του,  Γαδάρου λύκου κι αλουπούς διήγησις χαρίεις < βυζ. Παράδοση με ιστορίες ζώων, +++) Αναφορά στο θάνατο και την παροδικότητα της ζωής:  Ιωάννης Πικατόρος: Ρίμα θρηνητική και πένθιμη εις τον πικρόν και ακόρεστον Άδην, ‚ Μπεργαδής: Απόκοπος. - Περίοδος ακμής (βλ. παρακάτω) Β. Ελληνισμός της διασποράς: Ν. Σοφιανός: +) μετάφραση ψευδοπλουτάρχειου έργου Περί παίδων αγωγής και ++) Γραμματική τέχνη (γραμματική δημοτικής γλώσσας) [1544]. Γ. Τουρκοκρατούμενος ελληνισμός (β΄ μισό 16ου αι.): Αποφασιστικός ο ρόλος της Εκκλησίας  αντικατέστησε την ανύπαρκτη πολιτική εξουσία, ενίσχυσε τη θρησκευτική πίστη και το εθνικό φρόνημα των σκλαβωμένων και ίδρυσε σχολεία (ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ). Εκπρόσωποι: Μελέτιος Πηγάς (κληρικός και λόγιος): λόγοι σε δημοτική γλώσσα (αρχή καλλιέργειας εκκλησιαστικής ρητορικής), Θεόφιλος Κορυδαλεύς: δάσκαλος της Πατριαρχικής Σχολής και συγγραφέας υπομνημάτων του Αριστοτέλη, Ευγένιος Γιαννούλης Αιτωλός: δίδαξε σε μικρές πόλεις της Αιτωλοακαρνανίας και της Ευρυτανίας. ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1669 - 1830) Ευρωπαϊκός διαφωτισμός: ευρωπαϊκή ιδεολογική κίνηση  πολιτική και πνευματική απελευθέρωση ανθρώπου. Αισιόδοξο κίνημα:  μεγάλη σημασία στα θέματα αγωγής,  προάγει ξένες γλώσσες,  καλλιεργεί κριτική έρευνα και γνώση του φυσικού κόσμου με τη χρήση του ορθού λόγου εναντίον κάθε έννοιας αυθεντίας,  κηρύττει την ανεξιθρησκία και  αξιοπρέπεια ανθρώπου. Στάση απέναντι στην αρχαιότητα και αρνητική (βασίζεται στα επιτεύγματα των νεότερων και καταδικάζει κάθε παρελθόν) και θετική (ο αρχαίος (κλασικός) κόσμος – πρότυπο ελεύθερης σκέψης ≠ μεσαίωνα  ανάπτυξη αρχαιολογίας, κλασικών σπουδών, εμφάνιση νεοκλασικισμού στην τέχνη και τη λογοτεχνία). Νεοελληνικός διαφωτισμός (3 ΠΕΡΙΟΔΟΙ): α) Προδρομική: Βολταίρος – σύμβολο ελευθεροφροσύνης  Θωμάς Μανδαράσης, Ιώσηπος Μοισιόδακας – Απολογία, Ευγένιος Βούλγαρης, β) Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια (Ντιντερό)  Καταρζής, Ρήγας, Φιλιππίδης και Κωνσταντάς – Νεωτερική Γεωγραφία, γ) Κίνηση ιδεολόγων (ομάδα Γάλλων διανοούμενων – ελευθερόφρονες, ενάντια στη χρήση βίας)  Αδ. Κοραής – άνοδος ελληνικής παιδείας. +) Διαμόρφωση μεσαίας αστικής τάξης – Έλληνες έμποροι – πάθος για την παιδεία και την απελευθέρωση του έθνους, ++) Εκκλησία και Φαναριώτες ρέπουν προς τη συντήρηση, +++) διάδοση ρεύματος νεοκλασικισμού – μίμηση κλασικής αρχαιότητας στην τέχνη και τη λογοτεχνία  αναβίωση Ανακρεοντισμού και του ευρύτερου λογοτεχνικού ρεύματος του Αρκαδισμού (σχολή λογοτεχνική – όνομα < ποιμενική περιοχή της Ελλάδας. Ιδανικό – επιστροφή στη φυσικότητα και την απλότητα• αρχικά στην Ιταλία και μετά στην Ευρώπη – εποχή διαφωτισμού). Το 1559 εκδόθηκαν 60 ποιήματα που αποδόθηκαν στον Ανακρέοντα (6ος αι. π.Χ.). στην πραγματικότητα γράφτηκαν κατά μίμηση των ποιημάτων του στη βυζαντινή περίοδο. Εξυμνούν τις χαρές και τα θέλγητρα του έρωτα, των συμποσίων, της Άνοιξης, της Αφροδίτης και του Βάκχου  αντίστοιχη παραγωγή στην Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία. Στην Ελλάδα - Χριστόπουλος, Βηλαράς. 1. Η ΠΟΙΗΣΗ (κάμψη): - Άνθη Ευλαβείας (έκδοση του Φλαγγινιανού Φροντιστηίου της Βενετίας – στιχουργικά γυμνάσματα για την Κοίμηση της Θεοτόκου), - Καισάριος Δαπόντες (έμμετρα πεζολογήματα με ηθικοδιδακτικό περιεχόμενο), - Φαναριώτικη ποίηση (ερωτική στοχοπλοκία): Χριστόπουλος, Βηλαράς (λαϊκή γλώσσα, πρόδρομοι Σολωμού), Ρήγας Βελεστινλής (λαϊκή γλώσσα, ποίηση στην υπηρεσία της απελευθέρωσης του Γένους). 2. Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: α) Εκκλησιαστική Ρητορική: Φραγκίσκος Σκούφος – Τέχνη Ρητορική (απλή γλώσσα), Ηλίας Μηνιάτης – Διδαχές (απλή γλώσσα), Ευγένιος Βούλγαρης (αρχαΐζουσα), Νικηφόρος Θεοτόκης. Κοσμάς ο Αιτωλός, Νεόφυτος Ροδινός, β) Επιστολογραφία (ανάμεσα σε εμπ΄ρους και λόγιους, έκφραση στοχασμών για διδαχή - Κοραής), γ) Αφηγηματική πεζογραφία: +) Ανώνυμος 1789, ++) Το σχολείον των ντελικάτων εραστών (μεταφράσεις Ρήγα από γαλλικά), +++) Έρωτος Αποτελέσματα. ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1830 - σήμερα) Ι. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ (εμφανίζεται λίγο νωρίτερα από τη χρονολογία του τίτλου). ΙΙ. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830 - 1880) ΙΙΙ. Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880 - 1922) ΙV. Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1922 - σήμερα): Α) 1922 - 1945:  Πρώτη δεκαετία μεσοπολέμου (1922 - 1930),  Γενιά του 1930. Β) 1945 – σήμερα: Μεταπολεμική λογοτεχνία. ¶ § ¦ § ¶ Ι. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ Μακροχρόνια επαφή με τη Δύση: 1204 (Ενετοκρατία), 1497 (Τουρκοκρτία – κυρίως στη Λευκάδα ≠ επιρροή), 1797 [συνθήκη Καμποφόρμιο: ο γαλλικός στόλος κατέλυσε το φεουδαρχικό καθεστώς και πρόσφερε την απελευθέρωση από την «τυραννία των ευγενών»• οι κάτοικοι καίνε το Λίμπρο ντ’ όρο (Χρυσή βίβλος: περιείχε τα ονόματα των ευγενών). 1798 (Ρώσοι), 1800 (ίδρυση πρώτου ελληνικού ανώτατου ιδρύματος με την επικυριαρχία της Υψυλής Πύλης), 1815 (συνθήκη Βιέννης – Αγγλική κυριαρχία), 1864 (ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό)]. Επιρροές στην τεχνοτροπία της επτανησιακής σχολής: α) ιταλική επιρροή και ευρωπαϊκή λογοτεχνία, β) Κρητική επιρροή (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί  Επτάνησα), γ) δημοτικό τραγούδι, δ) Βηλαράς και Χριστόπουλος. ΘΕΜΑΤΑ:  θρησκεία,  πατρίδα,  γυναίκα,  φύση. Προσωλομικοί: Α. Μαρτελάος (αντίστοιχο του Ρήγα στα Επτάνησα), Ν. Κουτούζης (ιδεολογικός αντίπαλος προηγούμενου), Θωμάς Δανελάκης, Ανδρέας Σιγούρος, Νικ. Κούρτσολας. ΣΟΛΩΜΟΣ (< αγώνας εθνεγερσίας): επιδίωξή του η τελειότητα με την απόλυτη ταύτιση τω ποιητικών του συλλήψεων με την εκφραστική τους απόδοση. Σολωμικοί & Μετασολωμικοί (επιρροές από Σολωμό): Γ. Τερτσέτης, Α. Μάτεσης, Ι. Τυπάλδος, Ι. Πολυλάς, Γ. Μαρκοράς, Σπυρ. Μελισσηνός, Αντώνιος Μανούσος, / μετασολωμικοί: Γεωρ. Καλοσγούρος, Λ. Μαβίλης.  Μικέλης Άβλιχος: από αυτούς που απομακρύνονται από την επτανησιακή παράδοση και συγχωνεύονται με το κέντρο της ελληνικής πνευματικής ζωής στην Αθήνα. Εξωσολωμικοί: Α. Κάλβος, Αρ. Βαλαωρίτης, Α. Λασκαράτος. ΔΟΚΙΜΙΟ (σχετικά με τη σημασία της δημοτικής γλώσσας): Έγραψαν σχεδόν όλοι οι Επτανήσιοι: Ι. Πολυλάς – Προλεγόμενα στην έκδοση των «ευρισκομένων» του Σολωμού. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Στη δημοτική – έργα αρχαιοελληνικά, λατινικά, γερμανικά, αγγλικά, ιταλικά, ακόμη και σανσκριτικά. ΘΕΑΤΡΟ: 1η ΦΑΣΗ: < κρητική παράδοση ακόμη και στη γλώσσα. Παράλληλα Ομιλίες (υπαίθριες ιταλικές παραστάσεις σε πανηγύρια – διασκευές γνωστών τραγωδιών ή μυθιστορημάτων). 2η ΦΑΣΗ: Δημήτριος Γουζέλης – ο Χάσης (διακωμώδηση τύπου λεονταρή - ψευδοπαλικαρά), Αντ. Μάτεσης – ο Βασιλικός (κοινωνικό δράμα – απόδοση επτανησιακής κοινωνίας). ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ελισάβετ Μαρτινέγκου Μουτζάν (αυτοβιογραφικό αφήγημα για την κοινωνία της εποχής και για τη θέση της γυναίκας σ’ αυτή). ¶ § ¦ § ¶ ΙΙ. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830 - 1880) ΑΘΗΝΑ – έντονη λογοτεχνική κίνηση < Έλληνες λόγιοι από την Πόλη, οι Φαναριώτες στην Αθήνα. ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ:  Στροφή στην αδέσμευτη φαντασία και το συναίσθημα,  επιστροφή στη φύση και στο παρελθόν,  αντίθεση με τον κλασικισμό – αυστηροί μορφολογικοί κανόνες και ισορροπία λόγου και συναισθήματος ≠ ρομαντισμός: ελευθερία στη μορφή,  χαλαρή έκφραση που φτάνει ως την προχειρολογία,  πομπώδες ύφος,  στροφή στο ένδοξο παρελθόν (αρχαίο και πρόσφατο),  μελαγχολική διάθεση  απαισιοδοξία και εμμονή θανάτου,  καθαρεύουσα. ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ποίηση: Π. Σούτσος – Ο Οδοιπόρος, Αλ. Σούτσος – Τουρκομάχος Ελλάς, Περπλανώμενος, Αλ. Ρίζος Ραγκαβής – Δήμος και Ελένη (δημοτική γλώσσα), Διονύσου Πλους (στροφή προς την αρχαΐζουσα και το νεοκλασικισμό), Γεωρ. Ζαλόκωστας, Θεοδ. Ορφανίδης, Ιω. Καρασούτσας, Δημ. Βαλαβάνης (οι δυο τελευταίοι – αξιολογότεροι), Δ. Παπαρηγόπουλος, Σπ. Βασιλειάδης (οι δυο τελευταίοι – κυριαρχία θανάτου), Αχ. Παράσχος. Πεζογραφία: Δεν ακολουθεί αυστηρά το πνεύμα του ρομαντισμού με εξαίρεση τα ιστορικά μυθιστορήματα: Ο Αυθέντης του Μορέως Αλ. Ρίζος Ραγκαβής, Ηρωίδα της Ελληνικής επαναστάσεως Στεφ. Ξένου, Κατσαντώνης και Τελευταία μέρα του Αλή Πασά Κων. Ράμφου. Επίσης: Εμ. Ροΐ δης Πάπισσα Ιωάννα, Παύλος Καλλιγάς Θάνος Βλέκας (όμως όλα σε αρχαΐζουσα). ΘΕΑΤΡΟ (μακριά από το ρομαντισμό): Δημ. Βυζάντιος Βαβυλωνία, μεταγενέστερα (σε καθαρεύουσα): Δημ. Βερναρδάκης Μαρία Δοξαπατρή, Κυψελίδες, η Μερόπη και η Φαύστα. ¶ § ¦ § ¶ ΙΙΙ. Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880 - 1922) Ποίηση: 1870 – 1880 (όροι αναγέννησης της πνευματικής ζωής - ευνοϊκοί): Εκπροσωποι – φορείς των σημαδιών της αλλαγής: Γ. Βιζυηνός, Αριστομένης Προβελέγγιος, Ιω. Παπαδιαμαντόπουλος (Jean Moreas) (με τη συλλογή του Τρυγόνες και Έχιδναι αποχαιρετά κάτι που έσβηνε). Έκδοση φιλολογικού περιοδικού Ραμπαγάς από τους δημοσιογράφους Κλεάνθης Τριντάφυλλος και Βλάσης Γαβριηλίδης. Σ’ αυτό εμφανίζονται οι Γ. Δροσίνης, Κ. Παλαμάς, Γ. Σουρής, Ιω. Πολέμης• όλοι τους εναντιώνονται στο ρομαντισμό και την καθαρεύουσα. ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ:  έμπνευση από την κλασική παράδοση,  έμβλημά του η απάθεια,  ιδανικό: η άψογη μορφική εμφάνιση των ποιημάτων (ηχηρός και ρωμαλέος στίχος, πλαστική επεξεργασία, πλούσια ομοιοκαταληξία, ανεύρεση και χρήση της μοναδικής λέξης),  εκρηκτικές εικόνες και φράσεις. ΑΛΛΑ: Λείπει η ζωή και η ανθρώπινη τρυφερότητα. Επίσημη παρουσία πρώτων παρνασσιστών: Νίκος Καμπάς (συλλογή: Στίχοι), Γεωρ. Δροσίνης (συλλογή: Ιστοί Αράχνης), Κ. Παλαμάς, Α. Σικελιανός, Κ. Βάρναλης, Ιω. Γρυπάρης. Κ. Π. Καβάφης: Ανεπηρέαστος τόσο από τον Παλαμά όσο και από τα καθιερωμένα σχήματα στη θεματολογία και στα εκφραστικά μέσα. Α. Σικελιανός: πληθωρικό ταλέντο, βαθιά λατρεία για την ελληνική παράδοση και φύση, γνήσιος λυρισμός. Ν. Καζαντζάκης: στροφή ενδιαφέροντός του στην πεζογραφία. ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Κ. Χατζόπουλος (ο πιο γνήσιος εκπρόσωπος – εκδότης του βραχύβιου περιοδικού ΤΕΧΝΗ), Γ. Καμπύσης, Λ. Πορφύρας, Απ. Μελαχροινός, Πιο ανεξάρτητοι: Μιλ. Μαλακάσης, Ζ. Παπαντωνίου. Πεζογραφία: Ηθογραφία: στροφή στην ύπαιθρο, απεικόνιση ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού  δημιουργία εθνικής πεζογραφίας, απαλλαγή από ξένα πρότυπα (< ανάπτυξη λαογραφίας)  στροφή στο ρεαλισμό και νατουραλισμό (< Νανά του Εμίλ Ζολά) σε μια προσπάθεια για πιστή απεικόνιση της υπαίθρου (βλ. ο Ζητιάνος του Α. Καρκαβίτσα και η Φόνισσα του Αλ. Παπαδιαμάντη). ΑΛΛΑ: η άντληση υποθέσεων από ιδιαίτερες πατρίδες πεζογράφων  τοπικό χαρακτήρα στο έργο τους, εθιμογραφία και λαογραφισμός. ΑΝΑΝΕΩΣΗ: Κων. Θεοτόκης, Κων. Χατζόπουλος, Δημ. Βικέλας (άνοιξε το δρόμο για το ηθογραφικό μυθιστόρημα με το Λουκή Λάρα – θεωρείται πρόδρομος της γενιάς του ’80), αλλά πραγματική ώθηση:  η έκδοση από το Βιζυηνό του Αμαρτήματος της μητρός μου και  έκδοση του περιοδικού ΕΣΤΙΑ – πρώτος διαγωνισμός για τη συγγραφή ελληνικού διηγήματος (πήραν μέρος οι Καρκαβίτσας, Δροσίνης, Κονδυλάκης, Μητσάκης, Ξενόπουλος κ.ά.). Αρχές αιώνα (πολιτικός ηγέτης ο Ελ. Βενιζέλος): Κων. Θεοτόκης, Κων. Ξενόπουλος (και οι δυο – διάχυτος κοινωνικός προβληματισμός), Δημ. Βουτυράς (ίδιοι προβληματισμοί), Κ. Παρορίτης, Πέτρος Πικρός, Περικλής Γιαννόπουλος, Ίων Δραγούμης, Π. Δέλτα, Πλάτων Ροδοκανάκης, Ν. Καζαντζάκης (αν και το αφηγηματικό του έργο μετά το 1945). ΘΕΑΤΡΟ (επιρροή από Ίψεν και Ντ’ Ανούτσιο): Δημ. Κορομηλάς – Η τύχη της Μαρούλας, Ο αγαπητικός της Βοσκοπούλας, Γρ. Ξενόπουλος – Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας κ.ά, Σπ. Περεσιάδης – Γκόλφω, Παντελής Χορν – Το φυντανάκι, Σπύρος Μελάς – Το κόκκινο πουκάμισο, Κ. Παλαμάς - Τρισεύγενη, Δημήτρης Μπόγρης – Τ’ αρραβωνιάσματα, Κ. Χρηστομάνος – Τρία φιλιά (ο Χρηστομάνος ίδρυσε τη Νέα Σκηνή που μαζί με το Βασιλικό Θέατρο προώθησαν τη θεατρική τέχνη). Κριτική [στήλες περιοδικών Εικονογραφημένη Εστία, Τέχνη, Παναθήναια, Νουμάς, Νέα Ζωή (Αλεξάνδρεια) κ.ά.]. Εκπρόσωποι: Ηλ. Βουτιερίδης, Άριστος Καμπάνης, Γιάννης Αποστολάκης, Φώτος Πολίτης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης. ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ: Υιοθέτηση δημοτικής γλώσσας και από την ποίηση και από την πεζογραφία της γενιάς του ’80. Ώθηση: Ψυχάρης - Το ταξίδι μου. Περιοδικά: Τέχνη, Διόνυσος, Νουμάς (μαχητικό όργανο των δημοτικιστών). Η δημοτική χρησιμοποιείται και σε δοκίμια για την αναγέννηση της νεοελληνικής παιδείας (Φ. Φωτιάδης, Στ. Ράμας, Αλ. Δελμούζος) καθώς και σε έργα με κοινωνικό περιεχόμενο ( Γ. Σκληρός, Ελισαίος Γιανίδης, Ίων Δραγούμης, Μ. Τριανταφυλλίδης, Δ. Γληνός). ¶ § ¦ § ¶ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ Το μυθιστόρημα Ιστορία με τις περιπέτειες ενός ατόμου, ενός βασικού ήρωα με τη δική ερμηνεία για τον κόσμο μέσα στην κοινωνία. Προϋπόθεση μυθιστορήματος: ένας μύθος με ορισμένη πλοκή και με άλλα πρόσωπα, εκτός του βασικού, που με τις συγκρούσεις τους και τις διαφορές τους φωτίζουν καθαρότερα τις πλευρές του κεντρικού ήρωα και τον ολοκληρώνουν ως πρόσωπο λογοτεχνικό. Μυθιστόρημα και διήγημα: Από άποψη έκτασης της αφηγηματικής ύλης, πλοκής, πλάτους συνδέσεως, ποικιλίας προσώπου και καταστάσεων  ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ > ΔΙΗΓΗΜΑ.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ 

[αναγνώριση του προσώπου που μιλάει κάθε φορά, προσδιορισμός της ταυτότητας του αφηγητή]

Αριστοτελικοί όροι

α) Διήγηση ή Απαγγελία: αφηγητής – μια απρόσωπη φωνή που έχει αφομοιώσει όλες τις φωνές της αφηγηματικής του ύλης, ≠ αυτολεξεί αναφορά στο λόγο των άλλων προσώπων (≠ ευθύς λόγος) αλλά χρήση γ΄ προσώπου (πλάγιος λόγος). Αφηγητής – οπτική γωνία ενός παντογνώστη αφηγητή που βλέπει τα πάντα• η παράσταση ιστορίας – ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ.
Κριτική: Δεν είναι δυνατόν ένας μυθιστοριογράφος να ξέρει τόσο βαθιά την ανθρώπινη ψυχή, τα κίνητρα πράξεων, τα κοινωνικά ήθη και τους θεσμούς, αφού κι αυτός είναι ένας άνθρωπος με προσωπικά πάθη και γνώμη υποκειμενική. Γι’ αυτό φορτώνει τα κείμενά του με σχόλια και εξηγήσεις, αναλύει εξαντλητικά τα ελατήρια των πράξεων των ηρώων (οι καταχρήσεις αυτές ≠ σύγχρονη λογοτεχνία).
β) Μίμηση; Ο αφηγητής προσποιείται τη φωνή ενός άλλου ή άλλων πλαστών προσώπων συνηθέστερα σε α΄ πρόσωπο (είναι δυνατόν ωστόσο η αφήγηση να γίνεται σε γ΄ πρόσωπο από την οπτική γωνία ενός ήρωα).
Κριτική: πλεονέκτημα: η χρήση α΄ προσώπου  αμεσότητα – δύναμη προσωπικής μαρτυρίας – μειονέκτημα: μεταδίδει την περιορισμένη εμπειρία ενός προσώπου που δεν μπορεί να τα ξέρει όλα.

Άλλοι όροι

γ) Μεικτός τρόπος: αφηγητής (είτε απρόσωπος είτε πλαστός) ⁺ παρεμβολή προσώπων που διαλέγονται σε ευθύ λόγο (δηλ. συνδυασμός αφήγησης - διαλόγου) [Αυτός ο τρόπος συναντάται περισσότερο στα διηγήματα και μυθιστορήματα].
δ) Διάλογος: Παντελής απουσία αφηγητή (θεατρική τεχνική που κάπου κάπου τη βρίσκουμε και στο σύγχρονο διήγημα: βλ. λ.χ. τη Μνήμη του Στρατή Τσίρκα).

Ανακεφαλαίωση:  απρόσωπος αφηγητής με δική του φωνή  ΔΙΗΓΗΣΗ
 ένα πλαστό πρόσωπο (α΄ ή γ΄ ενικό)
 εναλλαγή αφήγησης με διάλογο  ΜΙΜΗΣΗ
 υπάρχει μόνο διάλογος

¶ § ¦ § ¶

Ρεαλισμός και Νατουραλισμός

Ρεαλισμός: Ο καλλιτέχνης οφείλει να αποδώσει, στο έργο του, πιστά την πραγματικότητα. Ο συγγραφέας – αντικειμενική στάση απέναντι στα γεγονότα ≠ συναισθήματά του στη διήγηση, ≠ κρίσεις και προσωπικές ερμηνείες  ο αναγνώστης αίσθηση ότι συμμετέχει κι ο ίδιος (βλ. παρόμοια αίσθηση, όταν διαβάζουμε Όμηρο). Ωστόσο η πραγματικότητα δεν είναι δυνατό να απεικονιστεί απόλυτα πιστά• ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και το λογοτεχνικό έργο βρίσκεται ο συγγραφέας – μυθιστοριογράφος (μετασχηματισμός πραγματικότητας μέσω της δημιουργικότητάς του, του βαθμού συγκίνησης του ψυχισμού του και της προσωπικότητάς του). Άρα ο ρεαλιστής μυθιστοριογράφος ≠ φωτογραφική αναπαράσταση της ζωής αλλά κάποια άποψή της με πληρότητα, ζωντάνια πειστικότητα. Εξάλλου και ο βασικός ήρωας έχει επινοηθεί από τη φαντασία. Επομένως δεν επιδιώκει να διηγηθεί γεγονότα πραγματικά (αυτό είναι έργο της ιστορίας) αλλά όσα θα μπορούσαν να συμβούν κατά το εικός και το αναγκαίον, να μπορεί να μας πείσει ότι έτσι έπρεπε να συμβούν, όπως συμβαίνουν κατά κανόνα στην πραγματικότητα. Βασικό κριτήριο για την αξία ενός ρεαλιστικού μυθιστορήματος είναι αν κατορθώνει ο μυθιστοριογράφος να δώσει στο πλαστό πρόσωπο ή σε μια φανταστική κατάσταση μια εντύπωση αλήθειας.

Εισηγητής: Φλωμπέρ (Γαλλία β΄ μισό 19ου αι.).

Βασικά χαρακτηριστικά:  τάση προς αντικειμενικότητα,  αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους,  παρουσιάζει κοινές εμπειρίες και θέματα (≠ ηρωικά κατορθώματα και περιπέτειες αλλά καθημερινά επεισόδια),  κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία και στις συμβατικές αξίες• οι ήρωές του θύματα της κοινωνίας.

Νατουραλισμός: Ομοιότητες με ρεαλισμό:  μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας,  επιλογή κοινών θεμάτων από την καθημερινή ζωή. Βασικές θέσεις:  Οι άνθρωποι – δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων (φυσικές και κοινωνικές  περιορισμός της ελευθερίας τους) και εξωτερικών παρορμήσεων (γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα και μοχθηρία  αφαίρεση ιδιότητας λογικού και ηθικού όντος  κατώτερο ζώο), ‚ συμπεριφορά ανθρώπων < αποτέλεσμα διαθέσεων στιγμής και κληρονομικών παρορμήσεων, ƒ επιλογή προκλητικότερων θεμάτων,  εξονυχιστική περιγραφή, φωτογραφική λεπτομέρεια.

Εισηγητής: Εμίλ Ζολά.

¶ § ¦ § ¶

ΙV. Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1922 - ΣΉΜΕΡΑ)

Α. 1922 -1945

 Η πρώτη δεκαετία (1922 -1930)

Ποίηση: ψυχικός κάματος, δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα ζωής, αίσθημα ανικανοποίητου και παρακμής.

Εκπρόσωποι: Ρ. Φιλύρας, Κ. Ουράνης, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Καρυωτάκης (αντιηρωική στάση, διαμαρτυρία  σαρκασμός).

«ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΚΟΙ»: Μ. Πολυδούρη, Μ. Παπανικολάου, Τ. Άγρας, Γ. Σκαρίμπας.

Γ. Παπατσώνης: βαθιά θρησκευτική πίστη και γενικότερα πίστη στις υψηλές αξίες της ζωής.

‚ Η γενιά του ’30

Διάλυση παλιάς τάξης πραγμάτων  ποίηση βρίσκει νέους εκφραστικούς τρόπους [Ευρωπαϊκή ποίηση: φουτουρισμός (< λατ. futurus= Μέλλοντας) (έκφραση με μοντέρνα μέσα της σύγχρονης ζωής), ντανταϊσμός (αυθόρμητη έκφραση ασυνείδητου) και υπερρεαλισμός. Ελληνική ποίηση: γενιά ’30 – αρχές συμβολισμού και υπερρεαλισμού:  ελεύθερος στίχος, ‚ χρήση λεξιλογίου καθημερινής ομιλίας, ƒ κατάργηση λογικής αλληλουχίας του ποιήματος,  απουσία μέτρου,  απουσία ομοιοκαταληξίας κλπ.].

Συμβολισμός (τέλη 19ου αι. – Γαλλία, ως αντίδραση στη ρομαντική ποίηση και τη νατουραλιστική πεζογραφία):  περιορισμός στο ελάχιστο του εννοιολογικού περιεχομένου του ποιήματος, ‚ μουσικότητα και υποβλητικότητα: η ακουστική ποιότητα λέξεων και η κατάλληλη τοποθέτησή τους υποβάλλουν τις ψυχικές διαθέσεις, ƒ συσχέτιση αντικειμένων (συμβόλων) και ψυχικών καταστάσεων (συμβολιζόμενων).
Ακρότατα όρια συμβολισμού – καθαρή ποίηση – Βαλερί και Μαλαρμέ (Γαλλία) [ποίηση με εσωτερική μουσικότητα, απαλλαγμένη, καθαρή από μη γλωσσικά στοιχεία (εννοιολογικό, θεματογραφικό κλπ.)  ποίηση σε αποτελμάτωση.

Υπερρεαλισμός (υπέρβαση της πραγματικότητας με την καταγραφή των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής χωρίς την παρέμβαση της λογικής).
Ιδρυτής: Α. Μπρετόν – Γαλλία – μανιφέστο 1924:  διακήρυξε την παντοδυναμία ονείρου, ενστίκτου και επανάστασης, ‚ στράφηκε σε κάθε μορφή λογικής, ηθικής ή κοινωνικής τάξης, ƒ χρησιμοποίησε την αυτόματη γραφή, „ ο μηχανισμός της τύχης προσδιορίζει τη μορφή του έργου του ποιητή, χωρίς προκαθορισμένο στόχο, κατ’ επίδραση του υποσυνείδητου, … η δύναμη των λέξεων προέρχεται από το βαθμό που ξεφεύγουν από το επιβεβλημένο τους νόημα, συνδυάζονται μεταξύ τους, χωρίς να υπακούουν σε ορθολογικούς νόμους.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ και ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ άσκησαν μεγάλη επιρροή στη νεότερη ποίηση.

ΘΕΑΤΡΟ: Α. Τερζάκης, Γ. Θεοτοκάς, Π. Πρεβελάκης (θέματα από την ιστορία), λίγο αργότερα: Β. Ρώτας, Δ. Ψαθάς.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης

Εξωτερικά – μορφικά χαρακτηριστικά: Η νεότερη ποίηση εγκαταλείπει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης (λ.χ. ομοιόμορφες ως προς τον αριθμό στίχων στροφές, ομοιοκαταληξία, μέτρο κλπ.).
Εσωτερικά χαρακτηριστικά:  ≠ λογική αλληλουχία, είναι σα να παρακολουθούμε ένα ποίημα την ώρα της δημιουργίας του,  ασχημάτιστες εικόνες, όπως ανεβαίνουν από το υποσυνείδητο την ώρα της δημιουργίας του,  το ποίημα λειτουργεί με το μηχανισμό των συνειρμών.
 Όποιος διαβάζει νεότερη ποίηση πρέπει να επιστρατεύει περισσότερο τη δημιουργική του φαντασία και λιγότερο τη λογική. Έτσι θα συλλάβει όχι όσα λέγονται αλλά όσα προκαλείται ο αναγνώστης να υπονοήσει και να αισθανθεί.

Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1922 - 1945)

Ανάπτυξη και καλλιέργεια του μυθιστορήματος: Γ. Θεοτοκάς – Ελεύθερο Πνεύμα – μανιφέστο γενιάς ’30 – διακήρυξε τη ρήξη με την παράδοση και την ανανέωση.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Μ. Καραγάτσης, Θ. Πετσάλης, Α. Τερζάκης, Γ. Μπεράτης, Πέτρος Χάρης, Μέλπω Αξιώτη, Γ. Σκαρίμπας.

ΔΥΟ ΤΑΣΕΙΣ (ως προς τη μορφή):  ρεαλιστική: συνέχεια και ανανέωση παράδοση (πεζογράφοι Αθήνας),  μοντερνιστική ή νεοτερική (πεζογράφοι Θεσσαλονίκης) – περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ.

Εκπρόσωποι: Στ. Ξεφλούδας, Γεωρ. Δέλιος, Αλκ. Γιαννόπουλος, Νίκος Γαβριήλ Πετζίκης. Εισάγουν νέα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως τον εσωτερικό μονόλογο, τη ροή συνείδησης κλπ.

ΔΟΚΙΜΙΟ: Μια δοκιμή, μια προσπάθεια να διερευνηθεί ένα θέμα – πρόβλημα (φιλολογικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό, κοινωνιολογικό) με σαφήνεια, συντομία και καλλιέπεια. Ένα κράμα στοχασμού και καλλιτεχνικής έκφρασης. Προϋποθέτει ποικίλες ικανότητες (βαθιά γνώση του θέματος, δύναμη στοχασμού, ικανότητα για απλούστευση, λογοτεχνικά χαρίσματα). Προσφέρει στον αναγνώστη γνώσεις και προβληματισμούς με λογοτεχνικό τρόπο, οξύνει την ικανότητα στην κατανόηση των διαφόρων προβλημάτων, προκαλεί νέα ερωτήματα και απορίες και μας παρακινεί να εκφράσουμε κι εμείς τις δικές μας σκέψεις με σαφήνεια, πληρότητα και χάρη. Διαφέρει από την πραγματεία και τη μελέτη – διατριβή. Το δοκίμιο εκφράζει προσωπικές απόψεις ου συγγραφέα ενώ τα άλλα δυο είδη αναπτύσσουν ένα θέμα με βάση επιστημονικές γνώσεις που έχουν συσσωρευτεί από την έρευνα. Είναι δηλαδή εργασίες πιο αντικειμενικές.

Εκπρόσωποι: Γ. Θεοτοκάς, Δ. Γληνός, Β. Τατάκης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Γ. Σεφέρης, Ε. Παπανούτσος κ.ά..

ΘΕΑΤΡΟ (για εκπροσώπους και έργα βλ. προηγούμενα σχόλια): Θέατρο (δράμα, κωμωδία κ.ά.) – είδη: λυρικό θέατρο – όπερα, μουσικό θέατρο – επιθεώρηση, μπαλέτο, παντομίμα, θέατρο σκιών, κουκλοθέατρο κ.ά.. Θέατρο είναι η παράσταση από ένα θίασο ενός θεατρικού έργου που έγραψε ένας θεατρικός συγγραφέας. Χωρίζεται σε πράξεις και οι πράξεις σε σκηνές. Οφείλει να έχει ενότητα, σκηνική οικονομία, εξέλιξη, θεαματικότητα, να διαγράφει ζωντανούς χαρακτήρες και αληθινές καταστάσεις, να μεταδίδει μηνύματα άμεσα και παραστατικά. Το θέατρο είναι τέχνη συνθετική (λογοτεχνία, ζωγραφική, μουσική, χορός, ενδυματολογία). Όλους του τους συντελεστές (σκηνογράφοι, μουσικοί, χορογράφοι, ενδυματολόγοι, υπεύθυνοι για φωτισμό και φυσικά ηθοποιοί) συντονίζει ο σκηνοθέτης. Ακόμη ο σκηνοθέτης καθορίζει την ερμηνευτική άποψη με την οποία πρέπει να ερμηνευτεί ο κάθε ρόλος από τους ηθοποιούς.

Β. ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1945 - σήμερα)

Ποίηση: Κριτήρια χωρισμού της μεταπολεμικής λογοτεχνίας σε δυο γενιές είναι:  η χρονολογία γέννησης των ποιητών και  η χρονολογία εμφάνισής τους στα γράμματα.

1η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1918 – 1928. πρώτη ποιητική συλλογή μετά το 1940. Δημιούργησε δική της ποιητική φυσιογνωμία. Θεματολογία < εμπειρίες δεκαετίας ’40 – ’50. Τεχνοτροπικά επηρεάστηκε από τη γενιά του ’30, αν και οι ποιητές του ’30 έμειναν ανεπηρέαστοι από τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής τους (υποανάπτυξη, δικτατορία Μεταξά, το άλυτο προσφυγικό πρόβλημα). Πίστη σε ορισμένες ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες• κυριαρχεί το όραμα για έναν πολιτικά και κοινωνικά δικαιότερο κόσμο.

ΤΑΣΕΙΣ (ανάλογα με το θεματικό υλικό):

α) Αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση: Εκφράζει τα σήματα των ελπίδων και των διαψεύσεών της στην ποίηση. Αρχικά οι ποιητές αυτής της τάσης – γεμάτοι αγωνιστική διάθεση , εκφράζουν τον ενθουσιασμό τους και τα οράματά τους για έναν καλύτερο κόσμο (αγωνιστική – αντιστασιακή φάση της ποίησης). Οι ανωμαλίες όμως της μετακατοχικής περιόδου (εμφύλιος και ήττα της αριστερής παράταξης)  ενδοσκόπηση και διερεύνηση αιτίων (κοινωνική φάση ποίησης)

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Μ. Αναγνωστάκης, Γ. Δάλλας, Δ. Δούκαρης, Τ. Καρβέλης, Μ. Κατσαρός, Κ. Κύρου, Θ. Κωσταβάρας, Τ. Λειβαδίτης, Τ. Πατρίκιος, Γ. Παυλόπουλος, Γ. Σαράντης, Δ. Χριστοδούλου.

β) Νεοϋπερρεαλιστική ποίηση: Οι ποιητές αυτής της τάσης ≠ ιδεολογική τοποθέτηση στις πολιτικές διαμάχες της εποχής αλλά επηρεάζονται από το δράμα που εκτυλίσσεται γύρω τους. Χρησιμοποιούν την τεχνική του υπερρεαλισμού, για να περιγράψουν τη γύρω τους εφιαλτική πραγματικότητα, αντίθετα από τους μεσοπολεμικούς υπερρεαλιστές, που χρησιμοποιούν την ίδια τεχνική, για να εντυπωσιάσουν και να προκαλέσουν έκπληξη. Άλλη μια αντίθεση ανάμεσα σε νεοϋπερρεαλιστές και υπερρεαλιστές του πολέμου είναι ότι οι πρώτοι σιγά σιγά αποκτούν μια τραγική αίσθηση της ζωής ενώ οι δεύτεροι τηρούν μια πιο αισιόδοξη στάση.

Διαφορές νεοϋπερρεαλιστών με αντιστασιακή και υπαρξιακή τάση: Αντιστασιακή – ιδεολογικές σκοπιμότητες / υπαρξιακή – χάνει την επαφή με τα πράγματα  ιδεαλιστική διάχυση / νεοϋπερρεαλιστές – απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις ή επιρροές κρατιέται μέσα στα πράγματα και τα παρακολουθεί.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ε. Βακαλό, Ν. Βαλαωρίτης, Ε. Χ. Γονατάς, Ε. Κακναβάτος, Δ. Π. παπαδίτσας, Μ. Σαχτούρης.

γ) Υπαρξιακή ή μεταφυσική ποίηση: ≠ κοινωνικά ενδιαφέροντα, γεμάτη από μεταφυσική αγωνία, προσπαθεί να εκφράσει το άγχος του μοναχικού ατόμου μπροστά στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου, της καθημερινής φθοράς.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ό. Βότση, Γ. Κότσιρας.

2η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1928 – 1940. πρώτη ποιητική συλλογή από το 1955 – 1965. Οι περισσότεροι από τους ποιητές της δεν έζησαν ως έφηβοι μέσα στην Κατοχή, ζουν σε μεταβατική εποχή όπου η συλλογική μνήμη έχει καταπέσει και η πολιτικοκοινωνική ζωή της χώρας δεν έχει βρει τον κανονικό της ρυθμό. Αίσθηση διάψευσης οραμάτων και μιας ζωής χαμένης, αρνούνται να συμμετάσχουν στο πολιτικό και κοινωνικό παιχνίδι. Επιρροές:  αντιστασιακή τάση,  υπαρξιακή τάση,  Καρυωτάκης. ΚΡΙΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ και ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ. Αντιλυρικός ποιητικός λόγος, τραχύτητα, αιχμηρότητα και σκληρότητα εκφραστικών μέσων.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Κ. Αγγελάκη – Ρουκ, Α. Αγγελάκης, Ο. Αλεξάκης, Ν. Α. Ασλάνογλου, Θ. Γκόρμπας, Ν. Γρηγοριάδης, Ζ. Δαράκη, Τ. Δενέγρης, Κ. Δημουλά, Μ. Ελευθερίου, Α. Ευγγέλου, Α. Ζακυθηνός, Β. Καραβίτης, Μ. Κέντρου - Αγαθοπούλου, Τ. Κόρφης, Λ. Κούσουλας, Χ. Λάσκαρης, Γ. Λυκιαρδόπουλος, Γ. Μανουσάκης, Π. Μάρκογλου, Μ. Μέσκος, Μ. Μουντές, Τ. Πορφύρης, Θ. Τζούλης, Σ. Τσακνιάς, Κ. Χαραλαμπίδης, Ντ. Χριστιανόπουλος.

Ποιητές της δεκαετίας του ’70 (ή ποιητές της αμφισβήτησης): Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1940 – 1955. Πρώτη ποιητική συλλογή με τα το 1965.

Ιστορικό πλαίσιο: Ελληνική κοινωνία – σημαντική οικονομική άνοδος και καταναλωτισμός, οδυνηρή εμπειρία από δικτατορία (1967 - 1974)  ενισχύουν την τάση τους για ένα πνεύμα επαναστατικότητας και αντίθεσης σ’ οποιασδήποτε μορφής κατεστημένο. Δέχονται επιρροές από την ποιητική μας παράδοση (Καβάφης, Καρυωτάκης, γενιά ’30, πρώτη μεταπολεμική γενιά – αντιστασιακή τάση) και από σύγχρονη αμερικανική ποίηση. Αποστρέφουν ωστόσο το πρόσωπο από τις ιδεοληψίες των προκατόχων τους  ποιητική γραφή και γλώσσα < τρέχουσα καθημερινή ομιλία, εριστικότητα ύφους, σαρκασμός, ειρωνεία, ρεαλιστική γλώσσα  Στόχος – η αμφισβήτηση κατεστημένης τάξης.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ν. Βαγενάς, Γ. Βερβέρης, Γ. Βέης, Α. Βιστωνίτης, Μ. Γκανάς, Β. Δαλακούρα, Δ. Καλοκύρης, Γ. Καραβασίλης, Γ. Κοντός, Ν. Λάζαρης, Μ. Λαϊνά, Χ. Λιοντάκης, Γ. Μαρκόπουλος, Τ. Μαστοράκη, Κ. Μαυρουδής, Σ. Μπεκατώρος, Π. Παμπούδη, Κ. Παπαγεωργίου, Γ. Πατίλης, Λ. Πούλιος, Μ. Πρατικάκης, Β. Στεριάδης, Γ. Υφαντής, Γ. Χρονάς.

 Υπάρχουν ποιητές που δεν μπορούν να ενταχθούν σε κάποια από τις παραπάνω τάσεις όπως οι: Ν. Καρούζος, Τ. Σινόπουλος, Κ. Στεριόπουλος κ.ά..




Πεζογραφία:

1η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν μετά το 1920 1930. Ωρίμανση μετά το 1940. Ο πόλεμος επηρέασε το έργο τους  πεζογραφία με σκυθρωπό χαρακτήρα. Πρώτη εμφάνιση στα γράμματα μεταξύ 1944 – 1947. 1954: Έκδοση περιοδικού ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ.

2η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν μετά το 1930. πρώτη εμφάνιση στη δεκαετία του ’60. ψυχολογικά διαφοροποιημένη από τους πρώτους, καθώς, λόγω ηλικίας, δε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στα γεγονότα της δεκαετίας του ’40  Κείμενα με βιωματικό χαρακτήρα, υπαρξιακά θέματα (μοναξιά, περιθωριοποίηση, ψυχολογικά αδιέξοδα). Ωστόσο με πολιτικά θέματα ασχολούνται οι: Β. Βασιλικός, Μένης Κουμανταρέας, Π. Αμπατζόγλου, Χ. Μηλιώνης, Τ. Καζαντζής κ.ά. και με θέματα του παρελθόντος με νοσταλγική διάθεση οι: Χριστ. Μηλιώνης, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Περικλής Σφυρίδης κ.ά..

* Γέφυρα ανάμεσα στις δυο γενιές – ο Κ. Ταχτσής με το Τρίτο στεφάνι και ο Γ. Ιωάννου (αφήγημα με αναφορές σε προσωπικά βιώματα).

Σύγχρονη πεζογραφία: Γεννήθηκαν μετά το τέλος του εμφυλίου (1949) και δε έχουν βιώματα από τη δεκαετία του ’40.

ΤΑΣΕΙΣ

Ρεαλισμός: αποκρουστική και ωμή απεικόνιση της πραγματικότητας, με κριτική διάθεση, χωρίς κανέναν συμβατικό εξωραϊσμό (Ν. Κάσδαγλης, Κ. Ταχτσής, Αλ. Κοτζιάς, Ανδ. Φραγκιάς, Δημ. Χατζής κ.ά.). Αρκετοί της Β΄ μεταπολεμικής γενιάς και κυρίως οι πεζογράφοι της Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούν την αυτοαναφορικότητα. (Χρήση α΄ προσώπου, αυτοβιογραφικά στοιχεία) (Γ. Ιωάννου, Τ. Καζαντζής, Χρ. Μηλιώνης, Η. Παπαδημητρακόπουλος, Περ. Σφυρίδης κ.ά.), Ονομάζονται και πεζογράφοι της μνήμης.

Κοινωνική και πολιτικοί προβληματισμοί: Τα πρόσωπα δεν είναι απλοί θεατές των γεγονότων, συμμετέχουν στη δίνη τους (πολ. και κοιν. συγκρούσεις, αυταρχική εξουσία, οικον. και κοιν. Αλλαγές, αβεβαιότητα για το μέλλον). Η μεταπολεμική πεζογραφία επανασυνδέεται με τη ρεαλιστική παράδοση της γενιάς του ’80 και τους κοινωνικούς ηθογράφους (Δημ. Χατζής, Κ. Κοτζιάς, Ανδ. Φραγκιάς, Στρ. Τσίρκας, Μ. αλεξανδρόπουλος, Σπ. Πλασκοβίτης κ.ά).

Φυγή από την πραγματικότητα: φυγή από τη ζοφερή πραγματικότητα και καταφύγιο στη λυρική πεζογραφία του κλειστού χώρου (ήρωες αντιμέτωποι με τα ιδιωτικά τους προβλήματα: Μ. Λυμπεράκη – Τα ψάθινα καπέλα, Μ. Κρανάκη – Contres - temps, Τ. Γκρίτση Μιλλιέξ – Πλατεία Θησείου, Αστέρη Κοβατζή – Χωριάτες, Κ. Στεριόπουλου – Κλειστή ζωή, Εύας Βλάμη – Γαλαξίδι και Σκελετόβραχος (< ιστορία, θρύλοι από την ιδιαίτερη πατρίδα της), Α. Βλάχου - Ο κύριός μου ο Αλκιβιάδης και Οι τελευταίοι γαληνότατοι, Γαλάτειας Σαράντη – το βιβλίο της χαράς και το παλιό μας σπίτι ).

Νέες εκφραστικές αναζητήσεις: < ευρωπαϊκός μοντερνισμός, ≠ ρεαλιστική παράδοση της πεζογραφίας που καλλιεργείται στο κέντρο. Εμφάνιση – δεκαετία ’ 30 στη Θεσσαλονίκη (περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ, Στ. Ξεφλούδας, Γ. Δέλιος, Αλκ. Γιαννόπουλος, Γ. Βαφόπουλος, Ν. Γ. Πεντζίκης,), στη Χαλκίδα (Γ. Σκαρίμπας: ροπή προς διογκωμένη φαντασία, παράλογο και κωμικές καταστάσεις).
Άλλο εκπρόσωποι: Μ. Αξιώτη – Δύσκολες νύχτες, Γ. Μπεράτης - Διασπορά.
Συμπαγής η ομάδα της Θεσσαλονίκης αφομοιώνουν τεχνικές αντίθετες προς το πνεύμα του ρεαλισμού, όπως ο εσωτερικός μονόλογος (εισηγητής: Εντουάρ Ντεζαρντέν) και η ροή συνείδησης (= stream of consciousness / εισηγητής: Τζέρεμυ Τζόυς). Επιδίωξη να δώσουν την εντύπωση της συνεχούς ροής σκέψεων, αισθημάτων, διαθέσεων και αναμνήσεων όπως έρχονται στη συνείδηση χωρίς κάποια ακολουθία διευθετημένη με τη λογική.
 Εσωτερικός μονόλογος: μια παράδοση που ξεκινά από το μεσοπόλεμο και συνεχίζεται στη μεταπολεμική περίοδο (Ν. Μπακόλας).

Παράλληλα – εμφάνιση μιας αντίρροπης κίνησης – συνδυασμός νεοτερικών στοιχείων με την παράδοση της αφηγηματογραφίας (ροπή δηλ. προς το ρεαλισμό και τη βιωματικότητα) μέσω του περιοδικού ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ του Ντ. Χριστιανόπουλου.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Γ. Ιωάννου, Ν. Καχτίτσης, Τ. Καζαντζής, Σ. Παπαδημητρίου, Περ. Σφυρίδης, Τ. Καλούτσας κ.ά..

Ακόμα μερικοί μεταπολεμικοί πεζογράφοι θα καταφύγουν στη φαντασία, στην απεικόνιση εφιαλτικών κόσμων με τολμηρούς εκφραστικούς τρόπους, έντονες και παράλογες εικόνες (< ευρωπαϊκές επιρροές, κυρίως θέατρο του παραλόγου).

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Τ. Κουφόπουλος, Γ. Χειμωνάς κ.ά..

Η ρεαλιστική γλώσσα: Η μεταπολεμική πεζογραφία χρησιμοποιεί τολμηρή ρεαλιστική γλώσσα που είναι κοντά στην καθημερινότητα, τα πράγματα δηλώνονται με το όνομά τους, χωρίς σεμνοτυφία, εγκαταλείπεται η συμβατική καλλιέπεια και ωραιολογία των παλαιοτέρων. Κάποτε γίνεται τραχιά, αποδιοργανώνεται συντακτικά και λογικά, , για να αποδώσει πειστικότερα βάναυσες, παράλογες και εφιαλτικές καταστάσεις.




¶ § ¦ § ¶