Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ

(Κριτήρια αξιολόγησης)

Ο ρατσισμός στην Ευρώπη

Εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στο πεδίο ανάδυσης της Ευρώπης κατά τους Νέους χρόνους, όπου εμφανίζονται αργόσυρτες διαδοχικές εμπειρίες αμφίδρομων μεταναστεύσεων, όταν δηλαδή η γηραιά ήπειρος δέχεται και στέλνει διαρκώς κύματα μεταναστών «κατά βίου και γης ζήτησιν». Από τα μέσα περίπου τον 19ου αιώνα καταγράφεται η υψηλότερη μεταναστευτική ροή (Β. και Ν. Αμερική, Αυστραλία, Ν. Αφρική), ενώ στον αιώνα που έδυσε και ιδίως μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την εδραίωση του «ψυχρού πολέμου» ανάμεσα στο δυτικό και το ανατολικό μέρος της Ευρώπης, επικράτησε στο μεν πρώτο η ελεγχόμενη μετανάστευση (ως το 1970) και στο δεύτερο η πλήρης απαγόρευση των μετακινήσεων.

Μόλις πρόσφατα αναζωπυρώθηκε η συζήτηση για την ανάγκη ενός νέου κύματος μεταναστών στις χώρες της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακριβώς για να διατηρηθεί ο ενεργός πληθυσμός και το εργατικό της δυναμικό (με έμφαση στις -χαμηλότερες βαθμίδες») σταθεροποιημένο ως το 2050 (ως πρώτη δόση θεωρούνται οι τετρακόσιες περίπου χιλιάδες που μετακινήθηκαν από τις όμορες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης).

Σε κάθε περίπτωση το τοπίο μετά το 1989 έχει ριζικά τροποποιηθεί, με την αθρόα είσοδο οικονομικών και πολιτικών προσφύγων που ωθήθηκαν στον ξεριζωμό και την περιπλάνηση λόγω της πτώσης των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», της δημιουργίας νέων εθνικών κρατών, των «εθνοκαθάρσεων», των τοπικών πολέμων και της περαιτέρω εξαθλίωσης του «τρίτον κόσμον». Ακόμη και στη χώρα μας οι πρόσφατοι μετανάστες αποτελούν το 5% του συνολικού πληθυσμού, το 9% του ενεργού και το 20% της μισθωτής εργασίας.

Με αυτά τα «δεδομένα» πώς αντιμετωπίζεται ο «ξένος» των ημερών μας; Δεν είναι παράδοξο ότι στις δημοσκοπήσεις που πραγματοποιούνται εμφανίζονται υψηλά ποσοστά (περίπου τα 2/3 των ερωτηθέντων) όσων τον εκλαμβάνουν ως δημόσιο «κίνδυνο» και πηγή εγκλημάτων. Πρόκειται για

την περιθωριοποίησή του, όταν δραστηριοποιούνται ρατσιστικά κόμματα ή κόμματα επιρρεπή στη ρατσιστική δημαγωγία, ψηφίζονται αυστηρότερα μέτρα ελέγχου των υποψηφίων μεταναστών, διευκολύνονται πρακτικές ελαστικότητας στην προσφορά εργασίας, με εποχιακές και ανθυγιεινές

ασχολίες, που επιφέρουν τη φτηνή αναπαραγωγή των εργαζομένων και ενθαρρύνουν το διαχωρισμό τους με φυλετικά κριτήρια.

Ο κάτωθεν φιλτραρισμένος ρατσισμός έχει θεσμικό υπόβαθρο και αφορά στο σύνολο των διακρίσεων που υφίστανται στη δουλειά, στη στέγαση, στην εκπαίδευση, στην περίθαλψη κ.λπ. Υπόκειται, με άλλα λόγια, ένα καθορισμένο πλέγμα κοινωνικών ανισοτήτων και σύστοιχης καταπίεσης, κατά τη διεργασία περιθωριοποίησης κοινωνικών ομάδων, δηλαδή κατά τη δυσχερή πρόσβαση τους στην αγορά εργασίας και συναφώς στα δημόσια αγαθά που η αντίληψη των σημερινών κοινωνιών προσγράφει στην αξιοπρέπεια του πολίτη.

Παν. Νούτσος, (Διασκευασμένο κείμενο),

εφημ. Το Βήμα, 11/08/2002

Ερωτήσεις

Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

(25 μονάδες)

Β1. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι στις δημοσκοπήσεις που διενεργούνται, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί τον ξένο «δημόσιο κίνδυνο και πηγή εγκλημάτων». Να αιτιολογήσετε σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων το χαρακτηρισμό αυτό καταγράφοντας συγκεκριμένα παραδείγματα που

διασαφηνίζουν τις θέσεις σας.

(15 μονάδες)

Β2. Να εντοπίσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου.

(6 μονάδες)

Β3. Να σημειώσετε από έναν πλαγιότιτλο για τις τέσσερις πρώτες παραγράφους.

(4 μονάδες)

Β4. Να ετυμολογήσετε τις ακόλουθες λέξεις: ανάδυσης, αμφίδρομων, επιρρεπή, ανθυγιεινές, επιφέρουν.

(5 μονάδες)

Β5. Να βρείτε τα συνώνυμα των λέξεων: διαδοχικές, καταγράφεται, αναζωπυρώθηκε, καθορισμένο, πρόσβαση.

(5 μονάδες)

Γ. Συμμετέχοντας σε συνέδριο Νεολαίας εκφωνείτε ομιλία όπου αναφέρεστε στα αίτια του ρατσισμού τονίζοντας παράλληλα τους τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. (450 – 500 λέξεις)

(40 μονάδες)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Φροντιστήριο Σύγχρονο)

Α. Ο συγγραφέας, αναφερόμενος στο μεταναστευτικό ζήτημα στην Ευρώπη, θίγει τη σημερινή διάσταση του ρατσισμού. Αν και στην εποχή μας παρατηρείται ζήτηση μεταναστών στην Ενωμένη Ευρώπη για δημογραφικούς και εργασιακούς λόγους, το μεταναστευτικό κύμα που προέκυψε μετά το 1989 λόγω πολιτικοοικονομικών αλλαγών και πολέμων, προκάλεσε την εχθρότητα απέναντι στον ξένο και την εκμετάλλευση του από τους γηγενείς. Καταληκτικά διαπιστώνεται ότι ο ρατσισμός διαφοροποιήθηκε υπερτονίζοντας τις πολιτιστικές και όχι τις φυλετικές διαφορές των εθνών, ενώ απέκτησε θεσμική βάση αποτυπώνοντας τις πολύμορφες διακρίσεις και τον αποκλεισμό που υφίσταται ο ξένος από τα δημόσια αγαθά.

Β1. Ο ξένος, λειτουργώντας ως «αποδιοπομπαίος τράγος», συνδέεται με τα φαινόμενα κοινωνικής νοσηρότητας (κλοπές, ληστείες, διαρρήξεις, βιασμοί, φόνοι, εμπόριο ναρκωτικών - όπλων - λευκής σαρκός - παιδιών, παιδική εκμετάλλευση κ.ά.), γι' αυτό εκλαμβάνεται από τον εγχώριο πληθυσμό ως δημόσιος «κίνδυνος» και ακένωτη πηγή εγκλημάτων.

Β2.

Δομή πρώτης παραγράφου:

Θεματική πρόταση: «Εστιάζουμε το ενδιαφέρον…γης ζήτησιν».

Σχόλια ή λεπτομέρειες: «Από τα μέσα…μετακινήσεων».

Πρόταση κατακλείδα δεν υπάρχει.

Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα και σύγκριση - αντίθεση.

Β3.

1η§: Οι μεταναστεύσεις στην Ευρώπη κατά τους Νέους χρόνους.

2η§: Ανάγκη ενός νέου κύματος μεταναστών στις χώρες της Ενωμένης Ευρώπης.

3η§: Η μετανάστευση στην Ευρώπη μετά το 1989.

4η§: Η αντιμετώπιση του «ξένου» στη σημερινή Ευρώπη.

Β4. ανάδυσης < ανά + δύω /-ομαι,

αμφίδρομων < αμφί+ δρόμος,

επιρρεπή < επί + ρέπω,

ανθυγιεινές < αντί + υγιεινός (υγεία),

επιφέρουν < επί + φέρω.

Β5. Συνώνυμα:

διαδοχικές – συνεχόμενες

καταγράφεται – σημειώνεται

αναζωπυρώθηκε - εντατικοποιήθηκε

καθορισμένο - συγκεκριμένο

πρόσβαση - εισαγωγή

Γ. Παραγωγή λόγου

Ζητείται ομιλία, άρα κρίνεται απαραίτητη η προσφώνηση (Κυρίες και κύριοι) και η αποφώνηση (Ευχαριστώ για την προσοχή σας).

Πρόλογος:

Στις μέρες μας είναι εμφανής η αντίληψη διαχωρισμού και διακρίσεων σε βάρος ατόμων, ομάδων, εθνών με κριτήριο ορισμένα χαρακτηριστικά τους (φύλο, φυλή, εθνικότητα, κοινωνική τάξη, επάγγελμα κ.λ.π.). Το φαινόμενο έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και γι’ αυτό κρίνεται επιβεβλημένο να διερευνηθούν τα αίτια και οι τρόποι αντιμετώπισής του.

Κύριο μέρος

1 ο ζητούμενο

Τα αίτια

Τις ρίζες του φυλετικού και κοινωνικού ρατσισμού καταδεικνύουν τα εξής:

· Ο φόβος του διαφορετικού και του αγνώστου που αποτελεί τον καταλύτη μιας ψυχολογικής διαδικασίας η οποία στηρίζεται στην αρχή της ομοιότητας. Οι όμοιοι, δηλαδή, με εμάς ανήκουν στην ίδια ομάδα και, επομένως, είναι ακίνδυνοι. Αντίθετα, ο αλλιώτικος, ο ξένος εμπεριέχει εξ ορισμού το διαφορετικό και, κατ' επέκταση, αν όχι το επικίνδυνο, σίγουρα το κατώτε- ρο. Έτσι εδραιώνεται η μισαλλοδοξία.

· Ο εγωισμός όποιας μορφής: Ο εθνικός εγωισμός επιφέρει τον εθνοκεντρισμό, ενώ ο ατομικός γεννά τη φιλαυτία και τα συμπλέγματα

· Η ζήλια και ο φθόνος, ιδιαίτερα απέναντι στους ικανούς.

· Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που προβάλλει και επιβάλλει η κοινωνία μέσω των φορέων της (οικογένεια, σχολείο και Μ.Μ.Ε.).

· Η έλλειψη ουσιώδους παιδείας: η άγνοια, η ημιμάθεια, η αδυναμία κριτικής θεώρησης, η έλλειψη ηθικής προλειαίνουν το έδαφος για την εδραίωση ρατσιστικών αντιλήψεων.

· Η κρίση του ανθρωπισμού: Ο άνθρωπος παύει να είναι ο σκοπός, γίνεται μέσο για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών, κυρίως οικονομικών, άτομα, ομάδες ή κράτη. Γι' αυτόν το λόγο, κάποιοι λαοί ή ορισμένες μετατρέπονται σε αντικείμενα εκμετάλλευσης από τους οικονομικά ισχυρούς (στόχος η μεγιστοποίηση του κέρδους). Άλλωστε, αποτελεί διαχρονική η άσβεστη δίψα του ανθρώπου για δύναμη, διάκριση και υπεροχή.

· Η οικονομική ή πολιτική κρίση, για την εκτόνωση της οποίας χρησιμοποιείται ως μέσο ο ρατσισμός. Έτσι οι άλλοι, οι «ξένοι», οι διαφορετικοί γίνονται οι αποδιοπομπαίοι τράγοι / τα εξιλαστήρια θύματα των καταστάσεων.

· Η φτώχεια και οι αδικίες από αντίδραση στα βιοτικά αδιέξοδα η τροφοδοτούν ρατσιστικές αντιλήψεις.

· Η λαθρομετανάστευση και η ξενοφοβία που πυροδοτούνται γεννούν πλήθος ρατσιστικού τύπου αντιδράσεις.

· Το υλιστικό και καταναλωτικό πρότυπο, εφόσον προβάλλει ως ανώτερους εκείνους που κατέχουν υλικά αγαθά, σε αντιδιαστολή με τους μη έχοντες.

· Η δυσλειτουργία των φορέων αγωγής

· Η απάθεια και η αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου που αλλοτριώθηκε λόγω των γρήγορων ρυθμών ζωής, του ατομικισμού, του τεχνοκρατισμού, του φόβου της απόρριψης και των διαβρωτικών προτύπων.

2 ο ζητούμενο

Τρόποι αντιμετώπισης

Προκειμένου να αμβλυνθεί η οξύτητα των ρατσιστικών φαινομένων και να τεθούν οι βάσεις για την εδραίωση του ανθρωπισμού στην ανθρωπότητα, απαιτείται να ευαισθητοποιηθούν όλοι και να αναλάβουν υπεύθυνη δράση:

Πολιτεία

· Θέσπιση και καθολική εφαρμογή νομοθεσίας με βάση την αρχή της ισότητας, ώστε να τηρηθεί ο σεβασμός στις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων. Παράλληλα, επιβολή αυστηρών ποινών σε όσους συμπεριφέρονται ρατσιστικά.

· Συγκρότηση κράτους πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης.

· Διεθνή συνεργασία για ένα ζήτημα που έχει παγκόσμιες διαστάσεις: Υπό την αιγίδα του Ο.Η.Ε., όλα τα κράτη οφείλουν να συμπράξουν για την αποτίναξη των ρατσιστικών αντιλήψεων. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντική κρίνεται η αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

· Επιβολή κυρώσεων στα κράτη που υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις. Β Καλλιέργεια πνεύματος διεθνισμού και όχι εθνοκεντρισμού.

Εξέχουσες προσωπικότητες

· Διαφώτιση του κόσμου και υπεύθυνη συμμετοχή στα κοινά.

· Διεξαγωγή ερευνών και αποκάλυψη της αλήθειας από την επιστημονική κοινότητα.

· Ευαισθητοποίηση των καλλιτεχνών και των ανθρώπων του αθλητισμού, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να διοχετεύουν αντιρατσιστικά μηνύματα κοχ γενικότερα, να παραδειγματίζουν με την ανθρωπιστική τους στάση.

· Κοινωφελή δράση από τους εκκλησιαστικούς κύκλους, προκειμένου να παρασχεθεί αρωγή και να δοθούν μηνύματα αγάπης.

Οικογένεια - Σχολείο

· Μετάδοση ανθρωπιστικής αγωγής που τρέφει το πνεύμα και την ψυχή-καλλιέργεια σεβασμού στο διαφορετικό.

· Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να ανοίξουν το διάλογο για το ρατσισμό και τις προκαταλήψεις.

Μ.Μ.Ε.

· Αμερόληπτη πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση με ποιοτικές εκπομπές.

· Οικουμενική ενημέρωση, με στόχο το πλησίασμα των λαών.

Η κοινωνία των πολιτών

· Κοινωνική συνείδηση, ανθρωπιά και ευαισθητοποίηση.

· Αντίδραση στα στερεότυπα, κριτική στάση και ανάληψη εθελοντικής δράσης.

Οι νέοι

· Συνειδητοποίηση των διαστάσεων του ρατσισμού και ευαισθητοποίηση.

· Απεγκλωβισμός από το βόλεμα και συναίσθηση ότι ο ρατσισμός έχει πολλά πρόσωπα που, ενδεχομένως, κάποτε να τα αντικρίσουν και οι ίδιοι.

· Αγωνιστικότητα και ενεργός συμμετοχή σε επίπεδο ομάδων όπως και στο πλαίσιο της Ε.Ε.

Επίλογος

Συμπερασματικά, στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται η υποτίμηση των ανθρωπιστικών αξιών , η πνευματική αδράνεια και η καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητη η ατομική και συλλογική προσπάθεια για την καταπολέμηση του φαινομένου.

Ο ευρωπαϊκός ρατσισμός

Μισό αιώνα μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ευρώπη βρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Κι ενώ στις χώρες του πάλαι ποτέ «υπαρκτού σοσιαλισμού» βρίσκονται σε έξαρση οι εθνικισμοί προκαλώντας αποσχιστικά κινήματα και αιματηρές συγκρούσεις, στη δυτική Ευρώπη πληθαίνουν καθημερινά τα κρούσματα ρατσιστικής βίας σε βάρος των μεταναστών. Φαινόμενα ρατσισμού αντισημιτικής ή και αντινέγρικης χροιάς είχαν εμφανιστεί και νωρίτερα, ιδιαίτερα στη Γερμανία, η έκτασή τους ωστόσο ήταν περιορισμένη, αφού η εμπειρία του ναζισμού καθώς και το αντιαποικιοκρατικό κλίμα που επικράτησε μεταπολεμικά δεν ευνοούσαν τη διάδοση ρατσιστικών απόψεων και πολύ λιγότερο την εμφάνιση ρατσιστικού κινήματος.

Συχνά, τόσο από τα ΜΜΕ όσο και από τους διάφορους κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς, αναφέρεται ότι η αναβίωση του ρατσισμού οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση και πιο συγκεκριμένα στην ανεργία που πλήττει τελευταία τις χώρες–μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι μόνο αυτές. Η άποψη αυτή, όμως, δεν ευσταθεί. Η ανεργία είναι μάλλον η αφορμή και όχι η γενεσιουργός αιτία του ρατσισμού, οι καταβολές του οποίου θα πρέπει να αναζητηθούν πρωτίστως στο αποικιακό παρελθόν της Ευρώπης, το οποίο, ως φαίνεται, επηρεάζει ακόμη έντονα τόσο την κοσμοαντίληψη όσο και τις συνειδήσεις πολλών ανθρώπων, και συνακόλουθα τη στάση τους απέναντι στους μετανάστες γενικά και στους οικονομικούς και πολιτικούς πρόσφυγες ειδικότερα που προέρχονται από τις χώρες του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου.

Η άποψη ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να αλλοιωθεί από την παρουσία των μεταναστών, όσο κι αν αποστασιοποιείται από τον παραδοσιακό βιολογικό ρατσισμό καθώς επικαλείται πολιτιστικά κυρίως κριτήρια, εκφράζει σε τελευταία ανάλυση την ίδια λογική. Το «Φρούριο Ευρώπη» με τις ερμητικά κλεισμένες πύλες στους λιμοκτονούντες του πλανήτη μας αποτελεί τη σύγχρονη εκδοχή του ρατσιστικού μύθου της «άριας φυλής», που κόστισε, ως γνωστόν, στο παρελθόν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η αναζήτηση «αποδιοπομπαίων τράγων» υποδηλώνει πάντα την ύπαρξη στερεοτύπων, τα οποία και ενεργοποιούνται σε περιόδους κρίσης, όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν, λόγω της χειραγώγησης που υφίστανται, ή και δε θέλουν να κατανοήσουν τα πραγματικά αίτια της κακοδαιμονίας τους.

Ο ρατσισμός στη σημερινή του μορφή δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά χωρίς την κατανόηση των διαδικασιών που οδήγησαν στην ιστορική συμβίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της φυλετικής ιδέας από το 18ο αιώνα και εντεύθεν, γεγονός που επέδρασε καταλυτικά στις σχέσεις της Ευρώπης με τον έξω κόσμο και πολύ περισσότερο με τις πρώην αποικίες.

Ζ. Παπαδημητρίου

Ερωτήσεις

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου με 80-100 λέξεις.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 25)

Β1. «Η αναβίωση του ρατσισμού οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση και πιο συγκεκριμένα στην ανεργία». Να αναλύσετε σε μία παράγραφο με τη μέθοδο της αιτιολόγησης την πρόταση.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 10)

Β2. «Ο ρατσισμός στη σημερινή του μορφή δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά χωρίς την κατανόηση των διαδικασιών που οδήγησαν στην ιστορική συμβίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της φυλετικής ιδέας από το 18ο αιώνα και εντεύθεν». Ποια σύνταξη (ενεργητική-παθητική) έχουμε στην παραπάνω περίοδο και γιατί; Να την μετατρέψετε στην αντίθετη.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 5)

Β3α) Να γίνει η ετυμολογία των λέξεων: αφορμή, συνακόλουθα, διάδοση, περιορισμένη, χειραγώγηση.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 5)

β) Να γράψετε πέντε λέξεις με δεύτερο συνθετικό τη λέξη έργο.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 5)

Β4α) Να γραφούν τα συνώνυμα των λέξεων: συγκρούσεις, εμφανιστεί, άποψη, πρωτίστως, καταβολές.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 5)

β) Να γραφούν τα αντώνυμα των λέξεων: ανεργία, επηρεάζει, αλλοιωθεί, στερεοτύπων, χειραγώγησης.

(ΜΟΝΆΔΕΣ 5)

Γ. Σήμερα απασχολεί ιδιαίτερα το πρόβλημα του ρατσισμού. Στέλνετε μια επιστολή στο Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας στην οποία καταθέτετε τους προβληματισμούς σας σχετικά με τις επιπτώσεις του ρατσισμού. Παράλληλα, προτείνετε και τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου (450-500 λέξεις).

(ΜΟΝΆΔΕΣ 40)

ΑΠΑΝΤΉΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΊΣΜΑΤΟΣ

Α. Στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στο φαινόμενο του ρατσισμού στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αρχικά, σημειώνει ότι η Ευρώπη σήμερα γνωρίζει νέα έξαρση του ρατσισμού είτε με τη μορφή εθνικισμού είτε με τη μορφή βίας σε βάρος μεταναστών, αν και μεταπολεμικά τα ρατσιστικά κινήματα δεν βρήκαν πρόσφορο για ανάπτυξη κλίμα. Στη συνέχεια, αναιρεί την άποψη πως ο ρατσισμός οφείλεται αποκλειστικά σε οικονομικά αίτια και στην ανεργία και αναζητά τις ρίζες του φαινομένου στο αποικιοκρατικό παρελθόν και τη γενικότερη στάση απέναντι σε μετανάστες και σε πρόσφυγες. Αποδίδει, μάλιστα, το φαινόμενο στον παραδοσιακό βιολογικό ρατσισμό, λόγω του οποίου η Ευρώπη οχυρώνεται για να προστατευτεί από τους ξένους. Επισημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι έχουν στερεότυπα που καλύπτουν τα πραγματικά τους προβλήματα. Τέλος, προτείνει την επαναφορά της φυλετικής ιδέας του 18ου αιώνα που συνένωσε την Ευρώπη με τον άλλο κόσμο και τις αποικίες.

Β1. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η αναβίωση του ρατσισμού οφείλεται κυρίως στην οικονομική κρίση και πιο συγκεκριμένα στην ανεργία. Αν και στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης η ανθρωπότητα θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται από ανεκτικότητα, ο ρατσισμός ακυρώνει μια τέτοια προοπτική, ειδικά λόγω των ερεισμάτων του. Αναβιώνει σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί, γενικότερα, κρίση αξιών και καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε συνδυασμό, με τις προκαταλήψεις που ταλανίζουν ακόμη τη συνείδηση των ανθρώπων και την έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας, ο ρατσισμός παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Επιπλέον, τα κύματα μεταναστών θεωρούνται υπαίτια για τα διάφορα οικονομικά προβλήματα και κυρίως, για το φάσμα της ανεργίας. Ακόμη και αυτή η αίσθηση του διαφορετικού - μαύρο χρώμα, θρησκευτικές συνήθειες – γεννά μια αδιόρατη ανάγκη για ανάδειξη των ομοίων σε ανώτερους. Ο ρατσισμός τελικά είναι μια αντίδραση, μια γενικότερη αντίδραση στα κακώς κείμενα της σύγχρονης ζωής.

Β2. «Ο ρατσισμός στη σημερινή του μορφή δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά χωρίς την κατανόηση των διαδικασιών που οδήγησαν στην ιστορική συμβίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της φυλετικής ιδέας από το 18ο αιώνα και εντεύθεν».

· Γίνεται χρήση της παθητικής σύνταξης, γιατί η συγγραφέας επιδιώκει να τονίσει την πράξη.

· Ενεργητική σύνταξη: «Ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσει

αποτελεσματικά το ρατσισμό στη σημερινή του μορφή χωρίς την κατανόηση των διαδικασιών που οδήγησαν στην ιστορική συμβίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της φυλετικής ιδέας από το 18ο αιώνα και εντεύθεν».

Β3α) Να γίνει η ετυμολογία των λέξεων:

· αφορμή < αφορμῶ (απο + ορμώ)

· συνακόλουθα< συν + ακολουθώ

· διάδοση< διαδίδωμι < δια + δίδωμι

· περιορισμένη< περί + ορίζω

· χειραγώγηση< χείρ +άγω

β) Να γράψετε πέντε λέξεις με δεύτερο συνθετικό τη λέξη έργο. υπουργός, κακούργος, πάρεργο, ραδιουργία, χειρουργείο

Β4α) Να γραφούν τα συνώνυμα των λέξεων:

· συγκρούσεις= διαμάχες, προστριβές

· εμφανιστεί= φανερωθεί, αποκαλυφθεί

· άποψη= γνώμη, πεποίθηση

· πρωτίστως= αρχικά

· καταβολές= δαπάνες, χρήσεις

β) Να γραφούν τα αντώνυμα των λέξεων:

· ανεργία≠ εργασία

· επηρεάζει≠ απέχει, αδρανεί

· αλλοιωθεί≠ διατηρηθεί, προστατευτεί

· ενεργοποιούνται≠ απενεργοποιούνται

· χειραγώγησης≠ χειραφέτηση, απελευθέρωση

Γ. Έκθεση

Ζητείται επιστολή. Απαραίτητη η προσφώνηση και η αποφώνηση

Προσφώνηση: Αξιότιμα μέλη του Συμβουλίου,

Πρόλογος : Δήλωση της ιδιότητας του αποστολέα και του σκοπού της επιστολής

Κύριο Μέρος. :

Α Ζητούμενο:

Επιπτώσεις ρατσισμού

Οικονομικός τομέας

Η οικονομική εκμετάλλευση από ισχυρούς κύκλους συμφερόντων: · χαμηλά ημερομίσθια, παροχή ανασφάλιστης εργασίας των μεταναστών, εγχρώμων κ.λπ.,

· καταστρατήγηση εργασιακών δικαιωμάτων όλων των εργαζομένων.

Κοινωνικός τομέας

Πρόκληση προβλημάτων κοινωνικής υφής:

· διαιώνιση κοινωνικών ανισοτήτων σε όλο το θεσμικό επίπεδο,

· ανταγωνιστικές σχέσεις,

· η περιθωριοποίηση οδηγεί σε παθογενή συμπεριφορά (βία,

εγκληματικότητα κ.α.).

Ψυχολογικός τομέας

Σε ψυχολογικό επίπεδο:

· προκαλούνται συμπλέγματα κατωτερότητας, φόβου για το «διαφορετικό»,

· κυριαρχούν η ανασφάλεια και το άγχος για τις προοπτικές επιβίωσης.

Ηθικός τομέας

Ο ρατσισμός επιφέρει την ηθική εξαχρείωση:

· υποβιβάζει το άτομο ως αυταξία,

· εξοβελίζει από το κοινωνικό πλαίσιο τις ηθικές-ανθρωπιστικές αξίες (αγάπη, δικαιοσύνη κ.α.).

Πολιτικός τομέας

Παραβίαση των πολιτικών δικαιωμάτων:

· η ελευθερία, η ανεξιθρησκία, τα δικαιώματα της γυναίκας κ.α. καταστρατηγούνται,

· η δημοκρατία ως καθημερινή πράξη δυσλειτουργεί και χοεωκοπεί στις συνειδήσεις των πολιτών.

Διεθνιστικός τομέας

Με τον εθνικισμό υπονομεύονται οι διακρατικές σχέσεις και απειλείται η ειρηνική συνύπαρξη και η πολυεπίπεδη συνεργασία των λαών.

Β Ζητούμενο:

Τρόποι Αντιμετώπισης

1. Η ανθρωπιστική παιδεία με την καλλιέργεια του σεβασμού, τη μετάδοση ηθικών και κοινωνικών αξιών, όπως η ισότητα, η ειρηνική συνύπαρξη, η υπευθυνότητα, η αγάπη, η ελευθερία, συντείνει στην άμβλυνση του προβλήματος. Ο άνθρωπος θα εμποτιστεί με το ανθρωπιστικό ιδεώδες, ώστε να αντιτάσσεται σε κάθε μορφή ρατσισμού.

2. Η εκπαίδευση, ακόμη, με την καλλιέργεια κριτικού στοχασμού ορθώνει εμπόδια στην ανάπτυξη του φαινομένου. Ο άνθρωπος δε θα υιοθετεί άκριτα και αβασάνιστα τα διάφορα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, με αποτέλεσμα την εξάλειψη του ρατσισμού.

3. Τα ΜΜΕ με ντοκιμαντέρ, ρεπορτάζ, συζητήσεις και αναλύσεις του φαινομένου, καλούνται να συμβάλουν στο να ευαισθητοποιηθεί ο κάθε πολίτης, να μορφώσει άποψη, να συνειδητοποιήσει πόσο υποβιβάζει την ανθρώπινη υπόσταση και προσωπικότητα η ρατσιστική αντιμετώπιση ατόμων, κοινωνικών ομάδων ή λαών.

4. Κινητοποίηση επιφανών προσώπων (πολιτικών, καλλιτεχνών, πνευματικών ανθρώπων), συμπαράσταση προς τα θύματα του ρατσισμού, αίρεση των προκαταλήψεων και αντίσταση ενάντια στην καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

5. Επέμβαση διεθνών οργανισμών (ΟΗΕ, Unisef κτλ.), ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και προσπάθεια καταπολέμησης των ρατσιστικών τάσεων.

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και επισήμανση του αιτήματος για οικουμενική συνείδηση.

Αποφώνηση: Με εκτίμηση

Ένας ακούσιος ρατσιστής

ΚΕΙΜΕΝΟ: «Ρατσισμός: από τη φυλή στην κουλτούρα»

[...] Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν όμως ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Ετσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις απέναντι στις άλλες, στις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές

ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Τις διαφορές αυτές όμως τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες. Τη δική του φυλή θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει, δηλαδή, ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας‐φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση.

Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση «εμείς‐αυτοί». Αυτό συμβαίνει ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο, είναι η διά παντός εμμονή και καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Ρατσιστής, ακριβώς, είναι εκείνος που δεν δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα. Απορρίπτει την ίδια τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει γιατί δίπλα στις υπαρκτές διαφορές προσαρτά ο ίδιος ορισμένες φαντασιακές διαφορές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.

Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματικά η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες‐ θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ‐αντίδραση» με την οποία ένας ρατσιστής απορρίπτει τον άλλον, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι αν αυτή ποτέ δοθεί. Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Πολλές φορές συνυπάρχει μαζί τους, διαμορφώνοντας μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων.

Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής, αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη, πλην όμως δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης, καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή).

Επιπλέον, στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχθηκε το αντιεπιστημονικό του υπόβαθρο. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο: αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα» γίνεται λόγος πλέον για «νεο‐ρατσισμό».

Για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών απαιτείται κατάλληλο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, διεθνών ανακατατάξεων, αυξάνουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές εις βάρος ευπαθών κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, πρόσφυγες, εθνικές μειονότητες, ομοφυλόφιλοι, μαύροι κ.λπ.). Οι ομάδες αυτές καθίστανται αντικείμενο ηθικού πανικού, δυσμενών διακρίσεων, καθίστανται το «κακό» αντικείμενο επί του οποίου διοχετεύονται το άγχος, ο φθόνος, η μνησικακία και η καταπιεσμένη επιθετικότητα της πλειοψηφίας. Δυσμενείς διακρίσεις όμως δεν κάνουν μόνον οι πλειοψηφίες προς τις μειοψηφίες, αλλά και οι μειοψηφίες μεταξύ τους (π.χ. Τσιγγάνοι εναντίον Αλβανών). Πρόκειται για έναν διασπαστικό ρατσισμό που διευκολύνει την κυριαρχία των ελίτ εξουσίας μέσω της τακτικής του «διαίρει και βασίλευε».

Ο κ. Ν. Δεμερτζής είναι αναπλ. καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και

ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α. Να συνταχθεί η περίληψη του άνωθεν κειμένου (90‐120 λέξεις).

25 μονάδες

Β1. «Ρατσιστής, ακριβώς, είναι εκείνος που δεν δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του». Να σχολιάσετε το νόημα της παραπάνω φράσης σε μία παράγραφο των 80‐100 λέξεων.

15 μονάδες

Β2. Να βρεθεί η δομή και ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου «Επιπλέον, στις μέρες μας… γίνεται πλέον λόγος για “νέο‐ρατσισμό”».

10 μονάδες

Β3. α) «Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό». Να αποδώσετε το νόημα της παρούσας φράσης μετατρέποντας τη μεταφορική λειτουργία της γλώσσας σε αναφορική.

5 μονάδες

β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις λέξεις: σχηματίζουν, απορρίπτει, αστήρικτη, ανορθολογική, πυρήνας.

5 μονάδες

Γ. «Η σύγχρονη κοινωνία βρίσκεται σε παθογένεια καθώς οι τόσες κοινωνικές πληγές που έχει την καθιστούν προβληματική. Αναμφισβήτητα ένα από τα σπουδαιότερα προβλήματά της είναι ο ρατσισμός». Σε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στην ηλεκτρονική σελίδα του σχολείου σας καταγράφετε αίτια εμφάνισης του ρατσισμού αλλά και τις αρνητικές συνέπειές του τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία. (500‐600 λέξεις)

40 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Φροντιστήρια Ομόκεντρο)

Α. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το κείμενο πραγματεύεται την έννοια του ρατσισμού στη σύγχρονη κοινωνία. Δηλώνεται λοιπόν πως βασικό χαρακτηριστικό του είναι η απόλυτη υιοθέτηση προκαταλήψεων για άτομα και λαούς με τρόπο άκριτο και φανατικό. Και αυτό γιατί οι διαφορές δεν είναι πάντοτε αντικειμενικά υπαρκτές αλλά προκατασκευασμένες ως πρόσχημα στην αναίτια επίθεση απέναντι στο διαφορετικό. Σχετικές έννοιες είναι και η ξενοφοβία με τον εθνοκεντρισμό χωρίς όμως πλήρη ταύτιση, αφού η πρώτη στηρίζεται κυρίως στην άγνοια των θυτών ενώ η δεύτερη στην υποτίμηση των άλλων εθνών χωρίς την επιθυμία καταστροφής τους. Στη σύγχρονη εποχή μάλιστα γίνεται λόγος για έναν νέο‐ ρατσισμό που δεν υποστηρίζει πια την ανωτερότητα της φυλής αλλά την πολιτιστική διαφοροποίηση ως στοιχείο απομάκρυνσης του ενός από τον άλλον. Ευνοϊκοί παράγοντες εμφάνισής του είναι το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον όπως η οικονομική δυσχέρεια που διαιρεί τα άτομα.

Β1. Ο ρατσισμός έχει ως βασικό χαρακτηριστικό του την ύπαρξη στερεοτυπικών αντιλήψεων. Η κατηγοριοποίηση ατόμων, ομάδων και λαών με βάση τις ιδιαιτερότητές τους δεν είναι αποτέλεσμα κριτικής επεξεργασίας αλλά άκριτης υιοθέτησης προκατασκευασμένων απόψεων. Απόψεων οπου εγχαράσσονται ασυνείδητα στους δέκτες με τρόπο όμως απόλυτο και φανατικό. Συνακόλουθα ο πομπός των αντίστοιχων απόψεων δεν τις μεταφέρει απλά αλλά τις μεταδίδει και σε άλλους αρνούμενος την όποια τροποίησή τους.

Β2. Θ.π. :Επιπλέον...ρατσισμού.

Σχόλια: Σήμερα....άλλους.

Κατακλείδα: Εξαιτίας....νεο‐ρατσισμό.

Τρόπος ανάπτυξης: με αιτιολόγηση

Β3.

• Α) Η ξενοφοβία και ο εθνοκεντρισμός είναι συναφείς έννοιες με το ρατσισμό.

Β)

• σχηματίζουν=διαμορφώνουν

• απορρίπτει=αρνείται

• αστήρικτη=αβάσιμη

• ανορθολογική=άλογη

• πυρήνας=κέντρο

Γ‐ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΑΡΘΡΟ‐ΤΙΤΛΟΣ: « Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΕΛΛΟΧΕΥΕΙ».

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Γενική αναφορά στο φαινόμενο του ρατσισμού ‐ ιστορική αναδρομή σε σχέση με την εμφάνισή του και σύνδεση με την παροντική αναβίωσή του.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

Α’ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ

ΑΙΤΙΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

1. Γέννημα των κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων που έχουν την οικονομική και πολιτική εξουσία. Σκοπός τους η διαιώνιση της εξουσίας τους σε κάθε τομέα (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ‐εκμετάλλευση μαύρων από Αμερικανούς για την καλλιέργεια των απέραντων φυτειών τους\δημιουργία έτσι του στερεότυπου της νοητικής τους κατωτερότητας

2. Διάθεση προβολής κάποιων ατόμων, το πάθος τους για εξουσία, την κυριαρχία και το συμφέρον μπορεί να οδηγήσει σε διακρίσεις εις βάρος κάποιων άλλων, σε καταπίεση, απομόνωση και περιθωριοποίηση τους. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ –Εβραίοι: Προπαγάνδα εναντίον τους με στόχο την εξολόθρευσή τους από τους ναζί.

3. Ο εθνικισμός και η εθνικιστική προπαγάνδα, που επιβάλλει την αντίληψη πως το έθνος στο οποίο ανήκει κάποιος είναι ανώτερο των άλλων και πως οι άλλοι λαοί απειλούν να το μιάνουν, απειλούν την καθαρότητά του, φυλετική και πολιτιστική και, άρα, πρέπει να εξολοθρευτούν.

4. Έλλειψη κατάλληλης αγωγής και παιδείας και έτσι απουσία των ανάλογων ανθρωπιστικών αρχών που καλλιεργούν στον άνθρωπο κοινωνικά αισθήματα όπως η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η συναδελφοσύνη, η αλληλεγγύη.

5. Διαιώνιση στερεοτύπων – ρατσιστικών αντιλήψεων από τους φορείς κοινωνικοποίησης.

Πιο συγκεκριμένα αίτια του ρατσισμού:

Ψυχολογικά:

Η τάση του ανθρώπου και κάθε λαού για διάκριση. Ο κάθε άνθρωπος και ο κάθε λαός θέλουν να γίνονται ή να φαίνονται ανώτεροι από κάποιους άλλους. Η τάση τους αυτή τους ωθεί να βρίσκουν ελαττώματα ή να υποτιμούν τους άλλους, και κυρίως εκείνους που θα μπορούσαν να τους ξεπεράσουν.

􀂉 Αίσθημα ανασφάλειας και φόβου, που προέρχονται είτε από διαπίστωση αδυναμίας ή από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Κοινωνικο‐οικονομικά αίτια:

Οι διακρίσεις προέρχονται από προσπάθειες από προσπάθειες ορισμένων λαών ή ανθρώπων να εκμεταλλευτούν και να έχουν κοινωνικά και οικονομικά οφέλη σε βάρος κάποιων άλλων. Έτσι για να πετυχαίνουν καλύτερα την εκμετάλλευση τους, όπως π.χ. όλοι οι αποικιοκρατικοί λαοί, προσπάθησαν με τη βοήθεια συχνά της επιστήμης ή της θρησκείας να αποδείξουν ότι διάφοροι λαοί ή άτομα είναι κατώτερα, έχουν μειωμένες ικανότητες και χαμηλή ευφυΐα. Οι αντιλήψεις αυτές καλλιέργησαν το χειρότερο είδος ρατσισμού τον κοινωνικό που έχει ταπεινά ελατήρια (εκμετάλλευσης και συμφέροντα). Σήμερα η επιστήμη υποστηρίζει ότι όλες οι φυλές έχουν τις ίδιες δυνατότητες να δημιουργήσουν πολιτισμό. Ο βαθμός όμως της προόδου εξαρτάται από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έζησαν και ίσως ζουν ακόμη.

Εθνικιστικά αίτια:

Κάθε έθνος για να επιζήσει έχει ανάγκη από ορισμένα ιδανικά ή οράματα, που συσπειρώνουν τους ομοεθνείς και ωθούνται σε κοινό αγώνα για την πραγματοποίησή τους. Ορισμένα έθνη, π.χ. το ελληνικό, το ρωμαϊκό, το αγγλικό, το γαλλικό πέτυχαν να δημιουργήσουν ή ένα σημαντικό πολιτισμό ή μια ισχυρή δύναμη (αυτοκρατορία) ή να προσφέρουν κάτι το σπουδαίο στην ανθρωπότητα και έτσι αισθάνονται περηφάνεια για την καταγωγή τους ή έχουν έναν εθνικό εγωϊσμό. Και ενώ υπερτιμούν τον εαυτό τους, ταυτόχρονα υποτιμούν ή περιφρονούν τους άλλους λαούς. Η συμπεριφορά αυτή εκφράζει ρατσισμό. Και ο ρατσισμός συνεχίζεται από εθνικό εγωισμό, έστω και αν άλλοτε το ένδοξο έθνος έχει χάσει ήμερα την αίγλη και τη δύναμή του. Γιατί οι λαοί αυτοί νομίζουν ότι εξακολουθούν να είναι ανώτεροι από τους άλλους.

Θρησκευτικά αίτια:

Θρησκευτικός προσηλυτισμός, θρησκευτικές προλήψεις που θέλουν τους αλλοεθνείς σαν «άπιστους», «ειδωλολάτρες».

Β΄ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

Για την κοινωνία

♦ Προσβάλλει την ανθρώπινη προσωπικότητα

♦ Εμποδίζει τη συνεργασία των ατόμων και των λαών

♦ Οδηγεί στην εκμετάλλευση και υποδούλωση των ανθρώπων και λαών

♦ Καλλιεργεί πάθη, μίση ,αντεκδίκηση, φανατισμό, περιφρόνηση

♦ Συνεπαγόμενα προκαλούνται κοινωνικές αναταραχές, αιματοχυσίες εξεργέσεις (π.χ. Νότια Αφρική)

♦ Αδικίες, κοινωνικές ανισότητες ,άθλιες συνθήκες διαβίωσης

Για το άτομο

♦ Συσκοτίζει τη σκέψη του, αφού δεν κρίνει, δεν αξιολογεί τις εισερχόμενες πληροφορίες αλλά απλά αναδιατυπώνει έτοιμες ιδέες και σκέψεις

♦ Το άτομο γίνεται φανατικό‐δογματισμένο‐μισαλλόδοξο

♦ Η εγωπάθεια χαρακτηρίζει το ρατσιστή–δεν κάνει διάλογο με τους υπολοίπους/δεν κοινωνικοποιείται ομαλά

♦ Απουσία αυτοκριτικής–αυτογνωσίας

♦ Ανηθικότητα θυτών ρατσισμού‐απουσία κάθε αξιακού κώδικα που σφυρηλατεί δίκαιες προσωπικότητες

♦ Μονολιθικότητα‐μονομέρεια πνεύματος όχι διεύρυνση οριζόντων

♦ Ανάπτυξη εθνικιστικών απόψεων που βλάπτουν παρά ωφελούν την πατρίδα του

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

• Τρόποι επίλυσής του (Δεοντολογικός επίλογος).

Πώς Κατασκευάζεται Ο Ρατσισμός

Το Νοέμβριο του 1999, ένα άρθρο στην αγγλική εφημερίδα Guardian - που μιλούσε για το τρομοκρατικό χτύπημα εξτρεμιστών σε αεροσκάφος των Αιγυπτιακών Αερογραμμών το οποίο τελικά κατέπεσε στον Ατλαντικό ωκεανό - είχε τον ακόλουθο τίτλο: «Για τον ορισμό της λέξης Μουσουλμάνος, βλέπε τρομοκράτης». Δύο χρόνια αργότερα, το τρομοκρατικό χτύπημα της 11^ης Σεπτεμβρίου στους Πύργους της Νέας Υόρκης ξεσήκωσε ένα τεράστιο κύμα διαμαρτυριών εναντίων της Μουσουλμανικής κοινότητας, αναγκάζοντας πολλές μουσουλμάνες γυναίκες να εγκαταλείψουν τις μαντίλες τους και άνδρες να ξυρίσουν το παραδοσιακό μούσι τους, σε μια προσπάθεια να κρύψουν την θρησκευτική τους ταυτότητα.

Αν και έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε, οι κοινωνίες έχουν ελάχιστα προχωρήσει στις αντιλήψεις τους σχετικά με τη διαφορετικότητα της καταγωγής ή των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Συχνά, η προσπάθεια που κάνει κάποιος προκειμένου να προστατέψει τα κεκτημένα του από πραγματικούς ή φανταστικούς εξωτερικούς εχθρούς, αγγίζει τα όρια του μίσους και της ξενοφοβίας. Αν το αναλύσουμε, αυτή η αντίδραση δεν είναι παρά προϊόν φόβου κι όμως οδηγεί σε απίστευτες αυθαιρεσίες. Ποια είναι τα όρια των πιο ανομολόγητων φόβων μας, λοιπόν; Και σε ποια ακριβώς στιγμή ο φόβος δίνει τη θέση του στο μίσος;

Οι προκαταλήψεις είναι ως ένα σημείο αναπόφευκτες – όλα ξεκινούν από την ακόλουθη διαπίστωση: τα γνωστικά μας συστήματα είναι περιορισμένης χωρητικότητας. Κατά συνέπεια, το μυαλό μας είναι προγραμματισμένο κι εκπαιδευμένο να κατηγοριοποιεί τις πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον του για να μπορεί ευκολότερα και πιο αποτελεσματικά να οδηγείται σε αποφάσεις. Η κατηγοριοποίηση αυτή λειτουργεί ως πυξίδα προς πάσα κατεύθυνση. Για να εξελιχθεί όμως μια προκατάληψη σε ρατσιστική συμπεριφορά, τέσσερις παράμετροι χρειάζεται να είναι παρούσες: α) το αρνητικό πρόσημο που συνοδεύει τις αντιδράσεις ενός ανθρώπου και δημιουργεί συγκρουσιακά προβλήματα με το περιβάλλον του β) η υποκειμενικότητα μιας άποψης/θέσης γ) η οργανωμένη της δομή μέσα στο σύστημα του ανθρώπου που τη φέρει δ) το ότι ως θέση τοποθετείται περισσότερο απέναντι σε ομάδες και ομαδικά χαρακτηριστικά και λιγότερο σε φυσικά πρόσωπα και προσωπικά στοιχεία· π.χ. η εθνικότητα ή οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ξεσηκώνουν μεγαλύτερη αντίδραση από τις επιλογές και τα γούστα μας σε καθημερινό επίπεδο. Με άλλα λόγια, ο ρατσισμός δεν είναι απλώς μια ιδέα αλλά μια εκδήλωση συμπεριφοράς αρνητικού χαρακτήρα, μια εκδήλωση μίσους. Η συμπεριφορά αυτή είναι υποκειμενική και βαθιά ριζωμένη μέσα στον άνθρωπο – έχει να κάνει με ολόκληρο το φάσμα της προσωπικότητάς του και επηρεάζει ολόκληρο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τη ζωή και τους άλλους. Ο ρατσιστής στρέφεται εναντίον μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων και πιστεύει αμετάκλητα ότι έχει δίκιο να φέρεται ανάλογα, αφού προστατεύει τη δικιά του ομάδα από μια ορατή ή μη, άμεση ή έμμεση εισβολή. Μιλάει πάντα με νούμερα και δεν αναγνωρίζει εξαιρέσεις. Απευθύνεται στην ομαδική ταυτότητα των ανθρώπων και αγνοεί τα ξεχωριστά στοιχεία της προσωπικότητας του άλλου. Η αποστροφή του δεν είναι αναγκαστικά κατάλοιπο μιας αρνητικής εμπειρίας που είχε με κάποιο μέλος ομάδας, αλλά αποτελεί στάση ζωής.

Σχετικά με τη γέννηση του ρατσισμού, η ψυχοδυναμική θεωρία μιλάει για εσωτερικές συγκρούσεις οι οποίες αφορούν στην ανατροφή και το μεγάλωμα του παιδιού και συνδέονται με θυμό και αγανάκτηση. Για παράδειγμα, οι αυταρχικοί γονείς απαντούν στις ανάγκες των παιδιών τους με αυστηρότητα ενώ εναντιώνονται στις προσπάθειές τους για αυτονόμηση χρησιμοποιώντας καταχρηστικές συμπεριφορές που ξυπνούν την επιθετικότητα στα παιδιά. Αυτά με τη σειρά τους, κυριευμένα από άγχος και τύψεις για τα συναισθήματά τους, καλλιεργούν μίσος ενάντια στους γονείς ή ενάντια σε άλλες μορφές αυταρχικής εξουσίας. Από την άλλη μεριά, ταυτίζονται με τους δυνάστες γονείς σε σημείο που να στρέφουν το μίσος τους σε πιο αδύναμα πλάσματα, σε μειονότητες, στους άλλους. Από το ρόλο του θύματος περνούν κάποτε στο ρόλο του θύτη, μια διαδικασία που τους επιτρέπει να μετριάσουν το φόβο της τιμωρίας που βίωσαν τα ίδια. Η επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών αποκρυσταλλώνει το υλικό από το οποίο είναι πλασμένο το υπερεγώ*: απόψεις, αντιδράσεις και ξεσπάσματα των αυταρχικών γονιών οικειοποιούνται από τα παιδιά τους. Πρόκειται για έναν μηχανισμό άμυνας κατά τον Freud κατά της παρενόχλησης από τον

έξω κόσμο. Η προκατάληψη, ως εκ τούτου, αντανακλά τον ψυχικό μας κόσμο, είναι μια εσωτερική κατάσταση.

Εξάλλου, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα έλλειψης ικανών προτύπων, όπως συχνά συμβαίνει στα παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε οικοτροφεία. Η στέρηση θετικών εμπειριών στα πρώτα χρόνια ζωής και η μικρότερη έκθεση σε ερεθίσματα που θα αποθάρρυναν το σχηματισμό στερεότυπων κατηγοριών, μπορεί να επιφέρουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα του κόσμου που «τα απομόνωσε».

Ενώ όμως ο ρατσισμός ως συμπεριφορά εξαπλώνεται ραγδαία και καταντάει «κολλητική», από την άλλη μεριά, ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και η αποδοχή της διαφορετικότητας ως αρετές, σταδιακά παύουν να διδάσκονται από την οικογένεια, το σχολείο και την κοινότητα, εκείνους δηλαδή τους θεσμούς που είναι υπεύθυνοι για την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Πρόκειται για φαύλο κύκλο: Το 1997, οι ερευνητές της κοινωνικής συμπεριφοράς του ατόμου Lepore και Brown έγραφαν ότι ο ρατσισμός δεν είναι μια κακιά συνήθεια που πρέπει να διακοπεί, αλλά αποτελεί ένα σύνολο αντιδράσεων ήδη χτισμένων πάνω σε κάποιο ρήγμα της προσωπικότητας, πατάει πάνω στα δικά μας κενά, τις δικές μας παραλείψεις κι απουσίες.

Δέσποινα Λημνιωτάκη (διασκευασμένο κείμενο), «Το Αντικλείδι»

Λεξιλόγιο

Υπερεγώ: περιλαμβάνει ό,τι κοινώς ονομάζουμε συνείδηση, δηλαδή ένα σύστημα απαγορεύσεων, επικρίσεων, αναστολών και μια σειρά αξιών και ιδανικών που αποτελούν το ιδεώδες τού συγκεκριμένου προσώπου· αντιπροσωπεύει την εσωτερίκευση από το άτομο των αρχών των γονέων του και άλλων προτύπων συμπεριφοράς του περιβάλλοντος

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου (100-120 λέξεις)

Μ.25

Β.1 «Συχνά, η προσπάθεια που κάνει κάποιος προκειμένου να προστατέψει τα κεκτημένα του από πραγματικούς ή φανταστικούς εξωτερικούς εχθρούς, αγγίζει τα όρια του μίσους και της ξενοφοβίας». Να σχολιάσετε την άποψη της συγγραφέα σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Μ.10

Β.2 Να δώσετε έναν τίτλο χωρίς σχόλιο κι έναν τίτλο με σχόλιο στο κείμενο. Μ.4

Β.3 Να καταγράψετε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου.

Μ.6

Β.4 «Η επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών αποκρυσταλλώνει το υλικό από το οποίο είναι πλασμένο το υπερεγώ»

«Η προκατάληψη, ως εκ τούτου, αντανακλά τον ψυχικό μας κόσμο» (τέταρτη παράγραφος).

Να αναγνωρίσετε τη σύνταξη και να τη μετατρέψετε στην αντίθετή της.

Μ.4

Β.5 Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης παραγράφου και μεταξύ της τέταρτης και της πέμπτης παραγράφου;

Μ.2

Β.6 Να δικαιολογήσετε τη χρήση του ερωτηματικού (δεύτερη παράγραφος) και των εισαγωγικών (έκτη παράγραφος) στο κείμενο.

Μ.4

Β.7 Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: προστατέψει, κατηγοριοποιεί, τύψεις, αποθάρρυναν, αντανακλά.

Μ.5

Γ. Σε ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας με θέμα «Ρατσισμός και σύγχρονη κοινωνία» να παρουσιάσετε σε μια ομιλία σας (500 περίπου λέξεων) τους παράγοντες που οδηγούν στο ρατσισμό. Στη συνέχεια να εντοπίσετε τις συνέπειες του ρατσισμού για τα άτομα που τον υφίστανται και για την κοινωνία. Μ.40

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Φροντιστήριο Φάσμα)

Α. Η αρθρογράφος προσεγγίζει αιτιακά το φαινόμενο του ρατσισμού. Αρχικά, θεωρεί ότι οι σύγχρονες κοινωνίες εξακολουθούν να μην είναι δεκτικές στο διαφορετικό και να εκπέμπουν μίσος και φόβο. Οι προκαταλήψεις θεωρούνται βασική αιτία, η οποία προκύπτει από την ανάγκη κατηγοριοποίησης αντιλήψεων για ομάδες και ομαδικά χαρακτηριστικά διαφορετικά εκείνων που έχει ενστερνιστεί το άτομο, επειδή έτσι θεωρεί ότι προασπίζεται τη δική του ταυτότητα και ομάδα.

Παράλληλα, η ψυχοδυναμική θεωρία συσχετίζει το ρατσισμό με την ανατροφή νεαρών ατόμων από αυταρχικούς γονείς, την εσωτερίκευση προκαταλήψεων και την ανάπτυξη επιθετικών συμπεριφορών αλλά και μίσους προς τους πιο αδύναμους. Στις προκαταλήψεις συμβάλλει και η έλλειψη άξιων προτύπων και η στέρηση θετικών εμπειριών σε νεαρή ηλικία. Καταληκτικά, η αρθρογράφος διαπιστώνει τη μειωμένη καλλιέργεια των ανθρωπιστικών αρετών και της αποδοχής της διαφορετικότητας από τους φορείς κοινωνικοποίησης, σε αντίθεση με τον αυξανόμενο ρατσισμό.

Β1. Οι ρίζες του μίσους βρίσκονται στην άρνηση της ψυχικής μονάδας να δεχτεί αυτό που για την ίδια είναι ξένο. Το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργούνται οι όροι της εκδήλωσης αυτού του μίσους είναι η τάση των μικρών ή μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων να θεωρούν ότι οι θεσμοί, οι αξίες, οι κανόνες τους είναι καλύτεροι των άλλων ομάδων. Σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, με διαρκείς κρίσεις και καθημερινές δυσκολίες, δημιουργείται φόβος και το συναίσθημα της απειλής. Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για όποιον είναι διαφορετικός όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής. Απορρίπτοντας τον άλλον για το ένα ή το ένα άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία θέτει σε κίνηση μια δυναμική η οποία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου, χαρακτηρίζοντάς τον μη ανθρώπινο, και μισώντας τον. Η παρουσία των «άλλων», των διαφορετικών απειλεί την καθαρότητα μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία επομένως πρέπει και να προστατευτεί.

Β2. Τίτλος χωρίς σχόλιο: «Oι αιτίες του ρατσισμού» Τίτλος με σχόλιο: «Ρατσισμός, μια ολέθρια εκδήλωση μίσους»

Β3. Δύο τρόποι ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου είναι:

α. Αίτιο – αποτέλεσμα: «Οι προκαταλήψεις είναι ως ένα σημείο αναπόφευκτες – όλα ξεκινούν από την ακόλουθη διαπίστωση: τα γνωστικά μας συστήματα είναι περιορισμένης χωρητικότητας (αίτιο). Κατά συνέπεια, το μυαλό μας είναι προγραμματισμένο κι εκπαιδευμένο να κατηγοριοποιεί τις πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον του για να μπορεί ευκολότερα και πιο αποτελεσματικά να οδηγείται σε αποφάσεις (αποτέλεσμα)».

β. Παραδείγματα: «π.χ. η εθνικότητα ή οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ξεσηκώνουν μεγαλύτερη αντίδραση από τις επιλογές και τα γούστα μας σε καθημερινό επίπεδο».

Β4. α.«Η επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών αποκρυσταλλώνει το υλικό από το οποίο είναι πλασμένο το υπερεγώ».

Μετατροπή: To υλικό από το οποίο είναι πλασμένο το υπερεγώ αποκρυσταλλώνεται από την επανάληψη τέτοιων συμπεριφορών.

β. «Η προκατάληψη, ως εκ τούτου, αντανακλά τον ψυχικό μας κόσμο». Μετατροπή: Ο ψυχικός μας κόσμος αντανακλάται, ως εκ τούτου, από την προκατάληψη.

Β5. Η συνοχή μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης παραγράφου επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη «αν και», η οποία δηλώνει εναντίωση.

Η συνοχή μεταξύ της τέταρτης και της πέμπτης παραγράφου επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη «εξάλλου», η οποία δηλώνει προσθήκη.

Β6. Το ερωτηματικό στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου χρησιμοποιείται από τη συγγραφέα για να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον του δέκτη, να τον προβληματίσει και να τον ευαισθητοποιήσει. Επίσης, τον προϊδεάζει για τα θέματα που θα εξετάσει στη συνέχεια. Στην έκτη παράγραφο του κειμένου η χρήση εισαγωγικών δηλώνει μεταφορά.

Η χρήση των παραπάνω σημείων στίξης καθιστά το κείμενο πιο άμεσο, κατανοητό και προσιτό στο αναγνωστικό κοινό, επομένως και πιο πειστικό.

Β7.

Προστατέψει = προφυλάξει, προασπίσει

Κατηγοριοποιεί= ταξινομεί

Τύψεις = ενοχές

Αποθάρρυναν = αποκαρδίωναν, απογοήτευαν

Αντανακλά= αντικατοπτρίζει

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Προσφώνηση - εισαγωγή:

Κυρίες και κύριοι,

με την παρούσα ομιλία δράττομαι της ευκαιρίας να συμβάλλω στον προβληματισμό που αναπτύσσεται για ένα ιδιαίτερα οξύ κοινωνικό φαινόμενο που αναζωπυρώνεται στις μέρες μας, το φαινόμενο του ρατσισμού.

Πρόλογος

Ως ρατσισμός προσδιορίζεται η κοινωνική ή πολιτική πρακτική διακρίσεων, που βασίζεται στο δόγμα της ανωτερότητας μιας φυλής, εθνικής ή κοινωνικής ομάδας και στην καλλιεργημένη αντίληψη των μελών της ότι οφείλουν να περιφρουρήσουν την αμιγή σύσταση, την καθαρότητα της ομάδας τους, καθώς και τον κυριαρχικό τους ρόλο έναντι των υπολοίπων φυλετικών, εθνικών, κοινωνικών ομάδων που θεωρούνται απ’ αυτό κατώτερες. Σε όλες τις εκδηλώσεις του – φυλετικός,

πολιτισμικός, κοινωνικός, θρησκευτικός – ο ρατσισμός εξακολουθεί να πλήττει την ανθρωπότητα και τις κοινωνίες ακόμη και των πιο εξελιγμένων εθνών. Η αναζήτηση των παραγόντων που τον προκαλούν είναι απαραίτητη για την κατανόηση του προβλήματος.

Α΄ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΟ ΡΑΤΣΙΣΜΟ

-Η διάθεση προβολής ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, το πάθος για εξουσία, κυριαρχία και το συμφέρον οδηγεί σε διακρίσεις σε βάρος άλλων, σε καταπίεση, περιθωριοποίηση και απομόνωσή τους. Η πίστη πως είναι κάτι ξεχωριστό, πως υπερέχουν, πως είναι ανώτεροι μπορεί να oδηγήσει σε ρατσιστικές συμπεριφορές. Από την άλλη, η ρατσιστική αρχή της ανωτερότητας έναντι των άλλων επιδρά ανακουφιστικά στην ψυχή ανθρώπων με συμπλέγματα κατωτερότητας που συγκαλύπτουν τη μειονεξία με την ψευδαίσθηση της υπεροχής τους.

-Η οικονομική κρίση, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, η όξυνση κοινωνικών προβλημάτων όπως η ανεργία και η εγκληματικότητα αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την ευδοκίμηση ρατσιστικών διαθέσεων. Η ευθύνη για τις σοβαρές δυσκολίες και την ανισότητα που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες μετατίθεται όχι σ’ αυτούς που πραγματικά τη φέρουν, αλλά σε κάποια άλλη κοινωνική ομάδα. Το πιο εύκολο «εξιλαστήριο θύμα» είναι οι μετανάστες και οι μειονότητες, οι οποίοι θεωρούνται υπεύθυνοι για τη βία, τη φτώχια, την ανεργία, τις αντικοινωνικές εκδηλώσεις.

-Ο εθνικισμός και η εθνικιστική προπαγάνδα, που επιβάλλει την αντίληψη πως το έθνος στο οποίο ανήκει κάποιος είναι ανώτερο όλων και πως οι άλλοι λαοί απειλούν να το «μολύνουν», απειλούν την καθαρότητά του, φυλετική και πολιτιστική και, άρα, πρέπει να εξολοθρευτούν, παραπλανούν τους πολίτες και τους στρέφουν εναντίον των εθνικών μειονοτήτων και των μεταναστών.

-Στερεότυπα, προκαταλήψεις που γίνονται αποδεκτά στα διάφορα στάδια κοινωνικοποίησης

Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ανατραφεί μέσα σε ρατσιστικό κλίμα, άνθρωποι που έχουν πιστέψει ότι οι μειονότητες, οι αλλοδαποί, οι αλλόθρησκοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες μόνο προβλήματα μπορεί να επιφέρουν στην κοινωνία τους. Τις προκαταλήψεις αυτές συντηρούν και συχνά ενισχύουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

-Ο ρατσισμός γεννιέται και αναπαράγεται σε κοινωνίες χωρίς ανθρωπιστικά ιδεώδη και συλλογικά οράματα, σε κοινωνίες στις οποίες κυριαρχούν αξίες όπως ο εύκολος πλουτισμός, η ατομικιστική προβολή και επικράτηση, η ικανοποίηση της καταναλωτικής μανίας. Με τα παραπάνω συνδέεται η έλλειψη κατάλληλης αγωγής και ανθρωπιστικής παιδείας, που να προωθεί τη συναδέλφωση των ανθρώπων και των λαών και διδάσκει την ισότητα, την αξία της ειρήνης και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μεταβατική παράγραφος:

Διαπιστώνουμε, επομένως ότι τα αίτια που υποθάλπουν το ρατσισμό και τις εκδηλώσεις του είναι πολλά και σύνθετα. Πολλές, όμως και σοβαρές είναι οι επιπτώσεις της κοινωνικής αυτής μάστιγας, τόσο για τα άτομα που τον υφίστανται όσο και για την ευρύτερη κοινωνία.

Β’ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

-Παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ατομικές ελευθερίες, προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προσωπικότητα.

-Οδηγεί σε ψυχολογική καταρράκωση, σε φόβο, ανασφάλεια και απογοήτευση, αλλά και σε συναισθήματα μειονεξίας. Αποτελεί πηγή πόνου και δυστυχίας για τα θύματά του.

-Προκαλεί αδικίες και κοινωνικές ανισότητες (όπως: εργασιακή εκμετάλλευση, χαμηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο, κοινωνικό αποκλεισμό, περιθωριοποίηση).

-Σε περιβάλλον ρατσισμού στιγματίζεται η αντίθετη άποψη, προωθείται κλίμα μαζοποίησης και εμπεδώνεται η λογική της ομογενοποίησης, παρεμποδίζοντας την πνευματική και πολιτισμική πρόοδο της κοινωνίας.

-Καλλιεργεί πάθη, μίσος, φανατισμό, περιφρόνηση και οδηγεί στην ενεργό αντίδραση και την αντεκδίκηση από την πλευρά των αδικούμενων ομάδων. Έτσι, ναρκοθετείται η ομαλή κοινωνική συμβίωση.

-Υπονομεύει το κύρος των δημοκρατικών θεσμών, την αρχή της ισότητας και της δικαιοσύνης και προετοιμάζει το έδαφος για την επικράτηση αυταρχικών καθεστώτων.

-Εμποδίζει τη συνεργασία και τη φιλία και την αλληλεγγύη μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και των κρατών.

Επίλογος

Η αντιμετώπιση του ρατσισμού περνάει αρχικά μέσα από μια βαθιά ανθρωπιστική παιδεία, που θα διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, θα μεταλαμπαδεύσει ηθικές αξίες, θα κάνει τρόπο ζωής το διάλογο και την ανεκτικότητα. Παράλληλα, χρειαζόμαστε ενίσχυση της δημοκρατίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και των θεσμών πρόνοιας. Αλλά, πάνω από όλα χρειάζεται ατομική συνειδητοποίηση και ευαισθητοποίηση και αποδοχή του διαφορετικού.

Σας ευχαριστώ για την αμέριστη προσοχή σας.

 

Οι ρίζες του μίσους

Υπάρχουν δύο ψυχικές εκφράσεις του μίσους: Το μίσος για τον άλλο και το μίσος για τον εαυτό μας, το οποίο συχνά δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι και τα δυο έχουν κοινή ρίζα, την άρνηση της ψυχής να δεχθεί αυτό που για την ίδια είναι ξένο. Κατά τη διαδικασία κοινωνικοποίησης, οι δύο διαστάσεις του μίσους χαλιναγωγούνται σε σημαντικό βαθμό, τουλάχιστον όσον αφορά τις πιο δραματικές εκδηλώσεις τους. Εν μέρει αυτό επιτυγχάνεται μέσω των «εποικοδομητικών» κοινωνικών σκοπών, δηλαδή την εκμετάλλευση της φύσης και τον συναγωνισμό διαφόρων ειδών (τις «ειρηνικές» αγωνιστικές δραστηριότητες, όπως ο αθλητισμός, τον οικονομικό ή πολιτικό ανταγωνισμό κτλ). Όλες αυτές οι διέξοδοι κατευθύνουν ένα μέρος του μίσους και της «διαθέσιμης» καταστροφικής ενέργειας, αλλά όχι το σύνολο τους.

Το κομμάτι του μίσους και της καταστροφικότητας που απομένει φυλάσσεται σε μία δεξαμενή έτοιμη να μετατραπεί σε καταστροφικές δραστηριότητες, σχηματοποιημένες και θεσμοθετημένες, που στρέφονται εναντίον άλλων ομάδων - δηλαδή να μετατραπεί σε πόλεμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι το ψυχικό μίσος είναι η «αιτία» του πολέμου. Αλλά το μίσος είναι, αναμφίβολα, ένας όρος, όχι μόνο απαραίτητος αλλά και ουσιαστικός, του πόλεμου. Το μίσος καθορίζει τον πόλεμο και εκφράζεται μέσω αυτού. Και όταν η δεξαμενή του μίσους δεν βρίσκει διέξοδο στον πόλεμο, εκδηλώνεται υπόκωφα με τη μορφή της περιφρόνησης, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού.

Οι καταστροφικές τάσεις των ατόμων συνάδουν απόλυτα με την ανάγκη μίας κοινωνίας να ενδυναμώνει τη θέση των νόμων, των αξιών και των κανόνων της, ως μοναδικά στην τελειότητα τους και ως τα μόνα αληθινά, ενώ οι νόμοι, τα «πιστεύω» και τα έθιμα των άλλων είναι κατώτερα, λανθασμένα, άσχημα, αηδιαστικά, φριχτά. Τα χαρακτηριστικά αυτά παρατηρούνται με μεγαλύτερη ένταση στις εντελώς κλειστές κοινωνίες: στις αρχαϊκές ή παραδοσιακές αλλά ακόμη περισσότερο στις σύγχρονες απολυταρχικές. Η κύρια απάτη είναι πάντα: Οι κανόνες μας είναι το καλό, το καλό είναι οι κανόνες μας, οι κανόνες μας δεν είναι ίδιοι με τους δικούς τους άρα οι κανόνες τους δεν είναι καλοί.

Πάντα φαινόταν σχεδόν αδύνατο οι ανθρώπινες ομάδες να αντιμετωπίζουν το διαφορετικό ως ακριβώς αυτό: Απλώς διαφορετικό. Επίσης, ήταν σχεδόν αδύνατο να αντιμετωπίζουν τους θεσμούς των άλλων ως ούτε κατώτερους ούτε ανώτερους αλλά απλώς ως διαφορετικούς. Η συνάντηση μίας κοινωνίας με άλλες συνήθως ανοίγει τον δρόμο για τρεις πιθανές εκτιμήσεις: ή οι άλλοι είναι ανώτεροι από εμάς ή είναι ίσοι ή είναι κατώτεροι. Συχνά υπερισχύει η τρίτη πιθανότητα: οι άλλοι είναι κατώτεροι. Αυτό βεβαίως αποκλείει την πιθανότητα οι άλλοι να είναι ίσοι με εμάς, με την έννοια ότι οι θεσμοί τους απλώς δεν συγκρίνονται με τους δικούς μας. Ακόμη και στην περίπτωση «μη θρησκευτικών» πολιτισμών, μία τέτοια παραδοχή θα δημιουργούσε αναπάντητα ερωτηματικά στο καθαρώς θεωρητικό επίπεδο: πώς αντιμετωπίζει κανείς κοινωνίες που δεν αναγνωρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιβάλλουν στους πολίτες τους σκληρές ποινές ή έχουν απαράδεκτα έθιμα;

Ο δρόμος προς την αναγνώριση του διαφορετικού αρχίζει στο ίδιο σημείο και έχει τα ίδια κίνητρα με την αμφισβήτηση των δεδομένων θεσμών της κοινωνίας, την απελευθέρωση των σκέψεων και των πράξεων, εν ολίγοις τη γέννηση της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας. Εδώ μπαίνει κανείς σε πειρασμό να πει ότι το άνοιγμα της σκέψης και ο μερικός και σχετικός εκδημοκρατισμός των πολιτικών καθεστώτων της Δύσης συνοδεύτηκαν από την παρακμή της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την ιδέα χωρίς να θέσουμε ισχυρούς περιορισμούς. Αρκεί να σκεφτούμε με πόσο ακραία επιθετικότητα επανεμφανίστηκε ο εθνικισμός, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός τον 20ό αιώνα σε χώρες «ανεπτυγμένες» και «δημοκρατικές».

Η αυτονομία, δηλαδή η πλήρης δημοκρατία, και η αποδοχή του άλλου δεν αποτελούν φυσική ανθρώπινη κλίση. Αμφότερες συναντούν τεράστια εμπόδια. Γνωρίζουμε άλλωστε από την ιστορία ότι ο αγώνας για τη δημοκρατία είχε μέχρι σήμερα οριακά μεγαλύτερη επιτυχία από τον αγώνα κατά της ξενοφοβίας και του ρατσισμού.

Κ. Καστοριάδης, Οι ρίζες του μίσους, εφ. Βήμα, 24.1.1999 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

(μονάδες 20)

Β1. Με ποιους τρόπους εκτονώνεται, σύμφωνα τον συγγραφέα, το μίσος προς το διαφορετικό, όταν δεν εκδηλώνεται με επιθετικότητα και πόλεμο; (60 – 80 λέξεις)

(μονάδες 10)

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για τη δεύτερη παράγραφο (Το κομμάτι … ρατσισμού) του κειμένου.

(μονάδες 2)

Β2α Να γράψετε τα δομικά μέρη της πρώτης παραγράφου (Υπάρχουν …. σύνολό τους.) του κειμένου.

(μονάδες 3)

Β2β.Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Πάντα … έθιμα.) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(μονάδες 5)

Β2γ.. Να επισημάνετε δύο λέξεις/φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η νοηματική συνοχή στην τέταρτη παράγραφο (Πάντα… έθιμα) του κειμένου. Ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν αντίστοιχα οι λέξεις/φράσεις που εντοπίσατε;

 (μονάδες 3)

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: χαλιναγωγούνται, αναμφίβολα, εντελώς, σκληρές, τεράστια.

(μονάδες 5)

Γ1.β. Να προσδιορίσετε αν η λέξη δρόμος (δηλώνεται και στο κείμενο με υπογράμμιση). χρησιμοποιείται με κυριολεκτική/δηλωτική ή μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία.

(μονάδες 2)

Δ.  Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν πολλά ευρωπαϊκά κράτη είναι η αυξανόμενη απήχηση της ρατσιστικής ιδεολογίας. Σε ποιες αιτίες πιστεύετε ότι οφείλεται το φαινόμενο αυτό; Τι νομίζετε ότι μπορούν να κάνουν οι νέοι για την αντιμετώπισή του; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σε ένα κείμενο 400- 500 λέξεων που θα αποτελέσει την εισήγησή σας σε μια σχολική εκδήλωση με θέμα τον ρατσισμό.

(μονάδες 50)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Φροντιστήρια Πουκαμισάς)

Α. Θεματική περίοδος: Το κείμενο αναφέρεται στην άρνηση του ατόμου να αποδεχτεί το διαφορετικό.

1η παράγραφος: Το μίσος πηγάζει από την απόρριψη του διαφορετικού. Εν τούτοις, το άτομο μέσα από τη γόνιμη κοινωνικοποίηση μπορεί να τιθασεύσει μερικώς το παραπάνω συναίσθημα.

2η παράγραφος: Αρχικά, τα κατάλοιπα μίσους διοχετεύονται σε πολεμικές ενέργειες και εν συνεχεία σε ρατσιστικές εκδηλώσεις.

3η παράγραφος: Οι σύγχρονες απολυταρχικές κοινωνίες υποτιμούν τον πολιτισμό των αλλοεθνών στηριζόμενες στην αντίληψη ότι οι δικοί τους νόμοι είναι τέλειοι επομένως και ανώτεροι.

4η παράγραφος: Ο συντάκτης προβληματίζεται για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους άλλους οι αντιδημοκρατικές κοινωνίες.

5η παράγραφος: Ο αγώνας για την αποδοχή του διαφορετικού συμπορεύεται με την γέννηση των δυτικών ιδεωδών τα οποία οδήγησαν στον μερικό περιορισμό της ξενοφοβίας. Ωστόσο, σήμερα παρατηρείται αναζωπύρωση του εθνικισμού.

6η παράγραφος: Διαχρονικά αποδεικνύεται ότι η δημοκρατία δεν είναι εγγενές ανθρώπινο χαρακτηριστικό.

Β1. Σύμφωνα με το συγγραφέα το μίσος απέναντι στο διαφορετικό εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους. Συγκεκριμένα, όταν το παραπάνω αρνητικό συναίσθημα δε διοχετεύεται σε επιθετικές συμπεριφορές και πολεμικές ενέργειες , βρίσκει διέξοδο στο ρατσισμό. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα αντιμετωπίζουν τη διαφορετικότητα με περιφρόνηση, υποτίμηση, σύμπλεγμα ανωτερότητας στηριζόμενα στην πεποίθηση ότι τα δικά τους χαρακτηριστικά είναι καλύτερα. Ο ρατσισμός συχνά μπορεί να πάρει τη μορφή λεκτικής ή σωματικής επίθεσης. Συμπερασματικά, η καταστροφική τάση των ατόμων οδηγεί στην έξαρση της βίας.

Β2. Τα κατάλοιπα μίσους διοχετεύονται σε πολεμικές και ρατσιστικές εκδηλώσεις.

Β2α. Θεματική περίοδος: Υπάρχουν ………………..ως τέτοιο.

Λεπτομέρειες: Αλλά πρέπει ………………..η πολιτικό ανταγωνισμό κτλ.)

Κατακλείδα: Όλες αυτές………………… το σύνολο τους.

Β2β. Η τέταρτη παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων και συγκεκριμένα με αιτιολόγηση και διαίρεση. Αιτιολόγηση εντοπίζεται στο σημείο που ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επιχειρήματα για να αποδείξει τη θέση του ότι οι ανθρώπινες ομάδες δεν αντιμετωπίζουν τις άλλες ως διαφορετικές:<< Πάντα………. ως διαφορετικούς>>. Επίσης αιτιολόγηση υπάρχει και στο σημείο<< Αυτό βέβαια…………. έθιμα>>. Αναφορικά με τη διαίρεση βρίσκεται στο σημείο<< Η συνάντηση ………. κατώτεροι>>, αφού ο συντάκτης διαιρεί τις πιθανές εκτιμήσεις των κοινωνιών για τις άλλες κοινωνίες.

Β2γ.Η νοηματική συνοχή στην τέταρτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τις λέξεις:

- Επίσης

- βεβαίως

- προσθήκη

- επιβεβαίωση

Γ1α. – τιθασεύονται

- σίγουρα

- τελείως

- αυστηρές

- μεγάλα

Γ1β. Η λέξη δρόμος χρησιμοποιείται με μεταφορική/ συνυποδηλωτική σημασία.