Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΡΙΤΙΚΗ

(Κριτήρια αξιολόγησης)

Κριτική που έγινες... δίκοπο μαχαίρι

Η κριτική είναι πάντα μια πράξη σύγκρισης με κάτι που ασπαζόμαστε ως σωστό, καλό, δίκαιο, ωραίο. Αξιολογώντας και συγκρίνοντας αναγνωρίζουμε ποιοι είμαστε και ποιοι είναι οι άλλοι, σε τι μοιάζουμε και σε τι διαφέρουμε. Πρόκειται για μια πράξη κοινωνική, αναγκαία και φυσική, χωρίς την οποία δε θα μπορούσαμε να τοποθετηθούμε στον κόσμο. Αν τα ζώα έχουν ανάγκη από το ένστικτό τους για να διακρίνουν τους κινδύνους, αλλά και τις ωφέλιμες γι’ αυτά καταστάσεις, οι άνθρωποι χρειάζονται επιπλέον ένα (κοινωνικό) σύστημα αξιολόγησης, για να προσανατολίζονται στις σχέσεις τους.

Έως εδώ καλά. Όμως η κριτική που ασκούμε στους άλλους τις περισσότερες φορές δε δηλώνει απλώς μια θέση, μια αντίθεση ή μια άποψη. Σπάνια αρκούμαστε στο να εκφράσουμε μόνο την ευαρέσκεια ή απαρέσκειά μας, τη συμφωνία ή διαφωνία μας. Αντίθετα, δαιμονοποιούμε¹ και καταδικάζουμε, συχνά χωρίς καν να το συνειδητοποιούμε.

Βασισμένοι σε μια λογική μαύρου-άσπρου παίρνουμε ω δεδομένο ότι βρισκόμαστε στην «καλή και σωστή» πλευρά σε αντίθεση με το ή τον κρινόμενο που βρίσκεται στην απέναντι, την «κακή και λανθασμένη». Πολλές φορές μια τέτοια κριτική δεν απέχει πολύ από την προσβολή και την απόρριψη. Ακόμη πιο δύσκολα γίνονται τα πράγματα, όταν σχολιάζουμε προσωπικά χαρακτηριστικά, συναισθήματα και ιδιαιτερότητες του άλλου. Διαπιστώνουμε στον άνθρωπο που βρίσκεται απέναντί μας πράγματα που μας προκαλούν σύγχυση, ντροπή, δυσφορία, είτε γιατί διαφέρουν πολύ από εμάς είτε γιατί ασυνείδητα μας θυμίζουν πολύ κάτι από τον εαυτό μας και μας φέρνουν σε κατάσταση άμυνας. Και η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση!

Σαν να μην έφτανε η έμφυτη, αλλά και η από τη διαπαιδαγώγησή μας επίκτητη τάση για κριτική, υφιστάμεθα τελευταία και έναν καταιγισμό από δεκάδες εκπομπές στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο, στις οποίες συμμετέχοντες και θεατές κρίνουν με μανία. Εκπομπές με καλεσμένους για φαγητό στις οποίες ο ένας κρίνει τον άλλον, εκπομπές «ταλέντων» που περιμένουν να κριθούν από εμάς, ακόμη και εκπομπές με ζευγάρια στις οποίες ανταλλάσσονται αμοιβαίες κρίσεις μπροστά σε χιλιάδες τηλεθεατές. Σε μια εποχή στην οποία όλοι εμφανίζονται υπέρμαχοι του αλληλοσεβασμού, της ανεκτικότητας και τάσσονται κατά των προκαταλήψεων, η ανώνυμη και χωρίς λόγο και πραγματικό αντικείμενο κριτική έχει γίνει καθημερινή συνήθεια. Ο λόγος της επιτυχίας των εκπομπών αυτών; Μάλλον η ανάγκη να αισθανθούμε βολεμένοι στον καναπέ μας, επειδή εμείς βρισκόμαστε στη «σωστή πλευρά» και είμαστε στο απυρόβλητο.

Γίνεται, ωστόσο, να σταματήσουμε την κριτική; Όχι, γιατί είναι στοιχείο της κοινωνικής μας ταυτότητας, συνήθεια, βίωμα. Ούτε θα ωφελούσε να γίνουμε ουδέτεροι, να μην αξιολογούμε και να μην κρίνουμε τίποτα. Κι ακόμη, γιατί η κριτική, όταν γίνεται με ειλικρίνεια, ενδιαφέρον και φροντίδα για τον άλλον, είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας, ιδιαίτερα αυτές με τους πολύ δικούς μας ανθρώπους. Για να συμβεί, όμως, αυτό, πρέπει η κριτική μας να γίνει αποδεκτή από τον άλλο. Απαραίτητες προϋποθέσεις γι’ αυτό είναι:

Να εκφράζουμε την κριτική όχι ως ετυμηγορία ή ως ξέσπασμα θυμού και παραπόνων, αλλά ως θέμα προς συζήτηση στο οποίο δεν είμαστε κριτές αφ’ υψηλού, αλλά προβληματισμένοι για κάτι που μας ενοχλεί και αφορά και τους δύο, κριτή και κρινόμενο, εξίσου. Οι προσωπικές σχέσεις δεν είναι δικαστήριο, στο οποίο ο ένας κρίνεται και ο άλλος καταδικάζει, αλλά συμμαχία με στόχο το καλό της σχέσης. Στην κριτική ο καθένας ανταποκρίνεται καλύτερα, όταν αισθάνεται ότι έχει την ελευθερία να δράσει, να αλλάξει κάτι με δική του πρωτοβουλία και με τον δικό του τρόπο και όχι γιατί κάποιος το απαιτεί και τον υποχρεώνει. Και το βασικότερο, η κριτική βρίσκει πρόσφορο έδαφος, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι τους αγαπούν, τους  σέβονται και τους αποδέχονται. Διαφορετικά, εκλαμβάνεται ως απειλή και απορρίπτεται κατευθείαν.

Λ. Βογιατζή, Κριτική που έγινες... δίκοπο μαχαίρι. www.vita.gr (διασκευή).

¹ δαιμονοποιούμε : αποδίδουμε σε κάποιον ή κάτι απόλυτα αρνητικές ιδιότητες

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

(μονάδες 20)

B1. Ποιες είναι, σύμφωνα με την αρθρογράφο, οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την άσκηση κριτικής; Να συνθέσετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

B2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.                                                                                                                       (μονάδες 5)

Β3. Να γράψετε μία αντώνυμη λέξη για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: ωφέλιμες, απέχει, ασυνείδητα, υπέρμαχοι, αποδέχονται.

(μονάδες 5)

Γ1. «Όμως η κριτική που ασκούμε στους άλλους τις περισσότερες φορές δε δηλώνει απλώς μια θέση, μια αντίθεση ή μια άποψη»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου η αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε είτε στην κατηγορία των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που αποκτά η πρόταση από τα συμφραζόμενα.

(μονάδες 2)

Γ2. Να γράψετε μία περίοδο λόγου 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τη λέξη απέχει (επισημαίνεται και στο κείμενο με υπογράμμιση) με την κυριολεκτική/δηλωτική της σημασία.

                                                                  (μονάδες 3)

Δ «Δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία, όταν ο άνθρωπος ζει στην άγνοια και στην πλάνη, όταν δεν είναι σε θέση να κατανοήσει και να εξηγήσει τα φαινόμενα και τα γεγονότα που διαμόρφωναν τη ζωή του. Παρόμοια δεν μπορεί να υπάρξει αλήθεια, αν δεν υπάρχει ελευθερία σκέψης, διάδοσης ιδεών και γνώσεων». Σ’ ένα αποδεικτικό δοκίμιο (400-500 λέξεων) που θα αποστείλετε στη Βουλή των Εφήβων να αναφέρετε τους τρόπους και τα μέσα με τα οποία η σχολική διδακτική πράξη και πρακτική πρέπει να προάγει την ελεύθερη σκέψη και να καλλιεργεί την κριτική ικανότητα των μαθητών.

(μονάδες 50)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α.

Θέμα:

Η άσκηση κριτικής.

Σημαντικές λεπτομέρειες:

 Η κριτική αποτελεί ένα σύστημα αξιολόγησης που συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου.

 Η κριτική πολύ συχνά δεν εκφράζει μια θέση αλλά κατακρίνει και απορρίπτει τον συνάνθρωπο.

 Στη σύγχρονη εποχή η άσκηση κριτικής προβάλλεται έντονα μέσω των τηλεοπτικών και διαδικτυακών εκπομπών.

 Η άσκηση κριτικής αποτελεί έμφυτη τάση του ανθρώπου και όταν ασκείται με καλές προθέσεις συμβάλλει στη βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων.

 Η κριτική γίνεται αποδεκτή από τον κρινόμενο όταν ασκείται με σεβασμό και αφήνει σε αυτόν την πρωτοβουλία για αλλαγή.

Β.

Β1.

Σύμφωνα με την αρθρογράφο, για να ασκείται η κριτική με ορθό τρόπο πρέπει να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Καταρχάς, είναι απαραίτητο η κριτική να αντιμετωπίζεται ως θέμα προς συζήτηση και προβληματισμού μεταξύ του κριτή και του κρινόμενου. Ο κριτής δεν πρέπει μέσα από τα σχόλιά του να εκφράζει το θυμό του ή να καταδικάζει τον συνάνθρωπό του υποχρεώνοντάς τον να αλλάξει. Απεναντίας, η άσκηση κριτικής θα πρέπει να γίνεται μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής, σεβασμού και αγάπης γιατί μόνο σε αυτήν την περίπτωση ο κρινόμενος μπορεί να αποδεχτεί την κριτική και αισθάνεται ελεύθερος να αλλάξει.

Β2.

Η πρώτη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με ορισμό. Η συγγραφέας επιχειρεί να ορίσει την έννοια «κριτική» (ορισθέα έννοια). Σύμφωνα με τον αναλυτικό ορισμό της, κριτική είναι μια πράξη σύγκρισης (ευρύτερο γένος) με κάτι που ασπαζόμαστε ως σωστό, καλό, δίκαιο, ωραίο (ειδοποιός διαφορά). Μάλιστα, για να φανεί καλύτερα το περιοχόμενο της κριτικής αναλύει περαιτέρω τον ορισμό αυτό «Αξιολογώντας και συγκρίνοντας … τοποθετηθούμε στον κόσμο». Η προσπάθεια ορισμού καθίσταται σαφής μέσα από λέξεις και φράσεις όπως «είναι», «πρόκειται».

Γ.

Γ1.

Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται το φαινόμενο της κατάχρησης της κριτικής. Το ανταγωνιστικό πνεύμα οδηγεί τον άνθρωπο στο να καταδικάζει τον συνάνθρωπό του. Η επίκτητη τάση του για άσκηση κριτικής διαμορφώνεται τόσο μέσα από το τεχνοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα όσο και μέσω των ΜΜΕ, καθώς ο άνθρωπος δέχεται έναν καταιγισμό εκπομπών οι οποίες στόχο τους έχουν να εκφράσουν την ευαρέσκειά τους για κάποιους ανθρώπους ή συνηθέστερα να κρίνουν τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά.

Γ2.

Ο Δημήτρης είναι ο μόνος από την ομάδα του που εργάζεται σκληρά, γι’αυτό ένιωσε να χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του όταν ανακοινώθηκε ότι η προαγωγή θα δινόταν σε

έναν συνάδελφό του.

ΘΕΜΑΤΑ 2

B1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με την αρθρογράφο, η κριτική που ασκούμε στους άλλους δεν εκφράζει απλώς μία άποψη, αλλά παίρνει συνήθως τη μορφή καταδίκης και απόρριψης; Να συνθέσετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις).

B2α. Να εντοπίσετε δύο διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην τέταρτη παράγραφο (Γίνεται… είναι) του κειμένου.

Β2β. Ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν οι λέξεις/φράσεις που εντοπίσατε;

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: σύστημα αξιολόγησης, απαρέσκεια, σχολιάζουμε, δυσφορία, υπέρμαχοι (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο κ.λπ.).

Γ2. Να γράψετε μία περίοδο λόγου 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τη λέξη απέχει (επισημαίνεται και στο κείμενο με υπογράμμιση) με την κυριολεκτική/δηλωτική της σημασία.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Β1.

Σύμφωνα με την αρθρογράφο, η κριτική που ασκεί ο άνθρωπος στους άλλους δεν εκφράζει απλώς μια άποψη αλλά παίρνει συνήθως τη μορφή καταδίκης και απόρριψης. Αυτό συμβαίνει γιατί ο άνθρωπος έχει την τάση να θεωρεί πως πάντα γνωρίζει το σωστό και πως ο κρινόμενος έχει εκ προοιμίου λανθασμένη αντίληψη και στάση. Έτσι, παίρνει το ρόλο δικαστή και πολύ συχνά προσβάλλει και απορρίπτει τον συνάνθρωπό του. Επίσης, αρκετές φορές ασκεί κριτική σε ιδιαιτερότητες που έχει ο κρινόμενος, απορρίπτοντας τη διαφορετικότητά του και υιοθετώντας στάση επίθεσης απέναντί του.

Β2α.

Δύο διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου είναι οι εξής: «ωστόσο», «Κι ακόμη».

Β2β.

Η λέξη «ωστόσο» εκφράζει αντίθεση-εναντίωση, ενώ η λέξη «Κι ακόμη» εκφράζει προσθήκη.

Γ.

Γ1.

σύστημα αξιολόγησης: Στα σχολεία θα πρέπει να υπάρχει ένα σύστημα αξιολόγησης που δεν θα στιγματίζει τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες.

απαρέσκεια: Ήταν έκδηλη στο πρόσωπό του η απαρέσκεια για όσα συνέβαιναν.

σχολιάζουμε: Η τελευταία ταινία του Κ.Π σχολιάστηκε θετικά από τους κριτικούς.

δυσφορία: Η ξαφνική αύξηση των τιμών προκάλεσε τη ζωηρή δυσφορία των καταναλωτών.

υπέρμαχοι: Ο πολιτικός αυτός έχει μείνει στην ιστορία ως υπέρμαχος των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.

Γ2.

Το χωριό μας, στο οποίο πηγαίνουμε κάθε καλοκαίρι, απέχει από την πόλη 15 χλμ, οπότε είναι απαραίτητο να έχουμε μαζί μας αυτοκίνητο για να μπορούμε να εξυπηρετούμαστε.

Κριτική και δημιουργία

[...] Όταν λέμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα απαιτούμε από τον κριτικό να μην κρίνει επηρεασμένος από φιλίες και έχθρες, από προσωπικές προτιμήσεις ή αντιπάθειες, να αποβάλει κάθε εσκεμμένη διάθεση για έπαινο ή ψόγο, να ξεχάσει για μια στιγμή το δημιουργό και να δει το έργο αυτό καθαυτό, να ξεχάσει ακόμα τις δικές του ιδέες ή τις δικές του προσδοκίες και να μεταφερθεί στο χώρο που του προσφέρει το έργο. Έτσι θα βρίσκεται όσο μπορεί πιο κοντά σ’ αυτό που ονομάζουμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα. Δεν μπορεί όμως να είναι βέβαιος πως έτσι θα φτάσει στην ορθή κρίση. Γι’ αυτή δεν είναι αρκετές αυτές μόνο οι ιδιότητες· αυτές αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπει στο σωστό δρόμο, η πορεία του από δω και πέρα είναι και δύσκολη και απαιτεί πολλά ακόμα εφόδια.

Δίπλα στην εντιμότητα είπα ότι χρειάζεται και ικανότητα· αυτή η έννοια είναι ακόμα πιο σύνθετη και πολύπλοκη. Περιέχει όλο το πνευματικό και ψυχικό φορτίο του κριτικού, και τις γνώσεις του και την πορεία του και την ευαισθησία του και την οξυδέρκειά του. Για όσους δεν παρακολουθούν συστηματικά και μεθοδικά τα καλλιτεχνικά προβλήματα είναι δύσκολο να γνωρίζουν ή και να φανταστούν τα ανυπέρβλητα κάποτε εμπόδια που αντιμετωπίζει ο κριτικός για να φτάσει στην ορθή κρίση. [...]

Η γνώση μας και η σοφία η πιο πλατιά διαλύονται μέσα στο θόρυβο των ίδιων μας των λόγων, αν δε θερμαίνονται και δεν ποτίζονται από την αγάπη. Αυτή η διάθεση να πλησιάσεις τους άλλους ανθρώπους και τα δημιουργήματά τους με αγάπη και με συμπάθεια, με τη θέληση να καταλάβεις την προσφορά τους και τη συμβολή του καθενός στην αγωνιζόμενη ανθρώπινη ομάδα, αυτή είναι ο μόνος δρόμος που σου επιτρέπει μιαν αληθινή και ακριβοδίκαιη προσπέλαση στην ουσία της ζωής. Περισσότερο από κάθε άλλον έχει ανάγκη μιας τέτοιας στάσης όποιος θέλει να κατανοήσει τα ανθρώπινα έργα, μάλιστα τα έργα της τέχνης που είναι δημιουργήματα της αγάπης και του πάθους, του πόνου και της ελπίδας των δημιουργών τους. Αν αληθινά πιστεύουμε πως το έργο της τέχνης αποτελεί την έκφραση των βαθύτερων και των πιο γνήσιων σκιρτημάτων της ανθρώπινης ψυχής, καθώς συμπυκνώνονται σε μια αισθητή μορφή από το δημιουργό, που συλλαμβάνει με ενοραματικό και προφητικό τρόπο τα μηνύματα του καιρού του, με άλλα λόγια των συνανθρώπων του, πώς μπορούμε να το πλησιάσουμε με άλλο τρόπο παρά με άκρα αγάπη και ταπεινοφροσύνη;

Μανόλης Ανδρόνικος, περ. Χρονικό, 1973

Θέμα: Υποστηρίζεται συνήθως ότι η κριτική αποτελεί σημαντική πνευματική λειτουργία, ικανή να συντελέσει στη διαμόρφωση ελεύθερων συνειδήσεων. Πολλές φορές πάλι γίνεται λόγος για αναποτελεσματική κριτική, για προβλήματα και εμπόδια στην άσκηση της εποικοδομητικής κριτικής στους διάφορους τομείς της ατομικής και κοινωνικής ζωής.

α. Ποια είναι τα αίτια της αναποτελεσματικής κριτικής;

β. Ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος της κριτικής στο χώρο της εκπαίδευσης;

Απάντηση

Πρόλογος

Πρωταρχική διανοητική λειτουργία του ανθρώπου είναι η κρίση. Όταν λέμε ότι ο άνθρωπος κρίνει, εννοούμε ότι μπορεί να διευκρινίζει και να ξεδιαλύνει τι είναι και τι δεν είναι. Η ορθή κρίση είναι μια έμφυτη νοητική λειτουργία και επίκτητη ιδιότητα. Έμφυτη, διότι έχει σχέση με το δείκτη νοημοσύνης, την ευφυΐα του καθενός, και επίκτητη, διότι αποκτιέται με την παιδεία και την πείρα. Έκφραση αυτής της διανοητικής ικανότητας είναι η κριτική. Η κριτική, επομένως, είναι μια σύνθετη

πνευματική λειτουργία που μπορεί να αναφέρεται σε απλά, αισθητά πράγματα, αλλά και σε αφηρημένες έννοιες, σε πνευματικά δημιουργήματα, σε κοινωνικές αξίες, σε πολιτικά γεγονότα και πρόσωπα.

Κύριο μέρος

Κατά τη συνήθη αντίληψη συγχέεται η θετική κριτική με την ευμενή και η αρνητική με τη δυσμενή· θεωρείται θετική η κριτική που επισημαίνει τα καλά στοιχεία, ενώ η κριτική που αποδοκιμάζει και καταγγέλλει καθετί ανάξιο θεωρείται αρνητική. Αλλά αυτή η αντίληψη είναι λαθεμένη, γιατί θετική μπορεί να είναι και η ευμενής και η δυσμενής κριτική, μερικές φορές μάλιστα πολύ περισσότερο η δεύτερη. Αν σκοπός της καλοπροαίρετης και αντικειμενικής κριτικής είναι η βελτίωση του ανθρώπου και της ζωής του, ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται το ίδιο καλά και με τον έπαινο, αλλά και με τον ψόγο και την κατάκριση.

Ποια είναι, λοιπόν, τα αίτια της αναποτελεσματικής κριτικής;

      Η παρεμπόδιση της ελεύθερη έκφρασης, η έλλειψη δημοκρατικού πολιτεύματος και οι διάφορες εξαρτήσεις.

      Όταν εξυπηρετούνται οικονομικά συμφέροντα, ιδιοτέλεια, προσωπικές επιδιώξεις και φιλοδοξίες.

      Ο φανατισμός, ο δογματισμός και η προκατάληψη.

      Η άγνοια του θέματος που κρίνουμε ή η έλλειψη σφαιρικής γνώσης του.

      Εκφραστική ανεπάρκεια, ώστε να αδυνατεί το άτομο να διατυπώσει με σαφήνεια και ακρίβεια της απόψεις του.

      Άγνοια των προϋποθέσεων ενός ορθού διαλόγου, δηλαδή ήρεμη ψυχολογική κατάσταση, αποφυγή παρεκβάσεων, σεβασμός στην προσωπικότητα των συνανθρώπων μας, πρώτα να ακούμε και ύστερα να απαντούμε.

      Έλλειψη συνειδητοποίησης ότι η φαρέτρα μας, όταν κρίνουμε, δεν πρέπει να διαθέτει μόνο επικριτικά βέλη, αλλά και λόγια επαινετικά, όπου, βέβαια, χρειάζονται. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι η κριτική δεν αποτελεί αυτοσκοπό και ότι στα φαινόμενα και στις καταστάσεις δεν υπάρχει μόνο το άσπρο ή το μαύρο, αλλά υπάρχουν και ενδιάμεσες αποχρώσεις.

      Μας διαφεύγει η άποψη ότι «ο κρίνων κρίνεται».

      Η έλλειψη ευγένειας και ευπρέπειας στη διατύπωση των κρίσεών μας δημιουργεί αντιπαλότητα και απόρριψη.

      Διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις.

Όπως υπάρχει αξιολόγηση στην καθημερινή ζωή, έτσι υπάρχει αξιολόγηση και στην εκπαίδευση. Μόνο που η αξιολόγηση στην εκπαίδευση δε γίνεται τυχαία και ευκαιριακά, αλλά είναι πολύ σημαντική εκπαιδευτική λειτουργία, γιατί έχει σχέση με το περιεχόμενο της διδασκαλίας, με τον τρόπο διδασκαλίας, με την επίδοση του μαθητή, και τελικά, με τον ίδιο το σκοπό της εκπαίδευση, δηλαδή τη μάθηση και τη μόρφωση του ανθρώπου. Ειδικότερα:

      Συμβάλλει στην κατανόηση του περιεχομένου των μαθημάτων που διδάσκονται στο σχολείο. Η κριτική στάση των μαθητών στην προσφερόμενη γνώση συντελεί στη σε βάθος γνώση και στη βίωση των γεγονότων.

      Με την κριτική επεξεργασία των δεδομένων οι μαθητές κατακτούν την  ουσιαστική γνώση και αποφεύγουν την αποστήθιση.

      Πετυχαίνεται η όξυνση της κρίσης, γιατί η κριτική προϋποθέτει κρίση, σύγκριση και διασταύρωση, λόγο και αντίλογο, επιχείρημα και αντεπιχείρημα, πρακτικές που ευνοούν την πνευματική ανάπτυξη.

      Οι μαθητές οδηγούνται στην αυτοκριτική, στην αυτογνωσία και στην αυτοκυριαρχία.

      Εθίζονται στη γόνιμη αμφισβήτηση και απορρίπτουν την υιοθέτηση της άποψης: η αμφισβήτηση για την αμφισβήτηση. Η συνειδητοποίηση της άποψης αυτής οδηγεί τους μαθητές στην τήρηση ορισμένων προϋποθέσεων, όταν κριτικάρουν γεγονότα και καταστάσεις.

      Με την κριτική συνειδητοποιούν και υλοποιούν έναν τρόπο κοινωνικής συμπεριφοράς και διαμορφώνουν πλαίσιο ορθών διαπροσωπικών σχέσεων.

      Συμβάλλει στην ηθικοποίηση των νέων. Με την κριτική οι μαθητές αντιλαμβάνονται σε όλο τους το βάθος τις έννοιες δίκαιο και άδικο, ηθικό και ανήθικο και διαμορφώνουν ορθή αντίληψη για την ηθική.

      Οι νέοι, που βρίσκονται σε διαδικασία μάθησης, εθίζονται στην ορθή κριτική, δεν πέφτουν θύματα προπαγάνδας, δεν πιστεύουν στη λογική της αυθεντίας, αλλά στην αυθεντία της λογικής και με τον τρόπο αυτό αποφεύγουν τον ετεροκαθορισμό και τη μαζοποίηση, που με τη σειρά τους οδηγούν σε φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας.

      Η κριτική των ιστορικών και πολιτικών γεγονότων οδηγεί τους νέους στην ορθή πολιτικοποίηση και στη συνειδητοποίηση των συνεπειών της διχόνοιας, του στυγνού κομματισμού και της φιλοπρωτίας.

      Διαμορφώνουν κοινωνική συνείδηση, γιατί η κριτική σε θέματα που σχετίζονται με τις κοινωνικές καταστάσεις και τα κοινωνικά προβλήματα τους οδηγεί στη συνειδητοποίηση της άποψης ότι, όταν ευτυχεί το όλον, ευτυχεί και το μέρος.

      Με την ορθολογική αντιμετώπιση του περιεχομένου σπουδών, που επιβάλλει η ορθή κριτική, οι νέοι συνειδητοποιούν ότι οι πολιτισμοί είναι συμπληρωματικοί και απαλλάσσονται από προκαταλήψεις, ακραίο εθνικισμό και διαφόρους ρατσισμούς.

      Επαναπροσδιορίζουν τις αξίες, αποβάλλουν τα καταναλωτικά πρότυπα και εφοδιάζονται με υψηλά ιδανικά.

      Οι μαθητές με την κριτική και την αυτοκριτική και με την βοήθεια του επαγγελματικού προσανατολισμού συνειδητοποιούν τις κλίσεις και δυνατότητές τους και οδηγούνται στην ορθή εκλογή του επαγγέλματος.

      Τέλος, με την κριτική που ασκείται στο χώρο του σχολείου οι νέοι σφυρηλατούν το χαρακτήρα τους και ολοκληρώνουν την προσωπικότητά τους.

Επίλογος

Επιλογικά, θα λέγαμε πως επιβάλλεται η συστηματική καλλιέργεια και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του ανθρώπου. Ιδιαίτερη ευθύνη για το σκοπό αυτόν έχουν τα, κατά τεκμήριο αρμόδια, εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η γνώση, και μάλιστα οποιαδήποτε γνώση, δε θα πρέπει να είναι ο τελικός στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά η διαμόρφωση ανθρώπων με αδέσμευτη και πλατιά σκέψη, διορατική ικανότητα και ισχυρότατη κρίση.

Κείμενο

Περί κριτικής ως λειτουργίας κοινωνικής

Εκείνος που ασκεί κριτική είναι πιθανό να αντιμετωπίσει οργή και αντίλογο από τους αποδέκτες της κριτικής, γιατί τους χάλασε τα…. σχέδια, μπορεί όμως και να ακούσει λόγια ευγνωμοσύνης από άλλους, γιατί τους άνοιξε τα μάτια. Δεν αποκλείεται, επίσης, να ακούσει ευχαριστίες από το σύνολο της κοινωνίας, επειδή με την κριτική του συνέβαλε σε βελτιωτικές παρεμβάσεις πάνω στις αρχικές ενέργειες, οι οποίες προωθούν το συλλογικό συμφέρον και ενισχύουν την κοινωνική συνοχή.

Η άσκηση νηφάλιας, ανυστερόβουλης, τεκμηριωμένης και εποικοδομητικής κριτικής αποτελεί λειτούργημα ευεργετικό για την κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι το πρόσωπο που κρίνει ακολουθεί ή διαμορφώνει ορισμένες βασικές αρχές – κανόνες, που λειτουργούν ρυθμιστικά στη σκέψη του και στην έκφρασή του. Τέτοιες αρχές ή κανόνες (πέρα από ό,τι ορίζουν οι νόμοι της κοινωνίας εθιμικά ή νομοθετικά) μπορούν να αποτελέσουν οι παρακάτω σκέψεις.

Καταρχάς, γράφω κριτική για θέματα που μου είναι οικεία από σπουδές ή εμπειρία, όταν νομίζω ότι οι ενέργειες άλλων δεν είναι «σωστές». Κίνητρα κριτικής δεν είναι το συμφέρον του εγώ ή του φίλου, ούτε η μείωση του Άλλου ή η βλάβη των συμφερόντων του, αλλά το κοινό καλό ή αυτό που μπορεί να ωφελεί κάποιον χωρίς να βλάπτει τους υπόλοιπους. Η κριτική μου δεν έχει προσωπικό χαρακτήρα ούτε εκφράζει φιλία ή αντιπαλότητα προς τον κρινόμενο. Κρίνω το θέμα, το περιστατικό, τη ρύθμιση, με κριτήριο αυτό που θα προκύψει για την κοινωνία, για μια ομάδα ή για κάποια άτομα, που έχουν – κατά τον νόμο ή τη γνώμη μου - δικαίωμα καλύτερης μεταχείρισης.

Επιπλέον, για να κρίνω μια ενέργεια, μια απόφαση ή μια ρύθμιση, οφείλω να μελετήσω προσεκτικά τα δεδομένα, να μπορώ να εκτιμήσω αυτά που προβάλλονται από τους δρώντες ως επιδίωξη και να διαβλέψω άλλα ενδεχόμενα που θα προκύψουν, σύμφωνα πάντα με τη γνώμη μου, πιθανόν βλαπτικά για τους αποδέκτες. Και όταν ακόμα διαβλέπω βλαπτικές επιπτώσεις και θύματα από την κρινόμενη ενέργεια, απόφαση ή ρύθμιση, δεν μπορώ να καταλογίσω κακή πρόθεση, αλλά επιχειρώ να δείξω πειστικά το διαφαινόμενο βλαπτικό αποτέλεσμα, όπως προέκυψε από την προσεκτική μελέτη των δεδομένων.

Ωστόσο, ακόμα κι αν είμαι βέβαιος για την ορθότητα των απόψεών μου και την αξιοπιστία των στοιχείων που διαθέτω, δεν μπορώ να αποκλείσω την πιθανότητα να μου διαφεύγει κάτι ή να μην έχω σωστά ερμηνεύσει ή αξιολογήσει τα δεδομένα ή ακόμα να μην έχω οδηγηθεί σε σωστές προβλέψεις. Οφείλω, επίσης, να χρησιμοποιώ  ευπρεπή γλώσσα, όποιο κι αν είναι το περιεχόμενο της κριτικής μου. Ο έπαινος και ο ψόγος κατανοούνται πιο εύκολα, αν διατυπώνονται με απλότητα, με σαφήνεια και με ευπρέπεια λόγου.

Επειδή, τέλος, ενδέχεται να ακούσω κι εγώ κριτική για τις πράξεις μου ή για τις θέσεις μου στην κριτική που ασκώ, οφείλω να έχω διαμορφώσει τις εξής αρχές αντιμετώπισης. Η κριτική γίνεται πληρέστερο κοινωνικό λειτούργημα, όταν ασκείται και από άλλους. Είναι, επομένως, απόλυτα σεβαστό δικαίωμα όχι μόνο να κρίνουμε, αλλά και να μας κρίνουν. Οφείλω να ευχαριστώ εκ προοιμίου για την τιμή που μου κάνει όποιος κρίνει τις ενέργειές μου με ανάλογο ήθος, εφόσον κρίνω ότι ευσταθεί η κριτική του. Για όποια σημεία, ωστόσο, κρίνω ότι δεν ευσταθούν, θα πρέπει να δώσω τις αναγκαίες διευκρινίσεις, ώστε να αρθεί η τυχόν παρανόηση.

Φ. Κ. Βώρος (2002). Περί Κριτικής. Από την ιστοσελίδα του συγγραφέα (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις.

(μονάδες 20)

B1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψη ότι η άσκηση εποικοδομητικής κριτικής αποτελεί λειτούργημα ευεργετικό για την κοινωνία; Να γράψετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

B1. Γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, αυτός που ασκεί κριτική οφείλει να μελετά προσεκτικά τα δεδομένα; Να γράψετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

B2α. Να δείξετε πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τέταρτη (Επιπλέον… των δεδομένων) και στην πέμπτη παράγραφο (… ευπρέπεια λόγου) του κειμένου.

(μονάδες 3)

Β2β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(μονάδες 2)

B2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο αντίστοιχα για την πρώτη (Εκείνος… συνοχή), την τρίτη (Καταρχάς… μεταχείρισης), την τέταρτη (Επιπλέον… των δεδομένων), την πέμπτη (Ωστόσο… ευπρέπεια λόγου) και την έκτη παράγραφο (Επειδή… παρανόηση) του κειμένου.

(μονάδες 5)

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): αντίλογο, βελτιωτικές παρεμβάσεις, προωθούν, λειτουργούν, ευπρέπεια λόγου (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο κ.λπ.).

(μονάδες 10)

Γ2. Για ποιον λόγο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το α΄ ενικό πρόσωπο στις παραγράφους στις οποίες αναπτύσσει τις θέσεις του για τις αρχές της κριτικής (Καταρχάς… τυχόν παρανόηση);

(μονάδες 5)

Γ1α. Να γράψετε μία αντώνυμη λέξη για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: συλλογικό, ενισχύουν, νηφάλιας, οικεία, βλαπτικές.

(μονάδες 5)

Γ1β. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που εντοπίσατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο, το ρηματικό χρόνο κ.λπ.).

(μονάδες 5)

Γ2α. «Εκείνος που ασκεί κριτική είναι πιθανό να αντιμετωπίσει οργή και αντίλογο από τους αποδέκτες της κριτικής»:

Στην παραπάνω περίοδο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε είτε στην κατηγορία των ονοματικών προσδιοριστικών είτε των ονοματικών παραθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που αποκτά η πρόταση από τα συμφραζόμενα.

(μονάδες 2)

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

(μονάδες 3)