Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ-ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ

(Κριτήρια αξιολόγησης)

ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ

Έχω την εντύπωση, πως θα μπορούσαμε να ορίσουμε με λίγα λόγια το αναπότρεπτο χρέος του εξειδικευμένου: το χρέος να παραμένει άνθρωπος. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να βρίσκεται ο ειδικός μέσα στον άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος μέσα στον ειδικό, καθώς συμβαίνει συχνότατα σήμερα. Μονάχα έτσι η εξειδίκευση μπορεί να είναι αληθινά ωφέλιμη. Διαφορετικά, γίνεται ένα απλό όργανο, ένα εργαλείο ή ένα όπλο. Και όχι αμυντικό, επιθετικό και περίπου κακοποιό. Ο ειδικός συνηθίζει ν’ αντικρίζει τον κόσμο από μια και μόνο σκοπιά, τη σκοπιά του. Και καθώς ο άνθρωπος είναι παρουσία δυσυπολόγιστη κατά το πλήθος των μορφών, η εκούσια κάθειρξη του ειδικού δημιουργεί κλίμα παγερής μοναξιάς και αλλοτρίωσης. Αυτή τη μοναξιά, αυτή την αλλοτρίωση διαβάζουμε μέσα στ’ άχρωμα μάτια μερικών ασπαλάκων1 του επιστημονικού εργαστηρίου και της βιβλιοθήκης. Ένας παγερός άνεμος απανθρωπιάς φυσάει συχνά, εκεί μέσα και καταστρέφει μερικά καλοπλασμένα πνεύματα και μερικές εύφορες ψυχές.

[...] Ν’ ανακοπεί η φορά του καταμερισμού της επιστήμης, που είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα του καιρού μας, είναι φυσικά αδύνατο. Να ζητήσουμε από τους γιατρούς, για να μείνουμε ακόμη στο παράδειγμα του ξένου ειδικού, να γίνουν παντογνώστες, είναι επίσης αδύνατο και απάνθρωπο. Η τεράστια ποσότητα των γνώσεων, που έχει ήδη συσσωρευθεί και που ολοένα μεγαλώνει, αποκλείει μια τέτοια απαίτηση. Πρέπει λοιπόν ν’ αναγνωρίσουμε πως ολοένα και περισσότερο το πρόσωπο αντικαθίσταται από τον όμιλο. Τίποτε το σημαντικό δεν μπορεί να επιχειρήσει και να περατώσει τώρα ένας άνθρωπος: παντού χρειάζεται ο συντονισμός, η συνεργασία, η συμμετοχή των πολλών στη συντέλεση του έργου, του οποιουδήποτε έργου...

[...] Το ερώτημα τώρα έρχεται από μόνο του: υπάρχει τρόπος σωτηρίας ή όχι; Νομίζω πως άλλος τρόπος δεν μπορεί να υπάρξει έξω από τη διεύρυνση και την καλή χρησιμοποίηση του διαθέσιμου χρόνου. Ένας γιατρός δεν είναι πια σωστό, καθώς έχουν διαμορφωθεί τα πράγματα, να μην έχει ειδικευθεί σ’ ένα κλάδο της επιστήμης του. Αλλά θαυμάσια μπορεί να χρησιμοποιεί το διαθέσιμο χρόνο του, για να κερδίζει και τη γενική επιστημονική γνώση, που θα καταστήσει και την ειδίκευσή του αποτελεσματικότερη. Και η «ανθρώπινη βίδα» πρέπει στην άδεια της ώρα να ξεβιδώνεται, όσο πληρέστερα μπορεί, αποβλέποντας στη γενική της καλλιέργεια, ώστε η ομοιομορφία της προσπάθειας να μην προκαλεί την ολοκληρωτική της τυποποίηση.

[...] Το πράγμα θα μπορούσε κατά μέρος τουλάχιστο να θεραπευθεί, αν σε κάθε ανώτατη σχολή υπήρχε και μια «έδρα πολιτισμού», εμπιστευμένη σε κατάλληλο πρόσωπο. Και αν τα μαθήματα αυτού του προσώπου ήταν υποχρεωμένοι να παρακολουθούν όλοι οι σπουδαστές και καθ’ όλο το διάστημα των σπουδών τους και αν στις πτυχιακές εξετάσεις τους λογαριαζόταν και η επίδοσή τους στο μάθημα τούτο σαν απαραίτητο στοιχείο της επιτυχίας τους. Μπορεί να φαίνεται ίσως αμφισβητήσιμη η άποψη.

Αλλά δεν είναι. Φυσικά, ένας άλλος θα μπορούσε να πει: «εγώ, όταν προσφεύγω στο μικροβιολόγο, δεν μ’ ενδιαφέρει η γενική του καλλιέργεια, μ’ ενδιαφέρει μονάχα η επιστημονική του κατάρτιση, γιατί εγώ θέλω να πάρω μια σωστή μικροβιολογική ανάλυση, να μάθω από τι πάσχω». Είμαστε σύμφωνοι. Και κανένας δε θα βρεθεί να υποστηρίξει πως ο μικροβιολόγος δεν πρέπει να κάνει σωστά τη δουλειά του ή ακόμη και πως η γενική του καλλιέργεια μπορεί ποτέ ν’ αναπληρώνει την επιστημονική του ανεπάρκεια. Αλλ’ εδώ δε μιλούμε για το λιγότερο, μιλούμε για το περισσότερο. Και πιστεύουμε πως η γενική καλλιέργεια πλαισιώνει κατά τον αρμοδιότερο τρόπο την ειδίκευση και ευρύνει την αποτελεσματικότητά της.

Η ειδίκευση, πρέπει να το πάρουμε απόφαση, δεν είναι μια υπόθεση που μπορεί ν’ ανασταλεί ή να περιορισθεί. Όσο προχωρούν οι καιροί, τόσο περισσότερο η γνώση θα κατατεμαχίζεται. Εκείνο λοιπόν που χρειάζεται δεν είναι να την επιτιμούμε, αλλά να προσπαθούμε να την τοποθετήσουμε στον κανονικό χώρο, ώστε να μην αποσκεπάζει ολόκληρο τον άνθρωπο και ν’ αφήνει κάποια περιθώρια καθολικότερης δραστηριότητας. Με τον όρο «περιθώρια» δεν εννοώ, φυσικά, την πάρεργη απασχόληση, αυτό που ονομάζει η εποχή μας «χόμπυ». Η πάρεργη απασχόληση σε μια μορφή τέχνης, ας θυμηθούμε, τον Αϊνστάιν και το βιολί του, ή σ’ ένα άθλημα δεν είναι αυτό που ζητεί η κοινή συνείδηση από το σύγχρονο ειδικό. Ένα «χόμπυ» είναι πολύ συνηθισμένη υπόθεση. Εδώ πρόκειται για κάτι ουσιαστικότερο: για μια μετακίνηση, για μια συμπλήρωση του κοσμοειδώλου που έχει συλλάβει ο ειδικός. Όταν το κοσμοείδωλο ευρυνθεί, και τα σύγχρονα προβλήματα θ’ αντιμετωπισθούν γενναιότερα και αποτελεσματικότερα. Και θα επιτευχθεί το μεγάλο όνειρο της γενιάς μας: ο εξανθρωπισμός της επιστήμης. Και θα κατανοηθεί βαθύτερα, πόσο τα πάντα είναι ανωφέλευτα, αν δεν τα κατευθύνει η στοργή προς τον άνθρωπο...»

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

1. ασπάλακας: ο τυφλοπόντικας.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να δοθεί η περίληψη του δοκιμίου (μέχρι 100 λέξεις).

2.α) Αναλύστε δομικά την πρώτη παράγραφο και βρείτε τον τρόπο ανάπτυξής της.

β) Να χαρακτηριστούν οι εξής δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο: «που έχει ήδη συσσωρευθεί...» και «όσο πληρέστερα μπορεί...».

3.Βρείτε δύο συνώνυμες λέξεις για κάθε μία από τις παρακάτω:

Κάθειρξη, αλλοτρίωση, περατώσει, αποτελεσματικότερη, αποβλέποντας, ευρύνει, περιορισθεί, επιτιμούμε

4. Τι εννοεί ο δοκιμιογράφος όταν λέει πως η λύση στην υπερεξειδίκευση είναι η καλή χρησιμοποίηση του ελεύθερου χρόνου;

5. Η εξειδίκευση, αναμφισβήτητα, δεν έχει μόνο αρνητικές διαστάσεις αλλά και θετικές. Τι πι- στεύετε για τις τελευταίες; (400-600 λέξεις)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1.Κατά το δοκιμιογράφο ο άνθρωπος δεν πρέπει να εγκλωβίζεται στον ειδικό, γιατί η γνώση είναι δύναμη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο θετικά όσο και αρνητικά. Βέβαια η εξειδίκευση είναι μονόδρομος, αφού η γνώση πλαταίνει και βαθαίνει ολοένα. Η γόνιμη αξιοποίησή του ελεύθερου χρόνου είναι μάλλον η μόνη σωτηρία, γιατί μπορεί να εξασφαλίσει ευρύτερη καλλιέργεια που καθιστά την εξειδίκευση ανθρωπινότερη. Τίποτα δεν μπορεί να είναι ωφέλιμο αν δεν έχει ανθρωπιστικό προσανατολισμό.

2. α) Θεματική περίοδος: «έχω την εντύπωση ... άνθρωπος».

Λεπτομέρειες / ανάπτυξη / σχόλια: «Αυτό σημαίνει ... ψυχές».

Δεν υπάρχει περίοδος κατακλείδα.

Η πρώτη παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση, αφού ο δοκιμιογράφος εξηγεί γιατί ο ειδικός πρέπει πρώτα και πάνω απ’ όλα να ’ναι άνθρωπος.

β) «... που έχει ήδη συσσωρευθεί...»: πρόκειται για δευτερεύουσα αναφορική

α) ονοματική, γιατί εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «που = η οποία» και προσδιορίζει το ουσιαστικό «ποσότητα» στην κύρια πρόταση.

β) παραθετική ή προσθετική, γιατί δεν αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα για την κατανόηση της κύριας, εξ ου και χωρίζεται από αυτήν με κόμμα και θα μπορούσε να παραλειφθεί.

γ) «όσο πληρέστερα μπορεί»: πρόκειται για δευτερεύουσα αναφορική

α) επιρρηματική, γιατί εισάγεται με το αναφορικό ποσοτικό επίρρημα «όσο» και προσδιορίζει το ρήμα «ξεβιδώνεται» και

β) παραθετική ή προσθετική γιατί δεν αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα για την κατανόηση της αμέσως προηγούμενης πρότασης «να ξεβιδώνεται» εξ ου και χωρίζεται απ’ αυτήν με κόμμα και θα μπορούσε να παραλειφθεί.

3.κάθειρξη → εγκλωβισμός, εγκλεισμός

αλλοτρίωση → αλλοίωση, αποξένωση

περατώσει → ολοκληρώσει, διεκπεραιώσει

αποτελεσματικότερη → λυσιτελέστερη, δραστικότερη

αποβλέποντας → στοχεύοντας, αποσκοπώντας

ευρύνει → επεκτείνει, διαστέλλει, πλαταίνει

περιορισθεί → περισταλεί, αμβλυνθεί

επιτιμούμε → επικρίνουμε, μεμφόμαστε

4.Αν ο ειδικός αναλώνει τον ελεύθερό του χρόνο δημιουργικά, εντρυφώντας σε ασχολίες που δεν σχετίζονται άμεσα με το αντικείμενο της ειδικότητάς του, μπορεί τότε να επιτύχει την ευρύτερη καλλιέργειά του.

Η αγωγή της ψυχής, κατά τις ελεύθερες ώρες, μέσω της τέχνης, του αθλητισμού, των περιηγήσεων, του βιβλίου, της επαφής με τη φύση, εξασφαλίζουν την πολυπόθητη πολυμέρεια, το κριτικό πνεύμα και τη σφαιρικότητα.

Ο ειδικός, τότε, παύει να ’ναι ένα «βιομηχανικό εργαλείο», αφού διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, κινητοποιεί το συναίσθημά του και απελευθερώνει τη φαντασία του. Η εποικοδομητική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου ηθοποιεί, εξευγενίζει, και οξύνει το αισθητικό κριτήριο, αφού αποτελεί θετική διοχέτευση του ανθρώπινου δυναμικού. Μόνο έτσι, συνεπώς, ο ειδικός παραμένει –όπως άλλωστε εκ φύσεως είναι– μια πολυσχιδής προσωπικότητα μακριά από την αλλοτριωτική μονομέρεια, την τυποποίηση, την μονοτονία, τη συρρίκνωση των ενδιαφερόντων και την απώλεια της συνολικής αίσθησης των πραγμάτων.

5.Η διεύρυνση των επιστημών και η αλματώδης πορεία της γνώσης δεν επιτρέπουν πια την επικράτηση του «uomo universale», του παντοδαπού δηλαδή ανθρώπου που προέβαλλε το Αναγεννησιακό πνεύμα. Ο καταμερισμός της εργασίας, η αδυναμία του ανθρώπου να ’ναι αυτάρκης, η πολυπλοκότητα της τεχνολογίας και οι ανταγωνισμοί κάθε είδους, επιτάσσουν εξειδίκευση.

Ο ειδικός, πάνω απ’ όλα, δεν είναι ημιμαθής. Η συστηματική και σε βάθος ενασχόλησή του με ένα συγκεκριμένο τομέα του επιστητού, του εξασφαλίζει όχι επιπόλαιη και επιφανειακή αλλά ουσιαστική γνώση. Οι δυνάμεις δεν διασπώνται σε πολλά «μέτωπα» και έτσι αυξάνεται η αποδοτικότητα. Η εξειδίκευση, πρέπει να τονιστεί, δεν είναι μόνο συνέπεια αλλά, ταυτόχρονα, και προϋπόθεση της επιστημονικής εξέλιξης και της διεύρυνσης των ορίων της γνώσης.

Η αυτοπεποίθηση του ατόμου ενισχύεται, δεδομένου ότι η γνώση είναι δύναμη και η δύναμη ελευθερία.

Εν γένει, η εξειδίκευση επιτείνει τον ανταγωνισμό σε κάθε τομέα, παρωθεί στην οικονομική ανάπτυξη και επιφέρει, έτσι, πρόοδο σε κάθε έκφανση ζωής. Λόγω δε της εξειδίκευσης δημιουργούνται νέα επαγγέλματα και ικανοποιούνται ευχερέστερα οι ανάγκες του κοινωνικού συνόλου.

Το ζητούμενο, βέβαια, είναι η εξειδίκευση να μην είναι αυτοσκοπός και ο ανταγωνισμός που τη συνοδεύει να μην καθίσταται διαγκωνισμός. Δεν πρέπει, σε καμιά περίπτωση, ο άνθρωπος να εγκλωβίζεται στο ειδικό αλλά το αντίστροφο και μόνο μια ανθρωποκεντρική παιδεία μπορεί αυτό να το εξασφαλίσει.

 

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

[...] Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ δεν «χρειάζεται» και δεν «αγοράζει» την εργασιακή δύναμη όσων δεν έχουν παρά τις «γενικές» ή «μέτριες» εκείνες γνώσεις οι οποίες εμφανίζονται σε διάχυτη υπερπροσφορά. Άλλωστε οι λειτουργίες που αντιστοιχούν στις γνώσεις αυτές είναι ακριβώς

αυτές που μπορεί εύκολα να αντικατασταθούν, να αυτοματοποιηθούν και εν τέλει να εξαφανισθούν, όπως συνέβη στους αλήστου μνήμης λεμβούχους. Οι μη εξειδικεύσιμοι θα αποκλειστούν και θα εξοβελιστούν. Όσο αναπτύσσεται η τεχνολογία τόσο και θα καθίστανται «υπεράριθμες» οι στρατιές των ειδικευμένων εργατών, των υπαλλήλων γραφείου, των γραφέων, των χειριστών ταμειακών μηχανών, των λογιστών και αναρίθμητων άλλων «επαγγελμάτων» που αποτελούσαν μέχρι τώρα τις συμπαγείς μάζες της συγκροτημένης εργατικής τάξης και των εργαζομένων στις υπηρεσίες.

Οι μόνες ίσως μορφές «τριτογενών» δραστηριοτήτων που αντιστοιχούν σε πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες είναι εκείνες που αναφέρονται στην εξυπηρέτηση των εξ ορισμού απεριόριστα επεκτάσιμων δημοσίων αγαθών και υπηρεσιών όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η περίθαλψη, η προστασία του περιβάλλοντος κτλ. Η περαιτέρω ενίσχυση των «θέσεων» αυτών προσκρούει όμως στο γεγονός ότι

οργανώνονται συνήθως έμμεσα ή άμεσα εκτός αγοράς υπό την αιγίδα και ευθύνη του Κράτους. Και έτσι, υπό το καθεστώς της τρέχουσας ορθοδοξίας που επιτάσσει τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών, φαίνεται απίθανο να διευρυνθούν περαιτέρω οι τομείς αυτοί. Ευλόγως λοιπόν, με την εξαίρεση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών που απαιτούνται στο πλαίσιο της ανάπτυξης των κοινωνιών της πληροφορίας, εκείνες που στοχεύουν στην ανάπτυξη των λοιπών δημοσίων αγαθών είτε βρίσκονται σε στασιμότητα είτε αναπτύσσονται με βραδείς ρυθμούς.

Ταυτοχρόνως όμως διατηρείται και ενισχύεται η ζήτηση για εντελώς ανειδίκευτες μορφές δραστηριότητας. Ευλόγως, η πύκνωση των ανώτερων στρωμάτων πολλαπλασιάζει τις «ανάγκες» για εποχικές και συνήθως εξοντωτικές προσωπικές υπηρεσίες, καθαρισμό, επισκευές [...]. Αν προσθέσουμε εκείνους που εργάζονται σε διάφορες ευκαιριακές υπεργολαβίες ή σε φασόν καθώς και τους σποραδικά απασχολουμένους στο μικρεμπόριο, είναι λοιπόν σαφές ότι οι νέοι απόκληροι δεν θα είναι πια οι συρρικνούμενοι βιομηχανικοί εργάτες. Θα είναι εκείνοι που στερούμενοι οποιασδήποτε ειδικής γνώσης καταφεύγουν σε οποιαδήποτε εργασία και ανέχονται οποιονδήποτε προσωπικό εξευτελισμό προκειμένου απλώς να επιζήσουν σε μια κοινωνία που δεν χρειάζεται πλέον να εκμεταλλεύεται τη φυσική ρώμη και αντοχή.

Έτσι οι νέες ιεραρχίες της αλλοτριώσιμης, εμπορευματοποιήσιμης και αξιοποιήσιμης γνώσης είναι λοιπόν και εκείνες που εξηγούν σε μεγάλο μέρος τις νέες μορφές καταμερισμού της εργασίας. Το συμπέρασμα είναι αμείλικτο: είτε επικρατήσουν οι «αμερικανικές» μορφές που ωθούν προς την αύξουσα ελαστικοποίηση μιας έωλης εργασίας είτε πρυτανεύσουν οι «ευρωπαϊκές» μορφές που αντιμετωπίζουν το φάσμα μιας έμμονης ανεργίας, οι τεχνολογικές εξελίξεις τείνουν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις μιας νέας κοινωνικής και επαγγελματικής ιεραρχίας της γνώσης που θα επιμηκύνει τα κοινωνικά συνεχή και θα οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Με αυτή δε ακριβώς την έννοια, τα νέα προβλήματα που τίθενται δεν μπορεί να λυθούν ούτε με μιαν έστω επιτυχημένη «πολιτική της απασχόλησης» ούτε με μιαν απλή «απελευθέρωση» της αγοράς εργασίας. Το νέο «κοινωνικό ζήτημα» των μεταβιομηχανικών κοινωνιών της πληροφορίας δεν εντοπίζεται απλώς στην άμβλυνση των «ποσοτικών» συνεπειών της αγοραίας καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας, αλλά οφείλει να επικεντρωθεί στην αντιμετώπιση των προεκτάσεων ενός καταμερισμού της εργασίας και της γνώσης που φαίνεται να οδηγεί νομοτελειακά σε νέες μορφές «υπο-εργασίας».

Εδώ λοιπόν ακριβώς έγκειται η μακροπρόθεσμη ηθική και πολιτική ευθύνη του Κοινωνικού Κράτους. Δεν αρκεί να υπάρξουν παρεμβάσεις για να εξασφαλισθεί απασχόληση για όλους, ούτε να παρέχεται προστασία, ασφάλεια και κάποιο υποτυπώδες εισόδημα σε εκείνους που δεν βρίσκουν δουλειά. Πολύ σημαντικότερο ίσως, και πολύ πιο δυσεπίλυτο μακροπρόθεσμα, είναι το πρόβλημα που τίθεται γύρω από την «ποιότητα» και τους όρους των «θέσεων εργασίας» που εφεξής θα προσφέρονται. Πέρα από την απασχόληση, πέρα από την εξασφάλιση ενός ελαχίστου επιβίωσης, πέρα από τα δίχτυα ασφαλείας, οι κοινωνίες έχουν την απαρέγκλιτη ηθική υποχρέωση να βρουν τρόπους να περιορίσουν δραστικά τις ιλιγγιώδεις ανισότητες της γνώσης και των εισοδηματικών και επαγγελματικών προοπτικών. Η δημοκρατία δεν μπορεί να αρκείται στην εξασφάλιση του ελαχίστου, αλλά πρέπει να εγγυάται σε όλους μια ισοδύναμη εργασιακή και κοινωνική αξιοπρέπεια. Και αυτό είναι εντελώς αδύνατον να επιτευχθεί δίχως μια διαρκή μακρόπνοη, προοδευτική και εξ υποθέσεως «αντιοικονομική» ανακατανομή όχι μόνον του εισοδήματος αλλά και όλων των κοινωνικών αξιών.

Κ. Τσουκαλάς, καθηγητής κοινωνιολογίας Παν/μιου Αθηνών,

ΤΟ ΒΗΜΑ 2-7-2000

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.

2. Να δώσετε α) ένα τίτλο με σχόλιο στο κείμενο που σας δόθηκε και β) ένα πλαγιότιτλο χωρίς σχόλιο στην τέταρτη παράγραφο.

3. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η τελευταία παράγραφος;

4. Ποια τα δομικά μέρη της τρίτης παραγράφου;

5. Να γράψετε δύο συνώνυμα για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου: αλήστου, εξοβελιστούν, αιγίδα, ρώμη, καταμερισμού, αμείλικτο, έωλης, απελευθέρωση, άμβλυνση, απαρέγκλιτη.

6. «Άλλωστε οι λειτουργίες που αντιστοιχούν στις γνώσεις αυτές είναι ακριβώς αυτές που μπορεί εύκολα να αντικατασταθούν, να αυτοματοποιηθούν και εν τέλει να εξαφανισθούν, όπως συνέβη στους αλήστου μνήμης λεμβούχους».

Να εντοπίσετε τις δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις και να τις χαρακτηρίσετε (ονοματική – επιρρηματική, προσδιοριστική – παραθετική).

7. Οι μη εξειδικεύσιμοι θα αποκλειστούν και θα εξοβελιστούν. Με αφορμή τη διαπίστωση αυτή σ’ ένα άρθρο που προορίζεται για μια τοπική εφημερίδα (400-500 λέξεων) να αναφερθείτε στις αρνητικές συνέπειες της εξειδίκευσης καθώς και στους λόγους που την καθιστούν, ωστόσο, αναγκαία σήμερα.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Περίληψη: Η κοινωνία της πληροφορίας έχει δημιουργήσει νέα εργασιακά δεδομένα, καθώς αποβάλλει από την αγορά εργασίας τους μη εξειδικεύσιμους πολίτες. Επιπλέον, διαφοροποιεί την κοινωνική διαστρωμάτωση της σημερινής εργατικής τάξης. Αναμένεται, λοιπόν, να επιβιώσουν εργασιακά μόνο οι απασχολούμενοι στην παροχή δημοσίων υπηρεσιών και αγαθών, τα οποία, όμως, είναι δύσκολο να διευρυνθούν περαιτέρω. Παράλληλα, ενισχύεται η ζήτηση των ανειδίκευτων σε

εποχικές και ευκαιριακές εργασίες. Συνεπώς, οι νέες μορφές καταμερισμού της εργασίας θα επιφέρουν επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων και δημιουργία νέων μορφών “υπο-εργασίας”. Γι’ αυτό το κοινωνικό κράτος οφείλει ν’ αναλάβει πρωτοβουλίες αντιμετώπισης του προβλήματος, όπως ανακατανομή εισοδημάτων και κοινωνικών αξιών, με σκοπό επίσης να περιορίσει τις ανισότητες που υπάρχουν.

2. α) Ποιο το «μέλλον» της εργασίας…;

β) Συνέπειες των νέων μορφών καταμερισμού εργασίας.

3. Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου γίνεται με «αιτιολόγηση», καθώς στη θεματική πρόταση αναφέρεται η «ηθική και πολιτική ευθύνη του κοινωνικού κράτους» και στα σχόλια-λεπτομέρειες αιτιολογείται η θέση αυτή.

4. Θεματική περίοδος: « Ταυτόχρονα όμως… μορφές δραστηριότητας».

Σχόλια -Λεπτομέρειες- Ανάπτυξη: «Ευλόγως, η πύκνωση… ρώμη και αντοχή».

Περίοδος Κατακλείδα: δεν υπάρχει.

5. αλήστου = αξέχαστης, αοιδίμου

εξοβελιστούν = αποβληθούν, διωχθούν

αιγίδα = υποστήριξη, κάλυψη

ρώμη = αλκή, ευρωστία

καταμερισμού = κατανομής, διαίρεσης

αμείλικτο = ανηλεές, άτεγκτο

έωλης = μουχλιασμένης, παρωχημένης

απελευθέρωση = χειραφέτηση, ανεξαρτησία

άμβλυνση =ελάττωση, μείωση

απαρέγκλιτη = αμετάβλητη, σταθερή

6. α) «…που αντιστοιχούν στις γνώσεις αυτές…»: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ονοματική – αφού εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία που = οι οποίες και προσδιορίζει το ουσιαστικό «λειτουργίες» της κύριας πρότασης- καθώς και προσδιοριστική, γιατί αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό της προηγούμενης πρότασης.

β) «…που μπορεί εύκολα…»: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ονοματική – αφού εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία που = οι οποίες και προσδιορίζει την αντωνυμία «αυτές» της κύριας πρότασης- καθώς και προσδιοριστική, γιατί αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό της προηγούμενης πρότασης.

γ) «…όπως συνέβη στους αλήστου μνήμης λεμβούχους»: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, επιρρηματική – αφού εισάγεται με το αναφορικό τροπικό επίρρημα όπως – καθώς και παραθετική ή προσθετική, γιατί δεν αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της πρότασης. Το κόμμα επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η πρόταση αυτή θα μπορούσε να παραλειφθεί.

7. α) Στοιχείο που επιβάλλεται να προσέξει ο μαθητής κατά τη διαδικασία γραφής της έκθεσης –παραγωγής κειμένου– είναι το επικοινωνιακό πλαίσιο που θα του ζητηθεί να ακολουθήσει. Με τον όρο «επικοινωνιακό πλαίσιο» εννοούμε τα εξωτερικά στοιχεία του κειμένου, στην παρούσα περίπτωση τον τίτλο - αφού πρόκειται για άρθρο- και τα εσωτερικά στοιχεία του, όπως η γλώσσα, το ύφος, το γραμμικό πρόσωπο, η οπτική προσέγγιση του θέματος κ.ά.

β) Αφού πρόκειται για άρθρο, σκοπός είναι η πληροφόρηση. Κατά συνέπεια η πιο συνηθισμένη και κατάλληλη τεχνική πειθούς είναι η επίκληση στη λογική. Η γλώσσα είναι αναφορική και το ύφος σοβαρό. Ο μαθητής επιβάλλεται να θέσει τίτλο. Ενδεικτικά προτείνεται: « Εξειδίκευση: αναγκαιότητα ή αναγκαίο κακό;». Το θέμα δηλώνεται ευκρινώς στον πρόλογο και ακολουθεί η ανάλυση των δυο ζητουμένων.

γ) Ειδικότερα, παρατίθενται σχεδιαγραμματικά τα εξής:

Αρνητικές συνέπειες εξειδίκευσης:

- Η συγκέντρωση του ενδιαφέροντος και των προσπαθειών του ατόμου στην απόκτηση ειδικών γνώσεων σ’ ένα επιστημονικό, τεχνικό ή επαγγελματικό κλάδο μπορεί να οδηγήσει στη μονομέρεια της σκέψης καθώς και στην έλλειψη καθολικής γνώσης του προς μελέτη αντικειμένου.

- Περιορίζεται η φαντασία και η πηγαία έμπνευση, καθώς η δημιουργικότητα δεσμεύεται σ’ ένα «χώρο».

- Υπάρχει μονοδιάστατη οπτική των πραγμάτων και κατ’ επέκταση της ζωής.

- Η τυποποίηση της σκέψης φθείρει τον άνθρωπο και σταδιακά τον άλλοτριώνει, όχι μόνο από τον εαυτό του, αλλά και από το περιβάλλον του = αποξένωση.

- Τροφοδοτεί, ορισμένες φορές, την αλαζονική αυταπάτη του αναντικατάστατου. Αναπτύσσεται συγχρόνως ο ατομικισμός, η φιλαυτία.

- Υπεροχή της λογικής εις βάρος του συναισθήματος, ψυχική αποστέγνωση, συναισθηματική συρρίκνωση.

- Ο εξειδικευμένος άνθρωπος διακατέχεται από αδυναμία ενεργητικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου – νόθη ψυχαγωγία –, με αποτέλεσμα τη μη ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

- Η ζητούμενη υψηλή εξειδίκευση συνιστά αίτιο ανεργίας για όσους δεν τη διαθέτουν.

Λόγοι αναγκαιότητας εξειδίκευσης στη σύγχρονη εποχή

- Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης.

- Ο καταμερισμός της εργασίας.

- Μέσα σε μια καταναλωτική κοινωνία υπάρχει η απαίτηση η εργασία να καθίσταται περισσότερο αποτελεσματική: παρατηρείται, λοιπόν, βελτίωση της ποιότητας, αύξηση της ποσότητας, εξοικονόμηση χρόνου.

- Ο σκληρός ανταγωνισμός, ο οποίος αποτελεί απότοκο του συνωστισμού μεγάλου αριθμού ατόμων στις μεγαλουπόλεις, επιβάλλει την εξειδίκευση, ιδιαίτερα στον επαγγελματικό τομέα.

- Το γεγονός ότι το ίδιο το πεπερασμένο της ανθρώπινης ύπαρξης αδυνατεί να τιθασεύσει κάθε χώρο του επιστητού.

δ) Επίλογος: Η εξειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς του επιστητού, παρόλες τις επιπτώσεις που έχει για το άτομο, καθίσταται σήμερα όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά και αναγκαία. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο ο σύγχρονος άνθρωπος μέσω της σφαιρικής γνώσης και της ανάπτυξης της κριτικής του ικανότητας να απαλλαγεί από το φάσμα της μονομέρειας, προκειμένου να προσεγγίσει αποτελεσματικά την προηγμένη τεχνολογία και να αντιληφθεί ως πολίτης την πολυσύνθετη κοινωνική πραγματικότητα.

(Φροντιστήριο Θεωρητικό)

Ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος στην κρίση

Με αφορμή τη γέννηση του Καρλ Μαρξ (5 Μαΐου 1818) και ζώντας στην εποχή της οικονομικής, καπιταλιστικής κρίσης, η αλλοτρίωση και ο αλλοτριωμένος εργαζόμενος αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Η αλλοτρίωση αφορά στην αποξένωση του ανθρώπου από το αποτέλεσμα της εργασίας του και στην αποξένωση από την εργασία αυτή καθεαυτή. Η εργασία αποκτά καταναγκαστικό χαρακτήρα, ο οποίος εντείνεται από την άσκηση του ελέγχου και την όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση του ανθρώπου από αυτήν, για να διασφαλίσει τον βιοπορισμό του. Ο εργαζόμενος αναπτύσσει αισθήματα μοναξιάς, κενότητας, αδιαφορίας, άγχους και απογοήτευσης για τη ζωή. Έτσι, το αίσθημα της αλλοτρίωσης αφορά στο σύνολο της προσωπικότητας, οδηγώντας στην υλική, πνευματική και ψυχική φτώχεια.

Ειδικότερα, η αλλοτρίωση σχετίζεται με την αδυναμία του ανθρώπου να ικανοποιήσει τις ανώτερές του ανάγκες, κυρίως αυτήν της αυτοπραγμάτωσης. Στην εργασία δεν αυτοπραγματώνεται, αλλά αυτοκαταλύεται, δεν αισθάνεται ευχάριστα, αλλά δυστυχισμένος, δεν αναπτύσσει ελεύθερη σωματική και πνευματική δραστηριότητα, αλλά απονεκρώνει το πνεύμα του και ερειπώνει το σώμα του. Επιπλέον, μέσα στην εργασία ο εργάτης δεν ανήκει στον εαυτό του, αλλά σε κάποιον άλλον. Η αδυναμία δεν οφείλεται σε προβλήματα της προσωπικότητας (δεν έχει ενδογενή χαρακτήρα), αλλά στους περιορισμούς που θέτει η φύση και η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος (εξωγενείς παράγοντες). Τέλος, η αλλοτρίωση υφίσταται, καθώς αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της έμφασης που δίνεται στην ηθική της εργασίας και στις εργασιακές αξίες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, είμαστε όλοι πεισμένοι ότι με περισσότερη εργασία κατακτούμε τους στόχους της ζωής μας και αυτή αποκτά νόημα.

Επίσης, η σημασία της εργασίας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό και από τα κοινωνικά πρότυπα και την κυρίαρχη ιδεολογία. Αυτά «μεταβιβάζονται» στα άτομα μέσα από τα επίσημα κανάλια της πληροφόρησης, αλλά και τους λοιπούς φορείς κοινωνικοποίησης, δηλαδή τον οικογενειακό περίγυρο και το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα.

Στο ρόλο της εργασίας στον ανθρώπινο βίο αναφέρθηκε και ο Αμερικανός Κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μπλάουνερ, ο οποίος διέκρινε τέσσερεις μορφές αλλοτρίωσης, διαφορετικές από εργαζόμενο σε εργαζόμενο: (α) το αίσθημα αδυναμίας ή επηρεασμού της εργασιακής κατάστασης, (β) την έλλειψη έννοιας για την εργασία, (γ) το αίσθημα κοινωνικής αποξένωσης και μη ένταξης στην εργασιακή ομάδα και (δ) την αυτοαπομόνωση. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά του εργαζομένου καταδεικνύουν μια κοινωνία που βρίσκεται σε οικονομική και, κατ’ επέκταση, σε ανθρωπιστική κρίση.

Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να γίνει αναφορά στην ελληνική κοινωνία, η οποία, τα τελευταία πέντε χρόνια, διέρχεται κρίση με έντονα υφεσιακά στοιχεία, αυξανόμενες κοινωνικές αποκλίσεις και ταξικές αντιθέσεις. Στην Ελλάδα, η οικονομική κρίση μεγεθύνει την αλλοτρίωση των εργαζομένων και την εντάσσει στο κοινωνικό πεδίο, ως ένα ακόμα κοινωνικό πρόβλημα. Ένα κοινωνικό πρόβλημα που με έντεχνο τρόπο «μεταφέρεται» στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων και λαμβάνει «ονόματα», όπως κατάθλιψη, άγχος, αγοραφοβία, στέρηση, επαγγελματική εξουθένωση, αποπροσωποποίηση.

Γιάννης Μάρκοβιτς, διασκευασμένο άρθρο από το διαδίκτυο

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου σε 90-110 λέξεις.

(Μονάδες 20)

Β1. Να αναπτύξετε, σε μία παράγραφο 80-100 λέξεων, το νόημα του υπογραμμισμένου χωρίου της πρώτης παραγράφου με την έντονη γραφή: «Ο εργαζόμενος αναπτύσσει ... για τη ζωή». Η παράγραφός σας να είναι δομικά πλήρης.

(Μονάδες 10)

Β2α. Να εντοπίσετε τον κύριο τρόπο ανάπτυξης που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του κειμένου («Στο πλαίσιο αυτό, ...αποπροσωποποίηση»). Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

(Μονάδες 4)

Β2β. Να επισημάνετε πώς επιτυγχάνεται η συνεκτικότητα ανάμεσα στην πρώτη («Με αφορμή… πνευματική και ψυχική φτώχεια») και στη δεύτερη («Ειδικότερα,… αποκτά νόημα») παράγραφο του κειμένου και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(Μονάδες 2)

Β2γ. Έτσι (1η παράγραφος), επιπλέον (2η παράγραφος), κατ’ αυτόν τον τρόπον (2η παράγραφος), Επίσης (3η παράγραφος). Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω, συνδετικές λέξεις του κειμένου;

(Μονάδες 4)

Γ1. Να σχηματίσετε τρία ζεύγη προτάσεων/περιόδων για τις παρακάτω λέξεις έτσι, ώστε να αποδίδεται η κυριολεκτική και η μεταφορική τους σημασία: φτώχεια (1η παράγραφος), φύση (2η παράγραφος), αξίες (2η παράγραφος). Μπορείτε, αν θέλετε, να αλλάξετε τον αριθμό και την πτώση των λέξεων.

(Μονάδες 6)

Γ2. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με τα έντονα γράμματα: ιδιαίτερη, αδυναμία, κατακτούμε, διαφορετικές.

(Μονάδες 4)

Δ. Το κείμενο του Γιάννη Μάρκοβιτς αναφέρεται στην αλλοτρίωση του ανθρώπου από την εργασία. Μια μορφή εργασιακής αλλοτρίωσης, που συναντάται στη σύγχρονη εποχή, είναι η στυγνή εξειδίκευση. Σε ένα κείμενο 400-500 λέξεων, προορισμένο να δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα, να αναφερθείτε στα αρνητικά αποτελέσματα της στυγνής εξειδίκευσης, αλλά και στους τρόπους περιστολής των επιπτώσεων του παραπάνω φαινομένου.

(Μονάδες 50)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Β1. Η εργασιακή αλλοτρίωση επηρεάζει αρνητικά την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από οικονομική ύφεση, το άτομο θέτει ως αυτοσκοπό την κάλυψη των οικονομικών αναγκών. Παράλληλα, επιδίδεται σε εξαντλητικά εργασιακά ωράρια που δεν του επιτρέπουν να βιώσει τη χαρά της δημιουργίας και την πνευματική ελευθερία που προσφέρει η εργασία. Αντιθέτως, «πλημμυρίζει» από αισθήματα κορεσμού, ανίας και, τελικά, απομακρύνεται από το έργο του. Ο διαβρωτικός χαρακτήρας της εργασίας τον κάνει να χάνει τον εαυτό του και να βυθίζεται στην απογοήτευση και στην αυτολύπηση. Σαν επιστέγασμα των παραπάνω, η υποδούλωση του ατόμου στην εργασία καθιστά το άτομο απαθές απέναντι στη ζωή.

Β2α. Η τελευταία παράγραφος του κειμένου «Στο πλαίσιο αυτό...αποπροσωποποίηση» αναπτύσσεται με αίτιο – αποτέλεσμα. Πιο συγκεκριμένα, στη θεματική πρόταση αναφέρεται το αίτιο, το οποίο είναι η κρίση που υφίσταται η ελληνική κοινωνία, με χαρακτηριστικά τα έντονα υφεσιακά στοιχεία, τις αυξανόμενες κοινωνικές αποκλίσεις και ταξικές αντιθέσεις. Το αποτέλεσμα είναι η αλλοτρίωση του εργαζομένου. Στις λεπτομέρειες αναλύονται οι συνέπειες που επιφέρει η αλλοτρίωση στον ιδιωτικό βίο του ανθρώπου.

Β2β. Η συνεκτικότητα μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης παραγράφου του κειμένου επιτυγχάνεται μέσω της νοηματικής σχέσης της επεξήγησης. Στην πρώτη παράγραφο ο συντάκτης αναφέρεται γενικά στις επιπτώσεις της εργασιακής αλλοτρίωσης στο άτομο, ενώ στη δεύτερη αναφέρεται ειδικά στην αδυναμία του να οδηγηθεί στην αυτοπραγμάτωση. Την αλληλουχία των νοημάτων στις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου «επικυρώνει» η συνδετική λέξη «ειδικότερα».

Β2γ. Έτσι: συμπέρασμα, αποτέλεσμα

Επιπλέον: προσθήκη

Κατ’ αυτόν τον τρόπο: αποτέλεσμα, συμπέρασμα

Επίσης: προσθήκη

Γ1.

Φτώχεια

Κυριολεκτική σημασία: Οι κάτοικοι των αναπτυσσόμενων χωρών ζουν σε καθεστώς φτώχειας και εξαθλίωσης.

Μεταφορική σημασία: Η πνευματική φτώχεια είναι ένας βασικός παράγοντας του φανατισμού.

Φύση

Κυριολεκτική σημασία: Η φύση πλήττεται καθημερινά, λόγω της απομύζησης των πρώτων υλών από τον άνθρωπο.

Μεταφορική: Η νεανική φύση χαρακτηρίζεται από επαναστατικότητα και ιδεαλισμό.

Αξίες

Κυριολεκτική σημασία: Η αξία του χρυσού είναι μεγαλύτερη από αυτήν του χαλκού.

Μεταφορική σημασία: Τα χειρόγραφα που εκτίθενται στο πολεμικό μουσείο είναι ανεκτίμητης ιστορικής αξίας.

Γ2. Ιδιαίτερη : συνηθισμένη, κοινή

Αδυναμία: δύναμη

Κατακτούμε: αποτυγχάνουμε, χάνουμε, στερούμαστε

Διαφορετικές: όμοιες, ίδιες

Δ.

Επικοινωνιακό πλαίσιο:

Άρθρο - Τίτλος – στοιχεία επικαιρότητας (αφόρμηση από επίκαιρο γεγονός).

Γλώσσα : Αναφορική – χρήση, κατά βάση, γ΄ προσώπου.

Ύφος : Σοβαρό και επίσημο, με κάποια στοιχεία οικειότητας, κυρίως στον πρόλογο, επειδή θα δημοσιευτεί σε σχολική εφημερίδα

Α. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

«Μέτρον άριστον»… και στην εξειδίκευση

Ο χαρακτήρας των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών χαρακτηρίζεται από ανταγωνιστικότητα και μια εναγώνια προσπάθεια του ατόμου για επαγγελματική καταξίωση. Προκειμένου, λοιπόν, να προσαρμοστεί στα νέα εργασιακά δεδομένα, στρέφεται στην απόκτηση πνευματικών εφοδίων. Το μέσο, όμως, που θα του εξασφαλίσει την επιτυχία και την κοινωνική δικαίωση είναι η εξειδίκευση. Ωστόσο, εάν αυτή λάβει μονομερή και στυγνό χαρακτήρα μπορεί να επενεργήσει αρνητικά στην ανθρώπινη προσωπικότητα. (υποθέτουμε ότι ο συγκεκριμένος πρόλογος αποτελούσε την κεντρική ιδέα ενός άρθρου στον τύπο ή στο διαδίκτυο, το οποίο υπήρξε και το έναυσμα για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου).

Παρατήρηση: Η υπογραμμισμένη περίοδος είναι μεταβατική, διότι εισάγει τον αναγνώστη στο πρώτο ζητούμενο.

Β. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΤΥΓΝΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ

Η απόλυτη επαγγελματική εξειδίκευση απειλεί τον εργαζόμενο με αλλοτρίωση της προσωπικότητάς του:

 Ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος καθημερινά να επαναλαμβάνει στερεότυπες κινήσεις και λειτουργίες. Η επανάληψη αυτή τον ωθεί στην τυποποίηση και προκαλεί αφόρητη πλήξη και ανία.

 Η μηχανοποίηση, που επέρχεται από την τυποποίηση, αλλοτριώνει τον εργαζόμενο από το ίδιο το αντικείμενο του έργου του.

 Η επαγγελματική αλλοτρίωση οδηγεί στη μείωση της αποδοτικότητας. Χάνεται ο δημιουργικός χαρακτήρας του επαγγέλματος και κάθε δυνατότητα αυτοέκφρασης.

 Σταδιακά, ο εργαζόμενος αλλοτριώνεται εσωτερικά και αδυνατεί να εκφραστεί ελεύθερα και να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του. Έτσι, προκαλείται πνευματική αδράνεια, στειρότητα και, συνεπώς, εύκολη εξάρτηση και χειραγώγηση από «επιτήδειους». Επίσης, η τυποποίηση και η αδυναμία έκφρασης της προσωπικότητας στον εργασιακό χώρο είναι δυνατόν να προκαλέσει συναισθηματική αναλγησία, σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, καθώς και ηθική – συνειδησιακή διάβρωση.

Η αυστηρή επαγγελματική εξειδίκευση είναι δυνατόν να απειλήσει την οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση συνολικά:

 Εξαιτίας της εξειδίκευσης και του αυτοματισμού στο χώρο εργασίας μειώνονται οι απαιτήσεις στα αναγκαία εργατικά χέρια, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το ποσοστό ανεργίας. Έτσι, και ο ελεύθερος χρόνος του εργαζομένου μειώνεται και οι θέσεις εργασίας λιγοστεύουν.

 Η εξειδίκευση απορροφά όλο το χρόνο του εργαζομένου, με αποτέλεσμα να μη διαθέτει γνώσεις και ενδιαφέροντα, πέραν του επαγγελματικού του πεδίου. Το γεγονός αυτό συμβάλλει στην απολιτικοποίηση του εργαζομένου και της ευρύτερης αποχής του από την κοινωνική δράση.

 Η εξειδίκευση αναγκάζει το εκπαιδευτικό σύστημα να προσαρμοστεί στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Έτσι, δημιουργείται ένα σχολείο με τεχνοκρατικό προσανατολισμό, που παρέχει στείρες γνώσεις και στερείται ανθρωπιστικού πνεύματος.

Η ακραία εξειδίκευση στον ερευνητικό και επιστημονικό τομέα συχνά αποδεικνύεται επικίνδυνη, όχι μόνο για τον επιστήμονα, αλλά και για την κοινωνία, στην οποία το έργο του απευθύνεται:

 Ο εξειδικευμένος επιστήμονας είναι προσκολλημένος στο έργο του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται από την κοινωνία. Η έλλειψη ανθρωπιστικών βάσεων και ηθικών

αντιστάσεων μπορεί να τον παρασύρει στην εξυπηρέτηση των προσωπικών του φιλοδοξιών ή επικίνδυνων σκοπιμοτήτων.

 Η εξειδίκευση και η τεχνολογία κάνουν τη δουλειά του επιστήμονα αποτελεσματική και θεαματική. Για το λόγο αυτό, συχνά παρατηρείται επιστημονικός φανατισμός, με αρνητικά αποτελέσματα για τον ίδιο τον επιστήμονα, αλλά και για την κοινωνία, ως σύνολο.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ: ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΡΙΣΤΟΛΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟ

Οι φορείς κοινωνικοποίησης μπορούν να συντελέσουν στην περιστολή των επιπτώσεων της εξειδίκευσης:

 Η οικογένεια οφείλει να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να αναπτύσσονται προσωπικότητες ισορροπημένες και ψυχοπνευματικά σύμμετρα καλλιεργημένες.

 Το σχολείο έχει χρέος να φροντίσει για την πολύπλευρη μόρφωση των μαθητών. Η καλλιέργεια των ανθρωπιστικών επιστημών στοχεύει στη διαμόρφωση προσωπικοτήτων με θεωρητικό «οπλισμό» και ικανότητα για κρίση και αντιμετώπιση κάθε προβλήματος.

 Όλοι οι κοινωνικοί φορείς είναι απαραίτητο να αναδείξουν την αξία της δημιουργικότητας στον χώρο της εργασίας. Κρίνεται σκόπιμο να αναπτυχθούν μηχανισμοί εξισορρόπησης, είτε μέσα στον εργασιακό χώρο είτε εκτός αυτού, προκειμένου να ξεφύγει ο εργαζόμενος από τα στενά όρια της εξειδίκευσης.

Η ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου από τον εργαζόμενο:

 Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί την κατάλληλη ευκαιρία για να αναπτυχθούν και άλλα ενδιαφέροντα, ώστε το άτομο να αποκολληθεί από το στενό πλαίσιο της εξειδίκευσης της εργασίας του.

 Ειδικότερα, η συμμετοχή του ατόμου στην παραγωγή καλλιτεχνικών επιτευγμάτων συντελεί στη δημιουργική αυτοέκφραση, καθώς και στην ψυχική του εκτόνωση.

 Επίσης, η υγιής κοινωνικοποίηση μπορεί να αποτελέσει αντίβαρο στις επιδερμικές και ανταγωνιστικές εργασιακές σχέσεις.

Γ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η εξειδίκευση στη σύγχρονη εποχή αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Βέβαια, παρά το γεγονός ότι, μέσω αυτής, προωθείται ο τεχνοκρατικός πολιτισμός και επιτυγχάνονται μεγάλα βήματα προόδου στον επιστημονικό, ερευνητικό και τεχνολογικό τομέα, η πνευματική καλλιέργεια του εργαζομένου παραγκωνίζεται. Για τον λόγο αυτό, είναι επιτακτική η ανάγκη για εξεύρεση λύσεων. Λύσεων που μπορούν να αναζητηθούν τόσο σε κοινωνικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο.

(Φροντιστήρια Πουκαμισάς)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ «Η αναγκαιότητα και οι συνέπειες της εξειδίκευσης

Η εποχή των πανεπιστημόνων έχει παρέλθει οριστικά και μαζί μ’ αυτήν η καθολική μάθηση. «Μακάρια» είχε χαρακτηρίσει αυτή την εποχή ο Γκέοργκ Λούκατς εννοώντας ότι ο κόσμος με τη φυσική και την κοινωνική του διάσταση αποτελούσε μια κλειστή ολότητα, ένα κλειστό σύμπαν, ο χάρτης του οποίου δύσκολα μπορούσε να μεταβληθεί. Το σύμπαν ήταν ταξινομημένο προσεκτικά

κανείς εύκολα να προσανατολιστεί μέσα σ’ αυτό. Ήταν ένας κόσμος οικείος.

Η επιστημονική επανάσταση του 18ου και 19ου αι. άλλαξε ριζικά την εικόνα του κόσμου, που έγινε απέραντα μεγάλος και πλου και οι θεωρίες πλήθυναν. Ο όγκος των πληροφοριών που πρέπει να αφομοιωθούν είναι τέτοιος ώστε το άτομο δεν μπορεί να γνωρίζει παρά μόνο τον κλάδο της γνώσης που αντιστοιχεί στην έρευνά του. Η ειδίκευση είναι πλέον η καινούρια πραγματικότητα. Γνώρισμά της είναι η επιστράτευση όλων των πνευματικών δυνάμεων και προσόντων σ’ ένα μόνο τομέα γνώσης. Ο ειδικός αφιερώνει τις προσπάθειές του, και πολλές φορές τη ζωή του, σε μια συγκεκριμένη αλλά και πολύ μικρή περιοχή του επιστητού, στη πρέπει να εμβαθύνει όλο και περισσότερο. Έχει τη δυνατότητα να μελετήσει σε βάθος το αντικείμενό του καθώς επικεντρώνει την προσοχή του αποκλειστικά σ’ αυτό. Έργο ζωής γίνεται η ενασχόληση με ένα μόνο τομέα της πραγματικότητας.

Η ειδίκευση όμως, παρόλη την αναγκαιότητα και την αποτελεσματικότητά της, γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας με διαστάσεις απειλητικές για το σύγχρονο άνθρωπο. Είναι μια απειλητική αναγκαιότητα. Ο ειδικός είναι υποχρεωμένος να περιορίσει το οπτικό του πεδίο προκειμένου να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο επάγγελμά του. Η ειδικότητά του είναι ένας μικρός κλάδος γνώσης, ο οποίος τείνει να εξελιχθεί σε ανεξάρτητη επιστήμη με δική της ορολογία, τις δικές της απαιτήσεις, τα δικά της μέτρα  και σταθμά. Είναι φυσικό λοιπόν να θυσιάζεται όλη η πνευματικότητά του στις απεριόριστες ανάγκες της ειδικότητας. Μήπως ο ειδικός είναι ένας αιχμάλωτος; Μήπως στο πρόσωπο του ειδικού εστιάζεται μια καίρια αντίφαση του αιώνα μας; Πραγματικά, από τη μια πλευρά είναι άξια θαυμασμού η ποσότητα και η ποιότητα των γνώσεων κι από την άλλη η στενότητα και η μονομέρειά τους. Πρέπει κανείς να αγνοεί ηθελημένα άλλους τομείς γνώσης, να αδιαφορεί για την πνευματική καλλιέργειά του προκειμένου να είναι συνεπής στις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις της ειδίκευσής του.

Το γεγονός όμως ότι περιορίζεται δραστικά το φάσμα των ενδιαφερόντων έχει ως αποτέλεσμα την απομόνωση του ειδικού από άλλες περιοχές της πραγματικότητας και, τελικά, την πεποίθηση ότι αποκλειστικός τομέας ευθύνης του είναι μόνο η ειδικότητά του.

Ο ειδικός ομολογεί έμμεσα την ανευθυνότητά του για οτιδήποτε δεν εμπίπτει στα στενά πλαίσια της ενασχόλησής του. Αλλά τα πλαίσια αυτά διαρκώς στενεύουν! Και συμβαίνει συχνά να συναντώνται ειδικοί για να συζητήσουν ένα πρόβλημα (μόνο ένα) και να αδυνατούν να επικοινωνήσουν καθώς χρησιμοποιεί ο καθένας τη γλώσσα της ειδικότητάς του, η οποία είναι άγνωστη στον άλλον. Αυτή η σύγχρονη Βαβέλ είναι το σκηνικό στο οποίο εκτυλίσσεται το δράμα της σύγχρονης γνώσης με πρωταγωνιστές την ανευθυνότητα και την πνευματική μονομέρεια.

Η πραγματικότητα όμως δεν γνωρίζει ειδικότητες· είναι πλούσια, ζωντανή, πολύπλοκη και πολύμορφη. Μεταμορφώνεται διαρκώς σαν τον Πρωτέα. Το ίδιο και η ζωή δεν είναι τεμαχισμένη σε τομείς γνώσης. Και όταν λέμε ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο πνευματικό ον, εννοούμε ασφαλώς ότι μόνο αυτός έχει τη δύναμη να κατανοεί τον κόσμο και να παρεμβαίνει σ’ αυτόν. Επομένως, η πνευματική καλλιέργεια στοιχειοθετεί την κοινωνική παρουσία του ανθρώπου και φανερώνει το βαθμό συνειδητοποίησής του. Αντίθετα, η πνευματική μονομέρεια περιορίζει την όραση και τη δεκτικότητα, στενεύει τους πνευματικούς ορίζοντες και, πολλές φορές, οδηγεί σε μια μυωπική αντίληψη του κόσμου.

Α. Γιαβρής, Η οργάνωση του λόγου, τ.Α΄

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου (100-120 λέξεις)

Μονάδες 20

Β1. «Η πνευματική μονομέρεια περιορίζει την όραση και τη δεκτικότητα, στενεύει τους πνευματικούς ορίζοντες και, πολλές φορές, οδηγεί σε μια μυωπική αντίληψη του κόσμου». Να αναπτύξετε το νόημα του παραπάνω αποσπάσματος σε 60-80 λέξεις.

Μονάδες 10

Β2. α) Να γράψετε τα δομικά μέρη της 2ης παραγράφου. (μον. 5).

β) Να εντοπίσετε δύο τρόπους ανάπτυξης στην τελευταία παράγραφο. (μον. 5)

Μονάδες 10

Β3. α) Ποιος ο ρόλος της διπλής παύλας (-σε πολλές περιπτώσεις ήδη έχει γίνει-) στην 3^η παράγραφο του κειμένου; (μον.2)

β) «Η επιστημονική επανάσταση του 18ου και 19ου αι. άλλαξε ριζικά την εικόνα του κόσμου, που έγινε απέραντα μεγάλος και πλουσιότερος».

Να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση και με βάση τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο, να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική. (μον. 3)

Μονάδες 5

Β4. οικείος, αφομοιωθούν, γνώρισμα, εστιάζεται, εκτυλίσσεται: Να γράψετε από μια

πρόταση για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. (Να διατηρήσετε τον ίδιο γραμματικό τύπο.)

Μονάδες 5

Γ. Παραγωγή Λόγου. Αναλαμβάνετε να συντάξετε ένα άρθρο 400-500 λέξεων για την σχολική σας εφημερίδα όπου θα αναφέρεστε στα θετικά αποτελέσματα της εξειδίκευσης αλλά και στις αρνητικές της συνέπειες για τον εργαζόμενο.

Μονάδες 50

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Το κείμενο αναφέρεται στην αναγκαιότητα της εξειδίκευσης και στις επιπτώσεις της στον σύγχρονο άνθρωπο. Αρχικά, ο συγγραφέας επισημαίνει τη μετάβαση από την εποχή της καθολικής γνώσης σε μια νέα πραγματικότητα, που χαρακτηρίζεται από την αποκλειστική ενασχόληση του επιστήμονα με έναν μόνο τομέα του επιστητού. Στη συνέχεια, υποδεικνύει τον αντιφατικό χαρακτήρα της εξειδίκευσης ως προς την κατάκτηση της γνώσης από τον ειδικό. Επιπλέον, αναφέρεται στις αρνητικές επιπτώσεις της συρρίκνωσης του γνωστικού αντικειμένου σε έναν τομέα ειδικότητας, γεγονός που οδηγεί τον ειδικό σε πνευματική μονομέρεια. Τέλος, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η πνευματική καλλιέργεια οδηγεί στη σύλληψη της πραγματικότητας ως ολότητας και είναι η λύση στη μονοδιάστατη οπτική της εξειδίκευσης.

Β1. Η γνώση είναι απαραίτητο να γίνεται αντιληπτή ως ολότητα και όχι ως ένα κατακερματισμένο μέρος του συνόλου της. Η εξειδίκευση όμως διαιρεί τη γνώση σε τομείς αποκλειστικής ενασχόλησης με αποτέλεσμα να στερεί την πολύπλευρη θεώρηση των πραγμάτων και οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική μονομέρεια. Αυτό εχει ως αποτέλεσμα, τη μειωμένη δεκτικότητα του ατόμου στα γνωστικά ερεθίσματα που βρίσκονται εκτός του πεδίου εξειδίκευσής του και συντελεί στην κοντόφθαλμη οπτική της γνώσης και των ορίων του κόσμου του.

Β2. α) « Η επιστημονική επανάσταση….πλουσιότερος»: Θεματική πρόταση

«Οι γνώσεις πολλαπλασιάστηκαν……της πραγματικότητας»: Λεπτομέρειες - σχόλια

Περίοδος κατακλειδα: δεν έχει

β) Δύο τρόποι ανάπτυξης που εντοπίζονται στην τελευταία παράγραφο είναι :

• η σύγκριση-αντίθεση ανάμεσα στην πολύμορφη και πολύπλοκη πραγματικότητα και στην πνευματική μονομέρεια «Η πραγματικότητα όμως… αντίληψη του κόσμου»

• η μέθοδος του αιτίου-αποτελέσματος, καθώς παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου «Κι όταν λέμε… συνειδητοποίησής του»

[επίσης στην αρχή της παραγράφου υπάρχει και με τις μεταμορφώσεις του ανθρώπου αποτελεί αναλογία όπου παρομοιάζεται η ζωή με τις μεταμορφώσεις του Πρωτέα «Η πραγματικότητα όμως… τομείς γνώσης»

Β3. α) Η διπλή παύλα περικλείει μία συμπληρωματική άποψη που αποτελεί το διευκρινιστικό σχόλιο του συγγραφέα.

β) «που έγινε απέραντα μεγάλος και πλουσιότερος» Αναφορική-παραθετική πρόταση. Χωρίζεται με κόμμα από τον όρο αναφοράς της «του κόσμου», επειδή δεν αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της πρότασης, σε αντίθεση με τις προσδιοριστικές που ακολουθούν τον προσδιοριζόμενο όρο. Τέλος, οι παραθετικές προτάσεις διαβάζονται χωριστά από τον όρο που προσδιορίζουν.

Β4.

1. Ο χώρος του μουσείου μου φαινόταν πολύ οικείος, παρόλο που τον επισκέφθηκα για πρώτη φορά.

2. Οι βιταμίνες που βρίσκονται στα τρόφιμα, αφομοιώνονται από τον οργανισμό μέσω της διαδικασίας της πέψης.

3. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα της εποχής μας είναι η κρίση των ανθρωπιστικών αξιών.

4. Δυστυχώς η εκπαίδευση, πλέον, εστιάζεται στην τεχνοκρατική γνώση χάνοντας την ανθρωπιστική της υπόσταση.

5. Το βιβλίο αυτό είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, η υπόθεση του οποίου εκτυλίσσεται στην αρχαία Αίγυπτο.

Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Επικοινωνιακό πλαίσιο: πρόκειται για άρθρο άρα θα χρειαστεί τίτλος

Τιτλος: «Εξειδίκευση: Ενας σύγχρονος Ιανός (;)»

Ο τίτλος είναι ενδεικτικός του διττού χαρακτήρα που λαμβάνει η εξειδίκευση σήμερα.

Ο Ιανός ήταν Ρωμαϊκός διπρόσωπος θεός.

Πρόλογος: Οι ραγδαίες εξελίξεις στον τομέα των επιστημών και της τεχνολογίας που σημειώθηκαν μετά τον 18ο αιώνα οδήγησαν στον κατακερματισμό της γνώσης, ώστε να καταστεί διαχειρίσιμος ο όγκος των νέων πληροφοριών. Πλέον σηματοδοτείται η εποχή της εξειδίκευσης, δηλαδή της συστηματικής και-ενδεχομένως-αποκλειστικής ενασχόλησης του ανθρώπου με ένα αντικείμενο στην εκπαίδευση ή στην επαγγελματική ζωή του. Να τονιστεί, επίσης, ότι η εξειδίκευση, αν και αποτελεί αναγκαιότητα του καιρού μας, παρ’ όλα αυτά συγκαταλέγεται στα ζητήματα που γεννούν ποικίλες και αντιφατικές μεταξύ τους αντιδράσεις.

Α ζητούμενο: Θετικά αποτελέσματα εξειδίκευσης

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα θετικά αποτελέσματα της εξειδίκευσης στον άνθρωπο, στην εξέλιξη της γνώσης και της οικονομίας και στον πολιτισμό γενικότερα.

• Σε πνευματικό επίπεδο η εξειδίκευση απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις προκαταλήψεις και τον σκοταδισμό, εφόσον προωθούνται και μελετώνται συστηματικά οι επιστήμες. Διανοίγονται, λοιπόν, νέοι δρόμοι στην έρευνα, γίνονται νέες εφευρέσεις. Χρήζει, επίσης, αναφοράς το γεγονός ότι χάρη στην εξειδίκευση αναπτύχθηκαν νέα γνωστικά αντικείμενα και δημιουργήθηκαν νέοι εκπαιδευτικοί

κλάδοι.

• Αντίστοιχα, το άτομο γίνεται ειδήμων του αντικειμένου του και αποκτά εις βάθος γνώση για αυτό. Αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα την εργασία του και συνεπώς αποφεύγει τον κίνδυνο του λάθους που αρκετές φορές οφείλεται στην ελλιπή γνώση.

• Επίσης, αυξάνεται η παραγωγή και επιταχύνεται η οικονομική ανάπτυξη. Αυτό έχει ως συνέπεια την βελτίωση των παραγόμενων αγαθών ως προς την ποιότητα και την ποσότητα με αποτέλεσμα την άνοδο του βιοτικού επιπέδου μιας κοινωνίας.

• Πέρα απ’ αυτά με την εξειδίκευση μειώνεται η ανεργία, εφόσον δημιουργούνται νέα επαγγέλματα και τομείς ενασχόλησης με ειδικότητες που προκύπτουν από τον καταμερισμό της γνώσης. Ειδικά στον τομέα των τεχνικών επιστημών αυξάνουν οι ανάγκες για σύγχρονο και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, που θα μπορεί να διαχειριστεί επιτυχώς τις σύγχρονες γνώσεις και τα τεχνολογικά επιτεύγματα.

• Τέλος, το άτομο αποκτά αυτοπεποίθηση λόγω της ικανοποίησης που λαμβάνει από την κοινωνική αναγνώριση και αποδοχή. Μέσω της ουσιαστικής γνώσης του αντικειμένου του αποκτά και βαθύτερη συνείδηση του εαυτού και των δυνατοτήτων του.

Μεταβατική παράγραφος: Η εξειδίκευση, ωστόσο, έχει και την αρνητική της πλευρά, όταν γίνεται σε υπερβολικό βαθμό. Το άτομο κινδυνεύει να χάσει την επαφή του με την καθολικότητα της γνώσης και να περιχαρακωθεί στα στενά όρια της ειδικότητάς του. Κατά συνέπεια, η εξειδίκευση από επαγγελματικό και επιστημονικό πλεονέκτημα, μπορεί να αναχθεί σε πρόβλημα, που επηρεάζει τον άνθρωπο τόσο ψυχικά, ηθικά και κοινωνικά όσο και επαγγελματικά.

Β’ Ζητούμενο: Αρνητικά αποτελέσματα εξειδίκευσης

• Το άτομο γίνεται ένα «γρανάζι» στην παραγωγική μηχανή, δεν πρωτοτυπεί ούτε και αφήνει τη δημιουργικότητά του να ανθίσει. Τυποποιείται, λοιπόν, μέσω της επανάληψης των ίδιων ενεργειών σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Δεν είναι λίγες, εξάλλου, οι περιπτώσεις εξειδικευμένων εργαζομένων που σταδιακά χάνουν το ενδιαφέρον για το αντικείμενό τους και το θεωρούν μονότονο και πληκτικό.

• Οδηγείται στην πνευματική μονομέρεια, εφόσον έχει μεμονωμένη γνώση και όχι ολοκληρωμένη για ένα αντικείμενο. Η απουσία ερεθισμάτων καθιστά το γνωστικό πεδίο μονοδιάστατο και προσανατολίζει μονόπλευρα το επαγγελματικο ενδιαφέρον.

• Εκτός των άλλων ο εξειδικευμένος εργαζόμενος ή επιστήμονες αδιαφορεί για την πνευματική του καλλιέργεια και την πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Επικοινωνεί κυρίως με τους συνεργάτες του, καθώς θεωρεί ότι είναι οι μοναδικοί που θα τον κατανοήσουν, δεδομένου ότι μιλούν «την ίδια γλώσσα». Αποξενώνεται λοιπόν από το κοινωνικό σύνολο, αδιαφορεί για τα ανθρώπινα προβλήματα.

• Η εξειδίκευση μπορεί να καταστήσει το άτομο αλαζονικό για τα επιτεύγματά του και να του δημιουργήσει την αυταπάτη του αναντικατάστατου. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας ματαιόδοξης συμπεριφοράς, μπορεί να παρακινηθεί σε επιδιώξεις που ευτελίζουν έναν υψηλό επιστημονικό σκοπό. Σ’ αυτό το σημείο μπορούμε να στρέψουμε τον προβληματισμό μας στην αλλοτρίωση του επιστήμονα που απεμπολεί το ηθικό χρέος του, όντας πλήρως αφοσιωμένος στην επιστημονική έρευνα χωρίς να αναλογίζεται το κοινωνικό και ανθρωπιστικό κόστος (π.χ. με την κατασκευή πυρηνικών όπλων).

• Τέλος, η έλλειψη ποιοτικού ελεύθερου χρόνου καθιστά το άτομο ευάλωτο στην υποκουλτούρα, την υπερκατανάλωση και στον περιορισμό των ενδιαφερόντων του. Κινδυνεύει λοιπόν να μαζοποιηθεί εφόσον δεν έχει τον χρόνο να σκεφθεί ώριμα και ακολουθεί τον συρμό της εποχής.

Επίλογος

Η εποχή μας πέρα από την πληθώρα των γνώσεων που μας προσφέρει είναι και μια εποχή έντονων αντιφάσεων. Η εξειδίκευση είναι μια έννοια με διττό χαρακτήρα και χρειάζεται να καταβάλουμε προσπάθεια για να περιορίσουμε όσο το δυνατόν τα αρνητικά της αποτελέσματα. Κάθε μέρα γίνεται και μια νέα επιστημονική ανακάλυψη, προοδεύουμε ακόμα άλλο ένα βήμα. Το ζητούμενο, όμως, είναι να αποφύγουμε την πνευματική μονομέρεια και να αποκτήσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου μας, η οπτική του οποίου είναι συνυφασμένη με τον τρόπο διαχείρισης της γνώσης μας.

(Φροντιστήρια Φλωρόπουλου)

ΚΕΙΜΕΝΟ: Τα θετικά της εξειδίκευσης

Σήμερα, δεν θα είχαμε τα οικονομικά πλεονεκτήματα της μαζικής παραγωγής, στα οποία στηρίζεται το σύγχρονο βιοτικό επίπεδο, αν η παραγωγή ήταν οργανωμένη έτσι ώστε να διεξάγεται σε αυτάρκες αγροτικές οικογένειες και περιοχές.

Η εξειδίκευση των παραγωγικών λειτουργιών επιτρέπει την πλεονεκτικότερη χρησιμοποίηση των

Ιδιαίτερων ικανοτήτων και πόρων κάθε ανθρώπου και κάθε περιοχής. Ακόμη και στις πρωτόγονες οικονομίες οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι αντί ο καθένας τους να εκτελεί κατά μέτριο τρόπο όλες τις εργασίες, είναι καλύτερα να κατανέμουν τις εργασίες μεταξύ τους – οι παχείς άνθρωποι να ασχολούνται με το ψάρεμα, οι λεπτοί με το κυνήγι, οι έξυπνοι με την ιατρική και ο καθένας να ανταλλάσσει το αγαθό του με τα αγαθά που έχει ανάγκη και που παράγουν οι άλλοι.

Η εξειδίκευση στηρίζεται στις διαφορές των φυσικών ικανοτήτων που υπάρχουν μεταξύ των ατόμων. Αλλά αυτή η ίδια η εξειδίκευση επιτείνει τις υπάρχουσες ή και δημιουργεί νέες διαφορές. Το κυνήγι αδυνατίζει τον άνθρωπο και τον κάνει ικανό να ανακαλύπτει τη λεία του. Ή μια περιοχή με παραγωγικά μέσα που δεν είναι προσαρμοσμένα στην εργασία υφάνσεως μπορεί κάλλιστα με την πείρα να εξειδικευθεί σ’ αυτόν τον τομέα.

Τέλος, η εξειδίκευση είναι συμφέρουσα και όταν ακόμη δεν υπάρχουν φυσικές ή επίκτητες διαφορές στις ικανότητες μεταξύ των ανθρώπων: Σε πολλές περιπτώσεις μόνο με την εξειδίκευση μπορεί να επιτευχθεί μεγάλος όγκος παραγωγής και να πραγματοποιηθούν όλα τα πλεονεκτήματα της παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα που αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Δύο δίδυμοι ινδιάνοι με απολύτως ίδιες ικανότητες μπορεί να διαπιστώσουν ότι είναι συμφερότερο ο ένας να κατασκευάζει μόνο τόξα και ο άλλος μόνο βέλη – ακόμη κι αν καθορίζουν με κλήρο ποιος θα κάνει την κάθε δουλειά – γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο ο καθένας θα έφτανε στο σημείο να μπορεί να επιφέρει βελτιώσεις στην τεχνική που χρησιμοποιεί.

Για να δείξει πόσο η εξειδίκευση αυξάνει την παραγωγικότητα, ο Adam Smith παραθέτει το κλασικό παράδειγμα της κατασκευής καρφιτσών: Ένας άνθρωπος, μόνος του μπορεί να κατασκευάζει το πολύ μερικές δωδεκάδες καρφίτσες την ημέρα και αυτές όχι τέλειες. Αν όμως το έργο της κατασκευής κατανεμηθεί μεταξύ των μελών μιας μικρής ομάδας, έτσι ώστε ο κάθε εργάτης να εκτελεί συνεχώς την ίδια απλή ενέργεια, η ομάδα θα μπορεί στον ίδιο χρόνο να παράγει εκατοντάδες χιλιάδες καρφίτσες τέλειας κατασκευής.

Η εξειδίκευση έχει ως αποτέλεσμα τη διαίρεση του παραγωγικού έργου σε απλές ενέργειες (απλοποίηση) που διευκολύνει τη μηχανοποίηση και τη χρησιμοποίηση κεφαλαίου που εξοικονομεί εργασία. Παραλλήλως, με την εξειδίκευση αποφεύγεται η σπατάλη από τη χρησιμοποίηση πολλαπλών εργαλείων που θα έπρεπε να υπάρχουν, αν ο καθένας έκανε όλες τις αναγκαίες εργασίες για την παραγωγή ενός προϊόντος. Η συναρμολόγηση αυτοκινήτων με το σύγχρονο σύστημα της κινούμενης ταινίας δίνει μια εικόνα της συμβολής της εξειδίκευσης στην αύξηση της αποδόσεως. Το σύνθημα σήμερα είναι η αυτοματοποίηση.

SAMUELSON

Ε Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Σ

Α. Να αποδώσετε συνοπτικά το κείμενο σε 100 λέξεις.

Μονάδες 25

Β.1. Να βάλετε Σ ή Λ στο τετραγωνίδιο, ανάλογα με τον αν θεωρείτε το περιεχόμενο της αντίστοιχης πρότασης σωστό ή λανθασμένο.

1. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εξειδίκευση όχι μόνο στηρίζεται στις διαφορές των φυσικών

ικανοτήτων του ατόμου, αλλά δημιουργεί και νέες. 􀀀

2. Η εξειδίκευση δε συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής των αγαθών, αντιθέτως βοηθά στη μείωσή της. 􀀀

3. Η μηχανοποίηση του παραγωγικού έργου είναι αποτέλεσμα μόνο της εξειδίκευσης. 􀀀

4. Το παράδειγμα του Adam Smith χρησιμοποιείται, για να ενισχύσει την άποψη του συγγραφέα για την απλοποίηση του παραγωγικού έργου. 􀀀

Μονάδες 5

Β.2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγράφου;

Μονάδες 2,5

Β.3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της ίδιας παραγράφου και ποιος της πέμπτης;

Μονάδες 2,5

Β.4. α. Eπιτείνει, επιτευχθεί, κατανεμηθεί, χρησιμοποίηση: Να δοθούν τα συνώνυμα των λέξεων.

Μονάδες 2,5

β. Eπιτρέπει, διευκολύνει, χρησιμοποίηση, συναρμολόγηση: Να δοθούν τα αντώνυμα των λέξεων.

Μονάδες 2,5

Β.5. «Η εξειδίκευση στη σύγχρονη εποχή αποτελεί μια απειλητική αναγκαιότητα»: Να αναπτυχθεί η συγκεκριμένη θεματική πρόταση σε ολοκληρωμένη παράγραφο με τη μέθοδο της σύγκρισης και της αντίθεσης.

Μονάδες 10

Γ. Φαινόμενο αντιφατικό και διφορούμενο η εξειδίκευση σφραγίζει τη φυσιογνωμία της σύγχρονης εργασίας. Σ’ ένα άρθρο (500 περίπου λέξεων), προς τη σχολική σας εφημερίδα, εκθέτετε τους προβληματισμούς σας σχετικά με τους κινδύνους που εγκυμονεί η εξειδίκευση υποστηρίζοντας παράλληλα, ως λύση την αναγκαιότητα να υπάρξει ανθρωπιστική παιδεία και αγωγή.

Μονάδες 10

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Το κείμενο αναφέρεται στις θετικές πτυχές της εξειδίκευσης κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στη συμβολή της στην αύξηση της παραγωγής. Ο συγγραφέας αρχικά υποστηρίζει ότι η εξειδίκευση επιτρέπει τη χρησιμοποίηση των ιδιαίτερων ικανοτήτων του ατόμου, εφόσον στηρίζεται στις διαφορές των φυσικών ικανοτήτων των ανθρώπων τις οποίες εντείνει ή δημιουργεί επιπρόσθετες. Στη συνέχεια χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα, για να στηρίξει την άποψή του αναφορικά με την αύξηση της παραγωγικότητας. Τέλος, επισημαίνει την αποτελεσματικότητά της στην απλοποίηση του παραγωγικού έργου, καθώς και στην αποφυγή σπατάλης από τη χρησιμοποίηση πολλαπλών εργαλείων.

Β.1. 1. → Σ 2. → Λ 3. → Λ 4. → Λ

Β.2. Θεματική περίοδος «Τέλος …… ανθρώπων.».

Σχόλια «Σε πολλές περιπτώσεις … χρησιμοποιηθεί».

Κατακλείδα: Δεν υπάρχει.

Β.3. Η τέταρτη και η πέμπτη παράγραφος αναπτύσσονται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων. Στην τέταρτη παράγραφο η θέση του συγγραφέα, ότι με την εξειδίκευση επιτυγχάνεται μεγάλος όγκος παραγωγής αγαθών, τεκμηριώνεται με τη χρήση του παραδείγματος των ινδιάνων, ενώ στην πέμπτη το κλασικό παράδειγμα του Adam Smith ενισχύει την άποψη για τη συμβολή της εξειδίκευσης στην αύξηση της παραγωγικότητας.

Β.4. α. επιτείνει→ εντείνει, επαυξάνει

επιτευχθεί → κατορθωθεί, πραγματοποιηθεί

κατανεμηθεί → διανεμηθεί, διαιρεθεί

χρησιμοποίηση → χρήση, ωφέλεια

β. επιτρέπει → εμποδίζει, απαγορεύει

διευκολύνει → δυσχεραίνει, δυσκολεύει

χρησιμοποίηση → αχρηστία, ανωφέλεια

συναρμολόγηση → αποσύνθεση, διάλυση

B.5. Η ειδίκευση στη σύγχρονη εποχή αποτελεί μια απειλητική αναγκαιότητα. Η εποχή των πανεπιστημόνων έχει παρέλθει οριστικά, εφόσον η επιστημονική επανάσταση του 18ου, 19ου αιώνα οδήγησε στην έκρηξη των γνώσεων το σύνολο των οποίων είναι αδύνατο να αφομοιωθεί από τον ανθρώπινο νου. Παράλληλα η εξειδίκευση στις μέρες μας κρίνεται ως επιτακτική ανάγκη, εφόσον συμβάλλει στη βελτίωση των υλικών όρων ζωής και στην επίλυση των πολυσύνθετων προβλημάτων του σύγχρονου κόσμου. Από την άλλη πλευρά όμως, ο ειδικός αφιερώνει τις προσπάθειές του σε μια συγκεκριμένη και πολύ μικρή περιοχή του επιστητού στην οποία πρέπει να εμβαθύνει όλο και περισσότερο, οδηγούμενος έτσι στην πνευματική μονομέρεια. Αυτό συνεπάγεται μια σειρά από αρνητικές επιπτώσεις για το άτομο αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η ειδίκευση λοιπόν, αποτελεί μία αναπόφευκτη πραγματικότητα.

Γ. Η… «κατάρα» της εξειδίκευσης

Σύγχρονες έρευνες που συνδέουν πλήθος ψυχικών ασθενειών και συνδρόμων με την τυποποίηση και την υψηλή παραγωγικότητα της εξειδικευμένης εργασίας έχουν ανατρέψει τον ενθουσιασμό του 19ου και του 20ου αιώνα για το «πολιτιστικό θαύμα» της εξειδίκευσης.

Αν και η εξειδίκευση προκύπτει ως ανάγκη και όχι ως ιδιορρυθμία του σύγχρονου πολιτισμού (συσσώρευση γνώσης, εκπληκτική τεχνική πρόοδος, ογκούμενη αστυφιλία, διεθνής ανταγωνισμός εθνικών οικονομιών), παίρνει απειλητικές διαστάσεις για τη σύγχρονη ανθρωπότητα.

Πιο συγκεκριμένα, οι αρνητικές συνέπειες της ειδίκευσης συνοψίζονται στα εξής:

􀂾 Μονοδιάστατη και επιμερισμένη εργασία => τυποποίηση / μηχανοποίηση της εργασίας => η εργασία γίνεται βιοπορισμός και όχι χαρά και δημιουργία.

􀂾 Απομάκρυνση του εργάτη από την παραγωγή και την αντικατάσταση του από τη «μηχανή» => ανεργία, ιδιοποίηση του τελικού προϊόντος από το κεφάλαιο (Μαρξ: αλλοτρίωση του εξειδικευμένου εργάτη).

􀂾 Πλήξη, ανία => αναστολή της ατομικής πρωτοτυπίας, πρωτοβουλίας και φαντασίας => ψυχολογικά προβλήματα (μελαγχολία, κατάθλιψη, μανία καταστροφής) κυρίως αναφορικά με τη βιομηχανική και τεχνική εξειδίκευση.

􀂾 Τεμαχισμός της ανθρώπινης γνώσης => μονομέρεια / μονολιθικότητα πνευματική => άγνοια θεμάτων πολιτικής, φιλοσοφικής, καλλιτεχνικής φύσης => απώλεια της δυνατότητας για σφαιρική αντίληψη του πολιτισμού => «μυωπική» αντίληψη του κόσμου.

􀂾 Αλλοτρίωση του επιστήμονα (πλαστό κοσμοείδωλο, μονόπλευρη θεώρηση της αλήθειας) => διαχωρισμός επιστήμης – ανθρωπισμού => εκμετάλλευση της επιστήμης για ιδιοτελείς και καταστροφικούς σκοπούς.

􀂾 Ηθική χαλάρωση, απώλεια αυτογνωσίας και υπευθυνότητας => εγωιστικές τάσεις, αλαζονεία / υπεροψία, αλλά και ανηθικότητα, κυνισμός, κερδοσκοπία => διάσπαση της κοινωνικής συνοχής.

􀂾 Αύξηση παραγωγής σημαίνει αύξηση κατανάλωσης => εξάντληση φυσικών πόρων, μόλυνση φυσικού περιβάλλοντος, μέσα μαζικής καταστροφής του οικοσυστήματος.

􀂾 Πνευματικός ακρωτηριασμός ενός ολόκληρου πολιτισμού => εμμονή στην τεχνολογία – επιστήμη => απομάκρυνση από ανθρωπισμό και κουλτούρα.

Αναμφισβήτητα δεν είναι εφικτή και επιθυμητή ούτε η απόρριψη της εξειδίκευσης, αφού θα σήμαινε

πολιτιστική οπισθοδρόμηση, ούτε όμως και η απαίτηση να γίνει ο σύγχρονος άνθρωπος πανεπιστήμονας! Για την άρση των αρνητικών συνεπειών της εξειδίκευσης, λοιπόν, είναι απαραίτητη η συνδρομή της παιδείας και του ανθρωπισμού ώστε:

• Να υπάρξει σύζευξη της εξειδικευμένης με την ευρυμάθεια => σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του εργαζόμενου.

• Να επιτευχθεί η σφαιρική καλλιέργεια => επαφή με φιλοσοφία, τέχνη, αθλητισμό ως αντισταθμίσματα ολοκληρωτικής αγωγής.

• Να εξοπλιστεί ο άνθρωπος με ηθική αγωγή => υπευθυνότητα και συνείδηση ολόκληρου του πολιτιστικού οικοδομήματος.

• Να μεθοδευτούν η αλληλεγγύη, η συνεργασία, ο συντονισμός => ανάπτυξη κοινωνικότητας.

• Να τεθεί ως κέντρο του πολιτισμού ο άνθρωπος, οι αξίες και το μέλλον του.

• Να εμφανιστεί ή να δραστηριοποιηθεί μια πνευματική ηγεσία που θα αφυπνίσει / διαφωτίσει τη σύγχρονη ανθρωπότητα προς την κατεύθυνση τη ελευθερίας και της ολοκλήρωσης.

(Φροντιστήριο Ορίζοντες)

 

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η ειδίκευση, πρέπει να το πάρουμε απόφαση, δεν είναι μια υπόθεση που μπορεί να ανασταλεί ή να περιορισθεί. Όσο προχωρούν οι καιροί, τόσο περισσότερο η γνώση θα κατατεμαχίζεται. Εκείνο λοιπόν που χρειάζεται δεν είναι να την επιτιμούμε, αλλά να προσπαθούμε να την τοποθετήσουμε στον κανονικό χώρο, ώστε να μην αποσκεπάζει ολόκληρο τον άνθρωπο και να αφήνει κάποια περιθώρια δραστηριότητας.

Με τον όρο «περιθώρια» δεν εννοώ, φυσικά, την πάρεργη απασχόληση, αυτό που ονομάζει η εποχή μας «χόμπυ». Η πάρεργη απασχόληση σε μια μορφή τέχνης, ας θυμηθούμε όχι τον Ενγκρ, τον Αϊνστάιν και το βιολί του, ή σε ένα άθλημα δεν είναι αυτό που ζητεί η κοινή συνείδηση από το σύγχρονο ειδικό. Ένα «χόμπυ» είναι πολύ συνηθισμένη υπόθεση.

Εδώ πρόκειται για κάτι ουσιαστικότερο: για μια μετακίνηση, για μια συμπλήρωση του κοσμοειδώλου που έχει συλλάβει ο ειδικός. Όταν το κοσμοείδωλο ευρυνθεί, και τα σύγχρονα προβλήματα θα αντιμετωπιστούν γενναιότερα και αποτελεσματικότερα και θα επιτευχθεί το μεγάλο όνειρο της γενιάς μας: ο εξανθρωπισμός της επιστήμης και θα κατανοηθεί βαθύτερα, πόσο τα πάντα είναι ανωφέλευτα, αν δεν τα κατευθύνει η στοργή προς τον άνθρωπο.

Ένας ειδικός αφιλοσόφητος, ανιστόρητος, ανίκανος να γευθεί τις εξαίσιες απολαύσεις της υψηλής καλλιτεχνικής δημιουργίας, ένας επαγγελματίας ειδικός, ακόμη και αν είναι από τη φύση του ο καλύτερος άνθρωπος του κόσμου, μεταμορφώνεται πολύ εύκολα σε πρόσωπο περιορισμένης ευθύνης, σε ένα εργαλείο χρήσιμο στη μια περίσταση και βλαβερό, όχι άχρηστο μόνο, σε όλες τις άλλες περιστάσεις. Η μονομέρεια είναι μια αρρώστια και ένας κίνδυνος και θανάσιμος κίνδυνος.

Απόσπασμα από το δοκίμιο: «Ο σύγχρονος άνθρωπος», Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος

Ε Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Σ

Α. Το παραπάνω δοκίμιο δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα. Στα πλαίσια μιας συζήτησης στην τάξη σας με θέμα την «εξειδίκευση» στην εποχή μας, να αποδώσετε τα βασικά σημεία του αποσπάσματος χωρίς προσωπικά σχόλια. (100 – 120 λέξεις) Μονάδες 25

Β.1. Δώστε δύο τίτλους στο κείμενο, έναν με σχόλιο και έναν χωρίς σχόλιο. Μονάδες 5

Β.2. «Η μονομέρεια … θανάσιμος κίνδυνος». Χρησιμοποιώντας ως θεματική περίοδο την παραπάνω πρόταση, να σχολιάσετε την άποψη που διατυπώνει ο συγγραφέας σε 80 – 100 λέξεις. Μονάδες 10

Β.3. Να δώσετε για την καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου μια συνώνυμη και μια αντώνυμη: επιτιμούμε, πάρεργη, ανωφέλευτα, ανασταλεί. Μονάδες 5

Β.4. «Όταν το κοσμοείδωλο … επιστήμης». Να ξαναγράψετε τις παραπάνω περιόδους του αποσπάσματος μετατρέποντας την παθητική σύνταξη σε ενεργητική. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η χρήση της παθητικής σύνταξης; Μονάδες 5

Γ. Υποθέστε ότι ως συντάκτης της σχολικής εφημερίδας αποφασίζετε να συντάξετε ένα άρθρο στο οποίο καταθέτετε τις απόψεις σας αναφορικά με τους λόγους που καθιστούν επιτακτική ανάγκη την εξειδίκευση στις σύγχρονες κοινωνίες, επισημαίνοντας παράλληλα τις θετικές και αρνητικές πτυχές τους θέματος (το κείμενο να μην υπερβαίνει τις 500 λέξεις). Μονάδες 50

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ

Α. Διάβασα πρόσφατα ένα απόσπασμα από δοκίμιο του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου στο οποίο ο δοκιμιογράφος πραγματεύεται το θέμα της εξειδίκευσης. Αρχικά, επισημαίνει ότι η αδυναμία αναχαίτισης ή περιορισμού της δημιουργεί την ανάγκη της τοποθέτησής της στον κατάλληλο «χώρο». Aυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να επιτρέπει στο άτομο να αναπτύσσει περιθώρια δραστηριότητας που απέχουν πολύ από εκείνο που οι άνθρωποι ονομάζουν «χόμπι» και οδηγούν τον ειδικό στη διερεύνηση του κοσμοειδώλου του. Έτσι μόνο υποστηρίζει ο συγγραφέας ότι θα επιλυθούν τα σύγχρονα προβλήματα και θα επιτευχθεί ο «εξανθρωπισμός της επιστήμης». Τέλος, καταγράφει τον κίνδυνο που απορρέει από τη μονομέρεια, καθώς αυτή μεταμορφώνει τον «αφιλοσόφητο» ειδικό σε εργαλείο βλαβερό για όλη την κοινωνία.

Β.1. Τίτλος χωρίς σχόλιο: Μία πρόταση για την ειδίκευση.

Τίτλος με σχόλιο: Ειδίκευση, η αναπόφευκτη … κατάρα!

Β.2. Η μονομέρεια είναι μια αρρώστια και ένας κίνδυνος και θανάσιμος κίνδυνος. Οι συγκεκριμένες γνώσεις περιορίζουν το πνευματικό πεδίο του ανθρώπου, αναστέλλουν τη φαντασία και την έμπνευσή του. Το άτομο πάσχει από πλήξη, ανία και αλλοτριώνεται συναισθηματικά. Σταδιακά απομακρύνεται από την πραγματική έννοια της δημιουργικότητας, αφού καταπιάνεται μόνο με ένα μικρό μέρος της παραγωγικής διαδικασίας και αγνοεί το συνολικό έργο. Μεταμορφώνεται λοιπόν σε στυγνό τεχνοκράτη, πνευματικά ακρωτηριασμένο, μοιάζει με μηχανή προγραμματισμένη να ακολουθεί ορισμένες εντολές. Ο άνθρωπος αυτός διακατέχεται συχνά από εγωιστικές τάσεις και τελικά μετατρέπεται σε «όργανο» βλαβερό για την κοινωνία.

Β.3. επιτιμούμε: κατακρίνουμε ≠ επιβραβεύουμε

πάρεργη: ερασιτεχνική ≠ επαγγελματική

ανωφέλευτα: άχρηστα ≠ χρήσιμα

ανασταλεί: εμποδιστεί ≠ επιταχυνθεί

Β.4. Ενεργητική Σύνταξη: Όταν ο ειδικός διευρύνει το κοσμοείδωλο, θα αντιμετωπίσει τα σύγχρονα προβλήματα γενναιότερα και αποτελεσματικότερα και θα επιτύχει το μεγάλο όνειρο της γενιάς μας: τον εξανθρωπισμό της επιστήμης. Στο κείμενο προτιμάται η παθητική σύνταξη, εφόσον ο κειμενογράφος επιθυμεί να τονίσει περισσότερο το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου και όχι το ίδιο το πρόσωπο που ενεργεί, καθώς και να προσδώσει ποικιλία στην πλοκή του λόγου.

Γ. Ειδίκευση: «Ευχή ή κατάρα;»

Η εποχή των πανεπιστημόνων έχει παρέλθει οριστικά και μαζί με αυτήν και η καθολική μάθηση. Η επιστημονική επανάσταση του 18ου και 19ου αιώνα άλλαξε ριζικά την εικόνα του κόσμου. Οι γνώσεις που διευρύνθηκαν εκρηκτικά και η συμπορευόμενη εκπληκτική τεχνολογική πρόοδος συσσώρευσαν ένα τεράστιο υλικό που δεν μπορεί να αφομοιωθεί και να μελετηθεί από ένα μόνο άτομο. Όπως λοιπόν διαμορφώθηκαν οι συνθήκες ζωής σήμερα, έχει επιβληθεί η εξειδίκευση ως αναγκαία προσαρμογή του ανθρώπου στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής.

Ειδικότερα:

􀃖 Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης οδήγησε στην έκρηξη των γνώσεων

􀃆 αδύναμος ο άνθρωπος να ακολουθήσει την ατέρμονη διαδικασία της γνώσης, αναγκάζεται να αφομοιώνει γνώσεις που αφορούν ένα μικρό κομμάτι του επιστητού.

􀃖 Το καταναλωτικό πλαίσιο ζωής απαιτεί περισσότερα προϊόντα και καλύτερης ποιότητας

􀃆 απαραίτητος ο ειδικός για να αναβαθμίσει την ποιότητα της ζωής του ανθρώπου, ιδιαίτερα σήμερα που η ευτυχία είναι συνώνυμη με την υλική ευμάρεια.

􀃖 Ο σκληρός ανταγωνισμός που επικρατεί στον εργασιακό τομέα σε συνδυασμό με την υπερπροσφορά εργασίας που παρατηρείται στα αστικά κέντρα καθιστά την ειδίκευση αναγκαία, εφόσον ο άνθρωπος πρέπει να είναι φορέας εξειδικευμένων γνώσεων, για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.

􀃖 Τα πολυσύνθετα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου (παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις, οικολογικό, πυρηνικά, βιολογικά όπλα κ.ά.) απαιτούν την απόκτηση εξειδικευμένων γνώσεων, για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.

Κανένας λοιπόν δεν μπορεί να αμφισβητήσει τις θετικές πλευρές της εξειδίκευσης και τη σωρεία των προβλημάτων στα οποία προσφέρει λύσεις:

􀃖 Αυξάνεται η παραγωγή

􀃆 βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων

􀃆 ανύψωση του βιοτικού επιπέδου.

􀃖 Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, στις οποίες απασχολείται μεγάλος αριθμός εργατών

􀃆 μείωση της ανεργίας.

􀃖 Επιτυγχάνεται η βαθιά γνώση του αντικειμένου

􀃆 διευρύνεται σε βάθος και πλάτος η επιστημονική έρευνα και προωθείται παραπέρα. Με την ανάπτυξη ενός κλάδου, υποβοηθείται και άλλος επιστημονικός κλάδος

􀃆 η ανθρώπινη σκέψη απελευθερώνεται από προκαταλήψεις και σκοταδιστικές αντιλήψεις

􀃆 πνευματική πρόοδος.

􀃖 Αναπτύσσεται η κοινωνικότητα και η αλληλεγγύη μεταξύ ατόμων και λαών, εφόσον η ανθρώπινη συνεργασία συχνά ακόμη και σε διακρατικό επίπεδο καθίσταται απαραίτητη για την επιτυχή διεκπεραίωση οποιασδήποτε δραστηριότητας, καθώς και για την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων.

Στη σύγχρονη εποχή η ειδίκευση συμβάλλει στην αλματώδη εξέλιξη του τεχνικού πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί τροχοπέδη για την ανέλιξη του πνευματικού αφού:

􀃖 Ο ειδικός θυσιάζει την ευρυμάθεια, για επιδοθεί στη λεπτομέρεια: η κρίση και αντίληψη περιορίζονται και το άτομο οδηγείται σταδιακά στην πνευματική μονομέρεια.

􀃖 Ο πνευματικά μονομερής άνθρωπος αδυνατεί να αντιληφθεί την κοινωνική προβληματική και αδιαφορεί για τα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα.

􀃖 Ο εργαζόμενος καταγίνεται με ένα μικρό κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας

􀃆 χάνεται η φαντασία και περιορίζεται η δημιουργικότητα

􀃆 ο εργαζόμενος βιώνει την πλήξη, την ανία

􀃆 η εργασία μετατρέπεται σε «δουλειά», δηλαδή δουλεία.

􀃖 ο επιστήμονας μετατρέπεται σε ένα στυγνό τεχνοκράτη

􀃆 ο ανθρώπινος παράγοντας συχνά θυσιάζεται στο βωμό του κέρδους και της οικονομικής ανάπτυξης.

􀃖 Η ειδίκευση πολλαπλασιάζει το κύρος και τη δύναμη του επιστήμονα, δημιουργεί εγωιστικές τάσεις και ένα συναίσθημα παντοδυναμίας με απρόβλεπτα καταστροφικές συνέπειες για την ανθρωπότητα.