Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ

---

1. ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ

---

Το εσωτερικό εμπόριο

Ολόκληρο το 19 αιώνα

η εσωτερική εμπορική κίνηση καθηλώθηκε σε χαμηλά επίπεδα (19ο αιώνα),

εξαιτίας :

􀀹 των οικονομικών μεγεθών της χώρας

􀀹 του μικρού πληθυσμού

􀀹 της περιορισμένης αγοραστικής δυνατότητας των κατοίκων

􀀹 της απουσίας παραγωγικών μονάδων μεγάλου μεγέθους

Τις τελευταίες δεκαετίες του 19 αιώνα

υπήρξε αξιόλογη εμπορική κίνηση στις μεγαλύτερες πόλεις από εισαγόμενα καταναλωτικά προϊόντα

Το εξωτερικό εμπόριο

Το ελληνικό εμπόριο

􀂃 συνδέθηκε με το εξωτερικό (από τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας)

􀂃 ως το 1913 εννοούμε το εξωτερικό εμπόριο, όταν εξετάζουμε το εμπόριο της Ελλάδας

αυτό όμως :

Ø  ήταν σχεδόν μόνιμα παθητικό για τη χώρα, που αγόραζε απ' το εξωτερικό περισσότερα από όσα πωλούσε

Ø  οδήγησε στην ανατροπή του ισοζυγίου πληρωμών (σχέση αξίας εισαγωγών - εξαγωγών)

Σημασία εξωτερικού εμπορίου = μεγάλη, επειδή :

􀂃 συνέβαλε στην αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος της χώρας

􀂃 ήταν η πιο αξιόπιστη πηγή εσόδων για τα δημόσια ταμεία

􀂃 τα έσοδα των τελωνείων σημαντικό ποσοστό των δημοσίων εσόδων

Η ανάπτυξη του εξωτερικού εμπορίου

ακολούθησε ρυθμούς ανάλογους :

􀀹 με τη βελτίωση εθνικών οικονομικών μεγεθών

􀀹 και με τους ρυθμούς ανάπτυξης της διεθνούς εμπορικής κίνησης

􀂃 η συνολική αξία των εισαγωγών και εξαγωγών της χώρας

􀀹 το 1851 ήταν 36.000.000 δραχμές

􀀹 το 1901 έφτασε τα 235.000.000

􀀹 το 1911 έφτασε τα 315.000.000

􀂃 σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι τότε η Ελλάδα

ü  προσάρτησε τα Επτάνησα και τη Θεσσαλία.

ü  αύξησε τον πληθυσμό της κατά 2,5 φορές

Το εξωτερικό εξαγωγικό εμπόριο:

αφορούσε κυρίως γεωργικά προϊόντα

§  2/3 του συνόλου των εξαγωγών,

§  γενική τάση > αύξηση ποσοστού εξαγωγών αγροτικών προϊόντων

§  τη δεκαετία 1900-1910 : 3/4 εξαγωγών

v  σταφίδα (1/2 συνολικών εξαγωγών), ελαιόλαδο, κρασί (μετά το 1910),

v  μικρές ποσότητες φυτικών προϊόντων για βιομηχανική επεξεργασία

􀃟 βαμβάκι (εποχή αμερικανικού εμφυλίου),

􀃟 καπνός, σταθερά ανερχόμενος, αλλά ασήμαντος ποσοστιαία (2-3%)

επιπλέον εξάγονταν

Ø  κατεργασμένα δέρματα (ως το 1880 - μετά εξαφανίστηκε)

Ø  μεταλλευτικά προϊόντα(1/5 αξίας εξαγωγών τέλη 19ου αιώνα)

􀃟 μόλυβδος,

􀃟 μαγγανιούχα μεταλλεύματα

􀃟 σμύριδα,

􀃟 θηραϊκή γη

Ø  ασήμαντες οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων

Το εξωτερικό εισαγωγικό εμπόριο αφορούσε:

􀂃 αγροτικά προϊόντα

ü  1/3 της αξίας στο σύνολο

ü  δημητριακά, κυρίως σιτάρι

ü  επειδή η εγχώρια παραγωγή δεν μπορούσε να καλύψει τις επισιτιστικές ανάγκες του πληθυσμού

􀂃 βιομηχανικά προϊόντα (υφάσματα, νήματα)

􀂃 ορυκτά, ξυλεία, χημικά προϊόντα, μηχανήματα

Χώρες με τις οποίες η Ελλάδα ανέπτυξε εμπορικές σχέσεις

Με τα βιομηχανικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης

􀀹Αγγλία

Ø  􀃟 σχεδόν το σύνολο των εξαγωγών σταφίδα,

Ø  􀃟 μεταλλεύματα (μόλυβδος)

􀀹 Γαλλία,

􀀹 Βέλγιο

􀂃 Με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά όχι στην πρώτη θέση από πλευράς όγκου και αξίας.

Κέντρα ελληνικής εμπορικής δραστηριότητας

η εμπορική κίνηση δεν περιοριζόταν μόνο μέσα στα σύνορα του ελληνικού κράτους

ισχυροί ελληνικοί εμπορικοί οίκοι

δραστηριοποιούνταν στις  γύρω από την Ελλάδα περιοχές

􀃟 Νότια Ρωσία

􀃟 χώρες απ’ όπου διέρχεται ο Δούναβης

􀀹 Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια

αναπτύσσονταν ανταγωνιστικά

􀃟 προς τους εμπορικούς οίκους των ισχυρών βιομηχανικών κρατών της Δύσης

􀃟 προς τους εγχώριους εμπόρους

Ανάλυση Πηγής

Πίνακας 3 σχολικό βιβλίο σελ. 19

Το εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας

	1860- 1870	1900- 1910
Αγροτικά προϊόντα εξαγωγές	63%	75%	􀂃 Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων = 2/3 (σε αξία) του συνόλου. Υπήρχε τάση για διεύρυνση του ποσοστού των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων που έφτασαν να αντιπροσωπεύουν τα ¾ των συνολικών εξαγωγών στη δεκαετία 1900-10. 􀂃 1881 προστέθηκε η Θεσσαλία. Τα βόρεια σύνορα άγγιζαν τον Όλυμπο και την Μακεδονία.(αυξήθηκε η καλλιεργήσιμη έκταση) 􀂃 1η θέση η σταφίδα ( σε αξία ½ των συνολικών εξαγωγών), ελαιόλαδο (ακολουθούσε με μεγάλη διαφορά), κρασί (μετά το 1900), μικρές ποσότητες φυτικών προϊόντων για βιομηχανική επεξεργασία, βαμβάκι (κατά τον εμφύλιο), καπνός (2-3%).
Αγροτικά προϊόντα εισαγωγές	31%	36%	􀂃 Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων = 1/3 (σε αξία) του συνόλου. 􀂃 1η θέση τα δημητριακά, ιδίως το σιτάρι. (η εγχώρια παραγωγή δεν ήταν σε θέση να καλύψει τις ανάγκες) 􀂃 Η Ελλάδα διευρύνθηκε με την προσάρτηση των Ιόνιων νησιών και της Θεσσαλίας και ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 2,5 φορές. (αυξήθηκαν οι επισιτιστικές ανάγκες)
Βιομηχανικά προϊόντα εξαγωγές	7%	2%	Οι εξαγωγές σε βιομηχανικά προϊόντα ήταν πραγματικά ασήμαντες. Οι εξαγωγές μειώνονται ακόμη πιο πολύ μετά το 1880 όταν σταματά η εξαγωγή κατεργασμένων δερμάτων.
Βιομηχανικά προϊόντα εισαγωγές	24%	30%	􀂃 Η Ελλάδα διευρύνθηκε με την προσάρτηση των Ιόνιων νησιών και της Θεσσαλίας και ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 2,5 φορές. (αυξήθηκαν οι ανάγκες) 􀂃 Υφάσματα, νήματα, άνθρακας, ξυλεία, χημικά προϊόντα 􀂃 Μηχανήματα 􀂃 Η Ελλάδα αγόραζε από το εξωτερικό πολύ περισσότερα από όσα πωλούσε. Το βασικό πρόβλημα ήταν το ισοζύγιο πληρωμών, η σχέση δηλ. ανάμεσα στην αξία των εισαγωγών και εξαγωγών.
Εξαγωγές πρώτων υλών	17%	22%	Από το τέλος του 19ου πλησίαζαν το 1/5 της συνολικής αξίας των εξαγωγών. 􀂃 Μόλυβδος, Μαγγανιούχα μεταλλεύματα, Σμύριδα, Θηραϊκή γη
Εισαγωγές πρώτων υλών	12%	18%	􀂃 Η Ελλάδα διευρύνθηκε με την προσάρτηση των Ιόνιων νησιών και της Θεσσαλίας και ότι ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 2,5 φορές. (αυξήθηκαν οι ανάγκες) 􀂃 Οι πρώτες ύλες που εισάγονται είναι άνθρακας και ξυλεία.

Πίνακας 4 σχολικό βιβλίο σελ. 19

Εμπορικές συναλλαγές το 1890

Αγγλία	Η Αγγλία απορροφούσε το σύνολο σχεδόν των εξαγωγών σταφίδας (κορινθιακή) αλλά και ένα σημαντικό ποσοστό μεταλλευμάτων (μολύβδου). Η Ελλάδα εισάγει υφάσματα από την Αγγλία (=βιομηχανική επανάσταση εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας).
Ρωσία	Εισάγεται σιτάρι σε χαμηλό κόστος. Η Ελλάδα δεν μπορεί να καλύψει η ίδια της ανάγκες της.
Τουρκία	Οι εμπορικές σχέσεις αν και υπαρκτές δεν βρίσκονταν στην πρώτη θέση από πλευράς όγκου και αξίας. Και οι 2 χώρες έχουν γεωργία και κτηνοτροφία (τρόφιμα, ζώα, βαμβάκι)
Αυστρία	Δάση → ξυλεία
Γαλλία	Κατεργασμένα δέρματα (ως το 1880)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.                                      Σε ποια κατάσταση βρισκόταν η εσωτερική εμπορική κίνηση κατά το 19ο αι-
ώνα;

2.                                      Ποιοι παράγοντες διαμόρφωναν το ισοζύγιο πληρωμών της χώρας σε ό,τι
αφορά τις εμπορικές της συναλλαγές;

3.                                      Τι γνωρίζετε για τη σημασία και την προσφορά του εμπορίου στην Ελλάδα;

4.                                      Να περιγράφετε τη διαμόρφωση των εμπορικών συναλλαγών ως το 1911, ανα-
λύοντας ταυτόχρονα και τους παράγοντες που συνετέλεσαν στην αύξησή τους.

5.                                      Τι γνωρίζετε για τις ελληνικές εξαγωγές κατά τη διάρκεια του 19ου και ως
τις αρχές του 20ού αιώνα;

6.                                      Να αναφέρετε τα κύρια προϊόντα που εισήγαγε η Ελλάδα, καθώς και τις χώ-
ρες με τις οποίες διατηρούσε εμπορικές σχέσεις.

7.                                      Να αναφέρετε τις εκτός της Ελλάδας περιοχές στις οποίες είχαν επεκτείνει
τις δραστηριότητες τους οι ισχυροί ελληνικοί εμπορικοί οίκοι.

8.                                       

---

2. Η ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ

---

18ος ΑΙΩΝΑΣ

Σημαντική δραστηριότητα          ναυτιλιακή                           παραλιακές περιοχές

παρατηρήθηκε                                  & εμπορική σε                      νησιά του ελληνικού χώρου

Ευνοικές διάφορες συγκυρίες :

1.      έξοδο της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα (ιδιαίτερα)

αναπτύχθηκε το εμπόριο στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας (Οδησσός) & της Μεσογείου

2.      συνθήκη Κιουτσούκ - Καϊναρτζή (1774)

η ρωσική ισχύς προστάτευε τα χριστιανικά - ελληνικά πλοία => ραγδαία ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους

3.      Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους

ευνοήθηκε η ελληνική ναυτιλία, επειδή :

·         η διάσπαση του ηπειρωτικού αγγλικού αποκλεισμού στα γαλλικά λιμάνια από Έλληνες έφερνε μεγάλα κέρδη

·         η εξαφάνιση των γαλλικών πλοίων από την Ανατολική Μεσόγειο 􀂜 δημιούργησε κενά 􀂜 που εκμεταλλεύτηκαν οι Έλληνες

19ος ΑΙΩΝΑΣ

δύσκολα χρόνια > αποκορύφωμα η διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1830).

ΑΙΤΙΑ :

􀀹 εμπορικός στη διάρκεια των συγκρούσεων ο ελληνικός στόλος μετατράπηκε σε πολεμικό

􀀹 έκλεισαν οι δρόμοι του εμπορίου

􀀹 τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα (Ψαρά, Γαλαξίδι) καταστράφηκαν ή παρήκμασαν

ό,τι απέμεινε : προδιάθεση για τη θάλασσα & γνώση ναυτικών υποθέσεων

Μετά το 1830, στο ελεύθερο ελληνικό κράτος > νέα κέντρα στη θέση των παλιών

Ø  το πιο σημαντικό η Σύρος, που αναδείχθηκε σε ισχυρότατο κέντρο, όχι μόνο για τα ελληνικά μέτρα, επειδή :

ð  στη διάρκεια της επανάστασης δέχτηκε πρόσφυγες (κυρίως από τη Χίο)

ð  ήταν στρατηγική η θέση της, στο κέντρο του Αιγαίου, στη διαδρομή που συνέδεε Στενά και Μαύρη Θάλασσα με Μεσόγειο

Ø  σημαντικό ρόλο έπαιξε η δυναμική παρουσία και δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής (λιμάνια Νότιας Ρωσίας, Δούναβης, Κων/πολη, Σμύρνη, Αίγυπτος)

Γενικά στη διάρκεια του 19ου αιώνα η ελληνική ναυτιλία

παρά το γεγονός ότι

􀀹 πέρασε περιόδους κρίσης

􀀹 αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό των ατμοπλοίων, που είχαν υψηλό κόστος και τεχνικές απαιτήσεις

v  ακολούθησε ανοδική πορεία

§  αυξάνονταν ο αριθμός και η χωρητικότητα των πλοίων της

􀃟 1840 >100.000 τόνοι

􀃟 1866 > 300.000 τόνοι

§  υπήρξαν και έντονες αυξομειώσεις (περίοδος αντικατάστασης ελληνικών ιστιοφόρων από ατμόπλοια)

§  πολλά εθνικά δημόσια έργα έγιναν για την εξυπηρέτηση της ναυτιλίας

􀃠 κατασκευή λιμανιών,

􀃠 δημιουργία συστήματος φάρων

                                               

                        ασφαλέστερη η ναυσιπλοΐα στις ελληνικές θάλασσες

Η ελληνική ναυτιλία στην εποχή του ατμού (μέσα 19ου αιώνα)

μέσα 19ου αιώνα ξεκίνησαν πρωτοβουλίες και συγκροτημένες προσπάθειες

§  χρειάζονταν σημαντικά κεφάλαια για κατασκευή, αγορά και συντήρηση ατμοπλοίων

§  ανατράπηκαν οι παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις που ίσχυαν για τα ιστιοφόρα

αναζητήθηκαν κεφάλαια μέσω

􀃟 εταιρειών

􀃟 και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων

συμμετείχαν ενεργά

􀃟 το κράτος,

􀃟 οι ομογενείς εκτός συνόρων

􀂃 οι τράπεζες,

παρ’ όλα αυτά, ανεστάλη η ανάπτυξη της ελληνικής ατμοπλοΐας, λόγω :

􀀹 περιορισμένης διαθεσιμότητας κεφαλαίων

􀀹 αυξημένου επιχειρηματικού κινδύνου

Ø  τέλη 19ου αιώνα η ελληνική ατμοπλοΐα κάνει αισθητή την παρουσία της (1890 - 97ατμόπλοια)

20ος ΑΙΩΝΑΣ

Στις αρχές παρατηρήθηκε ανάπτυξη

􀂃 1890 – 97 ατμόπλοια

􀂃 1901 – 191 ατμόπλοια

􀂃 1912 – 389 ατμόπλοια

Η ανάπτυξη αυτή στηρίχθηκε

􀂃 Στην κυριαρχία των Ελλήνων στις παραδουνάβιες περιοχές

􀂃 Στην κίνηση στο Δούναβη

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μετέβαλε τα δεδομένα

􀂃 Έφερε αλλαγές οικονομικές και πολιτικές στα κράτη του Ευξείνου Πόντου

􀂉 Προκάλεσε καταστροφές

Ø  Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο : ο ελληνικός εμπορικός στόλος υποδιπλασιάστηκε (1919) σε σύγκριση με το 1914.

Ανάλυση Πηγής

Πίνακας 5 σχολικό βιβλίο σελ. 22

(1840 – 1910 )

έτος	ιστιοφόρα	ατμόπλοια
1840 – 50	↑	-	􀂃 Από την ακμάζουσα προεπαναστατική ναυτιλία απέμεινε η προδιάθεση για την θάλασσα και η γνώση των ναυτικών υποθέσεων. 􀂃 Στο ελληνικό κράτος, στη θέση των παλαιών κέντρων που παρήκμασαν αναδείχθηκαν νέα = Σύρος (έμπειροι έμποροι και ναυτικοί από τη Χίο + θέση του νησιού) 􀂃 Λιμάνια, φάροι
1850 – 60	↓	1	􀂃 1956 ιδρύεται η εταιρεία «Ελληνική ατμοπλοΐα» 􀂃 Ο αριθμός των πλοίων μειώθηκε κατά 270 ενώ η χωρητικότητα τους μειώθηκε μόνο κατά 14.000 τόνους.
1860 – 75	↓	↑	􀂃 ↑ ατμόπλοια ↓ ιστιοφόρα 􀂃 αυξημένος επιχειρηματικός κίνδυνος λειτουργεί αποτρεπτικά
1875 – 92	↑ (μικρή)	↑	Το 1880 προσπάθειες για την είσοδο της ελληνικής ναυτιλίας στην εποχή του ατμού. Τα κεφάλαια που χρειάζονταν για την κατασκευή ή την αγορά και την συντήρηση των ατμόπλοιων ήταν σημαντικά, με αποτέλεσμα να ανατραπούν οι παραδοσιακές εφοπλιστικές σχέσεις που ίσχυαν για τα ιστιοφόρα και να αναζητηθούν κεφάλαια μέσω εταιρειών και ισχυρών επιχειρηματικών σχημάτων.
1992 – 03	↓	↑	Η ανάπτυξη οφείλεται στην κυριαρχία Ελλήνων επιχειρηματιών στις μεταφορές στην περιοχή του Δέλτα του Δούναβη.
1903 – 11	↓	↑	Η ανάπτυξη οφείλεται στην κυριαρχία Ελλήνων επιχειρηματιών στις μεταφορές στην περιοχή του Δέλτα του Δούναβη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.                                      Πώς διαμορφώθηκε η ναυτιλιακή δραστηριότητα πριν την ελληνική επανά-
σταση και ποιοι παράγοντες έδωσαν ώθηση στην ελληνική ναυτιλία να ανα-
πτυχθεί σε αυτό το διάστημα;

2.                                      Να παρουσιάσετε τις συνέπειες που προκάλεσε η ελληνική επανάσταση του
1821 στην εμπορική ναυτιλία.

3.                                      Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην ανάπτυξη νέων ναυτιλιακών κέντρων μετά την
ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους;

4.                                      Τι γνωρίζετε για την πορεία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας στα μέσα του
19ου αιώνα και τους παράγοντες που την επηρέασαν;

5.                                      Να αναφέρετε τις συνέπειες που είχε για την ελληνική ναυτιλία η ατμοκίνηση
και τις προσπάθειες που έγιναν για να εκσυχρονιστούν τα ελληνικά πλοία.

---

3. Η ΔΙΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΚΤΗΜΑΤΩΝ

---

Το ζήτημα των εθνικών γαιών ξεχωρίζει από τα προβλήματα του νέου ελληνικού κράτους, λόγω :

􀂃 έκτασης

􀂃 σημασίας

􀂃 πολυπλοκότητας

ΤΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΑΙΕΣ

Εθνικές γαίες ή εθνικά κτήματα

ήταν οι ακίνητες κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στο ελληνικό κράτος

ανήκαν ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής

􀀹 είτε στο οθωμανικό δημόσιο

􀀹 είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα

􀀹 είτε σε ιδιώτες

περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους «επαναστατικώ δικαίω»

αποτέλεσαν στη διάρκεια του πολέμου το πρώτο και μόνο κεφάλαιο για τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις

χρησιμοποιήθηκαν

􀀹 ως υποθήκες για σύναψη δανείων

􀂃 ως μέσα εξασφάλισης εσόδων μέσω εκποίησης

η έκτασή τους υπολογίζεται σε 4.000.000 έως 5.000.000 στρέμματα, κατά προσέγγιση

, επειδή ήταν περίπλοκα :

o   το Οθωμανικό καθεστώς σχετικά με την έγγεια ιδιοκτησία

o   οι μηχανισμοί απογραφής των περιουσιακών στοιχείων

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΝΟΜΗ

Πρακτικά προβλήματα:

Ø  Πολλοί καλλιεργητές είχαν δικαιώματα εκμετάλλευσης από τα προεπαναστατικά χρόνια

·         καλλιεργούσαν για πολλές γενιές τα χωράφια

·         απέδιδαν

ð  ποσοστό 15% στον κατ’ όνομα ιδιοκτήτη

ð  10% φόρο επί της παραγωγής (δεκάτη)

·         το κράτος ήταν δύσκολο να τους ζητήσει να την εξαγοράσουν με υψηλό τίμημα

·         είχαν ισχυρά δικαιώματα ιδιοκτησίας επί της γης

Ø  Η εξαγορά προϋπέθετε ξεκάθαρους τίτλους ιδιοκτησίας, που δεν υπήρχαν, επειδή :

·         ανύπαρκτη πρακτική στον οθωμανικό χώρο

·         επάλληλα δικαιώματα επί της γης

Ø  Στη Στερεά Ελλάδα πολλές γαίες πέρασαν σε χέρια ιδιωτών

με απευθείας εξαγορά από τους οθωμανούς και σε χαμηλή τιμή

ð  το κράτος έχανε την ευκαιρία διαμεσολάβησης και αποκόμισης προσόδων

Ø  Ήταν συχνές οι καταπατήσεις

􀀹 σε εποχές ταραχών και κρίσης

􀀹 δεν μπορούσαν να αποδειχθούν όπου ήταν αμφισβητούμενα τα πιστοποιητικά ιδιοκτησίας

Ø  Αναφορικά με την έγγεια ιδιοκτησία

·         σημαντικές διαφορές μεταξύ :

οθωμανικού δικαίου, βυζαντινορωμαϊκού (που υιοθέτησε το ελληνικό κράτος)

·         η προσαρμογή των δεδομένων άφηνε περιθώρια για ατασθαλίες

ΤΑΣΕΙΣ

Οι τάσεις οδηγούσαν

􀂃 στον πολυτεμαχισμό των εθνικών γαιών (σε μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες)

􀂃 όχι στη συγκέντρωση μεγάλων κτημάτων στα χέρια λίγων κεφαλαιούχων

Αυτό οφειλόταν :

􀂃 στην έλλειψη μεγάλων κεφαλαίων

􀂃 στην τάση απόκτησης ακίνητης ιδιοκτησίας στις πόλεις (ιδιαίτερα στην Αθήνα)

􀂃 στο ότι στις προθέσεις των πλουσίων δεν ήταν η απόκτηση μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας

􀂃 στο ότι η δημιουργία μικρών ιδιοκτησιών οδηγούσε στην ανάπτυξη συστήματος πολιτικής προστασίας, επειδή :

ü  οι μικρές ιδιοκτησίες ήταν :

ð  ευπρόσβλητες σε κρίσεις

ð  έκθετες σε διαθέσεις αγοράς και φορολογικές πιέσεις

ü  οι τοπικοί πολιτευτές παρεμβαίνουν στους κυβερνητικούς μηχανισμούς για περιορισμό πιέσεων(ρὀλος ανάλογος με των προεστών κατά την προεπαναστατική περίοδο)

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Οριστική αντιμετώπιση προβλήματος

με νομοθετικές ρυθμίσεις (1870-1871)

στόχος :

ð  να εξασφαλιστούν οι ακτήμονες χωρικοί κατά προτεραιότητα, με γη που θα εξασφάλιζε την επιβίωσή τους

ð  να εξασφαλίσει το κράτος τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα μέσα από διαδικασία εκποίησης

Ø  (αντιφατικοί στόχοι - επιτεύχθηκε μόνον ο πρώτος)

οι δικαιούχοι αγρότες μπορούσαν να αγοράσουν

·         μέχρι 40 στρέμματα για αρδευόμενα

·         μέχρι 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη

1870 - 1911 : διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000 παραχωρητήρια (7 στρ. κατά μέσο όρο)

Άρα :

ü  περιορισμένες φιλοδοξίες ή δυνατότητες αγροτών

ü  πολυτεμαχισμός γης μεγάλος

μέσος όρος έκτασης ιδιοκτησιών

􀀹 μικρότερος για φυτείες

􀀹 μεγαλύτερος για καλλιέργειες δημητριακών

Γενική αποτίμηση

􀂃 σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών (σύγκριση με 600.000 στρ. από 1833 έως 1870)

􀂃 μόνο το 50% του αντιτίμου τελικά αποδόθηκε στο κράτος.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.                                      Τι ονομάζουμε με τον όρο “εθνικές γαίες”, ποια η έκτασή τους και πώς τις
χρησιμοποίησαν οι ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις;

2.                                      Να αναφέρετε και να ερμηνεύσετε τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν γύρω
από τη διανομή των εθνικών γαιών, σε σχέση με τους καλλιεργητές που είχαν
δικαιώματα εκμετάλλευσης της γης προεπαναστατικά.

3.                                      Ποια ήταν η τύχη των εθνικών γαιών της Στερεάς Ελλάδας;

4.                                      Ποιοι λόγοι οδήγησαν στον πολυτεμαχισμό των εθνικών γαιών και ποιες συ-
νέπειες προκλήθηκαν εξαιτίας αυτού του γεγονότος σε πολιτικό και κοινωνικό
επίπεδο;

5.                                      Να αναφέρετε τους στόχους που έθεσαν οι νομοθετικές ρυθμίσεις στην πε-
ρίοδο 1870-1871 σχετικά με την αντιμετώπιση του ζητήματος των εθνικών
γαιών.

6.                                      Πώς ρυθμίστηκε οριστικά το ζήτημα των εθνικών γαιών και ποια αποτελέ-
σματα επέφερε αυτή η ρύθμιση;

---

4. Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΟΡΥΧΕΙΩΝ

---

Η εκμετάλλευση του υπεδάφους αποσκοπούσε :

ð  είτε στην εξυπηρέτηση περιορισμένων τοπικών αναγκών

 (αντικείμενο περιορισμένου ενδιαφέροντος αφού απουσίαζε η ελληνική βαριά βιομηχανία)

·         δραστηριότητες λατομείων

·         παραγωγή οικοδομικών υλικών

ð  είτε σε εξαγωγές μεταλλευτικών προϊόντων ως πρώτες ύλες στη μεταλλουργία των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών

·         ακατέργαστων

·         ή μετά από στοιχειώδη επεξεργασία

Υπήρχε ικανοποιητική ποικιλία κοιτασμάτων (μικρές ποσότητες)

1860 : ραγδαία εξέλιξη του κλάδου

§  ενθάρρυνση μεθοδικής εκμετάλλευσης κοιτασμάτων

§  νομοθεσία που επέτρεπε την «εκχώρηση» μεταλλευτικών δικαιωμάτων με ευνοϊκούς όρους

§  άλλες συγκυρίες π.χ. διάνοιξη διώρυγας Σουέζ (ολοκληρώθηκε το 1869)

Μεταλλευτική δραστηριότητα σημειώθηκε :

􀂃 στο Λαύριο (άργυρος και μόλυβδος)

[1866 - Σερπιέρι - Ρου - εκμετάλλευση υπογείων κοιτασμάτων και σκωριών]

􀂃 στη Μήλο (θειάφι)

􀂃 στη Νάξο (σμύριδα)

􀂃 στη Θήρα (θηραϊκή γη)

􀂃 στην εκμετάλλευση του μαρμάρου (από το 1870 - σημαντικές διαστάσεις από τα τέλη του 19ου)

􀂃 στις αλυκές (τέλη 19ου αιώνα)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.                                      Τι γνωρίζετε για τον τρόπο που προσεγγίστηκε το ζήτημα της εκμετάλλευσης
του υπεδάφους ως τα μέσα του 19ου αιώνα;

2.                                      Πώς ρυθμίστηκε νομοθετικά το ζήτημα της χρήσης των μεταλλείων και ποιοι
λόγοι οδήγησαν στην αύξηση του ενδιαφέροντος για τα μεταλλευτικά και οι-
κοδομικά υλικά;

3.                                      Ποια περιοχή αποτέλεσε το κέντρο της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην
Ελλάδα; Να αναφέρετε τα μεταλλευτικά προϊόντα που ενίσχυσαν τις ελληνι-
κές εξαγωγές.

4.                                      Τι γνωρίζετε για τα προϊόντα του υπεδάφους -πλην των μεταλλευτικών- που
αποτέλεσαν πηγή εσόδων για το ελληνικό κράτος;

---

5. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

---

ΑΝΑΓΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Κεντρικό σημείο στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς ήταν η δημιουργία

􀂃 κεντρικής τράπεζας

􀂃 τραπεζικού συστήματος αντάξιου των χωρών της Δυτικής Ευρώπης

Λόγοι που το καθιστούσαν αναγκαίο

Ø  θα εξυπηρετούσε τις κυβερνητικές ανάγκες

ü  διαχείριση κρατικού δανεισμού

ü  έκδοση χαρτονομίσματος

Ø  θα έδινε λύση στο χρόνιο πρόβλημα των πιστωτικών αναγκών της οικονομίας

ü  με όρους οργανωμένης αγοράς και όχι πρωτοβουλίες

ü  εξασφάλιση απαραίτητων κεφαλαίων στις επιχειρηματικές τοκογλυφίας

ΤΟ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

Η κατάσταση του πιστωτικού συστήματος της χώρας κατά τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας

το πιστωτικό σύστημα ήταν σε πρωτόγονη κατάσταση, επειδή :

Ø  ήταν συνδεδεμένο με το εμπόριο αγροτικών προϊόντων (εξαγωγές σταφίδας)

􀃟 οι έμποροι = πιστωτές με όρους και διαθέσεις τοκογλυφικές

􀃟 ο δανεισμός

•• κατευθυνόταν προς τους παραγωγούς

•• δημιουργούσε προϋποθέσεις εκμετάλλευσης

•• ήταν ένας τρόπος προαγοράς της επικείμενης παραγωγής

•• αλλά ήταν δυσμενείς οι όροι για τον παραγωγό

o   άλλοι κλάδοι της παραγωγής στερούνταν τις απαραίτητες πιστώσεις για την ανάπτυξή τους

ð  περιορίζονταν οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες

η κατάσταση αυτή

Ø  ήταν αντίθετη με τις προθέσεις και τις πολιτικές του κράτους

Ø  αποθάρρυνε τα ελληνικά κεφάλαια του εξωτερικού

Οι προσπάθειες για άρση των παραπάνω εμποδίων

􀂃 υπήρξαν έντονες

􀂃 προέρχονταν από πολλές πλευρές

απέβλεπαν

§  όχι τόσο στην εξάλειψη της τοκογλυφίας

§  αλλά κυρίως στη δημιουργία ενός πιστωτικού συστήματος

σύγχρονου και ικανού να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα ειδικών κοινωνικών ομάδων)

Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ

Το 1841 ιδρύεται η Εθνική Τράπεζα

􀂃 Τα κεφάλαια προήλθαν κυρίως από το εξωτερικό

􀂃 Στις ιδρυτικές διαδικασίες ήταν έντονη η παρουσία κρατικών παραγόντων

Κύριοι μέτοχοι ήταν :

      ο κεφαλαιούχος Εϋνάρδος (Γαλλοελβετός τραπεζίτης, φιλέλληνας, φίλος του Καποδίστρια)

      το ελληνικό κράτος (20% του αρχικού κεφαλαίου)

      Έλληνες έμποροι και επιχειρηματίες της διασποράς

      ξένες προσωπικότητες από τους χώρους της οικονομίας και της πολιτικής

Θεμελιωτής και πρώτος διοικητής της (ισόβιος) υπήρξε ο Γεώργιος Σταύρου (μέλος Φιλικής Εταιρείας, έλαβε μέρος στον Αγώνα)

Στις επόμενες διευρύνσεις μετείχαν κεφαλαιούχοι του ελληνικού χώρου, κυρίως έμποροι (Σκουζές, Ράλλης κ.ά)

Η δραστηριότητα της Εθνικής Τράπεζας στα πρώτα χρόνια

ð  χωρίς σαφή προσανατολισμό, (-) επειδή οι οικονομικές συνθήκες δεν μπορούσαν να αλλάξουν με ταχείς ρυθμούς

ð  το εκδοτικό δικαίωμα υπήρξε μεγάλο πλεονέκτημα και κύρια πηγή εσόδων (+)

δηλαδή η δυνατότητα να εκδίδει τραπεζογραμμάτια (χαρτονομίσματα) για λογαριασμό του κράτους το οποίο ενίσχυε και επέβαλλε την κυκλοφορία τους

Οι εργασίες της εξαπλώθηκαν στις κύριες επαρχιακές πόλεις

§  1845 στην Ερμούπολη

§  1846 στην Πάτρα

ð  γεγονός που βοήθησε στην αντιμετώπιση των αρνητικών επιρροών του τοκογλυφικού συστήματος

Η Τράπεζα κέρδισε την εμπιστοσύνη της ελληνικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα :

ü  να γίνουν διαδοχικές διευρύνσεις του μετοχικού κεφαλαίου

ü  να παραμείνει για πολλές δεκαετίες το κυρίαρχο τραπεζικό συγκρότημα

(παρά την εξάπλωση του τραπεζικού συστήματος και την εμφάνιση νέων τραπεζών)

ΑΛΛΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ

Από τη δεκαετία του 1860 πολλαπλασιάστηκαν τα τραπεζικά και ασφαλιστικά ιδρύματα

􀂃 η Ιονική Τράπεζα (είχε ιδρυθεί το 1839 στα αγγλοκρατούμενα Ιόνια)

􀂃 η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας

􀂃 η Γενική Πιστωτική Τράπεζα

􀂃 Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως κ.λπ.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Να αναλύσετε τους στόχους που θα εξυπηρετούσε η ίδρυση τραπεζικών ιδρυμάτων.

2.      Σε ποια κατάσταση βρισκόταν το πιστωτικό σύστημα της χώρας τα πρώτα Ανεξαρτησίας και ποιοι παράγοντες δυσχέραιναν τις προσπάθειες
που γινόταν για την εύρυθμη λειτουργία του; Με ποιο σκεπτικό προσεγγίστηκε το πρόβλημα από το κράτος;

3.              Πότε ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα, ποιος ήταν ο πρώτος διοικητής της και
ποιοι ήταν οι κύριοι μέτοχοί της;

4.      Να περιγράφετε τις δραστηριότητες της Εθνικής Τράπεζας στα πρώτα χρό χρό-
νια της λειτουργίας της.

5.      Τι γνωρίζετε για την εξάπλωση της Εθνικής Τράπεζας στην επαρχία και την
επίδραση που είχε αυτή στους ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας;

6.      Να αναφέρετε τις εξελίξεις στο τραπεζικό σύστημα μετά το 1860.

---

6. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

---

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΕΥΡΩΠΗ

Στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη κατά το 19ο αι. : Βιομηχανική Επανάσταση

Στην Ελλάδα η ανάπτυξη της βιομηχανίας :

§  είχε ελάχιστα κοινά σημεία με την αντίστοιχη στην Ευρώπη

§  ήταν αντικείμενο συζητήσεων και οικονομικών και πολιτικών αναλύσεων

§  αλλά ως σχέδιο ή πρόθεση,

σπάνια ως εφαρμογή

o   ήταν ως ζήτημα συνεχώς στο προσκήνιο, λόγω της ακτινοβολίας των ευρωπαϊκών επιτευγμάτων

o   οι προθέσεις οδηγούνταν σε αδιέξοδο, γιατί έλειπαν οι απαραίτητες προϋποθέσεις

1830 - 1870

Οι πρώτες βιομηχανικές μονάδες παραγωγής εμφανίστηκαν στις πρώτες δεκαετίες της ανεξαρτησίας

ü  με αποσπασματικό, ευκαιριακό τρόπο

ü  αποσκοπούσαν στην εξυπηρέτηση τοπικών αναγκών

ü  σχετίζονταν με την επεξεργασία αγροτικών προϊόντων

(εξέλιξη παραδοσιακών αλευρόμυλων, ελαιοτριβείων, βυρσοδεψείων, κλωστηρίων)

ü  παρέμειναν στάσιμες και περιορισμένες ως προς τα οικονομικά τους μεγέθη

ü   δεν αποτέλεσαν αφετηρία για τη δημιουργία πιο σύνθετων βιομηχανικών συγκροτημάτων

Αίτια

􀂃 η μικρή έκταση της εγχώριας αγοράς

􀂃 η πίεση των εισαγόμενων προϊόντων

􀂃 η έλλειψη πολυάριθμου, ειδικευμένου και φθηνού εργατικού δυναμικού

1870

      πρώτη απόπειρα ανάπτυξης βιομηχανικών δραστηριοτήτων στη χώρα

      σημειώθηκε κάποιο κύμα ίδρυσης βιομηχανικών επιχειρήσεων (πάνω από 100)

      παρατηρήθηκε τάση αύξησης του δυναμικού των υπαρχουσών μονάδων

όμως γρήγορα η απόπειρα αυτή έχασε τη δυναμική της και οι σχετικές δραστηριότητες επέστρεψαν στην ύφεση και τη στασιμότητα

ΤΕΛΗ 19ου – ΑΡΧΕΣ 20ου

Άρχισαν να μεταβάλλονται οι όροι

􀂃 επειδή δημιουργήθηκε βιομηχανικό δυναμικό σχετικά σταθερό, πολυδιάστατο, με τάσεις ανάπτυξης

⇒ της βαριάς βιομηχανίας,

⇒ της μεταλλουργία

⇒ της ναυπηγικής,

⇒ της τσιμεντοβιομηχανίας (αρχές 20ου )

Τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η βιομηχανία (όπως και άλλοι κλάδοι της οικονομίας)

􀂃 η έλλειψη κεφαλαίων

􀂃 η διασπορά των υπαρχόντων σε πλήθος δραστηριοτήτων

􀂃 η περιορισμένη βάση οικονομικής εξάπλωσης (εδαφικά και πληθυσμιακά)

􀂃 η έλλειψη πρώτων υλών

􀂃 η χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών

􀂃 η έλλειψη τεχνικής και γενικής παιδείας

ð  ελλιπής κατάρτιση

ð  αδυναμία εφαρμογής καινοτομιών

ð   αδυναμία τεχνολογικής εξέλιξης )

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΕΔΑΦΙΚΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

v  Δεν άλλαξαν οι περιοριστικές συνθήκες ανάπτυξης με την προσάρτηση Θεσσαλίας και Επτανήσων

v  Τα δεδομένα άλλαξαν μετά το 1912 - 1913 με την ενσωμάτωση μεγάλων εκτάσεων και πληθυσμών

ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Τελικά, η βιομηχανία δεν αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ελληνικής οικονομίας, επειδή :

􀂃 έπασχε από χρόνιες αδυναμίες

􀂃 δεν μπορούσε να αντέξει τον εξωτερικό ανταγωνισμό

􀂃 παρέμεινε προσηλωμένη σε δευτερεύουσες δραστηριότητες

􀂃 αναζητούσε τη σωτηρία της στην παρέμβαση του κράτους

(δασμολογικά και άλλα προστατευτικά μέτρα).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Να συγκρίνετε την ανάπτυξη της βιομηχανίας στον ελλαδικό χώρο με την
αντίστοιχη ανάπτυξη στη δυτική και κεντρική Ευρώπη κατά το 19ο αιώνα.
Πώς μπορείτε να ερμηνεύσετε τις διαφορές που παρατηρείτε;

2.      Να παρουσιάσετε τις μονάδες παραγωγής που αναπτύχθηκαν στις πρώτες
δεκαετίες της Ανεξαρτησίας και τους λόγους που δεν επέτρεψαν την πρόοδό
τους.

3.      Τι γνωρίζετε για την πρώτη απόπειρα να αναπτυχθεί η βιομηχανική δραστη-
ριότητα;

4.      Να περιγράφετε τις μεταβολές που παρουσιάστηκαν στο χώρο της βιομηχα-
νίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

5.      Ποιοι λόγοι καθιστούσαν δυσχερή την ανάπτυξη της βιομηχανίας στον ελλα-
δικό χώρο κατά τα τέλη του 19ο αιώνα;

6.      Σε ποιο βαθμό επηρέασαν τη βιομηχανική ανάπτυξη οι αλλαγές των δεδομέ-
νων στην ελληνική κοινωνία μετά το 1912-13;

---

7. ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ

---

Στα 1830

·         πρωτόγονες οι υποδομές του ελληνικού κράτους

·         γέφυρες, αμαξιτοί δρόμοι, λιμάνια, υδραγωγεία, δημόσια κτίρια

ð  δεν υπήρχαν

ð  ή βρίσκονταν σε κακή κατάσταση

Η διοίκηση

􀂃 σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα ενδιαφέρθηκε για την κατασκευή των απαραίτητων έργων,

􀂃 καλές προθέσεις, αλλά προσέκρουσαν στις αντίξοες συνθήκες που επικρατούσαν:

1.      αδυναμία εξεύρεσης οικονομικών πόρων

2.      βαρύ δημοσιονομικό φορτίο = τα δάνεια που είχαν συναφθεί στο εξωτερικό

·         διάρκεια του Αγώνα

·         κρατική συγκρότηση

3.      η έλλειψη ιδιωτικού ενδιαφέροντος

ü  στις χερσαίες συγκοινωνίες και στα περισσότερα δημόσια έργα που ήταν αναγκαία

ü  επειδή δεν ήταν κερδοφόρες οι επενδύσεις στις βασικές υποδομές

 Το κράτος προσπάθησε να ξεπεράσει τις δυσκολίες με τις δικές του δυνάμεις,

􀀹 είτε απ’ ευθείας

􀀹 είτε μέσω των δήμων

αλλά η δραστηριότητα =υποτονική, τουλάχιστον ως το 1870, επειδή :

·         έλειπαν τα χρήματα

·         υιοθετήθηκαν όχι δημοφιλείς μέθοδοι (αγγαρείες αγροτών στην κατασκευή δρόμων)

Η πύκνωση του οδικού δικτύου

Τέλη 19 και αρχές 20 ου = πρώτη θέση των προτεραιοτήτων εθνικών και τοπικών

παράγοντες που προώθησαν την κατασκευή του ήταν :

1.      η οικονομική ανάπτυξη

2.      οι πιο γρήγοροι ρυθμοί αστικοποίησης

3.      η δημιουργία κεντρικών σιδηροδρομικών αξόνων

4.      η ανάπτυξη του εσωτερικού εμπορίου

ανασταλτικοί παράγοντες στάθηκαν :

1.      το μεγάλο κόστος της κατασκευής δρόμων σε ορεινά εδάφη

2.      ο «ανταγωνισμός» των θαλασσίων συγκοινωνιών κοντά στα παράλια, δηλαδή σε μεγάλο τμήμα της χώρας

Τα υπόλοιπα δημόσια έργα

Ø  Η αποξήρανση λιμνών και ελών ήταν το κυριότερο από τα άλλα δημόσια έργα:

ð  έδινε πλούσια καλλιεργήσιμη γη  

ð  βοηθούσε στην καταπολέμηση της ελονοσίας, που ήταν αρρώστια – μάστιγα για την αγροτική Ελλάδα ως τα μέσα του 20ου αιώνα

Ø  πολλά αποστραγγιστικά έργα, με σημαντικότερο την αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας στη Βοιωτία

Η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου

ήταν το μεγαλύτερο τεχνικό έργο της εποχής

(εκτός από το σιδηροδρομικό δίκτυο)

ð  ξεκίνησε το 1881 από μια υπερβολικά αισιόδοξη γαλλική τεχνική εταιρεία

ð  ολοκληρώθηκε το 1893 μετά από πολλές περιπέτειες, τεχνικές και οικονομικές

ð  βελτίωσε τους όρους της ναυσιπλοΐας, αφού έκανε περιττό τον περίπλου της Πελοποννήσου

Η ναυσιπλοΐα ευνοήθηκε ιδιαίτερα και από :

• την διάνοιξη του πορθμού του Ευρίπου

• και την κατασκευή φάρων στις ακτές

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Σε ποια κατάσταση βρισκόταν οι υποδομές του ελληνικού κράτους το 1830
   και ποια προβλήματα αντιμετώπισε η διοίκηση στην προσπάθειά της να προ-
   σαρμόσει την ελληνική πραγματικότητα στα ευρωπαϊκά πρότυπα;
2. Πώς προχώρησε η προσπάθεια για την ανάπτυξη των χερσαίων συγκοινω-
   νιών μέχρι τη δεκαετία του 1870 και ποιοι λόγοι δυσχέραιναν αυτό το έργο;

3.      Να παρουσιάσετε τις εξελίξεις στον τομέα της ανάπτυξης του οδικού δικτύου
στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και τους ανασταλ-
τικούς παράγοντες που εμπόδιζαν αυτήν την προσπάθεια.

4.                Τι γνωρίζετε για τις ενέργειες που είχαν ως στόχο την αποξήρανση των εκτά-
σεων που καλύπτονταν από λίμνες και έλη;

5.                Να περιγράφετε τις προσπάθειες για τη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου
και τις συνέπειες που είχε αυτή για τη ναυσιπλοΐα.

---

8. ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΩΝ

---

Στα ανεπτυγμένα κράτη του 19 ου αιώνα

Η βιομηχανική επανάσταση επέφερε σημαντικές αλλαγές.

Η πιο σημαντική ήταν η εμφάνιση, εξάπλωση και κυριαρχία του σιδηροδρόμου στις χερσαίες μεταφορές,

ð  έλυνε το πρόβλημα της μεταφοράς

·         προϊόντων μεγάλου όγκου

·         με μικρό κόστος

·         σε αποστάσεις μεταξύ κρατών ή ηπείρων

ð  βοηθούσε να προχωρήσουν

·         η η βιομηχανική επανάσταση

·         αύξηση της παραγωγής

·         η δημιουργία μεγάλων πόλεων

ð  εξασφάλιζε την τροφοδοσία

·         των πόλεων με τρόφιμα

·         των εργοστασίων με πρώτες ύλες

·         της αγοράς με προϊόντα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ : ο σιδηρόδρομος έγινε

Ø  συνώνυμο της ανάπτυξης το 19ο αιώνα.

Ø  το σύμβολο των νέων καιρών

Στις μικρότερες και πιο καθυστερημένες οικονομικά χώρες

η απόκτηση σιδηροδρομικού δικτύου = σημαντική προϋπόθεση για είσοδο στο χώρο των ανεπτυγμένων

Στην Ελλάδα, οι συζητήσεις για κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου

ð  άρχισαν νωρίς, ίσως από το 1835

ð  περιορίζονταν στο χώρο των θεωρητικών αναλύσεων και των απλών επιθυμιών

Ο λόγος ήταν ότι υπήρχαν ανυπέρβλητες δυσκολίες

1.      η κατασκευή σιδηροδρομικής υποδομής = πολυέξοδη υπόθεση

2.      απαιτούσε κεφάλαια που το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να εξοικονομήσει

3.      δεν ήταν δυνατή η προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, επιχειρήσεων ή πιστωτικών ιδρυμάτων,

γιατί, προϋπέθετε ότι το προς κατασκευήν δίκτυο θα ήταν αποδοτικό δηλαδή θα εξασφάλιζε

⇒ μεταφορά πρώτων υλών, ζωτικών για τη βιομηχανία

⇒ μεταφορά καταναλωτικών αγαθών, που θα απορροφούσαν οι τοπικές αγορές

      στην Ελλάδα έλειπαν και τα δυο.

Η γειτνίαση της θάλασσας περιόριζε την αποδοτικότητα του σιδηροδρομικού δικτύου.

Μέχρι τη δεκαετία του 1880

      υπήρχε μόνο η σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε Αθήνα και Πειραιά (9 χλμ)

      και είχαν χρειαστεί 12 χρόνια και πολλές περιπέτειες για να κατασκευαστεί

      επειδή η υλοποίησή τους συγκινούσε μόνο κερδοσκόπους αμφίβολης αξιοπιστίας

οι διακηρύξεις και τα φιλόδοξα σχέδια περί σιδηροδρόμου παρέμεναν ανεφάρμοστα,

Ως το 1881 αλλαγές που :

μετέβαλαν τα δεδομένα της ελληνικής οικονομίας => δημιούργησαν προϋποθέσεις

για κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου γύρω από την Ελλάδα επειδή:

Ø  προχωρούσε η κατασκευή μεγάλων συγκοινωνιακών αξόνων που συνέδεαν την Κ. Ευρώπη με την Κων/πολη, τη Μ. Ασία και την Ανατολή ως την Ιδία

Ø  η σύνδεση Ευρώπης - Ανατολής γινόταν και ατμοπλοϊκά (Πρίντεζι - Σουέζ - Ινδικός Ωκεανός)

Ø  οι ελληνικές κυβερνήσεις έκριναν ότι έπρεπε να προωθηθούν οι ελληνικές συγκοινωνιακές υποδομές, ώστε η χώρα να συνδεθεί με τους διεθνείς άξονες.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας (κατασκευαστικά, οικονομικά) ολοκληρώθηκε σε τρεις δεκαετίες (μετά το 1880)

μεγάλη ώθηση πήρε

      στις πρώτες πρωθυπουργίες του Χαρίλαου Τρικούπη (1882-1892)

τότε κατασκευάστηκαν 900 χλμ. σιδηροδρομικής γραμμής

      στηδεκαετία του 1890

επιβραδύνθηκε η κατασκευή του λόγω οικονομικών προβλημάτων

      ολοκληρώθηκε το 1909

Στο μεγαλύτερο μέρος του ήταν μετρικό (πλάτος 1m - διεθνείς προδιαγραφές 1,56 m)

Άρα σχεδιάστηκε

ð  για να εξυπηρετήσει τοπικές ανάγκες

ð  χωρίς φιλοδοξίες να αποτελέσει τμήμα διεθνούς δικτύου

Το κράτος

§  ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος του κόστους

§  επωμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού από ξένα πιστωτικά ιδρύματα

Οι ιδιώτες

συμμετείχαν με μικρότερο ποσοστό (30%) επειδή η αποδοτικότητά του ήταν αμφίβολη

Το δίκτυο από την αρχή της λειτουργίας του

v  κλήθηκε να εξυπηρετήσει τη διακίνηση των αγροτικών κυρίως προϊόντων

v  παρουσίαζε σοβαρή υστέρηση στα έσοδά του σε σύγκριση με τους αισιόδοξ ους υπολογισμούς

ΓΙ’ ΑΥΤΟ διακόπηκαν οι περαιτέρω επενδύσεις στο χώρο του σιδηροδρόμου.

Η προσφορά του σιδηροδρομικού δικτύου στη χώρα υπήρξε μεγάλη

      γιατί ποτέ πριν η χώρα δεν είχε γνωρίσει αξιόπιστο χερσαίο συγκοινωνιακό δίκτυο.

      γιατί πρόσφερε πολλές υπηρεσίες στον καιρό των πολέμων

ð  τη γρήγορη επιστράτευση

ð  ανεφοδιασμό του στρατού

ΑΛΛΑ

v  δεν έφερε την ανάπτυξη και την εκβιομηχάνιση στις περιοχές όπου έφτασε

v  δεν εκπλήρωσε όσες αναπτυξιακές προσδοκίες στηρίχτηκαν επάνω του

ΕΠΕΙΔΗ

δεν ήταν δυνατό να προκαλέσει την αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών δομών.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Τι γνωρίζετε για την προσφορά του σιδηροδρόμου, γενικότερα, στις χερσαίες
μεταφορές;

2.      Πότε άρχισαν οι πρώτες συζητήσεις στην Ελλάδα για την κατασκευή σιδηρο-
δρομικού δικτύου και ποιοι λόγοι καθυστέρησαν την κατασκευή του;

3.      Πότε κατασκευάστηκε η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή στην Ελλάδα, σε ποια
περιοχή και ποιο ήταν το μήκος της;

4.      Να αναφέρετε τους λόγους που επέτρεψαν μετά το 1881 τη δημιουργία υπο-
δομής για την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα.

5.      Σε ποια εποχή δόθηκε μεγάλη ώθηση στην κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύ-
ου, ποια προβλήματα αντιμετωπίστηκαν και ποια ήταν η ιδιαιτερότητά του;

6.      Ποιος ανέλαβε το κόστος κατασκευής του σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελ-
λάδα και με ποιο σκεπτικό; Ποια ήταν τελικά η έκβαση της προσπάθειας;

7.      Πώς θα αποτιμούσατε την προσφορά του σιδηροδρομικού δικτύου στην ανά-
πτυξη του ελληνικού κράτους;

---

9. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΔΑΝΕΙΑ

---

Ο δανεισμός υπήρξε σημαντική παράμετρος της λειτουργίας του ελληνικού κράτους, επειδή :

1.      το κράτος ξεκινούσε από το μηδέν

2.      δεν κληρονόμησε οργανωμένο δημοσιονομικό σύστημα από το προηγούμενο καθεστώς

Τα πρώτα δάνεια ήταν :

o   τα δάνεια του Αγώνα, από τη χρηματαγορά του Λονδίνου (1824

o   τα δάνεια που συνόδευσαν την άφιξη των Βαυαρών (1832)

Η Οθωνική κυβέρνηση

αρνήθηκε την αποπληρωμή των επαναστατικών δανείων => η χώρα απομονώθηκε από τις ευρωπαϊκές χρηματαγορές ως το 1861

Κατά τη δεκαετία του 1860

άλλαξαν οι ρυθμοί ανάπτυξης

αλλά επειδή :

􀀹 οι πόροι της χώρας ήταν περιορισμένοι

􀀹 οι διαρκείς εθνικές κρίσεις επέβαλαν έκτακτα έξοδα

􀀹 ήταν αδύνατη η εξοικονόμηση κεφαλαίων για δημόσιες επενδύσεις

ð  􀂪 ήταν αναγκαίος νέος δανεισμός

Κατά τη δεκαετία του 1880

􀂃 ο εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε

􀂃 η χώρα βρέθηκε να οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου προϋπολογισμού της

Τα δάνεια της τελευταίας κατηγορίας χρησιμοποιήθηκαν για :

􀂃 για την κάλυψη των τρεχόντων ελλειμμάτων των εθνικών προϋπολογισμών (το μεγαλύτερο μέρος)

􀂃 για τις δαπάνες των στρατιωτικών κινητοποιήσεων (1877-1880 και 1885-1886)

􀂃 για εξοπλισμούς (26.000.000 για τρία θωρηκτά το 1889)

􀂃 για την αποπληρωμή παλαιότερων δανείων

􀂃 για παραγωγικές επενδύσεις

􀂃 για δημόσια έργα μικρό μέρος, αλλά απαραίτητο για να ολοκληρωθούν τα έργα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Τι γνωρίζετε για την πρακτική του δανεισμού στην Ελλάδα από το 1832 ως
και το 1861 και τους λόγους που οι ελληνικές κυβερνήσεις στρέφονταν σε αυτή;

2.      Περιγράψτε την πορεία του δανεισμού από τη δεκαετία του 1860 ως και τη
δεκαετία του 1880. Πώς αξιοποιήθηκαν αυτά τα δάνεια;

---

10. Η ΠΤΩΧΕΥΣΗ ΚΑΙ Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

---

Κατά το 1893 η Ελλάδα :

·         βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της  δανείων

·         ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της (κήρυξε πτώχευση)

·         οι διαπραγματεύσεις συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897

Η πτώχευση ·         ήταν συνήθης επιλογή για τα φτωχότερα κράτη ·         είχε μεγάλο πολιτικό κόστος στην Ελλάδα της εποχής εκείνης

Μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, το ζήτημα τέθηκε σε νέες βάσεις γιατί :

ηττήθηκε ο ελληνικός στρατός

η Ελλάδα υποχρεώθηκε να καταβάλλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Τα οικονομικά του ελληνικού κράτους

ð  οδηγήθηκαν σε καθεστώς Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ)

τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων ανέλαβαν εκπρόσωποι έξι δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία)

τα έσοδα προέρχονταν από :

􀀹 πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιοχάρτων, χαρτιού σιγαρέτων τα μονοπώλια αλατιού, φωτιστικού

􀀹 την εξόρυξη της σμύριδας της Νάξου

􀀹 το φόρο καπνού

􀀹 τα λιμενικά δικαιώματα του Πειραιά

􀀹το φόρο χαρτοσήμου κ.λπ.

το ύψος των εσόδων ανερχόταν σε 28 ως 30 εκατομμύρια δραχμές

στόχος αυτής της υποχρεωτικής διαχείρισης ήταν :

􀀹 η καταβολή της πολεμικής αποζημίωσης προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία (92.000.000)

􀀹 η εξυπηρέτηση των άλλων δανείων

Η Διεθνής Επιτροπή

􀂃 ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1898

􀂃 αντιμετώπισε τις τρέχουσες ανάγκες με δάνειο που χορηγήθηκε με την εγγύηση των Δυνάμεων

􀂃επιτέλεσε το βασικό της ρόλο, την εξασφάλιση της αποπληρωμής των δανείων

􀂉 αργότερα λειτούργησε επιπρόσθετα ως τεχνικό συμβουλευτικό σώμα

ð  συνέβαλε στη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας

Τα αποτελέσματα ήταν θετικά - έγιναν ορατά λίγα χρόνια

􀂃 αυξήθηκε η πιστοληπτική ικανότητα του κράτους με την εγγύηση των Δυνάμεων

􀂃 οι δημοσιονομικοί μηχανισμοί απαλλάχθηκαν από δυσλειτουργίες του παρελθόντος, λόγω ελέγχου

􀂃 το 1910

ð  τα δημόσια οικονομικά μπορούσαν να χαρακτηριστούν υγιή, παρά το γεγονός

ð  ότι υπήρχαν προβλήματα στο εξωτερικό ισοζύγιο πληρωμών εξαιτίας της σταφιδικής κρίσης

ð  το 1/3 των εθνικών εσόδων διετίθετο για την αποπληρωμή των δανείων

ð  οι προϋπολογισμοί ήταν ελαφρώς πλεονασματικοί

ð  οι οικονομικές δυνατότητες του κράτους σαφώς αυξημένες

Εξαιτίας των παραπάνω

􀀹 μπόρεσαν να γίνουν οι μεταρρυθμίσεις των πρώτων κυβερνήσεων του Ε. Βενιζέλου

􀀹 πραγματοποιήθηκε η πολεμική προετοιμασία και η συμμετοχή στους Βαλκανικούς Πολέμους χωρίς δραματικές επιπτώσεις στο οικονομικό πεδίο

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Τι γνωρίζετε για την πτώχευση του 1893 και πώς συνδυάζεται αυτή με τον
πόλεμο του 1897;

2.      Ποιες χώρες ανέλαβαν, ύστερα από την πτώχευση, τη διαχείριση των κρατι-
κών εσόδων και με ποιο τρόπο;

3.      Ποια προβλήματα αντιμετώπισε η Διεθνής Επιτροπή στη διαχείριση των κρα-
τικών εσόδων και ποια ήταν τελικά τα αποτελέσματα αυτής της διαχείρισης;

---

11.  ΤΟ ΕΞΩΕΛΛΑΔΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

---

Κατά το 19ο αιώνα οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων

ð  είχαν εξαπλωθεί σε πολλές περιοχές της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας

ð  ήταν ιδιαίτερα σημαντικές για την εγχώρια οικονομία, οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων στην Αίγυπτο, τη Ν. Ρωσία, τις εκβολές του Δούναβη, την Κων/πολη, επειδή:

􀀹 το ελληνικό κράτος ασφυκτιούσε στα περιορισμένα γεωγραφικά του όρια

􀀹 και η ύπαρξη των ισχυρών ομογενειακών ομάδων αποτελούσε μια ελπίδα, μια χρυσή εφεδρεία

Μέχρι το 1870

Οι σχέσεις των Ελλήνων της διασποράς και του ελληνικού βασιλείου δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές, επειδή :

􀀹 στις ευρωπαϊκές οικονομίες επικρατούσε κλίμα ανάπτυξης και υψηλών αποδόσεων

􀀹 οι επιχειρηματικές δραστηριότητες είχαν περισσότερες ευκαιρίες ανάπτυξης στις αγορές των μεγάλων κρατών της Ανατολικής Μεσογείου

Μόνο ένα ολιγάριθμο τμήμα του Ελληνισμού της διασποράς

􀀹 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια

􀀹 και ενσωματώθηκε σταδιακά στην αστική τάξη.

■ Οι πολλοί και πιο ισχυροί παράγοντες της ομογένειας έβλεπαν την Ελλάδα ως περιοχή χωρίς ενδιαφέρον

Στη δεκαετία του 1860

■ Γενικεύτηκαν οι συζητήσεις για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ομογένειας

■ Αναζητήθηκαν πολιτικές προσέλκυσης των ομογενών προς την Ελλάδα, επειδή:

􀀹 άλλαξαν η δυναστεία και οι συνταγματικοί θεσμοί

􀀹 έγινε η πρώτη επέκταση του ελληνικού κράτους, με την ενσωμάτωση των Επτανήσων

􀀹 είχε τεράστιο κόστος η εμπλοκή στις κρητικές επαναστάσεις (1866-1869)

■ ΑΛΛΑ, οι πολιτικές αυτές απέδωσαν αρχικά πενιχρά αποτελέσματα, επειδή την ίδια εποχή :

􀀹 στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εφαρμόστηκαν οι συνταγματικές μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ (1856) που έδιναν διευρυμένα δικαιώματα στους χριστιανούς της αυτοκρατορίας

􀀹 νέες οικονομικές συνθήκες επικρατούσαν σε πολλές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που έδιναν στους ομογενείς μεγαλύτερες ευκαιρίες, απ’ ό,τι η Ελλάδα.

Στη δεκαετία του 1870

■ εμφανίστηκαν οι πρώτες ενδείξεις συνεργασίας ελληνικού κράτους και ομογενών.

Η συνεργασία αυτή οφειλόταν πιθανώς:

􀀹 στην κρίση του 1873, που

ü  μείωσε τις αποδόσεις των ευρωπαϊκών κεφαλαίων

ü  προκάλεσε τη μεταφορά τους ανατολικά σε αναζήτηση επικερδών τοποθετήσεων

􀀹 η μετακίνηση αυτή πίεσε τους οι Έλληνες της διασποράς, που

ü  αναζήτησαν νέα πεδία επιχειρηματικής δραστηριότητας

ü  και ανακάλυψαν την Ελλάδα.

■ Οι τοποθετήσεις σε ακίνητα (τοποθετήσεις επίδειξης),

ü  κόσμησαν την Αθήνα με λαμπρά νεοκλασικά αρχοντικά

ü  έδωσαν σε κεντρικές περιοχές αριστοκρατικό και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα

ü  αποτέλεσαν προάγγελο της δραστηριοποίησης των ομογενών στην Ελλάδα

 Η διείσδυση έγινε με γνώμονα την αξιοποίηση ευκαιριών για υψηλά κέρδη

ð  Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος πραγματοποιήθηκε η πώληση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας από τους Οθωμ. ιδιοκτήτες σε χαμηλές τιμές και αποτέλεσε ευκαιρία για τους ομογενείς

ð  Αργότερα ακολούθησαν επενδύσεις

􀃟 στο εμπόριο,

􀃟 στις μεταλλευτικές δραστηριότητες,

􀃟 στα δημόσια έργα της τρικουπικής περιόδου,

􀃟 στο δανεισμό του δημοσίου.

 Βασικό χαρακτηριστικό των επενδύσεων ήταν :

􀀹 ο ευκαιριακός χαρακτήρας,

􀀹 η ρευστότητα.

 Κύριο μέλημα ήταν :

􀀹 η γρήγορη απόσβεση

􀀹 και η επανεξαγωγή των κεφαλαίων στο εξωτερικό

·         επειδή :

ð  η ελληνική αγορά δεν έδινε υποσχέσεις για τοποθετήσεις με μακροχρόνιες προοπτικές

ð  η εύκολη μετατρεψιμότητα της δραχμής ενίσχυε τα βραχύβια περάσματα του ομογενειακού κεφαλαίου από τη χώρα.

Αυτή η οικονομική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται κερδοσκοπική, επειδή :

στην Ανατολική Μεσόγειο, που ήταν ο σκληρός πυρήνας της καπιταλιστικής ανάπτυξης

􀀹 το κεφάλαιο λειτουργούσε με βάση την κερδοσκοπία, δηλαδή :

􀃟 το κυνήγι της ευκαιρίας

􀃟 τη γρήγορη απόδοση

Στις αρχές του 20ου αιώνα

είναι πιο σταθερή η συμπεριφορά των ομογενών κεφαλαιούχων, επειδή τότε πραγματοποιήθηκαν :

􀃟 το κίνημα των Νεοτούρκων

􀃟 οι Βαλκανικοί πόλεμοι

􀃟 οι ανακατατάξεις που έφερε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

που σημαδεύτηκαν από :

􀃟 έξαρση των εθνικισμών

􀃟 πλήγματα στις οικονομικές δραστηριότητες των ξένων

􀃟 πολιτικές αλλαγές στη Ρωσία

􀃟 τέλος ΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας & δημιουργία Κεμαλικής Τουρκίας

􀀹 και οδήγησαν

στη διακοπή των δραστηριοτήτων των Ελλήνων κεφαλαιούχων στην Α. Μεσόγειο.

 Τότε πολλοί μετέφεραν στο ελληνικό κράτος τις οικονομικές τους δραστηριότητες

(επιχειρηματικές, βιομηχανικές, εμπορικές, χρηματιστηριακές)

ενώ και το ελληνικό κράτος είχε αλλάξει μορφή και είχε αποκτήσει νέες δυνατότητες

Το κεφάλαιο των Ελλήνων της διασποράς

·         δεν αποτέλεσε σταθερή βάση για ανάπτυξη ελληνικού κράτους (-)

·         όμως, υπήρξε σημαντικό, επειδή, αν και ήταν ευκαιριακό και κερδοσκοπικό, :

􀀹 ενίσχυε τη ρευστότητα

􀀹 έδινε πρόσκαιρες αλλά αναγκαίες λύσεις στην έλλειψη κεφαλαίων

􀀹 βοήθησε στον εκχρηματισμό της ελληνικής οικονομίας (+)

Η μεγάλη μάζα των Ελλήνων της διασποράς εκτός από τους μεγάλους κεφαλαιούχους,

ü  ανήκε σε μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα

ü  ήταν μετανάστες

■ διατηρούσαν στενό δεσμό με τις οικογένειές τους

■ έστελναν στους δικούς τους σημαντικό μέρος από το εισόδημά τους

■ τα εμβάσματα αυτά είχαν εξίσου σημαντικές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία με εκείνες του μεγάλου ομογενειακού κεφαλαίου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1.      Σε ποιες περιοχές ανέπτυξαν δραστηριότητες οι Έλληνες ομογενείς κατά τη
διάρκεια του 19ου αιώνα;

2.      Πώς θα χαρακτηρίζατε τις σχέσεις των Ελλήνων της διασποράς με το ελλη-
νικό βασίλειο μέχρι τη δεκαετία του 1870;

3.      Να εξηγήσετε τους λόγους που οι Έλληνες της διασποράς προτιμούσαν την
Οθωμανική Αυτοκρατορία για τις συναλλαγές τους.

4.      Πώς συνδέεται η οικονομική κρίση του 1873 με τη στροφή των Ελλήνων της
διασποράς προς το ελληνικό κράτος;

5.      Περιγράψτε τον τρόπο με τον οποίο διείσδυσαν οι Έλληνες της διασποράς
στην ελληνική αγορά.

6.      Ποιος ήταν ο χαρακτήρας των επενδύσεων των Ελλήνων ομογενών στην Ελ-
λάδα;

7.      Περιγράψτε τη συμπεριφορά των ομογενών κεφαλαιούχων απέναντι στο ελ-
ληνικό κράτος στις αρχές του 20ου αιώνα.

8.      Σε ποια κοινωνικά στρώματα ανήκε η μεγάλη μάζα των Ελλήνων της διασπο-
ράς και τι γνωρίζετε για τη συμβολή της στην ελληνική οικονομία;