Χρήση και προστασία αρχαιολογικών χώρων

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  14/09/2014 05:45

Τα μνημεία όλων των εποχών και οι αρχαιολογικοί χώροι προστατεύονται αποτελεσματικότερα όταν αποτελούν μέρος της ζωής των πολιτών, όταν αναδεικνύονται σε πόλους έλξης και παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης, όταν δεν παραμένουν κενά κελύφη περιχαρακωμένα αφήνοντας έξω τους πολίτες, αλλά ενταγμένα στη σύγχρονη ζωή εξακολουθούν να λειτουργούν και να γεμίζουν από πολύχρωμα πλήθη. Ηλθε ο καιρός, νομίζω, να προχωρήσουμε στη δημιουργία μνημειακών συνόλων μιας νέας αντίληψης, αρχαιολογικών χώρων όπου η αρχική λειτουργία και το αρχιτεκτονικό και φυσικό περιβάλλον των υλικών καταλοίπων (δηλαδή, η μεταξύ τους άρρηκτη αρχική σχέση και συνάφεια) θα έχουν κατά το δυνατόν αποκατασταθεί και αναπλασθεί, χώρων όπου άτομα κάθε ηλικίας και σωματικών δυνατοτήτων θα χαίρονται τα τέχνεργα μέσα στο αυθεντικό αρχιτεκτονικό, επιγραφικό, ιστορικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον τους. Χώρους με μνημειακά σύνολα και εκθέματα που καλούν τον επισκέπτη να συνδιαλεχθεί μαζί τους. Η σύγχρονη πολιτιστική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης ενθαρρύνει επενδύσεις σε πολιτιστικούς και δημιουργικούς τομείς που συμβάλλουν στην πάταξη της ανεργίας, στην κοινωνική ευημερία και στη λεγόμενη οικονομία της ευτυχίας (economics of happiness), που συνδέεται άρρηκτα με τις νέες μορφές διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Κερδίζει συνεχώς έδαφος η αντίληψη ότι οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία προστατεύονται και συντηρούνται αποτελεσματικότερα όταν αποτελούν μέρος της ζωής των πολιτών, όταν περιλαμβάνονται στη λεγόμενη οικονομία του ελεύθερου χρόνου και στη διά βίου εκπαίδευση. Στις στρατηγικές αφύπνισης του ενδιαφέροντος των τοπικών κοινωνιών (για την πολιτιστική τους κληρονομιά) εντάσσεται και η καθιέρωση ενός προγράμματος ποιοτικών πολιτιστικών εκδηλώσεων συμβατών προς τους αρχαίους χώρους θεάματος και ακροάματος που αντέχουν φυσικά στην παρουσία πλήθους ατόμων. Οταν τίθεται το δίλημμα μεταξύ χρήσης ή προστασίας, τότε βέβαια υπερισχύει η προστασία.

Πιστεύω ότι οι μείζονος σημασίας και υψηλής επισκεψιμότητας αρχαιολογικοί χώροι πρέπει να γίνουν ανταγωνιστικοί, να αυτονομηθούν και να παρέχουν άριστες υπηρεσίες, ανταποκρινόμενοι στις προσδοκίες ενός απαιτητικού κοινού. Οι διευθυντές τους να επιλέγονται με ανοιχτό διαγωνισμό και με βάση εμπειρία, επιστημονικά προσόντα και γνώσεις διαχείρισης. Οι αρχαιολογικοί αυτοί χώροι πρέπει να εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητά τους χωρίς συνεχείς κρατικές επιχορηγήσεις. H νέα διεθνής οπτική απαιτεί επανεξέταση όλων των προϊόντων και των υπηρεσιών στον τομέα του πολιτισμού που παρέχονται από το κράτος και αναζήτηση αποδοτικότερων μεθόδων για τη διανομή τους. Το κράτος, οι τοπικές αρχές, οι πολίτες, όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι για την προστασία και την ομαλή λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων. Εχουμε υποχρέωση να μετακινηθούμε από τη νοοτροπία των ιδιοκτητών στο αίσθημα της συλλογικής ευθύνης για το παρελθόν μέσα στο πλαίσιο του παγκόσμιου εθνοτοπίου που ζούμε.

Ηλθε η ώρα να επενδύσουμε ως κράτος σε μη ρυπογόνες δραστηριότητες, κατά κύριο λόγο στον πολιτισμό, έναν αναπτυξιακό τομέα που αποδίδει αποδεδειγμένα καρπούς, τομέα όπου η χώρα μας διακρίνεται και μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια άνοιξη όχι απλώς οικονομική αλλά πολιτιστική και πνευματική. O πολιτισμός, όπως η Υγεία, η Παιδεία και η άμυνα, είναι εθνικό θέμα πρώτης προτεραιότητας. Τα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς πρέπει να παίζουν εσαεί τον ρόλο τους στον σύγχρονο κόσμο ως βασικά στοιχεία διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας και της κοινωνικής συνοχής.  

Ο κ. Πέτρος Θέμελης είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας, διευθυντής του Προγράμματος Αρχαίας Μεσσήνης.

Σχεδιασμός χωρίς βιασύνη

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  14/09/2014 05:45

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ελλάδα διασφαλίζεται από το απολύτως επαρκές θεσμικό πλαίσιο του νόμου 3028 περί Αρχαιοτήτων που υποστηρίζει το έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Τι θα ήταν όμως το πολιτιστικό απόθεμα της χώρας μας αποξενωμένο από την κοινωνία, περιχαρακωμένο στα όρια της επιστημονικής κοινότητας, ερμητικά κλειστό σε όσους κατοικούν ή επισκέπτονται τον τόπο; Τίποτα περισσότερο παρά ένας ακόμη μικρόκοσμος προσβάσιμος αποκλειστικά από τους ειδικούς που κατέχουν τη γλώσσα των ερειπίων, τη γνώση της αξίας των τεχνέργων, τον κωδικό της ερμηνείας της ζωής που μέρα τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο, αιώνα με τον αιώνα χρησιμοποίησε, διαμόρφωσε, σμίλεψε ή χρωμάτισε την ελληνική γη. Τίποτα, εξόν από έναν ακόμη περιορισμό συχνά χωρίς νόημα, μια αδιάφορη, αόρατη παρουσία, έρμαιη τελικά στην ανόητη μεγαλοστομία και την επικίνδυνη ρητορική.

Η πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να μην αξιοποιείται, εφόσον ενέχει τις αξίες της, είναι όμως βέβαιο ότι δύναται να αναδειχθεί, να ενσωματωθεί στην καθημερινότητα των ανθρώπων ώστε να διαμορφώνει την πολιτιστική τους ταυτότητα, να προσφέρει έμπνευση και προοπτικές στην καλλιτεχνική δημιουργία και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του μέλλοντος.

Γνωριμία, νοηματοδότηση, συμμετοχή είναι τα στάδια της διαδικασίας που οδηγούν στην ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος, διαδικασία που υπόκειται σε έναν αυστηρό προγραμματισμό που λαμβάνει υπόψη του την ελληνική αλλά και διεθνή εμπειρία.

Ως προαπαιτούμενα μπορεί κανείς συνοπτικά να αναφέρει όλες εκείνες τις ενέργειες που χρειάζονται ώστε ο ερειπιώνας να γίνει αρχαιολογικός επισκέψιμος χώρος, η παρατακτική τοποθέτηση αντικειμένων σε προθήκες να μετατραπεί σε Μουσείο, το αποσπασματικά σωζόμενο αρχαίο κτίσμα σε Μνημείο.

Χρειάζεται ο σχεδιασμός εκ μέρους του επιτελικού κράτους που θα καθοδηγήσει και θα συντονίσει τις ενέργειες των επιμέρους ειδικοτήτων, θα διασφαλίσει τα μέσα λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές δυνατότητες από τις διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης και θα προβλέψει τη βιωσιμότητα κάθε έργου χωριστά, όχι μόνο μέχρι την ολοκλήρωσή του, αλλά και προβλέποντας μακροπρόθεσμα τη λειτουργία του.

Στις αποφάσεις αυτές απαραίτητη είναι η αξιολόγηση του πολιτιστικού αποθέματος με βάση την κλίμακα κάθε περιοχής, η ιεράρχηση των αναγκών της τοπικής κοινωνίας και η ένταξη του επιμέρους στη συνολική εικόνα που δίνει η χώρα, δηλαδή σε εθνικό επίπεδο. Ο σχεδιασμός αυτός οφείλει να είναι ανεξάρτητος από άλλου είδους προσδοκίες και να υπηρετεί αυστηρά την ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος και τις ανάγκες της κοινωνίας τη στιγμή που διαμορφώνεται, να προβλέπει τις πιθανές αλλαγές στα κοινωνικά δεδομένα και κυρίως να διέπεται από ευρύτητα πνεύματος που θα επιτρέψει κάθε φορά να εκτιμά το αποτέλεσμα των αποφάσεών του χωρίς να επηρεάζεται από την επικαιρότητα. Στις παραπάνω προβλέψεις οφείλει να εντάσσεται εξαρχής η επικοινωνία και συγκεκριμένα η γνωστοποίηση όλων των παραμέτρων του πολιτιστικού έργου στο κοινό. Πρόκειται για μια κομβική ενέργεια από την επιτυχία της οποίας εξαρτάται η βιωσιμότητα του έργου αφενός, αλλά και η διαμόρφωση της νοοτροπίας, της στάσης και των αντιδράσεων της κοινωνίας και τελικά η διαπαιδαγώγησή της.

Οι ισορροπίες που πρέπει να τηρούνται εδώ είναι εξαιρετικά λεπτές και θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους ένα μεγάλο σύνολο παραμέτρων διαφορετικών για κάθε περίπτωση.

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας για παράδειγμα και οι δυνατότητες που αυτή παρέχει για την εύκολη και άμεση πρόσβαση στην πληροφορία δεν θα πρέπει να μας ξεγελούν ώστε να αποβαίνουν επιζήμιες για την ποιότητα της εκπαίδευσης του κοινού. Ο ορυμαγδός των πληροφοριών που κατακλύζουν τα δίκτυα ενέχει τον κίνδυνο του αποπροσανατολισμού αλλά και της ρηχής γνώσης επιφαινομένων.

Η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο συρμού. Χρειάζονται επίπονες και μακροχρόνιες διαδικασίες, με τη συνέργεια των επιστημόνων, των πολιτιστικών διαμεσολαβητών, των δημοσιογράφων αλλά και των εμπλεκόμενων φορέων διαχείρισης για να τελεσφορήσει η προσπάθεια της εκπαίδευσης του βλέμματος ενός κοινού που θα βλέπει αυτό που κοιτάζει και θα κατανοεί αυτό που βλέπει ώστε να διαμορφώσει μια κριτική στάση απέναντι στα πολιτιστικά πράγματα.

Αυτή είναι η μοναδική ευκαιρία που δίδεται στην πολιτιστική συνέχεια της κοινωνίας αλλά και στη διασφάλιση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε έναν κόσμο ασταθή και διαρκώς μεταβαλλόμενο· να γίνουμε όλοι κληρονόμοι του πολιτιστικού πολιτισμού μας με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Η κυρία Στέλλα Χρυσουλάκη είναι προϊσταμένη της ΚΣΤ' Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων 

 

 (Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ)