ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ TO 19o KAI 20o AIΩNA

1. Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη.

Δυσμενές κλίμα για Έλληνες στην οθωμανική Αυτοκρατορία (Επανάσταση 1821) > υποχώρηση χάρη στο «Χάτι Σερίφ» (1839) – Χάτι Χουμαγιούν» (1856).

                        ↓

·                                                                                 θεωρητική ισονομία 

·                                                                                 θρησκευτική ελευθερία                      1. δημογραφική αύξηση ποντιακού ελληνισμού       

·                                                                                 ανάπτυξη εμπορίου κ οικονομίας          2. καλλιέργεια ελληνικής παιδείας   

                 3. ανάπτυξη νεοελληνικής συνείδησης       

           

        Ο ποντιακός πληθυσμός:

       - εγκατέλειψε τα κρησφύγετα του                                         

       - κατέβηκε στα παράλια                                                                 

       - έχτισε καινούργια χωριά, εκκλησίες και σχολεία               

> σύντομα ξαναπήρε στα χέρια του το εμπόριο του Εύξεινου Πόντου και της ενδοχώρας

> η Τραπεζούντα ξαναβρήκε τις παλιές δόξες της                                                                     

 

§  εύφορη χώρα

§  πλούσια βλάστηση

§  δασικές εκτάσεις στη Σινώπη, Τρίπολη, Κερασούντα, Τραπεζούντα και των Σουρμένων           

ü  Κερασούντα > εργοστάσια ατμοπριόνων για παραγωγή ξυλείας από έλατα.

ü  Σημαντική η Λεπτοκαρυά (εξαγωγή στο Αμβούργο, Τεργέστη, Ν. Υόρκη, Ρωσία)

Γεωργική οικονομία:

§  σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, όσπρια

§  πορτοκάλια

§  γεώμηλα και κυρίως τα καπνά (στην Αμισό και Μπάφρα)

§  τυροκομικά προϊόντα του Πόντου (δημοφιλή στην Κωνσταντινούπολη κα μεγαλουπόλεις)

Μεταλλεία:    η οροσειρά Παρυάδρου → δημιουργία μεταλλείων αργυρού, χαλκού και μολύβδου στην Αργυρούπολη και Τρίπολη.

Βιοτεχνία:      χρυσοχοΐα, σιδηρουργία, χαλκουργία

Βιομηχανία:    ναυπηγικής

Ø  Κύρια πλουτοπαραγωγική πηγή στα παράλια του Εύξεινου Πόντου:

το διαμετακομιστικό εμπόριο με τα λιμάνια της → Αμισού, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Οδησσό, Βραίλα, Νοβοροσίσκι, Σεβαστούπολη.

       

Προσπάθεια περιορισμού του εμπορίου από τους Νεότουρκους κατά τη διάρκεια του πολέμου } συνεργασία χριστιανών με τις τοπικές μουσουλμανικές κοινότητες.

v  Τραπεζούντα

§  1869:  έλεγχε το 40 % του εμπορίου της Περσίας = κέρδος διαμετακομιστικού εμπορίου:  200 εκατ. φράγκα το χρόνο.

Ø  Ελληνικές επιχειρήσεις

§  εμπορικά καταστήματα και πρακτορεία μεταφορών (Ρωσία, Περσία, Αγγλία, Κων/πολη, Μασσαλία).

§  σταυροδρόμι της εμπορικής κίνησης Δύσης Ανατολής η Τραπεζούντα μέχρι

§  το 1869 = διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ } παρακμή του λιμανιού της

§  και μετά το 1883 το Υποκατάστημα της Τράπεζας Αθηνών με τραπεζικούς και εμπορικούς οίκους της Τραπεζούντας έλεγχαν σχεδόν όλη την οικονομία του ανατολικού Πόντου.

v  Άλλες πόλεις του Πόντου:

o   λιμάνι της Αμισού > εξαγωγή καπνού και εγχώριων προϊόντων

                >το 1869  156 από τις 214 επιχειρήσεις της πόλης ανήκαν στους Έλληνες

o   Κερασούντα         > εφοπλιστικοί και εμπορικοί οίκοι των Κων/νιδη, Κακουλίδη, Σούρμελη,    Πισσάνη      =μεγάλα εμπορικά κέντρα του Εύξεινου και της Ευρώπης.

Αποτέλεσμα:

ü  πνευματική και καλλιτεχνική αναγέννηση

ü  προσφορά ποσού από τους επιχειρηματίες για θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα

ü  επιστήμονες ειδικεύονταν σε διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης, για νέες μεθόδους διδασκαλίας.

Φροντιστήριο της Τραπεζούντας (1682 υπό το Σεβαστό Κυμινήτη)

Ø  λειτούργησε μέχρι το 1922

Ø  σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ηθική ανάπτυξη των Ελληνοποντίων

Ø  ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης

Αρχές 20^ου αι. > στατιστική του Πανάρετου

Ø  περίπου 700 χιλ. Έλληνες στις επαρχίες των 6 μητροπόλεων το 1913

Ø  περίπου 1900 εκκλησίες

Ø  22 μοναστήρια

Ø  περίπου 1650 παρεκκλήσια

Ø  1401 σχολεία με 86 χιλ. μαθητές περίπου.

Ελληνικό Τυπογραφείο

Ø  στην Τραπεζούντα, το 1880

Ø  βοήθησε στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης

Ø  προετοιμασία αγωνιστικού κλίματος

Ø  για την αντικατάσταση του οθωμανικού καθεστώτος από ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα.

Εμφανίστηκε η αστική τάξη → πατριωτική δράση

Παρόντες οι Έλληνες του Πόντου > στον ρωσο – οθωμανικό πόλεμο 1828 – 1829

                                                     > στην κρητική εξέγερση του 1866 – 1867

                                                   > οικονομική ενίσχυση υπέρ των αγώνων (12 χιλ. λίρες των Ελλήνων της   Σαμψούντας το    1912 στο ελληνικό ναυτικό.

20^ος αι.

• προβάδισμα του ελληνισμού του Πόντου σε σύγκριση με τις άλλες εθνότητες της περιοχής

Ωστόσο

• εχθρική αντιμετώπιση από τις νεοτουρκικές κυβερνήσεις
• δυσμενή οικονομικά, εκπαιδευτικά, στρατιωτικά και θρησκευτικά μέτρα
• αντίθετη με τις εξαγγελίες του προέδρου των Η.Π.Α. Γ. Ουίλσον, σχετικά με την αυτοδιάθεση των λαών
• οδήγησε τους Πόντιους κυρίως της Διασποράς να αγωνιστούν για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας.

ΟΡΙΣΜΟΙ

Χάτι Σερίφ:

Το Χάτι Σερίφ ήταν αυτοκρατορικό διάταγμα που εξέδωσε ο σουλτάνος Αμπντούλ Τζεμίτ στις 3 Νο­εμβρίου 1839 στην Κωνσταντινούπολη. Το διάταγμα αφορούσε φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που εί­χαν στόχο τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των υπηκόων της Αυτκρατορίας ανεξάρτητα από το θρήσκευμά τους. Επίσης προέβλεπε την ισότητα των υπηκόων απέναντι στο νόμο.

Χάτι Χουμαγιούν:

Το Χάτι Χουμαγιούν (αυτοκρατορική διακήρυξη) της 18ης Φεβρουαρίου 1856 ήταν μέτρο που ευ­νόησε τον Ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκδόθηκε από τον σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ έπειτα από αξίωση των Ευρωπαίων συμμάχων του. Με αυτό το μέτρο καθιερωνόταν πλήρης ισότητα δικαιωμάτων για όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας ανεξάρτητα από τη θρησκεία τους.

Νεότουρκοι:

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αναπτυχθεί ένα ισχυρό μυστικό πολιτικό κίνημα, το ονο­μαζόμενο Κίνημα των Νεοτούρκων, που αντιπολιτευόταν το τυραννικό καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ. Στους Νεότουρκους ανήκαν φιλελεύθεροι που ασπάζονταν τις δυτικές ιδέες περί εθνικι­σμού, συνταγματισμού, ισονομίας και κράτους δικαίου. Οι νεότουρκοι στόχευαν στον εκσυγχρο­νισμό και τη διάσωση της Οθωμανικής αυτοκαρατορίας. Η επανάστασή τους που εκδηλώθηκε α­πό ορισμένους αξιωματικούς του στρατού στη Θεσσαλονίκη, στις 11/24 Ιουλίου του 1908, α­νέτρεψε το καθεστώς του Αμπντούλ Χαμίτ, τον οποίο υποχρέωσαν να επαναφέρει σε ισχύ το Σύ­νταγμα του 1876. Αρχικά υποσχέθηκαν να δώσουν προνόμια στις μεινότητες όμως προχώρησαν σε διώξεις εναντίον τους και κυρίως εναντίον των Ελλήνων.

Φροντιστήριο της Τραπεζούντας:

Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας, που είχε ιδρύσει το 1682 ο μεγάλος Τραπεζούντιος δάσκαλος του Γένους Σεβαστός Κυμινήτης και λειτούργησε παρά τις αντιξοότητες μέχρι το 1922, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελληνοποντίων και στην ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.

Ελληνικό Τυπογραφείο:

Το ελληνικό τυπογραφείο, το οποίο εγκαταστάθηκε το 1880 στην Τραπεζούντα, συνέβαλε απο­φασιστικά στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και την προετοιμασία ενός αγωνιστικού κλίματος για την αντικατάσταση του οθωμανικού καθεστώτος από ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην ακμή του Ποντιακού Ελληνισμού;

2. Ποια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Πόντου που είχαν οδηγήσει στην οικονομική ανάπτυξη και προμήνυαν το μέλλον ευοίωνο;

3. Ποιες οι συνθήκες ανάπτυξης της Τραπεζούντας;

4. Ποια η οικονομική κίνηση των Ελλήνων στις άλλες πόλεις του Πόντου;

5. Ποιο το αποτέλεσμα της οικονομικής άνθησης της περιοχής του Πόντου και ποιοι οι φορείς της πνευματικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης;

6. Πώς εκφράστηκε η δράση και η προσφορά της αστικής τάξης και των φορέων του Ποντιακού Ελληνισμού στα εθνικά ζητήματα και στο Ποντιακό ζήτημα;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Το δυσμενές κλίμα … την παλιά της ακμή και δόξα.

2. Το μέλλον της περιοχής … τη Σεβαστούπολη.

3. Κατά τη διάρκεια του πολέμου … του ανατολικού Πόντου.

4. Ανάλογη ήταν … αλλά και της Ευρώπης.

5. Η οικονομική άνθηση του ελληνισμού … ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα.

6. Ο ελληνοκεντρικός προσανατολισμός … και τον πνευματικό τομέα.

7. Η πολιτική που εφάρμοσαν … αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας.

2. Αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας (1917 – 1922)

Πρωτεργάτες αγώνων: Κ. Κων/νιδη από τη Μασσαλία

                                Β. Ιωαννίδη κ Θ. Θεοφυλάκτου από το Βατούμ

                                Ι. Πασσαλίδη από το Σοχούμ

                                Λ. Ιωαννίδη και Φ. Κτενίδη από το Κρασνοντάρ

Μορφές της Εκκλησίας:  Χρύσανθος (μητροπολίτης Τραπεζούντας).

                                  Γερμανός Καραβαγγέλης (μητροπολίτης Αμάσειας).

Απρίλιο 1916 ; παράδοση Τραπεζούντας από τον Τούρκο Βαλή Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή μπέη

                 ; στο μητροπολίτη Χρύσανθο =συνετή πολιτική απέναντι στους μουσουλμάνους της περιοχής

   έγινε δεκτός από τους Ρώσους και από τους προξενικούς   εκπροσώπους των άλλων κρατών ως ηγέτης της περιοχής.

Προεδρία Χρύσανθου (2 χρόνια) = διάλειμμα δημοκρατίας και αρμονικής συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων.

Αλλαγή κατάστασης: Φεβρουάριο 1918 → επικράτηση μπολσεβίκων το 1917

                                                            → εγκατάλειψη ρωσικού στρατού της Τραπεζούντας

            → η περιοχή ξαναπέρασε στους Νεότουρκους > διώξεις Ελλήνων του ανατολικού Πόντου.

Φυγή Ελλήνων προς τη Ρωσία → κινητοποίηση Ελλήνων της Ρωσίας :

• τον Ιούλιο του 1917 εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου στο Ταιγάνιο για
• τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους
• με προσωρινή έδρα το Ροστόβ.

Για πρώτη φορά οι Πόντιοι της διασποράς οργανώθηκαν σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσ/νίκη, Καβάλα, Βόλο) και σε πόλεις του εξωτερικού.

Στην Ευρώπη, πρωτεργάτης:  Κ. Κων/νίδης από τη Μασσαλία

• συνεχή υπομνήματα και ενημέρωνε τις συμμαχικές δυνάμεις για την τραγική κατάσταση στον Πόντο
• τύπωσε και κυκλοφόρησε το χάρτη που όριζε τα σύνορα της προτεινόμενης ποντιακής δημοκρατίας
• τύπωσε τον ίδιο χάρτη και σε σχήμα ταχυδρομικού δελτίου, με γραπτό κείμενο στα γαλλικά

Αφορμή η Ρωσική επανάσταση } ξεσηκωμός Ελλήνων του Πόντου

Ø  πρώτο Παν – ποντιακό Συνέδριο στη Μασσαλία, Φεβρουάριο 1918

Ø  τηλεγράφημα Κων/νίδη στον Α. Τρότσκι

Ø  ζήτησε επίσημα την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης

Κυβέρνηση Βενιζέλου : αρχικά θετική στάση απέναντι στον αγώνα

Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι (Δεκέμβριο 1918)

Ø  πίεση Βενιζέλου από τις συμμαχικές δυνάμεις

Ø  δε διεκδίκησε τον Πόντο

Ø  συμφώνησε να παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία

Ø  έντονες διαμαρτυρίες Ελλήνων του Πόντου → απογοήτευση

↓

- συνέδρια στο Μπακού, Κρασνοντάρ, Βατούμ, Μασσαλία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης

            - επίσκεψη Χρύσανθου, Απρίλιο 1919 στον Βενιζέλο

Ο Βενιζέλος αποφάσισε

§  να ενισχύσει τις προσπάθειες των Ποντίων

§  έδωσε την έγκρισή του στο μητροπολίτη

§  για ενημέρωση των πολιτικών της Συνδιάσκεψης

Στάση πολιτικών: θετική ≠ Άγγλοι

Επίσκεψη Χρύσανθου στο Εριβάν → διαπραγμάτευση με Αρμένιους και μουσουλμάνους του Πόντου } μια μορφή συνομοσπονδίας.

Ακύρωση του σχεδίου

§  αμοιβαία καχυποψία

§  συνθήκη φιλίας και συνεργασίας το Μάρτιο 1921

       ανάμεσα σε μπολσεβίκους και Κεμάλ

                                                                    ↓                                                                 

    - οικονομική, στρατιωτική και ηθική δυνατότητα να εντείνει τις επιχειρήσεις του κατά των Ποντίων

  - υπερβολικές απαιτήσεις στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου / δεν απορρίφθηκαν από τους συμμάχους, παρ΄ όλο που ήταν σύμμαχοι με τους Έλληνες

10 Μαρτίου 1921:  ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός

       > πρόταση στον Μπαλτατζή (υπ. εξωτερικών) για

       > συνεργασία με Κούρδους και Αρμενίους εναντίον του κινήματος του Κεμάλ.

Ø  αδράνεια κυβέρνησης Γούναρη

Ø  συνέδρια Ποντίων στην Κων/πολη (υπό τον Γερμανό Καραβαγγέλη) στις 17 Αυγούστου 1921

Ø  στην Αθήνα, 4 Σεπτεμβρίου 1921

Ποντοαρμενική συνεργασία (τελευταία προσπάθεια) στις αρχές του 1922.

Κατάρρευση του μετώπου = τέλος της ελληνικής Μ. Ασίας = θυσία του ελληνικού Πόντου } καταδίκη σε θάνατο από τη κεμαλική κυβέρνηση όλων των πρωτεργατών του αγώνα

αίτια: υποστήριξη του Κεμάλ  από

§  μπολσεβίκους

• Ιταλία
• Γαλλία
• σιωπηρή σύμπραξη Αγγλίας

Ποντιακός ελληνισμός στη Ρωσία

• πάνω από 500 χιλ. Πόντιοι
• ξεπέρασαν τους 750 χιλ. με τις μετοικεσίες και την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων το 1918.
• σήμερα: πάνω από μισό εκατομμύριο Πόντιοι (διατηρούν τις πατροπαράδοτες ελληνοποντιακές τους παραδόσεις).

Ιστορικός Πόντος: αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923.

ΟΡΙΣΜΟΙ

«Πανελλήνιο Συνέδριο»:

Ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας ευαισθητοποίησε τους Έλληνες της Ρωσίας, οι οποίοι ήδη από το Α' πανελλήνιο Συνέδριο, τον Ιούλιο του 1917 στο Ταϊγάνιο αποφάσισαν την εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους, με προσω­ρινή έδρα την πόλη Ροστόβ.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες για τη δημιουργία της αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας;

2. Ποια πολιτική ακολούθησε ο μητροπολίτης Χρύσανθος στην Τραπεζούντα;

3. Ποια ήταν τα αποτελέσματα των διώξεων από τους Νεότουρκους στην οργάνωση των Ποντίων;

4. Ποιες ήταν οι ενέργειες του Κ. Κωνσταντινίδη για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού κράτους;

5. Ποια ήταν η στάση της ελληνικής κυβέρνησης πριν από την έλευση του Χρύσανθου στη συνδιάσκεψη στο Παρίσι;

6. Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των Ποντίων στην πολιτική του Ελ. Βενιζέλου και ποιες οι ενέργειες που έκανε ο Χρύσανθος στο Παρίσι και την Αρμενία;

7. Ποιο πολιτικό γεγονός λειτούργησε ως ταφόπετρα του Ποντιακού ζητήματός;

8. Ποιες άλλες προσπάθειες μετά το Μάρτιο του 1921 έγιναν για τη δημιουργία Ποντιακού κράτους και ποια ήταν τα αποτελέσματά τους;

9. Ο Ποντιακός ελληνισμός στη Σοβιετική Ένωση και η Συνθήκη της Λωζάννης.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Οι Έλληνες της διασποράς … Γερμανός Καραβαγγέλης.

2. Λίγες μέρες πριν … κατοχή των Νεοτούρκων.

3. Στις δύσκολες εκείνες … πόλεις του εξωτερικού.

4. Στην Ευρώπη … Σοβιετικής Ένωσης.

5. Η κυβέρνηση του …. Αρμενική Δημοκρατία.

6. Η πρόταση του … γρήγορων πολιτικών εξελίξεων.

7. Το πολιτικό γεγονός … σύμμαχοι με τους Έλληνες.

8. Παρά το αρνητικό κλίμα … ελληνισμού της Μ. Ασίας.

9. Αυτήν την περίοδο … Συνθήκη της Λωζάννης το 1923.

3. Η μεθοδευμένη εξόντωση (γενοκτονία) των Ελλήνων του Πόντου.

1915 > γενοκτονία αρμενικού λαού από Νεότουρκους.

·        άγνωστη η μεθοδευμένη εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου (1916-1923).

1913 (Πόντος): αρχικά 697.000 Πόντιοι

                        μέχρι το 1923 εξοντώθηκε πάνω από το 50% (πάνω από 353.000)

- από Νεότουρκους και Κεμαλικούς στις πόλεις και τα χωριά.

- στις εξορίες και στις φυλακές.

- τάγματα εργασίας («αμελέ ταμπουρού»).

Συστηματικές διώξεις κατά των Ελλήνων του Πόντου:

·        κοινά με τη γενοκτονία των Εβραίων

·        διαφορές (κατά τον Ενεπεκίδη):

α) καμιά ιδεολογική, κοσμοθεωρητική ή ψευδοεπιστημονική θεμελίωση περί γενετικής, ευγονικής και αρίας ή σημιτικής φυλής.

β) εξυπηρετούσε τη σκοπιμότητα της εκκαθάρισης της Μ. Ασίας από το ελληνικό στοιχείο.

[εξορίες κατοίκων ολόκληρων χωριών – οδοιπορίες μέσα στο χιόνι γυναικόπαιδων και γερόντων –οι άνδρες βρίσκονταν ήδη στα τάγματα εργασίας ή στο στρατό].

Επιδείνωση κατάστασης:

- Παρουσία ελληνικού στρατού (15 Μαΐου 1919) στη Σμύρνη. Την κατέλαβε καθώς και ένα μέρος της ενδοχώρας.

- Κεμάλ: 19 Μαΐου 1919 οργάνωσε τη δεύτερη φάση των διωγμών όταν αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα.

Συνθήκη Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923):

- σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ο ποταμός Έβρος.

30 Ιανουαρίου 1923: υπογραφή της σύμβασης περί ανταλλαγής των πληθυσμών.

Ωστόσο:

η πλειοψηφία των Ελλήνων είχε εγκαταλείψει την περιοχή πριν τη σύμβαση (ή κατέφυγαν σε παραλιακές πόλεις για να επιβιβασθούν σε πλοία για την Ελλάδα).

Συνολικά: 1914-1924

- εξόντωση παρευξείνιου ελληνισμού της Μ. Ασίας.

- διασπορά προς Ευρώπη, Αμερική, Περσία (Ιράν), Σοβιετική Ένωση, Ελλάδα.

Αρχεία Υπουργείων Εξωτερικών της Ευρώπης και Αμερικής, Εκθέσεις διεθνών οργανισμών:

πιστοποιούν το μέγεθος και το είδος του διωγμού των Ελλήνων του Πόντου.

ΟΡΙΣΜΟΙ

Τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού):

Μέτρο εξόντωσης που εφάρμοσαν οι Τούρκοι εναντίον των μειονοτήτων. Στα "τάγματα εργασίας" αναγκάζονταν να υπηρετούν άνδρες πάνω από 45 ετών που δεν κατατάσσονταν στο στρατό. Βρίσκονταν στα βάθη της Μ. Ασίας και όσοι υπηρετούσαν σ' αυ­τά δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία, στη διάνοιξη δρόμων και αλλού κάτω από εξοντωτικές συνθή­κες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από την πείνα, τις κακουχίες και τις αρρώστιες.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της γενοκτονίας των Ποντίων;

2. Ποια ήταν η οριστική έκβαση του Ποντιακού ζητήματος;

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Είναι γνωστή η γενοκτονία … στη Σαμψούντα.

2. Με τη Συνθήκη της Λωζάννης … του Πόντου.

                                                                        

Ιστορικές πηγές

Πηγή 1

Αυτάρκεια της χώρας

Η ανεπαρκής ή και η μη ακριβής μελέτη και γνώσις του εδάφους της χώρας του Πόντου και η άγνοια των διαφόρων προϊόντων, της αφθονίας πολλών εξ αυτών και των ουκ ολίγων ανεκ­μετάλλευτων πηγών πλούτου αυτής παρέσυρε τινας εις την όλως πεπλανημένην ιδέαν, ότι ο Πόντος εκ του διαμετακομιστικού της Αρμενίας και της Περσίας δήθεν αποζών δεν είναι αυ­τάρκης, ώστε να αποτελέση ίδιον κρατίδιον ανεξάρτητον.

Πόσον εσφαλμένη είναι η ιδέα αύτη, τούτο κάλλιστα ελέγχεται πρώτον εκ του γεγονότος, ότι ήδη από της υπό των Ρώσων καταλήψεως του Βατούμ δι' αυτού κυρίως διενεργείται το δια-μετακομιστικόν της Αρμενίας και της Περσίας εμπόριον και εκ της αναμφισβητήτου αληθείας, ότι ουδέν σχεδόν των προς το ζην αναγκαίων εισάγεται έξωθεν εις τον Πόντον, πολλών δε μά­λιστα ειδών τοσαύτη κατ' έτος παρουσιάζεται αφθονία, ώστε σημαντική γίνεται εξαγωγή αυ­τών έναντι της εισαγωγής ξένων προϊόντων και τούτων ουχί εκ Περσίας ή Αρμενίας εισαγομέ­νων, αλλ' εξ Ευρώπης. Και τι λείπει εις την ανέκαθεν εύφορον εν πολλοίς και πλουσίαν ταύ-την χώραν; Ο περίφημος καπνός της Πάφρας και της Αμισού και των Πλατάνων; Η όρυζα της Έσπιας, του Πουλαντζακίου και της Θέρμης; Τα όσπρια της Τραπεζούντος, του Κοτυώρων και άλλων μερών, εν οις και τα εν Γαλλία ιδίως ευφήμως γνωστά η3Ν<:ο£$ αβ ϊΓθϋίζοπΰθ; αι ελαί-αι των Πλατάνων; τα σιτηρά της Νικοπόλεως (Καρά-χισσάρ) και των ευφόρων πεδιάδων των περί την Αμάσειαν και την Αμισόν; τα περίφημα μήλα της Αμασείας, τα έξοχα άπια της Αργυ-ρουπόλεως (Γκιουμουσχανέ), τα εξαίσια και άφθονα λεπτοκάρυα της Κερασούντος, των Κο-τυώρων, της Τριπόλεως και της Τραπεζούντος; η πλουσία κτηνοτροφία; τα άφθονα και τα κα­λά βούτυρα; Αλλά και μήπως, αιρομένων εν τω μέλλοντι των μέχρι τούδε παρεμβαλλομμένων δυσχερειών περί την εκμετάλλευσιν των πλουσίων της χώρας μεταλλείων, δεν θα εισρεύση νέος πλούτος εις αυτήν όστις και ανετωτέραν θα καταστήση την συντήρησιν αυτής;

Οικονομίδης Δ. Η., Ο Πόντος και τα δίκαια του εν αυτώ Ελληνισμού, Σύλλογος προς διάδοσιν ω­φελίμων βιβλίων, Αθήνα 1920, σσ. 157-158

Ερώτηση: Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στους τομείς που εντοπίζεται η οικονομική ανάπτυξη του Ποντιακού Ελληνι­σμού.

Πηγή 2

Στις παραμονές κατάληψης της Τραπεζούντας από τους Ρώσους, δηλαδή στις 3/16 Απριλί­ου του 1916, ο βαλής Τζεμάλ Αζμής μπέης, αποχωρώντας από την πόλη, άφησε τη διοίκηση της σε μια "προσωρινή" κυβέρνηση με επικεφαλής το μητροπολίτη Χρύσανθο και μέλη: το δι­ευθυντή της αστυνομίας, το διοικητή της χωροφυλακής και τους Έλληνες Γεώργιο Φωστηρό-πουλο, Π. Γραμματικόπουλο και Γ. Κογκαλίδη. "Από τους Έλληνες πήραμε τη χώρα τούτη", εί­πε χαρακτηριστικά ο βαλής, "και στους Έλληνες την επιστρέφουμε. Παραδίνουμε σε σας τις εκ­κλησίες, τις οποίες μετατρέψαμε σε τζαμιά. Κάντε τα πάλι εκκλησίες αν το θεωρείτε λογικό".

Στις 5/18 Απριλίου το απόγευμα, ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Τραπεζούντα και στις 6 Απριλίου μπήκαν μέσα και οι Ρώσοι στρατηγοί Γιουντένιτς και Λιάχοβ, οι οποίοι ανέθεσαν, κι αυτοί, τη διοίκηση της πόλης στον μητροπολίτη. Ο τελευταίος, τούτη την εξουσία τη χρησι­μοποίησε για να προστατέψει τους Τούρκους κατοίκους της χώρας από τους Αρμένιους στρα­τιώτες του ρωσικού στρατού που διψούσαν για εκδίκηση μετά τις σφαγές των ομοφύλων τους το 1915. Και τα κατάφερε τέλεια. Φρόντισε ακόμα να αποκαταστήσει στα χωριά τους τις χιλιά­δες των Τούρκων προσφύγων που είχαν καταφύγει, από τον ανατολικότερο Πόντο, στην Τρα­πεζούντα. Επίσης, στα δυο περίπου χρόνια της ρωσικής κατοχής, διέτρεφε δέκα χιλιάδες (10.000) πρόσφυγες Τούρκους που διέμειναν στην πόλη(...)

(...) Το Φλεβάρη του 1918 ο τακτικός τουρκικός στρατός μπήκε στην Τραπεζούντα, στα πρό­θυρα της οποίας είχε παραταχθεί ένα τμήμα του ρωσικού στρατού που είχε απομείνει στην πόλη για να την παραδώσει στις τουρκικές αρχές.(.)

(...) Έτσι με την παρέμβαση της μητρόπολης και τη συνεργασία της με τις τουρκικές και ρωσι­κές αρχές, αποκαταστάθηκε η τάξη στην Τραπεζούντα και στην ενδοχώρα, ενώ, στο μεταξύ, τα ρωσικά στρατεύματα, επιβιβαζόμενα στα πλοία που κατέπλεαν καθημερινά στο λιμάνι απο­χωρούσαν για τη Ρωσία. Μετά το τέλος της αποχώρησης των Ρώσων, ακολούθησε η άμεση ε­γκατάσταση στην πόλη των τουρκικών αρχών, οι οποίες ευχαρίστησαν το Χρύσανθο για την προ­στασία και τη βοήθεια που είχε προσφέρει στον τουρκικό πληθυσμό της περιοχής κατά τη ρω­σική κατοχή.

Σαμουηλίδης Χρήστος, Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα

2002, σσ. 195-196 και 198-199

Ερώτηση: Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στον χαρακτήρα της διοίκησης της Τραπεζούντας από τον μητροπολίτη Χρύ­σανθο από το 1916 έως το 1918.

Συνδυαστικές ερωτήσεις όλου του κεφαλαίου

1. Να αναφερθείτε στην εμπορική-οικονομική ανάπτυξη της Τραπεζούντας το 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα .

2. Να αναφερθούν οι ενέργειες του μητροπολίτη Χρύσανθου από το 1916 ως το 1921 για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος.

δ. Να αναφερθείτε στο ρόλο των Ελλήνων Ποντίων της διασποράς αναφορικά με την προ­σπάθεια δημιουργίας Ποντιακού κράτους.

4. Να αναφερθούν τα συνέδρια των Ελλήνων του Πόντου για την προώθηση του Ποντιακού ζητήματος.

Απαντήσεις

1. Βλέπε σχολικό βιβλίο στις σελίδες 245: Ό Ποντιακός Ελληνισμός...παλιές της δόξες" και 246: "Κατά τη διάρκεια...ανατολικού Πόντου".

2. Βλέπε σχολικό βιβλίο στις σελίδες 249: "Λίγες μέρες πριν...κατοχή των Νεότουρκων" και 251: "Η πρόταση... πολιτικών εξελίξεων".

δ. Βλέπε σχολικό βιβλίο στη σελίδα 249: "Οι Έλληνες της Διασποράς...Κρασνοντάρ" και "Ο ξε­ριζωμός των Ελλήνων...Σοβιετική Ένωση".

4. Βλέπε σχολικό βιβλίο στις σελίδες 249: "Ο ξεριζωμός των Ελλήνων...Ροστόβ", 250: "Η Ρω­σική επανάσταση...Σοβιετική Ένωση", 251: "Η πρόταση του Ελ. Βενιζέλου...κυβέρνησης" και 253: "Στις 10 Μαρτίου 1921...ίδιου έτους".

                    

Επιμέλεια: Γκέκα Βάγια

Φιλόλογος

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ

ΟΜΑΔΑ Α

Α.1.Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή λάθος, σημειώνοντας την ένδειξη Σ (σωστό) ή Λ (λάθος).

α. Η θεσμοθέτηση του «Χάτι Χουμαγιούν» είχε δυσμενή επίδραση στον ελληνισμό του Πόντου.

β. Η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ επηρέασε θετικά την ανάπτυξη του εμπορίου στην περιοχή της Τραπεζούντας.

γ. Στα χρόνια της διακυβέρνησης της Τραπεζούντας από το μητροπολίτη Χρύσανθο σημειώθηκαν σοβαρές τριβές ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους.

δ. Η καθυστέρηση της ποντοαρμενικής συνεργασίας είχε δυσμενείς επιπτώσεις για την τύχη του ελληνισμού του Πόντου.

ε. Με τη συνθήκη της Λοζάνης παραχωρήθηκε ειδικό καθεστώς αυτονομίας στους Έλληνες του Πόντου.

Μονάδες 5

Α.2. Να αιτιολογήσετε γιατί:

α. Η συνεργασία Κεμάλ − Μπολσεβίκων λειτούργησε ως ταφόπετρα του Ποντιακού ζητήματος. (ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2008)

β. Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης.

γ. Την περίοδο της γενοκτονίας αλλά και νωρίτερα, ένας δεύτερος ποντιακός ελληνισμός ζούσε και μεγαλουργούσε στη Ρωσία

Μονάδες 15

Α.3. Πώς διοικήθηκε η Τραπεζούντα κατά την περίοδο 1916-1918; (ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2009)

Μονάδες 15

Α.4. Η στάση του Βενιζέλου στο Ποντιακό Ζήτημα κατά το συνέδριο στο Παρίσι (Δεκέμβριος 1918) και οι προτάσεις του προς τους Πόντιους (Απρίλιος 1919). (ΟΕΦΕ 2009)

Μονάδες 15

ΟΜΑΔΑ Β

Β.1. Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας δίνονται, να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου.(ΟΕΦΕ 2010)

Μονάδες 25

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που

περιελάμβαναν εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης.

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη, το 1682, έως τα μέσα του 19 αι. το «Φροντιστήριον Τραπεζούντος» πέρασε διάφορες περιπέτειες: ανέστειλε τη λειτουργία του, άλλαξε ονομασία, βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής. Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19 αι.

Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο Φροντιστήριο 108 μαθητές το

α΄εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο … Όπως φαίνεται από διάφορες μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου.

Το «Φροντιστήριον της Αργυρουπόλεως» ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος, το 1713, από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Α’, τον Φυτιάνο, και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος.

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α. (επιμ.), Χαμένες πατρίδες, ο Πόντος των Ελλήνων. Τα Νέα, 2003 (α΄έκδοση), σ. 106.

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά

κυρίαρχη θέση μέσα στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητες….

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό. Κάτω από ένα τέτοιο καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές, αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας. Για να πετύχουν το σκοπό τους, πίεζαν για ομογενή εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων.

Πλούτος, ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες, οι πολυάριθμες εκκλησίες, τα σχολεία, τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν συντηρούνταν από χορηγίες.

Αλέξης Αλεξανδρής, « Η ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντο 1918- 1922:ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδραση», Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του.

Αθήνα, Φιλιππότης, 1980, σ.427,428,429.

Β.2. Το όνειρο της ίδρυσης Ποντιακής Δημοκρατίας

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις αλλά και τα στοιχεία που θα σταχυολογήσετε από το παρακάτω κείμενο να δείξετε την προσφορά του μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου στον αγώνα για την ίδρυση Ποντιακού κράτους.

Μονάδες 25

O Χρύσανθος (κατοπινός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, 1938-1949) την περίοδο 1918-1922 ήταν ο δυναμικός εκφραστής του κινήματος για την ίδρυση ποντιακού κράτους. Στο περιθώριο του Συνεδρίου Ειρήνης στο Παρίσι (άρχισε τον Δεκέμβριο του 1918 και τελείωσε έπειτα από δύο χρόνια) ανέπτυξε, μαζί με άλλους Ποντίους της Διασποράς, μια εκπληκτική δραστηριότητα προκειμένου να προωθηθούν τα δίκαια των Ποντίων.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο καλλιέργησε ακόμη και προσωπικές σχέσεις με τους ηγέτες των νικητριών του A Παγκοσμίου Πολέμου και τους αντιπροσώπους τους. H κρισιμότερη, όμως, επαφή και συνομιλία που είχε εκεί ήταν με τον Αμερικανό πρόεδρο Oυίλσον στις 16 Μαΐου 1919.

Οι προτάσεις

Σε αυτήν ο Χρύσανθος όχι μόνο έκανε γνωστές με πειστικό τρόπο τις ποντιακές απόψεις, αλλά διατύπωσε και την τολμηρή πρόταση για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ποντιακού κράτους με αμερικανική εντολή (mandate). Όταν είδε απρόθυμο τον Αμερικανό πρόεδρο πρόβαλε άλλες εναλλακτικές λύσεις.
H συνομιλία εκείνη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ντοκουμέντα της Ιστορίας για την αυτονομία του Πόντου. Όχι μόνο επειδή ο Αμερικανός πρόεδρος αποδέχτηκε το δίκαιο του αλύτρωτου ποντιακού Ελληνισμού, αλλά κι επειδή τα επιχειρήματα που επικαλέστηκε ο Χρύσανθος αποτυπώνουν την κατάσταση που επικρατούσε τότε, πριν εξαπολυθεί το δεύτερο κύμα ξολοθρεμού των Ποντίων από τους Τούρκους.
H συνομιλία εκείνη δεν είχε πρακτικά αποτελέσματα. Αργότερα μάλιστα ( Ιούλιος 1920) η Γερουσία των HΠA θα απορρίψει την αμερικανική εντολή για την Αρμενία, ενώ ουδέποτε θα γίνει λόγος για τον ανεξάρτητο Πόντο.