ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ

του Θανάση Γιαλκετσή

Η ηθική της δύναμης και η δύναμη της ηθικής

Σε αντίθεση προς τους στοχαστές που οραματίστηκαν τη διαρκή ειρήνη και την επιβολή κανόνων δικαιοσύνης στις διεθνείς σχέσεις, υπάρχει και μια άλλη παράδοση σκέψης, εκείνη του πολιτικού ρεαλισμού, που ερμήνευε πάντοτε τις σχέσεις ανάμεσα στα κράτη (όπως εξάλλου και τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους) υπό το πρίσμα της σύγκρουσης, της καχυποψίας, του φόβου και της αμοιβαίας εχθρότητας.

Πολλοί σύγχρονοι «ρεαλιστές» θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων αναφέρονται στον Μακιαβέλι, τον Χομπς, τον Κλαούζεβιτς κ.ά. και παρατηρούν ότι, αιώνες τώρα, η διεθνής πολιτική στάθηκε ανίκανη να επινοήσει και να αναπτύξει ένα σύστημα ελέγχων που θα περιόριζε τις συγκρούσεις, τη βία και τους πολέμους ανάμεσα στα κράτη. Η παράδοση του «πολιτικού ρεαλισμού» υποστηρίζει ότι η ηθική δεν έχει καμία θέση στις διεθνείς σχέσεις, αφού οι σχέσεις ανάμεσα στα κράτη καθορίζονται κυρίως -αν όχι αποκλειστικά- από τους συσχετισμούς δύναμης.

Σύμφωνα με τον Λουίτζι Μπονανάτε, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Τορίνο, οι διεθνείς ηθικές υποχρεώσεις ισχύουν ακόμη και αν δεν είναι γραμμένες σε κάποιο νομικό κώδικα ή σε κάποια συνθήκη. Με άλλα λόγια και τα κράτη πρέπει να θεωρούνται «ηθικά πρόσωπα» με την καντιανή έννοια του όρου, αλλά και υποκείμενα της διεθνούς έννομης τάξης. Η βασική ηθική υποχρέωση των κρατών, είναι να αντιμετωπίζουν και να μεταχειρίζονται «δίκαια» τα άτομα. Αυτό σημαίνει, ανάμεσα στα άλλα, ότι τα κράτη οφείλουν να αντιμετωπίζουν όλους τους ανθρώπους με βάση ένα κριτήριο ισότητας, ανεξάρτητα από την εθνική τους προέλευση.

Τα κράτη δηλαδή δεν πρέπει να μεταχειρίζονται προνομιακά τους δικούς τους πολίτες σε σχέση με κάθε άλλη ανθρώπινη ύπαρξη. Αντίθετα, οφείλουν να αναγνωρίζουν ότι έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις τόσο απέναντι στους δικούς τους πολίτες όσο και απέναντι στους πολίτες άλλων κρατών, οι οποίοι είναι ηθικά ίσα «ανθρώπινα πρόσωπα». Με δυο λόγια, τα κράτη οφείλουν να αναγνωρίσουν ότι έχουν υποχρεώσεις απέναντι σε όλα τα μέλη της ανθρωπότητας.

Οσο για το πρόβλημα του πολέμου, ο Μπονανάτε υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί παρά μόνο στο πλαίσιο μιας ηθικής θεωρίας, που θα αναφέρεται τόσο στις προϋποθέσεις που καθιστούν δικαιολογημένο ή αδικαιολόγητο έναν πόλεμο όσο και στο σχεδιασμό και τη δημιουργία διεθνών θεσμών, ικανών να υπερβούν την κατάσταση «αναρχίας» στην οποία ζουν τα κράτη και να εφαρμόσουν τις αρχές μιας διεθνούς ηθικής.

Η ρητορική όμως της παγκοσμιοποίησης, ως διαδικασίας φιλελευθεροποίησης των οικονομιών και ομογενοποίησης του κόσμου υπό την αιγίδα της παγκόσμιας αγοράς, τείνει να νομιμοποιεί και να δικαιολογεί επεμβάσεις στο όνομα της ειρήνης, της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων κ.λπ. Αλλά η ειρήνη, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορούν να «εξάγονται» και να επιβάλλονται με τη δύναμη των όπλων. Είναι παράλογο να επιχειρεί κάποιος να εξαλείψει τον πόλεμο διεξάγοντας πόλεμο. Δεν είναι δυνατό να ξεριζωθούν οι ρίζες της επιθετικότητας και της σύγκρουσης με τη χρήση ένοπλης βίας. Η ειρήνη θα γίνει δυνατή μόνον όταν θα εξαλειφθούν οι βαθύτερες αιτίες που σήμερα ευνοούν την εκδήλωση καταστροφικών συγκρούσεων ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς.

ΠΗΓΗ: Ε-ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 19-10-01(διασκευασμένο κείμενο)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου σε 80-90 λέξεις.

25 μ.

2. Ποια πρέπει να είναι η σχέση ηθικής και δύναμης κατά το συγγραφέα του παραπάνω κειμένου;

10 μ.

3. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε το συλλογισμό του συγγραφέα.

10 μ.

4. Τι είδους γλώσσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου (αναφορική / ποιητική); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές μέσα από το κείμενο.

5 μ.

5. Να βρεθεί και να αναλυθεί ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου.

5 μ.

6. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου με άλλες συνώνυμες.

5 μ.

7. Θεωρείτε πως στις μέρες μας η ειρήνη απειλείται; Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 400-500 λέξεων, να εντοπίσετε αυτές τις απειλές και να προτείνετε τρόπους με τους οποίους ο πόλεμος μεταξύ κρατών θα μπορούσε να περιοριστεί.

40 μ.

Επιμέλεια: Γκέκα Βάγια

Φιλόλογος