Ισοκράτους: «Περί Ειρήνης» (Παράγραφοι 14 – 16)

Ἐγώ δ’ οἶδα μέν ὃτι πρόσαντές ἐστίν ἐναντιοῦσθαι ταῖς ὑμετέραις διανοίαις, καί ὃτι
δημοκρατίας οὔσης οὐκ ἔστι παρρησία, πλήν ἐνθάδε τοῖς ἀφρονεστάτοις καί μηδέν ὑμῶν
φροντίζουσιν, ἐν δέ τῷ θεάτρῳ τοῖς κωμῳδιδασκάλοις, ὃ καί πάντων ἐστί δεινότατον, ὃτι
τοῖς μέν ἐκφέρουσι εἰς τούς ἄλλους Ἓλληνας τά τῆς πόλεως ἁμαρτήματα τοσαύτην ἔχετε
χάριν ὃσην οὐδέ τοῖς εὖ ποιοῦσι, πρός δέ τούς ἐπιπλήττοντας καί νουθετοῦντας ὑμᾶς οὕτω
διατίθεσθε δυσκόλως ὥσπερ πρός τούς κακόν τι τήν πόλιν ἐργαζομένους.
Ὅμως δέ καί τούτων ὑπαρχόντων οὐκ ἄν ἀποσταίην ὧν διενοήθην, παρελήλυθα γάρ
οὐ χαριούμενος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων, ἀλλ’ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γι-
γνώσκων πρῶτον μέν περί ὧν οἱ πρυτάνεις προτιθέασιν, ἔπειτα περί τῶν ἄλλων τῶν τῆς
πόλεως πραγμάτων˙ οὐδέν γάρ ὄφελος ἔσται τῶν νῦν περί τῆς εἰρήνης γνωσθέντων ἤν μή
καί περί τῶν λοιπῶν ὀρθῶς βουλευσώμεθα. Φημί δ’ οὖν χρῆναι ποιεῖσθαι τήν εἰρήνην μή
μόνον πρός Χίους καί Ῥοδίους και Βυζαντίους καί Κῴους ἀλλά πρός ἅπαντας ἀνθρώπους
καί χρῆσθαι ταῖς συνθήκαις μή ταύταις αἷς νῦν τινες γεγράφασιν, ἀλλά ταῖς γενομέναις μέν
πρός βασιλέα και Λακεδαιμονίους, προσταττούσαις δέ τούς Ἓλληνας αὐτονόμους εἶναι καί
τάς φρουράς ἐκ τῶν ἀλλοτρίων πόλεων ἐξιέναι καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους, τούτων γάρ
οὔτε δικαιοτέρας εὑρήσομεν οὔτε μᾶλλον τῇ πόλει συμφερούσας.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Να μεταφράσετε το χωρίο: «Ὅμως δε καί τούτων…ὀρθῶς βουλευσώμεθα»
(Ìï íÜ äåò 10)
2. Ποια δυσκολία επισημαίνει ο ρήτορας στην παράγραφο 14 δείχνοντας ότι έχει επίγνωση
αυτής και πώς τη διαχειρίζεται;
3. Να σκιαγραφήσετε το ήθος του Ισοκράτη, όπως διαγράφεται στις παραγράφους 15-16 και να
παρατηρήσετε τους εκφραστικούς τρόπους που χρησιμοποιεί για να προσδώσει έμφαση
στις απόψεις που πρεσβεύει.
(Ìï íÜ äåò 10)
4. Τι προτείνει ο Ισοκράτης και με ποιο σκεπτικό στην παράγραφο 16; Είχε πάντα τις ίδιες
απόψεις;
(Ìï íÜ äåò 10)
5. Τι γνωρίζετε για τους επιδεικτικούς λόγους;
(Ìï íÜ äåò 10)
6. Να βρεθούν από το πρωτότυπο κείμενο τύποι που να είναι ετυμολογικά συγγενείς των
παρακάτω λέξεων: διάστημα, φάσμα, αποθήκη, εγκατάλειψη, κατάχρηση, γονιός, διά-
ταγμα, εισιτήριο, εφευρέτης, αναφορά.
(Ìï íÜ äåò 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Όμως, μολονότι υπάρχουν αυτά, δε θα μπορούσα να απομακρυνθώ απ’ όσα σκέφτηκα.
Γιατί έχω ανέβει στο βήμα, όχι για να σας γίνω ευχάριστος, ούτε για να επιζητήσω την
εκλογή μου ως άρχοντα, αλλά για να εκφράσω τη γνώμη μου γι’ αυτά που τυχαίνει να
γνωρίζω, πρώτα σχετικά με όσα προτείνουν οι πρυτάνεις, έπειτα σχετικά με τις υπόλοι-
πες υποθέσεις της πόλης· γιατί δε θα υπάρξει κανένα όφελος από όσα αποφασίστηκαν
τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουμε σωστά και για τα υπόλοιπα.
2. Καθώς το προοίμιο του λόγου πλησιάζει προς το τέλος, ο ρήτορας δηλώνει ότι έχει
επίγνωση των δυσκολιών, που θα αντιμετωπίσει στην προσπάθεια του να πείσει τους
Αθηναίους για την ειρήνη. Διακηρύσσει ότι στην εποχή του δεν υπάρχει παρρησία, πλή-
ρης ελευθερία λόγου, το βασικό πολιτικό δικαίωμα στο πλαίσιο του δημοκρατικού πολι-
τεύματος. Την αντίφαση αυτή την υπογραμμίζει με τη χρήση της εναντιωματικής με-
τοχής (δημοκρατίας οὔσης), ενώ αμέσως μετά οδηγείται στην υπερβολή ισχυριζόμενος
ότι μόνο οι αφρονέστατοι μπορούν να εκφράζουν θαρραλέα τη γνώμη τους στην
Εκκλησία του Δήμου και οι κωμικοί ποιητές στο θέατρο.
Αποκορύφωση της δυσχερούς αυτής κατάστασης είναι η παράλογη συμπεριφορά των
Αθηναίων: «ὃ καί πάντων ἐστί δεινότατον, ὃτι τοῖς μέν ἐκφέρουσι … οὐδέ τοῖς εὖ ποιοῦσι, πρός
δέ τούς ἐπιπλήττοντας … ἐργαζομένους». Στο σημείο αυτό ο ρήτορας επικρίνει την απε-
ρίσκεπτη συμπεριφορά των συμπολιτών του «πρός τούς νουθετοῦντας»: έτσι
προδιαθέτει το ακροατήριο (αναγνώστες), προς μετριασμό της δυσάρεστης εντύπωσης
που θα προκαλέσουν τα λεγόμενά του και αποφυγή αποδοκιμασιών, αφού θα προτείνει
στους συμπολίτες του τη σύναψη ειρήνης και την εγκατάλειψη της θαλάσσιας ηγεμονίας,
θέματα ιδιαίτερα ακανθώδη που αντίκεινται στην ισχύουσα εξωτερική πολιτική της Αθήνας.
3. Ο Ισοκράτης δηλώνει κατηγορηματικά ότι θα επιμείνει στις απόψεις του, παρόλο που το
πολιτικό κλίμα είναι αρνητικό. Έχει επίγνωση των δυσκολιών, που θα αντιμετωπίσει στην προσπάθεια του να πείσει τους Αθηναίους. Με τη φράση «παρελήλυθα γάρ οὐ χαριούμε-
νος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων, ἀλλ’ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων» τονίζει
την ειλικρίνεια και την ανιδιοτέλεια των προθέσεών του. Είναι αποφασισμένος να πα-
ρουσιάσει τις θέσεις του, ακόμη κι αν αυτές είναι επικριτικές για τους Αθηναίους. Θα τολ-
μήσει μάλιστα να τους ψέξει για την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά τους προς τους ρήτο-
ρες και την επιπόλαιη αντιμετώπιση σοβαρών υποθέσεων. Δεν επιζητεί την επιδοκιμασία
του ακροατηρίου, γιατί δεν πρόκειται να ζητήσει κάτι προς ίδιον όφελος. Είναι ένας ανυ-
στερόβουλος υπερασπιστής του δημόσιου συμφέροντος, οι προθέσεις του είναι αγνές
και καταδεικνύουν την ανησυχία του για την πόλη και τη φιλοπατρία του. Δεν θα κολα-
κεύσει τους Αθηναίους για να γίνει αρεστός, αλλά αντιθέτως θα μιλήσει ευθύβολα και με
απόλυτη σαφήνεια. Είναι συνετός, ορθολογιστής, σταθμίζει με ακρίβεια τα δεδομένα
και θεωρεί ότι η πρότασή του για μια γεκικευμένη ειρήνη είναι προς όφελος της πόλης.
Για να προσδώσει έμφαση στις απόψεις του αρχίζει την παράγραφο 15 με μια ισχυρή
αντίθεση «Ὅμως δε» που δείχνει το κλίμα της εποχής. Η εναντίωση δηλώνεται και με την
εσωτερική σχέση των ρηματικών τύπων της περιόδου. Από τη μια πλευρά θέτει την ενα-
ντιωματική γενική απόλυτη μετοχή «τούτων ὑπαρχόντων», που δείχνει το πολιτικό κλίμα
της εποχής και από την άλλη πλευρά τη φράση «οὐκ ἄν ἀποσταίην ὧν διενοήθην», που
καταδεικνύει την αταλάντευτη θέλησή του να μείνει πιστός στις απόψεις του. Βαρύνου-
σα σημασία έχουν και οι τρεις τελικές μετοχές που έπονται. Στις δύο πρώτες έχουμε
αποφατική σύνδεση «οὐ χαριούμενος ὑμῖν οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων», και στην τρίτη
αντιθετική σύνδεση με τις δύο προηγούμενες «ἀλλ’ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γι-
γνώσκων» (Σχήμα κατ’ άρση και θέση).
Άξια αναφοράς είναι και η λεκτική κλιμάκωση με τη σταδιακή αύξηση των συλλαβών:
«οὐ χαριούμενος ὑμῖν» (8 συλλαβές), «οὐδέ χειροτονίαν μνηστεύσων» (10 συλλαβές),
«ἀλλ’ ἀποφανούμενος ἅ τυγχάνω γιγνώσκων» (15 συλλαβές). Έτσι διακηρύσσει με σαφή
τρόπο ότι δεν έχει σκοπό να κολακεύσει, ούτε υπολογίζει το πολιτικό κόστος. Επίσης
με τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου (ὀρθῶς βουλευσώμεθα) θέτει προ των ευθυνών
τους όλους τους Αθηναίους πολίτες, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου. Το μέλλον
της Αθήνας εξαρτάται από την ορθή κρίση και τις έλλογες αποφάσεις όλων.
4. Η παράγραφος 16 αποτελεί την πρόταση (propositio) του ρήτορα η οποία διατυπώνεται
στη μακροσκελή περίοδο «Φημί δ’ οὖν χρῆναι … καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους». Ο Ισο-
κράτης προτείνει τη σύναψη ειρήνης και τη δημιουργία ομαλών σχέσεων όχι μόνο με
τους πρώην συμμάχους (Κώους, Χίους, Ροδίους) που είχαν αποστατήσει από τη β΄ αθη-
ναϊκή συμμαχία αλλά με ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο, ώστε να επικρατήσει πολιτική
σταθερότητα. Υπογραμμίζει τους πιο σημαντικούς όρους ειρήνης που είχε προτείνει και
ο ρήτορας Εύβουλος, οι οποίοι προσεγγίζουν τους δυσμενείς, επονείδιστους όρους της
Ανταλκιδείου Ειρήνης. Σύμφωνα μ’ αυτούς κατοχυρώνεται η αυτονομία και ανεξαρτησία των πόλεων, πρέπει να αποχωρήσουν κάθε είδους στρατιωτικές φρουρές από ξένα εδά-
φη και να αποδοθούν οι κτήσεις στους νόμιμους κατόχους.
Ο Ισοκράτης συχνά καταδίκαζε κάθε πράξη βιαιότητας από τη μεριά οποιασδήποτε
ελληνικής πόλης εναντίον άλλης ελληνικής. Θεωρούσε ως μόνο επιτρεπτό όπλο την πει-
θώ. Η προσφυγή σε χρήση βίας ήταν θεμιτή μόνο όταν οι Έλληνες αγωνίζονταν εναντίον
των βαρβάρων. Έτσι, ο ρήτορας θεωρεί ότι η σύναψη ειρήνης με όλους τους ανθρώπους
στηρίζεται στις αρχές της δικαιοσύνης και εξυπηρετεί το συμφέρον της πόλεως.
Βέβαια τους όρους της Ανταλκιδείου ειρήνης ο Ισοκράτης είχε κατακρίνει στον
Πανηγυρικό (§116-7) το 380 π.Χ., όπου υπερασπιζόταν το δικαίωμα της Αθήνας να έχει
την ηγεμονία στον ελλαδικό χώρο. Η αλλαγή των πολιτικών του απόψεων οφείλεται
στο ότι η Αθήνα δεν ήταν πλέον η μεγάλη δύναμη του παρελθόντος, οι εμφύλιες δια-
μάχες των Ελλήνων είχαν κορυφωθεί την εποχή της συγγραφής του Περί Ειρήνης και
στο ότι ήταν πολύ δύσκολο να αντιμετωπισθεί η περσική απειλή, αν προηγουμένως
δεν εδραιωνόταν η ενότητα των Ελλήνων.
5. Επιδεικτικοί ή πανηγυρικοί λόγοι, στους οποίους περιλαμβάνονται και οι επιτάφιοι, ήταν
οι εκφωνούμενοι σε διάφορες εορτές και συγκεντρώσεις. Με τους λόγους αυτούς εγκω-
μιάζονται ή επικρίνονται πράξεις και πρόσωπα του παρόντος με συνεχείς αναδρομές στο
παρελθόν και προβλέψεις του μέλλοντος. Ο ρήτορας ζητεί συγχρόνως να επιδείξει τη
ρητορική του δεινότητά και να προκαλέσει τις επευφημίες των ακροατών, χωρίς αυτό να
σημαίνει ότι δεν υπηρετεί και συγκεκριμένες πολιτικές σκοπιμότητες. Οι επιδεικτικοί λό-
γοι είναι εξάλλου, κατά τον Αριστοτέλη, συγγενείς με τους συμβουλευτικούς. Ο Ισοκράτης
κρίνεται ως ο επιφανέστερος εκπρόσωπος του επιδεικτικού γένους.
6. ἀποσταίην, ἀποφανούμενος, προτιθέασιν, λοιπῶν, χρῆσθαι, γενομέναις, προσταττούσαις,
ἐξιέναι, εὑρήσομεν, συμφερούσας.

ΑΔΙΔΑΚΤΟ
Ἐγώ δέ μεγίστην μέν ἡγοῦμαι συμμαχίαν εἶναι καί βεβαιοτάτην τό τά δίκαια πράττειν –
εἰκός γάρ καί τήν τῶν θεῶν εὔνοιαν γενέσθαι μετά τούτων, εἴπερ χρή περί τῶν μελλόντων
τεκμαίρεσθαι τοῖς ἤδη γεγενημένοις-, πρός δέ ταύτῃ τό καλῶς πολιτεύεσθαι καί σωφρόνως
ζῆν καί μεχρί θανάτου μάχεσθαι τοῖς πολεμίοις ἐθέλειν καί μηδέν οὕτω δεινόν νομίζειν ὡς
τό κακῶς ἀκούειν ὑπό τῶν πολιτῶν· ἅ μᾶλλον ἡμῖν ἤ τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις ὑπάρχει. Μεθ’
ὧν ἐγώ πολύ ἄν ἥδιον πολεμοίην ἤ μετά πολλῶν μυριάδων· οἶδα γάρ καί τούς πρώτους
ἡμῶν εἰς ταύτην τήν χώραν ἀφικομένους οὐ τῷ πλήθει τῶν ἄλλων περιγενομένους, ἀλλά
ταῖς ἀρεταῖς ταῖς ὑπ’ ἐμοῦ προειρημέναις.
( Ἰσοκράτης, Ἀρχίδαμος, 58-60)
περιγίγνομαι: υπερτερώ, ξεπερνώ

1. Να μεταφραστεί στη νέα ελληνική γλώσσα το παραπάνω απόσπασμα.
(Ìï íÜ äåò 20)
2. α. Να γραφούν οι τύποι που ζητούνται των παρακάτω ρημάτων και ρηματικών τύπων
(στη φωνή που βρίσκονται):
ζῆν: β΄ ενικό πρόσωπο Προστακτικής ενεστώτα.
μάχεσθαι: β΄ ενικό πρόσωπο Οριστικής ενεστώτα.
οἶδα: γ΄ ενικό πρόσωπο Ευκτικής ενεστώτα.
ἀφικομένους: γ΄ πληθυντικό πρόσωπο Οριστικής παρακειμένου.
περιγενομένους: β΄ ενικό πρόσωπο Προστακτικής αορίστου β΄.
προειρημέναις: α΄ πληθυντικό πρόσωπο Υποτακτικής αορίστου β΄.
β. Να γραφεί η πτώση που ζητείται για κάθε τύπο:
μεγίστην: αιτιατική ενικού, στο ίδιο γένος του συγκριτ. βαθμού.
ταύτῃ: ονομαστική πληθυντικού στο ίδιο γένος.
τῶν πολιτῶν: κλητική ενικού.
τῷ πλήθει: η ίδια πτώση του άλλου αριθμού.
(Ìï íÜ äåò 10)
3. α. Να αναγνωριστούν συντακτικώς οι τύποι:
βεβαιοτάτην, τά δίκαια, γενέσθαι, τοῖς πολεμίοις, ἤ τοῖς ἀνθρώποις, ὑπ’ ἐμοῦ
β. τοῖς γεγενημένοις, περιγενομένους: Να χαρακτηριστούν συντακτικώς οι μετοχές
και να αναλυθούν στις αντίστοιχες προτάσεις.
(Ìï íÜ äåò 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Εγώ όμως νομίζω ότι είναι πολύ σπουδαία και σταθερή συμμαχία το να πράττει κανείς τα
δίκαια –γιατί είναι φυσικό και η εύνοια των θεών να βρίσκεται μαζί μ’αυτά, αν βέβαια
πρέπει να βγάζει κανείς συμπεράσματα για τα μελλοντικά απ’ όσα έχουν ήδη συμβεί–,
και επιπροσθέτως (είναι πολύ σπουδαία...συμμαχία) το να πολιτεύεται σωστά και να ζει
με σύνεση και να θέλει να πολεμά τους εχθρούς μέχρι το θάνατο και να μη θεωρεί τίπο-
τα τόσο φοβερό, όσο το να κακολογείται από τους συμπολίτες του· αυτά τα έχουμε
εμείς περισσότερο παρά οι υπόλοιποι άνθρωποι. Με αυτούς εγώ πολύ πιο ευχάριστα θα
πολεμούσα παρά με πολλές χιλιάδες· γιατί γνωρίζω ότι και όσοι από εμάς έφτασαν
πρώτοι σε αυτήν τη χώρα δεν ξεπέρασαν τους άλλους σε πλήθος, αλλά στις αρετές που
έχω αναφέρει προηγουμένως.
2. á. ζῆ (ζῆθι)
μάχει / ῃ
εἰδείη
ἀφιγμένοι εἰσίν
περιγενοῦ
προειπώμεθα
â. τήν μείζονα ή μείζω
αὗται
(ὦ) πολῖτα
τοῖς πλήθεσιν
3. α. βεβαιοτάτην: επιθετικός προσδιορισμός στο «συμμαχίαν».
τά δίκαια: αντικείμενο σύστοιχο στο «πράττειν».
γενέσθαι: υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «εἰκός (ἐστί)», τελικό απαρ., σχέση
ετεροπροσωπίας (υποκ. απαρ. «τήν εὔνοιαν»).
τοῖς πολεμίοις: αντικείμενο στο απαρ. «μάχεσθαι».
ἤ τοῖς ἀνθρώποις: δοτική προσωπική κτητική στο «ὑπάρχει» και β΄ όρος σύγκρισης
που εκφέρεται με ἤ και ομοιόπτωτα σε σχέση με τον πρώτο (α΄ όρος: ἡμῖν).
ὑπ’ ἐμοῦ: εμπροθ. προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου.
β. τοῖς γεγενημένοις: επιθετική μετοχή.
ανάλυση: τούτοις ἅ γεγένηται (αττική σύνταξη λόγω ουδετέρου).
περιγενομένους: κατηγορηματική μετοχή (συνημμένη στο αντικ. του ρήματος «τούς
ἀφικομένους»).
ανάλυση: «...ὅτι οἱ ἀφικόμενοι...περιεγένοντο».