Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

(Κριτήρια αξιολόγησης)

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Επιστροφή στην εποχή της... βραδύτητας

Ζούμε στην εποχή της ταχύτητας και της έντασης. Ταχύτατα αυτοκίνητα, γρήγοροι υπολογιστές, πολυδύναμα κινητά τηλέφωνα και υπερηχητικά αεροπλάνα. Όλοι τρέχουμε σαν παλαβοί για να προλάβουμε. Κουρδισμένα στρατιωτάκια της παραγωγικότητας, αστείες αλλά και δραματικές φιγούρες. Ωστόσο, η μέρα αποδεικνύεται ολοένα και πιο μικρή, καθώς ο χρόνος αμείλικτα ξοδεύεται στο αυτοκίνητο, στην επιμήκυνση του ωραρίου ή στη δεύτερη δουλειά, στις ολοένα και περισσότερες υποχρεώσεις. 

Το αστείο, όμως, είναι ότι η γοητεία της ταχύτητας και των συνακόλουθων τεχνολογικών μέσων προέρχεται από την υπόσχεση ότι θα μας βγάλουν νικητές στην αδυσώπητη μάχη με τον χρόνο. Θα τα κάνουμε όλα πιο γρήγορα, ώστε να μας μένει χρόνος και για «άλλα πράγματα»• ίσως αυτά που θέλουμε περισσότερο. Δυστυχώς, ο εντατικός ρυθμός ζωής αφαιρεί σχεδόν κάθε περιεχόμενο πραγματικής ζωής. Σαν να περνάς με διακόσια χιλιόμετρα την ώρα από τοπία που «τρέχουν» σαν καρτουνίστικες1 εικόνες. 

Ο αγώνας του θνητού ανθρώπου με τον χρόνο δεν είναι μόνο ο πιο αρχέγονος, αλλά και ο πιο διαρκής. Βέβαια, η σημερινή ασφυξία λόγω έλλειψης ελεύθερου χρόνου δεν είναι απλώς αποτέλεσμα λανθασμένων προσωπικών επιλογών. Είναι κοινωνικό πρόβλημα. Ένας ολόκληρος πολιτισμός είναι θεμελιωμένος πάνω στην εκμετάλλευση του προσωπικού μας χρόνου, καθώς βασίζεται στην ελαστική εργασία και στην υπερεργασία, στη γρήγορη αγορά μιας ολόκληρης γκάμας μισοάχρηστων συσκευών, οι οποίες απαξιώνονται πολύ γρήγορα. Γι’ αυτό οι συνέπειες  είναι ήδη εδώ. Η πρωτοφανής πολύπλευρη φθορά του ανθρώπινου οργανισμού, είναι γεγονός. Ακόμη, παρατηρείται υπερκατανάλωση με αποτέλεσμα την αυξημένη παραγωγή αποβλήτων, την υπερθέρμανση του πλανήτη και την υποβάθμιση της ζωής. 

Επίσης, η διατροφή, καθρέφτης κάθε πολιτισμού, αντικατοπτρίζει και την εποχή της ταχύτητας. Φαστφουντάδικα ταΐζουν μια πόλη που τρέχει «πανικόβλητη». Ομοιομορφία και τυποποίηση και το φαΐ στο πόδι. «Τρελά», τοξικά και μεταλλαγμένα τρόφιμα που παράγονται από τις επικίνδυνες «φάμπρικες» της  εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, χωρίς το μεράκι και τον χρόνο του καλλιεργητή. 

Ήρθε η ώρα να κατεβάσουμε ταχύτητα. Όχι για να κολλήσουμε στο σήμερα, αλλά για να ζήσουμε διαφορετικά. «Το εγκώμιο στη βραδύτητα», εκτός από βιβλίο του Μίλαν Κούντερα2, γίνεται τάση. Έτσι, οι εργαζόμενοι διεκδικούν λιγότερες ώρες εργασίας και όχι εντατικοποίηση. Οι οικολόγοι επιδιώκουν να μπει φραγμός στην εντατική γεωργία. Κινήματα, όπως το Slow Food3, θέτουν ξανά την πολιτιστική αξία της διατροφής και της αργής απόλαυσής της, ενώ άλλα, όπως το Slow Cities4, αναδεικνύουν ένα άλλο μοντέλο πόλης φιλικό στον άνθρωπο. Το «αργά» γίνεται συνώνυμο της ποιότητας και της αλλαγής. 

Γ. Ελαφρού, εφ. Η Καθημερινή, 1.1.2005 (διασκευή).

[ΘΕΜΑΤΑ ΟΕΦΕ 2014]

1 Καρτουνίστικες εικόνες: εικόνες που θυμίζουν κινούμενα σχέδια 

2 Μίλαν Κούντερα: σύγχρονος Τσέχος συγγραφέας που ζει στη Γαλλία από το 1975 

3 Slow Food: κίνημα επανόδου στις αξίες του αργού και ποιοτικού γεύματος που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία 

4 Slow Cities: ανάλογο με το κίνημα Slow Food που αναφέρεται σε ένα πιο αργό μοντέλο ζωής και μετακίνησης μέσα στην πόλη  

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσετε την περίληψη του κειμένου σε ημερίδα που οργανώνει το σχολείο σας με θεματικη τον ελεύθερο χρόνο (70-90 λέξεις).

Μονάδες 20

Β1. Να σχολιάσετε τη φράση του κειμένου Ένας ολόκληρος πολιτισμός είναι θεμελιωμένος στην εκμετάλλευση του χρόνου του καθένα μας, δυστυχώς όμως βασίζεται στην ελαστική εργασία και στην υπερεργασία” σε μία παράγραφο 80 - 100 λέξεων.

Μονάδες 7

Β2. Να εντοπίσετε τη δομή και τον τρόπο ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου του κειμένου.

Μονάδες 5

Β3. Να εντοπίσετε στις ακόλουθες προτάσεις το είδος της σύνταξης και να τη μετατρέψετε στην αντίθετη της:

1. Ένας ολόκληρος πολιτισμός είναι θεμελιωμένος στην εκμετάλλευση του χρόνου του καθένα μας.

2. Οι εργαζόμενοι διεκδικούν λιγότερες ώρες εργασίας και όχι εντατικοποίηση.

Μονάδες 6

Β4. Να αποδώσετε το νόημα των παρακάτω φράσεων στη δηλωτική τους σημασία: φαί στο πόδι, του ιλίγγου της ταχύτητας.

Μονάδες 4

Β5. α. Να δώσετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: 

«αδυσώπητη, αιχμάλωτοι»   (Μονάδες 4)

β. Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων και από το δεύτερο συνθετικό να σχηματίσετε από ένα ομόρριζο (είτε απλό είτε σύνθετο): «αρχέγονος, διαφορετικά».   (Μονάδες 4)

Μονάδες 8

Γ. Το κείμενο που σας δόθηκε το αναρτήσατε στο προσωπικό σας ιστολόγιο (blog) και ένας χρήστης του σας κάνει την κάτωθι ανάρτηση (post) "Δυστυχώς ο ελεύθερος χρόνος είναι ένα τόσο πολύτιμο αγαθό, που εμείς οι έφηβοι τον προσεγγίζουμε σαν να ήταν το πιο άχρηστο σκουπίδι. Ίσως φταίνε τα ερεθίσματα που λαμβάνουμε από τα ΜΜΕ, ίσως φταίει η ένταση τού ρυθμού της ζωής μας, πάντως είναι βέβαιο ότι πολλοί αδιαφορούν όχι μόνο για τα μαθήματά τους, αλλά και για οποιαδήποτε πνευματική και καλλιτεχνική ασχολία. Άραγε το αντιλαμβάνονται όλοι αυτό;;;".

Έτσι, εσείς αποφασίζετε να απαντήσετε με μία ηλεκτρονική ανάρτηση περίπου 450 - 500 λέξεων στην παραπάνω παρατήρηση, διατυπώνοντας τις σκέψεις σας που προκύπτουν από την κακοδιαχείριση του χρόνου πολλών συνομηλίκων σας, αλλά και να αντιπροτείνετε άλλους γονιμότερους τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου που να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής τους. 

                                                                    ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 Α. Αγαπητοί συµµαθητές,

 ο αρθρογράφος περιγράφοντας το αγχωτικό πλαίσιο του σύγχρονου βίου αναδεικνύει την αναγκαιότητα υιοθέτησης αργών ρυθµών ζωής. Πιο συγκεκριµένα, διαπιστώνει την απώλεια ελεύθερου χρόνου εξαιτίας των µετακινήσεων, των εργασιακών και κάθε είδους υποχρεώσεων. Μέσω διερωτήσεων διαπιστώνει ότι οι καθηµερινές υλικές απολαύσεις, η δηµιουργική περισυλλογή κι ο προσωπικός οραµατισµός υποτάχτηκαν στο πάθος για ταχύτητα. Η ανεπιτυχής προσπάθεια για εύρεση ελεύθερου χρόνου ερµηνεύεται βάσει του αδιέξοδου κοινωνικού προτύπου διαβίωσης, µε συνέπειες την υποτίµηση του ανθρώπινου βίου και το οικολογικό πρόβληµα. Τέλος, λόγω εντατικοποίησης µέχρι και των διατροφικών συνηθειών, προτείνει ως ιδεολογία ποιοτικού βίου τους ήπιους ρυθµούς απόλαυσης της καθηµερινότητας.

Σας ευχαριστώ.

Β1. Καθένας έχει το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα στην ανάπαυση, στον ελεύθερο χρόνο και ιδιαίτερα στο λογικό περιορισµό του χρόνου εργασίας. Ωστόσο, η ανταγωνιστική σηµερινή κοινωνία, οι αυξανόµενες απαιτήσεις της ζωής σε συνδυασµό µε το χαµηλό εισόδηµα, απαιτούν την εντατικοποίηση της εργασίας µε τη µορφή της υπερεργασίας και της δεύτερης απασχόλησης. Η εντατικοποίηση της εργασίας µε στόχο την κάλυψη καταναλωτικών αναγκών και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης επιφορτίζει το άτοµο µε άγχος και κόπωση, συνθλίβει τις ψυχικές του αντοχές και υπονοµεύει την ποιότητα ζωής του. Εποµένως, κρίνεται αναγκαίος ο επαναπροσδιορισµός των αξιών του ανθρώπου µε σηµαντικό βήµα την εξεύρεση του ελεύθερου χρόνου.

Β2. Θεµατική Περίοδος: « Ζούµε στην εποχή της ταχύτητας και της έντασης»

Σχόλια-Λεπτοµέρειες: «Ταχύτατα αυτοκίνητα, γρήγοροι υπολογιστές… περισσότερες υποχρεώσεις» Περίοδος Κατακλείδα: ∆εν υπάρχει.

Η παράγραφος αναπτύσσεται µε τη µέθοδο των παραδειγµάτων. Το θέµα της θεµατικής πρότασης αποσαφηνίζεται µε την παράθεση παραδειγµάτων, αντληµένων από την καθηµερινότητα. Με τα παραδείγµατα της αξιοποίησης των µέσων µεταφοράς, των ηλεκτρονικών συσκευών επικοινωνίας και της αύξηση ωρών εργασίας συγκεκριµενοποιείται και αισθητοποιείται η εποχή της ταχύτητας και η ένταση που βιώνει το άτοµο µέσα σε αυτήν.

Β.3. Παθητική σύνταξη

Η εκµετάλλευση του χρόνου του καθένα µας έχει θεµελιώσει έναν ολόκληρο πολιτισµό.

2. Είναι ενεργητική σύνταξη Λιγότερες ώρες εργασίας και όχι εντατικοποίηση διεκδικούνται από τους εργαζοµένους.

Β4. φαΐ στο πόδι: τρώµε γρήγορα και πρόχειρα.

 Ιλίγγου της ταχύτητας: ταχύτατος, βιαστικός τρόπος ζωής.

Β5 α. Αδυσώπητη: σκληρή, βίαια, ανηλεής, αµείλικτη

Αιχµάλωτος: σκλαβωµένος, ανελεύθερος, δέσµιος

β. Αρχέγονος: αρχή + γένος < γίνοµαι = γένος, γενικός, απόγονος, ευγονικός.

∆ιαφορετικά: δια + φέρω = φορέας, φορητός, φορτηγό, επιφόρτιση, αναφορά, εισφορά.

Γ. Ενδεικτικό Σχεδιάγραµµα

 Ενδεικτικός τίτλος: "Ελεύθερος Χρόνος: Ένας χαµένος παράδεισος"

Πρόλογος:

Μια διαρκή πάλη επιδιώξεων και δραστηριοτήτων βιώνει ο σύγχρονος νέος. Η διεξοδική διερεύνηση γνήσιων ψυχοπνευµατικών αναζητήσεων απαιτεί ουσιαστική εκµετάλλευση των κενών διαστηµάτων της ηµέρας χωρίς εξωτερικούς καταναγκασµούς και υποχρεώσεις. Στη σηµερινή όµως κοινωνία ο έφηβος δεν επιτυγχάνει τη γόνιµη διαχείριση των περιορισµένων πια ελεύθερων χρονικών περιθωρίων αυτοπραγµάτωσης. Ορµώµενος από τάσεις µιµητισµού καταλήγει έρµαιο των απαιτήσεων της βιοµηχανίας του ελεύθερου χρόνου. Έτσι, όλες αυτές οι επιφανειακές ενασχολήσεις κατά τις ώρες της σχόλης ωθούν το σηµερινό µαθητή στην έκπτωση της αξίας του µε συνέπειες τόσο σε επίπεδο ατοµικής όσο και συλλογικής ζωής.

Α΄ ερώτηµα: συνέπειες άγονης και επιφανειακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου

1 η §: αρνητικές συνέπειες στην ατοµική ζωή

Σωµατικές συνέπειες: η κακή διαχείριση του χρόνου του µαθητή µε στόχο την εκτόνωση και τη λήθη των εξεταστικών του υποχρεώσεων τον οδηγεί στην καταπόνηση του σώµατος του µε την πολύωρη ορθοστασία, κυρίως σε ανήλιαγους χώρους ή σε µια µορφή «καθιστικής» διασκέδασης µπροστά από την οθόνη των ΜΜΕ. Έτσι όµως δεν αποκαθίστανται οι σωµατικές του δυνάµεις του, δεν ξεκουράζεται. Επέρχεται περαιτέρω σωµατική κόπωση και βιολογική φθορά, µε αποτέλεσµα την παραµέληση εκπαιδευτικών προτεραιοτήτων.

 Πνευµατικές συνέπειες: αποπροσανατολίζεται από την πνευµατική του καλλιέργεια και παθητικοποιείται. Το παιδί δεν αναπτύσσει αυτόνοµα τις δεξιότητες και οι ικανότητές του συρρικνώνονται. Αρνείται τον προβληµατισµό, αδιαφορεί για τις πραγµατικές του ανάγκες και επιζητεί το επιφανειακό, το εκτονωτικό. Κυρίως περνά τον ελεύθερο χρόνο του βλέποντας τηλεόραση ή απασχολούµενος στον υπολογιστή. Παρακολουθεί άκριτα, προτιµά θεάµατα χαµηλής ποιότητας και ταυτίζεται µε λανθασµένα πρότυπα. Έτσι, ο ελεύθερος χρόνος, δεν πλανιέται στο χώρο της φαντασίας, της γνωστικής επεξεργασίας και της ενδοσκόπησης.

 Ψυχικές συνέπειες: δε δρα αυτεξούσια µε βάση τις πραγµατικές του επιθυµίες και κλίσεις, καθώς το άτοµο δέχεται άβουλα τους προτεινόµενους τρόπους εκµετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου. Επιλέγει τη νόθη ψυχαγωγία, την εκτόνωση που ικανοποιεί εφήµερες απολαύσεις. Έτσι, οδηγείται στην πλήξη, τον κορεσµό, χωρίς να ωριµάζει συναισθηµατικά.

Ηθικές συνέπειες: η κακή διαχείριση του χρόνου µπορεί να οδηγήσει τους µαθητές σε φαινόµενα παραβατικής συµπεριφοράς µέσω της εκτόνωσής τους σε γήπεδα και ποικίλες µορφές χουλιγκανισµού. Συχνάζουν πολλές ώρες σε χώρους αµφίβολης ποιότητας, όπου παίζουν τυχερά παιχνίδια, πίνουν οινοπνευµατώδη ποτά, παρενοχλούν, υιοθετούν δηλαδή πράξεις που δεν ταιριάζουν στην ηλικία τους και φυσικά που δεν καλλιεργούν την ηθική τους υπόσταση. 2 η §: αρνητικές συνέπειες στη συλλογική ζωή

Κοινωνικές συνέπειες: δεν ευνοούνται οι αγαστές διαπροσωπικές επαφές. ∆ηµιουργούνται εφήµερες, επιδερµικές γνωριµίες σε βάρος της φιλίας, της συνεργασίας, του διαλόγου. Άλλοτε το παιδί αποµονώνεται σε εσώκλειστους χώρους διασκέδασης, γεγονός που δε βοηθά, ώστε να αφοµοιώνει και να επεξεργάζεται µε το δικό του τρόπο τα δεκάδες ερεθίσµατα και µηνύµατα του περιβάλλοντος του, άρα να κοινωνικοποιείται οµαλά.

Οικονοµικές συνέπειες: πιστός στο βωµό της κατανάλωσης θεωρεί το διαθέσιµο χρόνο ευκαιρία αξιοποίησης καταναλωτικών διαθέσεων. Η ταύτισή του µε δαπανηρά καταναλωτικά πρότυπα συνεπάγεται οικονοµική αφαίµαξη για την οικογένεια και εθίζει το νέο, ο οποίος συνδυάζει την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου µε το χρήµα, που απαιτεί από την οικογένεια.

Πολιτιστικές συνέπειες: µαζοποιείται, καθώς οι επιλογές του υπαγορεύονται από τη µόδα, ισοπεδώνεται η αισθητική του καλλιέργεια. Απέχει από πολιτιστικές δραστηριότητες, δεν αναπτύσσει ολόπλευρη προσωπικότητα που θα τον βοηθήσει να αντιµετωπίσει καταστάσεις, τις οποίες θα κληθεί να τις αναλάβει σε µεταγενέστερα στάδια της ζωής του. Παράλληλα, αποµακρύνεται από την παράδοση, χρησιµοποιεί αρκτικόλεξα και νεολογισµούς, αδιαφορεί για την ιστορική γνώση, µε ορατό τον κίνδυνο αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας.

Πολιτικές συνέπειες: η αποχή από τα πολιτικά δρώµενα, η ατοµικιστική διάθεση και η απουσία κοινωνικής συνείδησης οδηγούν στην περιφρόνηση των δηµοκρατικών θεσµών και αξιών, λειτουργώντας πολλές φορές αποσταθεροποιητικά για την κοινωνική συνοχή. Φαινόµενα κοµµατικοποίησης και ρατσισµού αντανακλούν τη χειραγώγηση των νέων και εκκολάπτουν ακραίες και συντηρητικές αντιλήψεις.

Β΄ ερώτηµα: τρόποι αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής του έφηβου / µαθητή.

1 η §: πνευµατικού, νοητικού και ιδεολογικού περιεχοµένου επιλογές

·         Ανάγνωση λογοτεχνικών και άλλων ποιοτικών βιβλίων: προσφέρει πνευµατική και ηθική καλλιέργεια, τέρπει την ψυχή, ενισχύει τη φαντασία και την ευαισθησία και ξεκουράζει.

·         Ενασχόληση µε την τέχνη - θέατρο, µουσική, κινηµατογράφο, χορό, ζωγραφική - µε τη µορφή της αυτοέκφρασης, µε παρακολούθηση ή µε συµµετοχή σε καλλιτεχνικά δρώµενα: ψυχαγωγεί και παράλληλα προσφέρει αισθητική αγωγή, διανοητική, συναισθηµατική, κοινωνική, πνευµατική, ψυχική καλλιέργεια και ωρίµανση, όξυνση της κρίσης και της φαντασίας.

·         Γλωσσοµάθεια: αποτελεί πνευµατικό και κοινωνικό εφόδιο

·         Επισκέψεις σε ιστορικούς χώρους, µουσεία, εκθέσεις, πινακοθήκες: πνευµατική και αισθητική καλλιέργεια, γνώση του πολιτισµού, εµπέδωση ιστορικών γνώσεων και γνωριµία / εξοικείωση µε τεχνικά, πολιτιστικά και άλλα µεγέθη.

·         Εκδροµές στη φύση: αποκτώνται υγιεινές συνήθειες µε πεζοπορίες κ.α., η απόλαυση της φύσης προσφέρει ψυχική ευφορία και πνευµατική διαύγεια, διαµορφώνεται περιβαλλοντική συνείδηση, δίνεται η δυνατότητα για ενδοσκόπηση και περισυλλογή.

·         Ταξίδια στο εσωτερικό και στο εξωτερικό: διακόπτεται η ρουτίνα της καθηµερινότητας µε την αλλαγή εντυπώσεων, επέρχεται γνωριµία µε τον πολιτισµό και την ιστορία άλλων περιοχών ή και λαών, εµπλουτίζεται η ιδεολογία του νέου σε κοινωνικοπολιτικά θέµατα, διευρύνονται οι γνώσεις και οι ορίζοντές του, καλλιεργείται η ανεκτικότητα και ο σεβασµός προς τους άλλους λαούς.

·         Παρακολούθηση ή και συµµετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες, εκδηλώσεις, διαλέξεις µε επιστηµονικά, κοινωνικά, ανθρωπιστικά θέµατα: διευρύνονται οι πνευµατικοί ορίζοντες και οι κοινωνικές επαφές, ο µαθητής κοινωνικοποιείται, καλλιεργείται η λογική και η κρίση του.

2η §: κοινωνικού, κοινωνικοποιητικού και πολιτικού περιεχοµένου επιλογές

·         Επικοινωνία, γόνιµη διαπροσωπική επαφή µε τα πρόσωπα του οικογενειακού και του φιλικού περιβάλλοντος, φιλία: ενίσχυση κοινωνικών επαφών και σύσφιξη σχέσεων, ψυχική επαφή και συναισθηµατική κάλυψη που βοηθάει το νέο να αντιπαλέψει τα προσωπικά του προβλήµατα, αποφυγή της αποµόνωσης και της αίσθησης µοναξιάς.

·         Άθληση και συµµετοχή σε οµαδικά παιχνίδια: συµβάλλουν στην υγεία, στη σωµατική ευεξία, στην κοινωνικοποίηση, βελτιώνουν τις πνευµατικές και ψυχολογικές δυνατότητες, προσφέρουν ηθική καλλιέργεια, διασκέδαση, έντονες συγκινήσεις, εµπειρίες και εκτόνωση του άγχους.

·         Ενασχόληση µε ερασιτεχνικές δραστηριότητες είτε κατά µόνας είτε στα πλαίσια οµάδων, όπως οι κατασκευές, οι συλλογές κ.α.: προσφέρει ευχαρίστηση, ξεκούραση, δηµιουργική απασχόληση, καλλιέργεια των κλίσεων και δεξιοτήτων, αίσθηση οµαδικότητας και συνεργατικότητας.

·         Συµµετοχή σε εθελοντικές οµάδες, σωµατεία: παρέχει ψυχική ικανοποίηση µέσω της προσφοράς και της ανθρώπινης επικοινωνίας, µειώνει το πνεύµα ατοµικισµού της σύγχρονης εποχής, αποτελεί µέσο κοινωνικοποίησης και καλλιεργεί τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τον ανθρωπισµό.

·         Ενηµέρωση για κοινωνικοπολιτικά, διεθνή, περιβαλλοντικά κ.α. ζητήµατα από τον Τύπο, το διαδίκτυο, από ενηµερωτικές εκποµπές και συµµετοχή σε κοινωνικά δρώµενα: αποτελεί µέσο κοινωνικοποίησης, ο νέος αποκτά σφαιρική ενηµέρωση και κριτική σκέψη, ευαισθητοποιείται στα σύγχρονα προβλήµατα, αντιλαµβάνεται την αξία της κοινωνικής δράσης και συνοχής, συνειδητοποιεί την κοινωνική πραγµατικότητα.

Επίλογος: Οι παραπάνω µορφές αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου αποτελούν παράγοντες πολύπλευρης καλλιέργειας, ώστε ο µαθητής να διαµορφώσει σταδιακά µια συγκροτηµένη προσωπικότητα και κίνητρα, για να αναπτύξει την ελεύθερη έκφραση και την κοινωνικότητά του. Συνιστούν επενδυτικό κεφάλαιο για την µελλοντική του δραστηριότητα ως ενεργού και υπεύθυνου πολίτη, καθώς τον βοηθούν αποτελεσµατικά ν’ αποκτήσει αυτογνωσία και κριτική σκέψη, ποικίλα ενδιαφέροντα και ανησυχίες µακριά από αρνητικές επιρροές και πρότυπα. Παράλληλα, βιώνει την εσωτερική πληρότητα δίνοντας νόηµα στην καθηµερινότητά του. Αναβαθµίζοντας συνεπώς ο έφηβος την ποιότητα της ζωής του, αντιµετωπίζει αισιόδοξα και µε δυναµισµό το παρόν και το µέλλον του.

 

«Ελεύθερος χρόνος και ποιότητα ζωής»

Η εποχή μας, που μπορεί να την οριοθετήσουμε σαν την εποχή του «ύστερου καπιταλισμού¹», χαρακτηρίζεται από το προβάδισμα των καταναλωτικών σε σχέση με τις παραγωγικές διαδικασίες και ακριβώς γι' αυτό επισημαίνεται με μια απολυτοποίηση του καταναλωτισμού, που ήταν όχι απλά άγνωστη, αλλά και ιδεολογικά εχθρική στην εποχή του ανερχόμενου καπιταλισμού. Είναι πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι στην εποχή μας αυτή έχει επέλθει μια ψυχολογική διχοτόμηση ανάμεσα στο χώρο παραγωγή-εργασία και στον χώρο κατανάλωση-ελεύθερος χρόνος. Μια ψυχολογική διχοτόμηση, που ενώ αφαιρεί από το χώρο της εργασίας το αίτημα της θετικής καταξιωτικής λειτουργίας του ελεύθερου ανθρώπου, αφήνει τον μη δεσμευμένο από την εργασία χρόνο έκθετο στην επενέργεια ενός ασυγκράτητου καταναλωτισμού. Ο πολωτικός2 αυτός μηχανισμός δεν αφήνει τελικά καμιά περιοχή γνήσιας ανάπτυξης και έκφρασης της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Η εργασία στην τεχνοκρατική εποχή μας όχι μόνο απαιτεί μια απόλυτη εξειδίκευση, που μερικοποιεί την ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά και αντιμετωπίζεται καθαρά χρησιμοθηρικά, δηλαδή σαν απλό μέσο εξασφάλισης εισοδήματος. Ο ελεύθερος χρόνος από το άλλο μέρος έχει κυριαρχηθεί από τη λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου», που μεταβάλλει τον άνθρωπο σε απλό παθητικό και άκριτο δέκτη «απολαύσεων».

Η εξαίρεση στη διαδικασία αυτή είναι οι άνθρωποι εκείνοι που «αξιοποιούν» τον ελεύθερο χρόνο τους με ποιοτικές επιλογές ανώτερης τάξης. Πρόκειται όμως αληθινά για εξαίρεση; Ναι στον βαθμό, που οι άνθρωποι της κατηγορίας αυτής δεν γίνονται λεία των εκχυδαϊστικών μηχανισμών της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου, όχι όμως ως προς τη βασική διαδικασία. Η αντιμετώπιση της κουλτούρας σαν ένα είδος «χόμπυ» υψηλής στάθμης γεννάει τον κοσμοπολίτη «κουλτουριάρη», όχι τον πνευματικά, πολιτικά και πολιτιστικά υπεύ θυνο άτομο, που βρίσκεται σε μια σχέση συνειδητής πρόκλησης και απάντησης με τις πολιτιστικές ρίζες και την πολιτιστική πραγματικότητα του λαού, που ανήκει. Ουσιαστική πολιτιστική προσφορά επιβάλλει μια ολοκληρωτική ένταξη που ακριβώς προϋποθέτει την άρση της ψυχολογικής διχοτόμησης, τουλάχιστον στο προσωπικό επίπεδο, ανάμεσα στην εργασία, που εισπράττεται απαξιωτικά και τον ελεύθερο χρόνο, που λειτουργεί σαν πεδίο ψυχοπνευματικής εκτόνωσης.

Β. Φίλιας, Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις

1 καπιταλισμός: οικονομικό και κοινωνικό σύστημα στο οποίο το ιδιωτικό κεφάλαιο αποτελεί το

βασικό παράγοντα της οικονομικής ζωής· κεφαλαιοκρατία.

2πολωτικός: που αναφέρεται στην πόλωση, δηλαδή στην κατάσταση που χαρακτηρίζεται από

την επικράτηση ακραίων αντίπαλων θέσεων, αντιλήψεων ή συμπεριφορών, από την έλλειψη

(κλίματος) διαλόγου.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. 1. Πώς πιστεύει ο συγγραφές οτι αξιοποιούν οι άνθρωποι των σύγχρονων κοινωνιών τον ελεύθερό τους χρόνο και ποιες οι συνέπειες αυτής της αξιοποίησης; (80-100 λέξεις)

Μονάδες 15

2. «Ο ελεύθερος χρόνος από το άλλο μέρος έχει κυριαρχηθεί από τη λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου», που μεταβάλλει τον άνθρωπο σε απλό παθητικό και άκριτο δέκτη «απολαύσεων». : Να σχολιάσετε το παραπάνω απόσπασμα σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων.

Μονάδες 10

Β.1. Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: αμφισβήτηση, διχοτόμηση, έκθετο, πρόκληση, εκτόνωση.

Μονάδες 5

Β.2. Να σχηματίσετε προτάσεις χρησιμοποιώντας τις ακόλουθες λέξεις (μπορείτε να αλλάξετε μόνο τον αριθμό και την πτώση): καταναλωτισμού, άκριτος δέκτης, εξειδίκευση.

Μονάδες 6

Β.3. Να επισημάνετε τα δομικά στοιχεία της πρώτης παραγράφου του κειμένου «Η εποχή μας… απολαύσεων».

Μονάδες 4

Β.4. Να δηλώσετε αν στις προτάσεις που ακολουθούν χρησιμοποιείται δήλωση ή συνυποδήλωση: ψυχολογική διχοτόμηση, βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου.

Μονάδες 4

Β.5. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά απ’ τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: προβάδισμα, γνήσιας, εξασφάλισης, μεταβάλλει.

Μονάδες 6

Γ. Σ’ ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου σας να αναφερθείτε στους λόγους που καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου στην εποχή μας καθώς και τους τρόπους που μπορεί να αξιοποιηθεί ο ελεύθερος χρόνος προς όφελος του ανθρώπου. (500 περίπου λέξεις)

Μονάδες 50

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. 1. Σύμφωνα με το συγγραφέα, οι περισσότεροι άνθρωποι των σύγχρονων κοινωνιών ξοδεύουν το χρόνο τους καταναλώνοντας υλικά αγαθά και κυνηγώντας τις εφήμερες απολαύσεις. Αναπόφευκτη επίπτωση η ψυχολογική διχοτόμηση του ατόμου, η μετατροπή του σε έναν παθητικό δέκτη, χωρίς κρίση και αυτενέργεια. Ωστόσο, δεν παραλείπει να αναφερθεί και σε μια μειοψηφία η οποία επιλέγει να αξιοποιήσει ποιοτικά τον ελεύθερο χρόνο και δεν αντιμετωπίζει τον πολιτισμό ως «χόμπι».

2. Η «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου» συνδέεται άμεσα με τον τρόπο εργασίας, παραγωγής και κατανάλωσης της σύγχρονης εποχής, επιδρώντας καταλυτικά στη ζωή του ανθρώπου. Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει «ελεύθερος» χρόνος. Η ψυχαγωγία προσδιορίζεται από παράγοντες

που έχουν σχέση με τη διαφήμιση, την εμπορική εκμετάλλευση, το κέρδος. Όλα προεπιλέγονται και έντεχνα υποβάλλονται στον άνθρωπο – καταναλωτή, ώστε αυτός να παραμένει ένας παθητικός δέκτης «απολαύσεων».

Β.1..

Αμφισβήτηση: αμφί + βαίνω

Διχοτόμηση: δίχο(a) +τόμος (τέμνω)

Έκθετο: εκ + θέτω

Πρόκληση: προ + κλήση (καλώ)

Εκτόνωση: εκ + τόνωση (τονώνω)

Β.2.

Καταναλωτισμού: « Ο καταναλωτισμός αποτελεί τμήμα της μαζικής κουλτούρας της σύγχρονης εποχής.»

άκριτος δέκτης: « Η τηλεόραση παθητικοποιεί το άτομο και τον μεταβάλλει σε άκριτο δέκτη.»

εξειδίκευση: « Η ολοκληρωτική εξειδίκευση δεν προωθεί τον πνευματικό πολιτισμό»

Β.3.

Θεματική περίοδος: «Η εποχή μας… καπιταλισμού»

Λεπτομέρειες: «Είναι πέρα από … απολαύσεων»

Κατακλείδα: Δεν υπάρχει.

Β.4.

ψυχολογική διχοτόμηση: συνυποδήλωση

βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου: συνυποδήλωση

Β.5.

Προβάδισμα: προτεραιότητα

γνήσιας: αυθεντικής

Εξασφάλισης: απόκτησης, εξοικονόμησης

μεταβάλλει: μετατρέπει, τροποποιεί

Γ. Άρθρο

Τίτλος

Α’ ζητούμενο: αναγκαιότητα ελεύθερου χρόνου

 Εντατικοποίηση εργασίας  εξουθένωση ανθρώπου

 Έντονοι ρυθμοί ζωής, υποχρεώσεις, άγχος, ανία καθημερινότητας

 Φυσική ανάγκη ανθρώπου να διαθέτει χρόνο για τον εαυτό του, να ψυχαγωγείται και να εκτονώνεται

 Πνευματική μονομέρεια σύγχρονης εποχής και υλιστικό πνεύμα  ανάγκη για ολόπλευρη καλλιέργεια

Β’ ζητούμενο: τρόποι εποικοδομητικής αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου

 Ενασχόληση με την τέχνη

 ψυχική καλλιέργεια και διασκέδαση

 Αθλητισμός  σωματική και πνευματική υγεία

 Ταξίδια, επαφή με τη φύση  αναζωογόνηση, γαλήνη, ανακούφιση από εξοντωτικούς ρυθμούς καθημερινότητας

 Υιοθέτηση δημιουργικής ασχολίας, συμμετοχή σε κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις

 ολόπλευρη καλλιέργεια, ισορροπία, ισχυροποίηση ανθρώπινων δεσμών

 Συμμετοχή σε εθελοντικές οργανώσεις, ενασχόληση με τα κοινά

 κοινωνικοποίηση, πολιτικοποίηση

(Φροντιστήρια Πρόοδος)

«Ελεύθερος – εργάσιμος χρόνος»

«Με επισκέφτηκε χτες ένας νέος της ηλικίας σας, που μου είπε: «Ξέρω πως δουλεύεται από το πρωί ως το βράδυ και από την αρχή της νέας χρονιάς ως το τέλος της. Τα αγόρια της γενιάς μου δεν καταλαβαίνουν απόλυτα αυτόν τον τύπο ζωής. Ανήκουμε στον πολιτισμό των ανέσεων, των διασκεδάσεων. Από τώρα μπορεί κανείς να προβλέψει πως, σε λίγο, η εργάσιμη μέρα θα διαρκεί εφτά ώρες, πέντε ώρες. Πως οι τρεις βδομάδες άδεια θα γίνουν τρεις μήνες. Ωστόσο, του δυτικού κόσμου δε θα του λείπει τίποτα. Το πρόβλημα της παραγωγής θα λυθεί με την επιστήμη, που θα κατασκευάσει μηχανές όλο και πιο πολύ αυτόνομες. Τα εργοστάσια θα λειτουργούν εντελώς μόνα τους. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα αντικαταστήσουν τα στελέχη.

Η εργασία θα χάσει τη σπουδαιότητα της. Το πραγματικό πρόβλημα θα είναι η οργάνωση των ελεύθερων ασχολιών. Τι σκέφτεστε γι' αυτό;

- Δε νομίζω, είπα, πως ένας πολιτισμός πέρα ως πέρα ανέσεων και ελεύθερων ασχολιών είναι επιθυμητός. Χωρίς αμφιβολία, είναι εξαίρετο οι άνθρωποι να μην εργάζονται πια, όπως στα νιάτα μου, δέκα ή δώδεκα ώρες την ημέρα. Έξι ώρες; Έστω, αυτό θα είναι λίγο, μα ακόμα υποφερτό, γιατί πρέπει να προσθέσουμε στις ώρες παρουσίας τις ώρες μεταφοράς. Ο καθένας από μας θα είχε τότε τρεις ή τέσσερις ώρες κάθε μέρα, για να διαβάσει, να καλλιεργεί τον κήπο του, να ασχολείται με τα παιδιά του, να επιδίνεται στα σπορ, να πηγαίνει στα θεάματα, να βλέπει τους φίλους του. Πολύ καλά. Ως εδώ επιδοκιμάζω... Ας πάμε πιο μακριά. Φανταστείτε τη διάρκεια της εργασίας μειωμένη σε δυο ή τρεις ώρες κάθε μέρα. Τότε, φοβούμαι μήπως οι άνθρωποι νιώθουν τον εαυτό τους, λυπημένο και ακαμάτη. Οι ελεύθερες ασχολίες αντλούν το ουσιαστικό τους θέλγητρο από την αντίθεση ανάμεσα στην εργασία τους ανάπαυση. Το να εγκαταλείπουμε τη μηχανή - εργαλείο ή το λογιστήριο για τα παιγνίδια, τις τέχνες ή τα ταξίδια, μας φαίνεται σήμερα ευχάριστο. Τη μέρα που καμιά εργασία δε θα διακόπτει πια τον ελεύθερο χρόνο, θα προβάλει απειλητική η πλήξη.

- Θα χρειαστεί να βολευτούμε με την κατάσταση αυτή, είπε. Για να απασχολήσουμε όλους τους ανθρώπους σε μια χώρα, όπου η μηχανή θα κάνει σχεδόν τα πάντα, θα είναι απαραίτητο να μειωθεί όλο και περισσότερο ο εργάσιμος χρόνος. Αν δεν γίνει αυτό θα γεννηθεί αναγκαστικά εκείνος ο ελεύθερος χρόνος, που είναι η ανεργία. Και, άλλωστε, δεν υπήρξαν, στο παρελθόν, κοινωνίες με ελεύθερο χρόνο; Δεν ήταν οι μηχανή που έκανε τα πάντα, μα ο σκλάβος. Ο αφέντης γινόταν, τότε, ένας Πλάτωνας, ένας Σενέκας. Στο Μεσαίωνα ο ιππότης εργαζόταν; Πιο κοντά σ' εμάς, δεν υπήρχαν, στο ΧΙΧο αιώνα και στην αρχή του ΧΧου, πολλοί τεμπέληδες, κατευχαριστημένοι από την τεμπελιά τους; Αυτοί οι άνθρωποι του κόσμου που, στο έργο του Proust, αποθέτουν το ημίψηλο καπέλο τους κοντά στην πολυθρόνα τους, τι κάνουν στη ζωή, εκτός από το να πάνε στη λέσχη ή στο σπίτι της ερωμένης τους; Γιατί αυτό με το οποίο βολευόταν τόσα καλά μια μειοψηφία πλουσίων δε θα αποτελούσε, επίσης, τη μελλοντική ευτυχία των μαζών;

- Υπάρχει, είπα, κάποια αλήθεια στην παραδοξολογία σας. Χωρίς αμφιβολία, ο ιππότης του Μεσαίωνα σκότωνε τον καιρό του με το κυνήγι, τον πόλεμο και τον έρωτα, όπως ο Έλληνας της εποχής του Περικλή με τη φιλοσοφία, τον αθλητισμό και την πολιτική. Παραδέχομαι πως ο παρατεταμένος ελεύθερος χρόνος θα μεταμορφώσει τους ανθρώπους της εποχής μας και θα τους δώσει την κλίση των πιο ευγενικών ψυχαγωγιών. Μου ζήτησαν, τις προάλλες, να πάω να υπογράψω βιβλία στη βιβλιοθήκη μιας εργοστασιακής επιτροπής. Η προθυμία των εργατών και των εργατριών, η επιθυμία τους για μόρφωση μου έκαναν ζωηρή εντύπωση. Είναι βέβαιο πως το βιβλίο τσέπης ανοίγει σε όλους την πόρτα για τους καλύτερους συγγραφείς και πως η ζωή πολλών ατόμων θα μεταμορφωθεί από αυτό. Μα, αν ο άνθρωπος δε ζει μόνο με ψωμί, δε ζει, επίσης μόνο με διάβασμα. Εξακολουθώ να φοβούμαι γι' αυτήν την ανία, μητέρα του πολέμου...»

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το συγκεκριμένο κείμενο σχολιάζει το σύγχρονο φαινόμενο της αύξησης του ελεύθερου χρόνου και της μείωσης του εργάσιμου. Περιλαμβάνει το διάλογο του συντάκτη του με έναν νέο άνθρωπο. Οι συνδιαλεγόμενοι διαπιστώνουν το φαινόμενο. Το θεωρούν αναγκαίο γιατί αποτρέπει την ανεργία και αναφέρονται στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου από τους εργαζόμενους. Ο συντάκτης του κειμένου εκφράζει τις επιφυλάξεις του καθώς θεωρεί ότι η μείωση των ωρών εργασίας θα οδηγήσει στην ανία, ενώ ο νέος υποστηρίζει ότι εξαιτίας του, οι σύγχρονοι εργαζόμενοι θα μπορέσουν να μορφωθούν και να καλλιεργηθούν.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Β.1. Να αναπτύξετε σε 70 – 90 λέξεις το περιεχόμενο της φράσης: « Η εργασία θα χάσει τη σπουδαιότητά της. Το πραγματικό πρόβλημα θα είναι η οργάνωση των ελεύθερων ασχολιών ».

Απάντηση

Η εργασία έχει ζωτική σημασία για τον άνθρωπο. Ασκώντας το επάγγελμα ικανοποιεί τις βιοτικές του ανάγκες, γίνεται ανεξάρτητος και ζει με αξιοπρέπεια. Αναγνωρίζεται και καταξιώνεται κοινωνικά, νιώθει ηθική ικανοποίηση, αποκτά αυτοπεποίθηση και ολοκληρώνει την προσωπικότητά του ως άνθρωπος και πολίτης. Αν συρρικνωθεί ο εργασιακός χρόνος, τότε η εργασία θα χάσει τη σπουδαιότητά της και το πρόβλημα του ανθρώπου θα είναι να οργανώσει με τον καλύτερο τρόπο τις ελεύθερες ασχολίες του. Με την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου θα μπορέσει να βελτιώσει θεαματικά το επίπεδο ζωής του και να αποφύγει την πλήξη και την αδράνεια που καραδοκούν.

Β.2. Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι λέξεις: ωστόσο, αν, γιατί, τότε, χωρίς αμφιβολία.

Απάντηση

Αντίθεση, προϋπόθεση, αιτιολόγηση, χρονική σειρά, αποδοχή ( επιβεβαίωση ).

Β.3. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: επιδοκιμάζω, ανάπαυση, τεμπέληδες, εξακολουθώ, μόρφωση.

Απάντηση

Επικροτώ, ξεκούραση, οκνηροί, συνεχίζω, καλλιέργεια.

Β.4. Να σχηματίσετε με τις λέξεις μάζα και εργάτης από δύο προτάσεις, μία με τη δηλωτική και μία

με τη συνυποδηλωτική σημασία.

Απάντηση

Η μάζα αποτελεί θεμελιώδες μέγεθος στην επιστήμη της Φυσικής.

Η ψυχολογία της μάζας ερμηνεύει με τον πιο διαφωτιστικό τρόπο τα έκτροπα που συμβαίνουν στους αθλητικούς χώρους.

Οι εργάτες διεκδίκησαν με τη χθεσινή τους απεργία την κατοχύρωση του ωραρίου τους. Είναι πραγματικός εργάτης της γνώσης.

Γ. Από ορισμένους αισιόδοξους ο πολιτισμός της εποχής μας ονομάστηκε « πολιτισμός του ελεύθερου χρόνου ». Ήθελαν με τον τρόπο αυτό να δηλώσουν ότι στην εποχή μας υπάρχει αρκετός ελεύθερος χρόνος στους εργαζόμενους και ότι αυτό τους εξασφαλίζει μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Να διατυπώσετε την άποψή σας για το θέμα αυτό σε ένα κείμενο 500 – 600 λέξεων.  Ο τίτλος του κειμένου θα είναι: « Ελεύθερος χρόνος και ποιότητα ζωής » και θα αποτελεί εισήγηση σε μια δημόσια εκδήλωση που διοργανώνει ο δήμος σας με γενικό θέμα: « Σύγχρονη κοινωνία και ποιότητα ζωής.

Απάντηση

Αγαπητοί φίλοι,

Η ποιότητα ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες είναι ένα επιτακτικό αίτημα αλλά συγχρόνως και ένα

δυσεπίλυτο πρόβλημα με πολλές παραμέτρους. Ο ελεύθερος χρόνος είναι μία απ’ αυτές.

- Η ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιούργησε την προσδοκία της αύξησης του ελεύθερου χρόνου με μεγαλύτερες δυνατότητες διακοπών, ψυχαγωγίας και μείωση των συνταξιοδοτικών ορίων.

- Μέχρι τώρα οι ελπίδες αυτές έχουν διαψευστεί. Συγκεκριμένα:

α) ο ελεύθερος χρόνος δαπανάται σε άλλες δραστηριότητες ( δεύτερη δουλειά, δυσκολίες μετακίνησης ) και δεν αφιερώνεται στις ψυχικές και διανοητικές ανάγκες του εργαζόμενου,

β) τα συνταξιοδοτικά όρια αυξάνονται συνεχώς,

γ) οι εργασιακές απαιτήσεις πολλαπλασιάζονται και τίποτα δε δείχνει ορατή αύξηση του ελεύθερου χρόνου στο μέλλον.

- Αξιολόγηση του ελεύθερου χρόνου σε σημαντικούς τομείς:

Ψυχαγωγία: Διαστρέβλωση του ελεύθερου χρόνου, τυποποιημένη μορφή ψυχαγωγίας. Αυτομόρφωση: Περιορίστηκε η δυνατότητα για διάβασμα και πνευματική καλλιέργεια.

Ανθρώπινες σχέσεις: Οι άνθρωποι γίνονται αντικοινωνικοί και μοναχικοί/

- Ο « πολιτισμός του ελεύθερου χρόνου » είναι ένας πρόσκαιρος μύθος. Απρόβλεπτες παράμετροι

(καταναλωτική νοοτροπία, γήρανση των πληθυσμών) τον περιορίζουν. Χρειάζονται ριζικές αλλαγές

του συστήματος στο οποίο ζούμε.

(Φροντιστήρια Μαντουλίδη)

Αναζητώντας το χαμένο χρόνο

του Νίκου Δήμου (απόσπασμα διασκευασμένο)

Είμαι ακόμη στο γραφείο, η ώρα περίπου 8 και βραδιάζει. Απ’ έξω ακούγονται οι συνήθεις θόρυβοι της Μεσογείων, αυτοκίνητα πάνε κι έρχονται, με μεγάλες ταχύτητες. Όλοι, μα όλοι ανεξαιρέτως, βιάζονται.

Πού πάνε όλοι αυτοί οι άνθρωποι, προς τα που κατευθύνονται με τέτοια αδημονία; Τους παρατηρώ μέσα από το ταξί τα πρωινά, ή περπατώντας στο κέντρο της πόλης, να διαλέγει ο καθένας την ευθεία του και να πηγαίνει, άλλος κουνώντας τα χέρια του νευρικά, άλλος κοιτάζοντας αποφασιστικά μπροστά, άλλος αφηρημένα, έχοντας χαθεί σε μια σκέψη ή σε μια εικόνα που περνάει δίπλα του. Και κοιτάζω τα πρόσωπά τους. Όλα τα βρίσκεις σε αυτά τα βλέμματα. Βιασύνη. Προσμονή. Χαρά. Ελαφρότητα. Πονηριά. Φόβο. Γλύκα. Απελπισία. Λύπη. Μοναξιά. Συστολή. Αβεβαιότητα. Ελευθερία. Μερικές φορές και τίποτε από όλα τα παραπάνω. Μηδέν.

Όλα αυτά τα βλέμματα, όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που μερικές φορές βιάζονται τόσο που πέφτουν πάνω σου, σκοντάφτουν στο πεζοδρόμιο, χτυπάνε με την τσάντα τους την τσάντα σου, σε πατάνε για να μπουν πρώτοι, γρήγορα-γρήγορα, στο μετρό ή το λεωφορείο. Και μετά, αφού εισέλθουν βίαια για μερικά δευτερόλεπτα στη ζωή σου, φεύγουν για πάντα. Εξαφανίζονται μυστηριωδώς, για να αντικατασταθούν από άλλους, που με μαθηματική ακρίβεια θα συμπεριφερθούν πάνω-κάτω με τον ίδιο τρόπο. Χωρίς όμως να είναι οι ίδιοι.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που, όταν βρίσκονται πολλοί μαζί, ανάμεσα σε τόνους από τσιμέντο και γυαλί, κακόγουστα χυμένα όπου να’ ναι, με τα αυτιά τους να δέχονται επίθεση από κύματα θορύβου, και τα μάτια τους να σκανάρουν μηχανικά τα θραύσματα των εικόνων που καταφθάνουν από παντού, είναι σαν να τους περισσεύει το εγώ τους. Σαν να μην έχουν τι να το κάνουν, σαν να μην ξέρουν πώς να το χωρέσουν σ’ ένα σχήμα που να τους εκφράζει, χωρίς να προσβάλλουν, χωρίς να γίνονται αιχμηροί για τους άλλους. Απαντούν στην επίθεση, με σφοδρότερη επίθεση. Και ξαφνικά, τα πρόσωπά τους και τα βλέμματα που ψάχνω να ανιχνεύσω, υποχωρούν, και αντικαθίστανται από τεράστια ρολόγια, με τους δείκτες να προχωρούν ακάθεκτοι, και το χρόνο να περνάει από πάνω τους αμείλικτος, χωρίς να τους αφήνει μια τόσο δα χαραμάδα διαφυγής. Είναι οι περιπτώσεις αυτές όπου ο Χρόνος παύει να γιατρεύει και να λυτρώνει, γίνεται εχθρός, γιατί περνάει άσκοπα, μέσα σε μια διαρκή κούρσα προς την επόμενη μέρα, που θα έρθει και θα είναι σχεδόν ίδια με την προηγούμενη. Σαν τη σταγόνα που πέφτει με τον ίδιο ρυθμό από τη βρύση που ξέχασες να κλείσεις εντελώς, και μέσα στη νύχτα έχει βαλθεί να παίξει με τα νεύρα σου. Τη βρύση σηκώνεσαι και την κλείνεις, αυτούς τους δείκτες όμως, σε αυτά τα τεράστια ρολόγια που έχουν εγκατασταθεί ύπουλα, με θράσος μέσα στο κεφάλι σου, δεν μπορείς να τους σταματήσεις.

Πριν από κάμποσα χρόνια, όταν ακόμη είχα την πολυτέλεια να ασχολούμαι με τέτοια πράγματα, έκανα το εξής πείραμα. Ξεκίνησα να περπατάω με κατεύθυνση από την Ομόνοια προς το Σύνταγμα, την ώρα που οι περισσότεροι κινούνταν αντίθετα. Και προσπαθούσα να κοιτάζω όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους κατευθείαν μέσα στα μάτια. Το αποτέλεσμα, απογοητευτικό. Οι περισσότεροι είχαν βλέμμα σκυθρωπό, κουρασμένο ή τσαντισμένο.

Είχα καταλήξει με ενστικτώδη σχεδόν βεβαιότητα στο συμπέρασμα πως ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου είναι ο χρόνος που περνάει άσκοπα, μηχανιστικά. Και όταν λέω άσκοπα, δεν εννοώ χωρίς κάποιον συγκεκριμένο, πρακτικό σκοπό, αλλά όταν ο σκοπός στερείται βαθύτερης ουσίας. Όταν υπηρετεί απλώς θέματα επιβίωσης, αλλά δεν αρκεί για να θρέψει το πνεύμα, την ψυχή σου, το σώμα σου με τα δώρα της ζωής.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Α1. Να κάνετε περίληψη του κειμένου(90-110 λέξεις) (25 μονάδες)

Β1. «Είναι οι περιπτώσεις αυτές όπου ο χρόνος παύει να γιατρεύει και να λυτρώνει, γίνεται εχθρός, γιατί περνάει άσκοπα, μέσα σε μια διαρκή κούρσα προς την επόμενη μέρα που θα έρθει και θα είναι σχεδόν ίδια με την προηγούμενη».

Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων το περιεχόμενο της παραπάνω πε- ριόδου. (10 μονάδες)

Β2. α. Να αναφέρετε με ποια συλλογιστική πορεία αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου (Πού πάνε όλοι… Μηδέν). (5 μονάδες)

β. Να βρείτε τη δομή της 2ης παραγράφου. (2,5 μονάδες)

γ. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε λέξεις ή φράσεις με συνυποδηλωτική σημασία και να εξηγήσετε την πρόθεση χρήσης τους από το συγγραφέα. (2,5 μονάδες)

B3. α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ανεξαιρέτως, αδημονία, συστολή, αμείλικτος, σκανάρουν. (5 μονάδες)

β. παρατηρώ, προσμονή, συστολή, επίθεση, υποχωρούν: να βρείτε τα συνθετικά μέρη των παραπάνω λέξεων και με το δεύτερο συνθετικό να διαμορφώσετε μια νέα σύνθετη λέξη. (5 μονάδες)

Β4. Να αναγνωρίσετε το γραμματειακό είδος του κειμένου και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (5 μονάδες)

Γ. Στο σχολείο σας πραγματοποιείται μία εκδήλωση με θέμα: «Ελεύθερος χρόνος και ποιότητα ζωής». Ως εκπρόσωπος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου, να διαμορφώσετε μία εισήγηση αναλύοντας τη σημασία του ελεύθερου χρόνου στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου και να εξηγήσετε πως το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργική αξιοποίησή του. (40 μονάδες)

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

A1. Ο συγγραφέας εκφράζει τους προβληματισμούς του σχετικά με την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά,μας μεταφέρει την εικόνα καθημερινών ανθρώπων που κινούνται βιαστικά στουςδρόμους της Αθήνας. Αναρωτιέται για τον προορισμό τους, για τα συναισθήματά τους, τις σκέψεις τους. Τα πρόσωπά τους διαρκώς εναλλάσσονται, αλλά η βίαιη συμπεριφορά τους παραμένει η ίδια. Άνθρωποι εγκλωβισμένοι σε μια τσιμεντούπολη που αντιδρούν μηχανικά στην επίθεση με επίθεση και παγιδεύονται στη δίνη του χρόνου χωρίς λυτρωμό. Βλέμματα σκυθρωπά, νευριασμένα, καταβεβλημένα. Έχουν νικηθεί από το μεγαλύτερο εχθρό του ανθρώπου, το χρόνο που περνάει άσκοπα, ανούσια.

Β1. Όταν ο χρόνος περνάει άσκοπα, ανούσια, γίνεται αντίπαλος και προσδίδει ένα αίσθημα ανίας στην καθημερινότητά μας. Αναλυτικότερα, η απουσία ποιότητας και δημιουργικότητας στον εργασιακό μας χώρο, στη διασκέδασή μας, στην ξεκούρασή μας, οδηγεί αναπόφευκτα σε σωματική κόπωση. Αντίθετα, στο βαθμό που ο χρόνος της καθημερινότητάς μας είναι ουσιαστικός και γόνιμος για τα ενδιαφέροντά μας, ανακουφίζει το αίσθημα πίεσης προσφέροντας ψυχική τέρψη και γαλήνη. Κατά συνέπεια, οφείλουμε να αξιοποιούμε σωστά το χρόνο μας προκειμένου να γιατρεύει, να λυτρώνει και να θεραπεύει τις ψυχές μας.

Β2. α. Η παράγραφος αναπτύσσεται με παραγωγική συλλογιστική πορεία. Συγκεκριμένα, ξεκινάει με κάτι γενικό (πού πάνε … αδημονία) και προχωράει σε κάτι ειδικό (τους παρατηρώ … μηδέν).

β. Θεματική περίοδος Πού πάνε όλοι αυτοί οι άνθρωποι … αδημονία;

Λεπτομέρειες-σχόλια Τους παρατηρώ … Μηδέν.

Κατακλείδα Δεν έχει.

γ. 1. έχοντας χαθεί σε μια σκέψη,

2. αφού εισέλθουν βίαια στη ζωή σου,

3. κύματα θορύβου,

4. δείκτες να προχωρούν ακάθεκτοι,

5. ο χρόνος παύει να γιατρεύει.

Με τις παραπάνω συνυποδηλωτικές φράσεις επιτυγχάνεται:

Ζωντάνια, παραστατικότητα

Γλαφυρότητα, λυρικότητα

Συναισθηματική φόρτιση του λόγου

Καλαισθησία

Ποικιλία στο ύφος του κειμένου

Διέγερση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη

Β3. α. ανεξαιρέτως αδιακρίτως

αδημονία προσμονή

συστολή ντροπαλότητα

αμείλικτος άκαμπτος

καταβεβλημένος εξασθενημένος

σκανάρουν σαρώνουν

β. παρά + τηρώ διατηρώ

προς + μονή επιμονή

συν + στολή διαστολή

επί + θέση διάθεση

υπό + χωρούν συγχωρούν__

Β4. Πρόκειται για επιφυλλίδα. Το περιεχόμενο του κειμένου έχει διαχρονικό χαρακτήρα, αφορμάται από την επικαιρότητα. Η γλώσσα του είναι δηλωτική, εμπλουτισμένη με λογοτεχνικές εκφράσεις και λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες. Το ύφος του είναι σοβαρό και σκοπός του συγγραφέα είναι να προβληματίσει τον αναγνώστη.

Γ. Επικοινωνιακό πλαίσιο:

Προσφώνηση: Σεβαστοί καθηγητές / Αγαπητοί συμμαθητές

Πρόλογος: Σύντομος σχολιασμός του δεδομένου: «Ελεύθερος χρόνος και ποιότητα ζωής»

Π.χ. Για να μπορέσει ο άνθρωπος να διάγει ένα βίο ευτυχισμένο και δραστήριο, απαιτείται ελεύθερος χρόνος που να αξιοποιείται σωστά. Σε διαφορετική περίπτωση, με την άσκοπη ανάλωση του ελεύθερου χρόνου ευτελίζεται και υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής του.

Ζητούμενο Α:

Σημασία του ελεύθερου χρόνου στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου

- Σύγχρονοι ρυθμοί ζωής εξοντωτικοί

- Ανταγωνισμός, άγχος, υπερβολικές επαγγελματικές-οικογενειακές υποχρεώσεις

- Εξειδίκευση, πνευματική μονομέρεια, αποξένωση από το κοινωνικό περιβάλλον και τη φύση

Με συνέπεια ο ελεύθερος χρόνος να είναι σημαντικός στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου καθώς:

- Συμβάλλει στην ψυχολογική του ισορροπία

- Βοηθά στην πνευματική του καλλιέργεια

- Ολοκληρώνεται ευρύτερα η προσωπικότητά του

- Κοινωνικοποιείται, έρχεται σε επαφή με τους συνανθρώπους του

- Πολιτικοποιείται, συμμετέχει σε εκδηλώσεις και ασχολείται με τα κοινά

Ζητούμενο Β:

Να εξηγήσετε πως το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

- Στελέχωση σχολείων με εκπαιδευτικούς καταρτισμένους σε ειδικότητες που προωθούν την πνευματική και αισθητική καλλιέργεια των νέων (μουσική, θέατρο)

- Σχολικές δραστηριότητες (θεατρικές παραστάσεις, αθλητισμός, συναυλίες, περιβαλλοντικές ομάδες)

- Επαναπροσδιορισμός του τρόπου αξιολόγησης των μαθητών και υιοθέτηση ενός συστήματος που να θωρακίζει με γνώσεις και να δίνει ώθηση στην καλλιέργεια των κλίσεών τους

- Εκπαιδευτικές εκδρομές που να συνδυάζουν το παιχνίδι με τη μάθηση

- Οργάνωση βιβλιοθηκών, ίδρυση κινηματογραφικής και θεατρικής λέσχης

- Διοργάνωση διαλέξεων με επιστημονικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά θέματα

Επίλογος:

Δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο έχουν όλοι οι άνθρωποι και περισσότερο οι μαθητές. Οφείλουμε να προστατέψουμε αυτό το δικαίωμα και να το ανάγουμε σε αξίωμα ποιότητας και χαράς.

Αποφώνηση: Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας / για το χρόνο που μου διαθέσατε.

Επιμέλεια θεμάτων: Κουβουτσάκη Κατερίνα – Φιλόλογος

(Φροντιστήρια Επίγνωση)