Γ Υ Ν Α I Κ Α

Ιστορική αναδρομή
Επιχειρώντας μια ιστορική αναδρομή, θα λέγαμε ότι η πρωτόγονη κοινωνία ήταν μητριαρχικά οργανωμένη, γι' αυτό αρχηγοί κι οργανωτές του κοινωνικού συστήματος ήταν οι γυναίκες κι όχι οι άνδρες. Με μια σημαντική διαφορά όμως: τότε η ηγεσία των γυναικών δε βασιζόταν στον παραμερισμό των ανδρών. Μάλιστα, με την αρχηγία των γυναικών οι άνδρες πέρασαν από μια πιο καθυστερημένη κατάσταση σ' έναν ανώτερο κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο. Σ' αυτή την αρχική κοινωνία η μητρότητα, αντί να είναι μια συμφορά ή ένα έμβλημα κατωτερότητας, θεωρούνταν ένα μεγάλο δώρο της φύσης και περιέβαλλε τις γυναίκες με δύναμη και κύρος.
Ιστορικά, ακολούθησε η μακραίωνη φάση της πατριαρχίας, τα κατάλοιπα της οποίας φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Κοινωνικά υποδεέστερη, ουσιαστικά σκεύος ηδονής ή μέσο αναπαραγωγής, αντικείμενο αγοραπωλησίας, η γυναίκα δεν απολάμβανε κανένα δικαίωμα κι υπάρχουν περιπτώσεις που οι ίδιες οι μητέρες θανάτωναν τα θηλυκά βρέφη, για ν' αποφύγουν τις άθλιες βιοτικές συνθήκες, τις οποίες οι ίδιες καρτερικά υπέμεναν.
Στην αρχαία Ελλάδα η γυναίκα ήταν σαφώς υποτελής στον άνδρα, αν εξαιρέσουμε τη Μινωική Κρήτη, όπου η θέση της ήταν ευνοϊκή, και τη Σπάρτη, όπου η γυναίκα θεωρούνταν κοινωνικά αξιοσέβαστη. Στη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή η κατάσταση δεν άλλαξε, η γυναίκα δηλ. ισοδυναμούσε και πάλι με κατώτερο τύπο ανθρώπου. Κι ενώ ο Χριστός ανύψωσε τη γυναίκα και μίλησε για ισότητα («δεν υπάρχει δούλος ή ελεύθερος, γυναίκα ή άνδρας κι ενώπιον του Θεού είναι όλοι ίσοι»), η εκκλησία κι οι πατέρες της κατά το μεσαίωνα υποβάθμισαν τη θέση των γυναικών γενικότερα. Στα χρόνια του διαφωτισμού ο Ντιντερό κι ο Βολταίρος μίλησαν για γυναικείο εξανθρωπισμό, χωρίς όμως ανταπόκριση.
Το κατεστημένο άλλαξε με τη γυναίκα - εργαζόμενη (τέλη 19ου αιώνα). Στις 8/3/1857 εργαζόμενες σε υφαντουργεία και ραφεία της Ν. Υόρκης διεκδίκησαν με διαδηλώσεις ευνοϊκότερες συνθήκες εργασίας και καλύτερη αμοιβή. Το αίμα που χύθηκε εκείνη την ημέρα καθιέρωσε το ξεκίνημα των γυναικείων αγώνων του 19ου και 20ου αιώνα. Έτσι η 8η Μαρτίου ορίστηκε ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
Για πρώτη φορά το 1869 παραχωρήθηκε στις Αγγλίδες δικαίωμα ψήφου για τοπικά και δημόσια ζητήματα. Από τότε άρχισε έντονος αγώνας απ' τις λεγόμενες «σουφραζέτες» που υποστήριζαν την παροχή δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες και κατ' επέκταση την απελευθέρωσή τους απ' τις καταπιεστικές συνθήκες που υποχρεωτικά
βίωναν. Η πρώτη σουφραζέτα, η Μαρία Ολυμπία Γκουζ, θανατώθηκε απ' το Ροβεσπιέρο.
Στη χώρα μας το 1920 ιδρύθηκε ο «Σύνδεσμος για τα δικαιώματα της γυναίκας», το 1928 η Ελληνίδα ψήφισε για πρώτη φορά στις δημοτικές εκλογές και το 1952 απέκτησε επίσημα πολιτικά δικαιώματα σε βουλευτικές εκλογές. Παρ' όλα αυτά, μόλις το 1975 το Ελληνικό Σύνταγμα κατοχύρωσε επίσημα την ισότητα μεταξύ Ελλήνων κι Ελληνίδων, αναθεώρησε το οικογενειακό δίκαιο κι αποκατέστησε τη θέση της γυναίκας.


Αιτίες της ρατσιστικής αντίληυης περί γυναικείας κατωτερότητας
Παρά τις προόδους που έχουν συντελεστεί, η άποψη για την υποτιθέμενη κατωτερότητα της γυναίκας φαίνεται πως είναι βαθιά ριζωμένη στη νοοτροπία της παγκόσμιας πλειοψηφίας, γι' αυτό εφευρίσκονται διαρκώς νέοι τρόποι περιθωριοποίησής της ή υποτίμησης του έργου της:
• οι αντιλήψεις που τοποθετούν τη γυναίκα σε κατώτερη θέση και σύμφωνα με τις οποίες αμφισβητούνται οι ικανότητες κι η αξία της γεννήθηκαν πολύ παλιά, κατά τους πρώτους αιώνες της πατριαρχικής κοινωνίας. Βασικές μορφές παραγωγικών δραστηριοτήτων υπήρξαν τότε, και παρέμειναν για πολλούς αιώνες, οι αγροτικές εργασίες, που έχουν καθαρά χειρωνακτικό χαρακτήρα. Φυσικά, η γυναίκα υστερούσε σε μυϊκή δύναμη κι ο άνδρας, που ήταν απ' τη φύση του ικανότερος σ' αυτόν τον τομέα, αναδείχθηκε κυρίαρχος στα πλαίσια της οικογένειας και των ευρύτερων κοινωνικών εκδηλώσεων,
• απ' την εποχή της πατριαρχικής κοινωνίας μέχρι και τις αρχές του αιώνα μας το γυναικείο φύλο, διαδραματίζοντας περιθωριακό ρόλο στην κοινωνική ζωή, στερήθηκε τις απαραίτητες ευκαιρίες για μόρφωση, καλλιέργεια κι επαγγελματική σταδιοδρομία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι γυναίκες ν' αναδεικνύονται εξαιρετικά σπάνια ως ικανές στους διάφορους τομείς δράσης, εφόσον δεν υπήρχαν οι δυνατότητες αξιοποίησης των προσόντων τους. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τ' αρνητικά στερεότυπα σε βάρος τους και συγκεκριμένα την πεποίθηση ότι δεν υστερούν μόνο σε μυϊκή δύναμη, αλλά και σε νοητικές ικανότητες, ψυχικό κουράγιο ή ταλέντο,
• κατά τη διάρκεια των αιώνων, η αντίληψη περί ανισότητας των δυο φύλων είχε διαποτίσει τους ανθρώπους με προκαταλήψεις και στερεότυπα, που μεταδίδονται κάθε φορά στις επόμενες γενιές μέσω της αγωγής και διαιωνίζονται. Μεγάλο μέρος της ευθύνης για το γεγονός αυτό φέρουν οι γυναίκες - μητέρες, οι οποίες με τη
συμπεριφορά τους απέναντι στα αρσενικά ή θηλυκά παιδιά αναπαραγάγουν στερεότυπα για την ανισότητα των φύλων,
• σημαντικό ρόλο για την παράλογη διατήρηση αναχρονιστικών αντιλήψεων στην εποχή μας παίζει κι η σκοπιμότητα που εξυπηρετούν. Πράγματι ορισμένες γυναίκες συντηρούν με τη στάση τους κάποιες προκαταλήψεις σε βάρος του γυναικείου φύλου, όταν αποδέχονται τους παραδοσιακούς ρόλους τους αδιαμαρτύρητα ή όταν επικαλούνται την υποτιθέμενη αδυναμία τους, για ν' απαλλαγούν από ευθύνες κι υποχρεώσεις που πατροπαράδοτα ανήκουν στους άνδρες. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, να εξυπηρετεί κάποιες γυναίκες η αντίληψη ότι είναι το ασθενές φύλο κι έχουν ανάγκη από προστασία,
• τα προβαλλόμενα απ' την τηλεόραση και τη διαφήμιση γυναικεία κι ανδρικά πρότυπα υποτιμούν την προσωπικότητα και τη νοημοσύνη των γυναικών και συντηρούν μύθους γύρω από υποτιθέμενα γνωρίσματα που τις χαρακτηρίζουν ή τις υποβιβάζουν, όπως η πονηριά, η χαμηλή ευφυία, η δουλικότητα κτλ.,
• στις περισσότερες απ' τις σύγχρονες γυναίκες επιβάλλεται ν' αναλάβουν τους πατροπαράδοτους ρόλους, δηλ. της νοικοκυράς, συζύγου και μητέρας, και ταυτόχρονα τους σύγχρονους, που οι ίδιες κατέκτησαν μ' αγώνες: της δραστήριας εργαζόμενης και της δυναμικής προσωπικότητας. Αρκετά συχνά όμως, όπως θα ήταν αναμενόμενο για οποιονδήποτε, αδυνατούν ν' αντεπεξέλθουν μ' επιτυχία στις βεβαρημένες κι αντιφατικές μεταξύ τους υποχρεώσεις, μ' αποτέλεσμα να δίνεται αφορμή σε κάποιους να ισχυριστούν τη δήθεν φυσική κατωτερότητά τους.


Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία (κατακτήσεις συνταγματικά κατοχυρωμένες)

Η νομική εξίσωση των δυο φύλων έδωσε στη γυναίκα μια σειρά από δικαιώματα και διεκδικήσεις, όπως:
• ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, μ' αποτέλεσμα να κατέχει υψηλό ποσοστό στα πανεπιστήμια, στον επιστημονικό ή καλλιτεχνικό χώρο,
• ισότητα στον επαγγελματικό τομέα και ίση αμοιβή, αφού ασκεί, χωρίς περιορισμό λόγω μυϊκής δύναμης, πολλά θεωρούμενα άλλοτε αντρικά επαγγέλματα (συμβολή τεχνολογίας, μηχανοποίηση της εργασίας),
• διάκριση στον πολιτικό στίβο, στο χώρο του αθλητισμού κ.α.,
• πλήρη δικαιώματα,
• με την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, η ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών είναι κοινή (συχνά όμως η γυναίκα έχει τον
πρώτο ρόλο),
• σε πολλές πολιτιστικά προηγμένες κοινωνίες, η ανδροκρατική νοοτροπία ατόνησε σε σημαντικό βαθμό, κατά συνέπεια η γυναίκα απέκτησε περισσότερη ελευθερία κινήσεων κι απαλλάχθηκε από ταμπού και προκαταλήψεις,
• κατάργηση του αναχρονιστικού θεσμού της προίκας.


Προβλήματα που αντιμετωπίζει η γυναίκα ακόμη και σήμερα
Μπορεί τυπικά οι γυναίκες να πέτυχαν μια σειρά από κατακτήσεις, όμως ουσιαστικά τα προβλήματα εξακολουθούν να υφίστανται. Βέβαια δεν παρατηρούνται με την ίδια ένταση, όπως παλιότερα, συνεχίζουν ωστόσο να υπάρχουν, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές, όπου επιβιώνουν διάφορες παραδοσιακές αντιλήψεις. Οι προκαταλήψεις είναι τόσο βαθιά ριζωμένες, ώστε διαιωνίζονται ακόμα κι από μορφωμένα άτομα. Συγκεκριμένα:
• οι γυναίκες εξακολουθούν ν' αντιμετωπίζονται σε σχέση με το φύλο κι όχι σε σχέση με το γεγονός ότι είναι κι αυτές άνθρωποι, μ' αποτέλεσμα να εκδηλώνεται σε βάρος τους ένα πλήθος ανάρμοστων συμπεριφορών: προσβολές, χυδαιολογίες, έλλειψη εμπιστοσύνης κ.α.,
• μολονότι οι γυναίκες έχουν ενταχθεί στις παραγωγικές κι οικονομικές δραστηριότητες όμοια με τους άνδρες, οι παραδοσιακοί ρόλοι στο πλαίσιο της οικογένειας, αναφορικά με την κατανομή ευθυνών, ελάχιστα έχουν διαφοροποιηθεί. Επομένως, σ' αυτές αναλογούν πολλαπλές ευθύνες, στις οποίες καλούνται ν' αντεπεξέλθουν χωρίς βοήθεια, γεγονός που λειτουργεί σε βάρος:
ί. του ελεύθερου χρόνου τους,
ϋ. των κοινωνικών δραστηριοτήτων τους. Ασκούν, λοιπόν, πολλαπλούς ρόλους (σύζυγος, μητέρα, νοικοκυρά, εργαζόμενη), συχνά αλληλοσυγκρουόμενους, που τις κουράζουν σωματικά και πνευματικά,
• χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι πολλές γυναίκες θυσιάζουν την επαγγελματική τους καριέρα, για ν' αφιερωθούν στο ρόλο της συζύγου - μητέρας - νοικοκυράς. Συχνά άλλωστε ανατρέφονται με τη νοοτροπία των μελλοντικών συζύγων και θεωρούνται καταξιωμένες μόνο στο πλευρό των ανδρών,
• εξαιτίας κάποιων ξεπερασμένων ανδροκρατικών αντιλήψεων, αλλά κυρίως λόγω των πολλαπλών υποχρεώσεων:
ί. οι γυναίκες αδυνατούν μερικές φορές να
παρακολουθήσουν ανώτατες σπουδές, ίί. είναι μικρή η συμμετοχή τους στο κοινοβούλιο, σπάνια
αναλαμβάνουν ύψιστα πολιτικά αξιώματα, ελάχιστα συμμετέχουν στα κοινωνικά κινήματα κ.α., • στον εργασιακό - επαγγελματικό χώρο:
ί. εξακολουθούν να υπάρχουν διάφορες προκαταλήψεις που
δυσκολεύουν την επαγγελματική ανέλιξη των γυναικών, ίί. εμφανίζονται αρκετά εμπόδια στην ανάληψη υψηλών
διοικητικών θέσεων από γυναίκες, ίίί. είναι πιο υψηλά τα ποσοστά ανεργίας στο γυναικείο φύλο,
• οι γυναίκες περιβάλλονται με μια αυστηρή ηθική, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός σεβασμός στην προσωπικότητά τους. Γίνονται συχνά θύματα ψυχολογικής ή σωματικής βίας, αντικείμενα επιθετικότητας των ανδρών,
• τα ΜΜΕ, και κυρίως η διαφήμιση, υποβαθμίζουν το ρόλο των γυναικών κι εξευτελίζουν την οντότητά τους. Συγκεκριμένα:
ί. τις παρουσιάζουν ως κατεξοχήν καταναλωτικά όντα, ενώ τα υλικά αγαθά αποκτούν μια άλλη διάσταση και μετατρέπονται σε αξίες,
ίί. τις αποκαλούν ματαιόδοξες, φιλάρεσκες, προκλητικές, άβουλες,
ίίί. τις προβάλλουν περιορισμένες στο ρόλο της νοικοκυράς, διαιωνίζοντας κατ' αυτό τον τρόπο την ανισότητα,
ίν. ως μητέρες και σύζυγοι δε φαίνονται να αξιοποιούν τη δική τους ζωή, αφού όλο τους το ενδιαφέρον εξαντλείται στη φροντίδα των ανδρών και των παιδιών,
ν. σε πολλές διαφημίσεις οι γυναίκες παρουσιάζονται σαν διακοσμητικά στοιχεία, ανεξαρτήτως αν το διαφημιζόμενο προϊόν έχει σχέση μαζί τους ή όχι. Κάτι τέτοιο όμως υποτιμά τις άλλες ιδιότητές τους (πνευματικές, ηθικές κ.α.),
νί. οι γυναίκες των διαφημιστικών εικόνων αποτελούν πρότυπα ομορφιάς, φαινόμενο που έχει παρενέργειες κι αρνητικές προεκτάσεις, όπως είναι η εμπορευματοποίηση του ωραίου, αφού έτσι μόνο προωθείται το καταναλωτικό αγαθό, η δημιουργία άγχους και συμπλεγμάτων κατωτερότητας στις υπόλοιπες γυναίκες, η παραπομπή σε σεξουαλικά υπονοούμενα κ.α., νίί. κάποιες διαφημίσεις φτάνουν στο άλλο άκρο, δηλ. παρουσιάζουν τις γυναίκες να συνδυάζουν πάρα πολλούς ρόλους στον τέλειο βαθμό (άψογες εμφανισιακά, ιδανικές σύζυγοι, τέλειες επαγγελματίες, εξαιρετικές μαγείρισσες, πολύ καλές νοικοκυρές,), μ' αποτέλεσμα να δημιουργούνται ψευδαισθήσεις ή ανασφάλειες.