ΓΕΝΕΤΙΚΗ


Εξελικτική πορεία
Ένας επιστημονικός κλάδος που με τα επιτεύγματα του προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο τέλος του εικοστού αιώνα κι αναμένεται ν' απασχολήσει εξίσου έντονα, αν όχι να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας και των κοινωνιών και τον εικοστό πρώτο, είναι αυτός της Γενετικής. Το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα χαρακτηρίζεται απ' τη ραγδαία ανάπτυξη της γνώσης μας όσον αφορά τη δομή και την οργάνωση του γενετικού μας υλικού, του ϋΝΑ, την αποκρυπτογράφηση του γενετικού κώδικα, τη λειτουργία και τη ρύθμιση του ϋΝΑ. Γρήγορα συσσωρεύτηκαν πάρα πολλές επιστημονικές γνώσεις που οδήγησαν, μετά το 1970, σε μια ανάπτυξη των μεθοδολογιών απομόνωσης, ανάλυσης, σύνθεσης, πολλαπλασιασμού, παρέμβασης και τροποποίησης του γενετικού υλικού οποιουδήποτε οργανισμού με τη μεταφορά και την έκφραση ξένου ϋΝΑ σ' άλλο άτομο, μ' αποτέλεσμα ορισμένοι να λένε ότι «οι Γενετιστές παριστάνουν το Θεό».

Συνέπειες

Η πρόοδος στη Γενετική είχε πρακτικές συνέπειες στην κλινική ιατρική, στην παραγωγή φαρμάκων, στον πειραματισμό σε ζώα, στη βιομηχανία, στη γεωργία και φαίνεται ότι οι εφαρμογές της είναι απεριόριστες. Οι δυνατότητες κι οι επιπτώσεις της Γενετικής είναι γνωστές, αλλά πολλοί έχουν αμφισβητήσει τις συνέπειες απ' την εφαρμογή αυτής της νέας γνώσης, φοβούμενοι ανεπιθύμητα ή καταστροφικά αποτελέσματα.
Απ' τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η Γενετική έχει διεισδύσει πλέον κυριαρχικά στο πεδίο των ενδιαφερόντων των ανθρώπινων κοινωνιών, ενώ οι κατακτήσεις της αναμένεται να επηρεάσουν άμεσα τη ζωή μας. Γι' αυτό και κρίνεται σκόπιμο να προσδιοριστεί η σημασία των νέων όρων που αυτή εισήγαγε, η παρουσίαση των νέων μεθόδων που ανέπτυξε κι η καταγραφή των διλημμάτων που προκύπτουν απ' τη χρήση τους.

Βιοτεχνολογία
Αποτελεί ένα σύνολο από τεχνικές που έχουν σκοπό να διαφοροποιήσουν και να βελτιώσουν έναν οργανισμό (φυτό ή μικροοργανισμό) ως προς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά του, είτε να βελτιώσουν ένα προϊόν μεταφέροντας σ' αυτό γονίδια από ένα άλλο είδος.
Οι οργανισμοί που προκύπτουν απ' αυτή τη μεταφορά γονιδίων ονομάζονται γενετικά τροποποιημένοι ή μεταλλαγμένοι οργανισμοί, ονομασία που δηλώνει ότι δεν πρόκειται για νέους, αλλά απλώς για διαφοροποιημένους οργανισμούς.
Οι επιστήμες που συνθέτουν τη Βιοτεχνολογία είναι κυρίως η Γενετική Μηχανική, η Μοριακή Βιολογία, η Βιοχημεία κι η Μικροβιολογία.

Κλωνοποίηση
Μέθοδος δημιουργίας ενός νέου εμβρύου απ' την ένωση απύρηνου ωαρίου με τον πυρήνα ενός σωματικού κυττάρου. Απ' την ένωση προκύπτει βιώσιμο έμβρυο με γενετικό υλικό κοινό μ' εκείνο του δότη (του οργανισμού απ' το σωματικό κύτταρο του οποίου προήλθε ο πυρήνας). Η κλωνοποίηση, μ' άλλα λόγια, επιτρέπει τη δημιουργία πανομοιότυπων αντιγράφων ενός οργανισμού.

Ανάγνωση του ανθρώπινου γονιδιώματος
Οι συνέπειες της άμεσης πρόσβασης στο γενετικό υλικό είναι πολλές τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο:
Φ διαπιστώθηκε η συνέχεια των βιολογικών όντων, καθώς έγινε φανερό ότι τα είδη δε διαφέρουν τόσο ως προς τον αριθμό των γονιδίων τους, όσο ως προς τη ρύθμιση της έκφρασής τους,
Φ επιβεβαιώθηκε η μοναδικότητα κάθε ατόμου. Αυτό δηλ. που γνωρίζουμε φιλο¬σοφικά, το απέδειξε κι η επιστήμη, δίνοντας έτσι το απαραίτητο κίνητρο για την κατάρρευση του ρατσισμού,
Φ η δυνατότητα «ανάγνωσης» του γενετικού υλικού μάς επιτρέπει να διαγνώσουμε στο έμβρυο γενετικά νοσήματα, τα οποία μπορεί να εκδηλώνονταν νωρίς κατά την παιδική ηλικία. Βεβαίως η λέξη διάγνωση είναι κάπως παραπλανητική, αφού συνήθως αποτελεί διαδικασία η οποία βοηθά στη θεραπεία, ενώ στην περίπτωση των γενετικών νοσημάτων διάγνωση σημαίνει διακοπή της κύησης,
Φ η αποκωδικοποίηση του ϋΝΑ προσφέρει τη δυνατότητα παρασκευής νέων φαρμακευτικών προϊόντων, ικανών ν' αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κληρονομικές ασθένειες.

Ευγονική
Επανέρχεται στο προσκήνιο εξαιτίας των παραπάνω επαναστατικών ανακαλύψεων. Πρόκειται για το σύνολο των θεωριών αλλά και των πρακτικών που αποσκοπούν στη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ανθρώπου.
Ο πατέρας του ευγονισμού ΡΓαηάδ βαΐΐοη τον ορίζει ως «επιστήμη της βελτίωσης της φυλής που δεν περιορίζεται στα ζητήματα των σωστών γάμων αλλά, ιδιαίτερα στην περίπτωση του ανθρώπου, ασχολείται μ' όλες τις επιδράσεις που μπορούν να δώσουν στις πιο προικισμένες φυλές περισσότερες ευκαιρίες να υπερισχύσουν έναντι των λιγότερο προικισμένων».
Ο ευγονισμός διακρίνεται σε θετικό, ο οποίος επιδιώκει τη διάδοση των ευνοϊκών χαρακτηριστικών, και σ' αρνητικό, που θέλει να περιορίσει τη διασπορά των φυσικών ελαττωμάτων.

Ερωτήματα - διλήμματα
Οι παραπάνω εξελίξεις δημιουργούν ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα, που η ανθρωπότητα θα κληθεί ν' απαντήσει.
Φ Για ποιες ασθένειες υπάρχει η επιστημονική γνώση, η οικονομική ευχέρεια και το ηθικό κύρος, ώστε να γίνεται προεμφυτευτική, προγεννητική ή μεταγεννητική διάγνωση και σε ποιον θα δίνονται αυτές οι πληροφορίες, ώστε να εξασφαλίζεται το απόρρητο;
Φ Ποια άτομα ή φορείς θα έχουν στα χέρια τους το δικαίωμα να καθορίζουν ποια ανθρώπινα όντα θα ζήσουν και ποια θα πεθάνουν ή ποιοι θα έχουν προτεραιότητα στην εκπαίδευση, στις θέσεις εργασίας ή στις υπηρεσίες πρόνοιας;
Φ Είναι ηθικά, βιολογικά και νομικά επιτρεπτός ο πρόωρος τερματισμός της κύησης με μοναδικό λόγο ότι το φύλο του εμβρύου δεν είναι της αρεσκείας κάποιου μελλοντικού γονέα;
Φ Ποιος είναι ο «επιθυμητός τύπος» ανθρώπου; Είναι άραγε ο υγιής, ο ευφυής, ο ανεξάρτητος κι ο ηθικός τύπος ή ένα πειθήνιο όργανο για την παραγωγή συγκεκριμένου κάθε φορά έργου;
Φ Μήπως θα έπρεπε να δημιουργηθεί εθνική τράπεζα με γενετικά δεδομένα, στην οποία θα κατατίθεται το μοριακό (ϋΝΑ) αποτύπωμα όλων των κατοίκων μιας χώρας; Μια τέτοια τράπεζα θα συμπλήρωνε το παραδοσιακό αρχείο δακτυλικών αποτυπωμάτων και θα συνέβαλλε άμεσα στην επίλυση πολλών ιατροδικαστικών προβλημάτων;
Φ Μέχρι πού θα φτάσει η επιστήμη; Στη δημιουργία π.χ. κλωνοποιημένων ανθρώπων;
Φ Επιτρέπεται η παρέμβαση στον εγκέφαλο για τη «βελτίωση» των ανθρώπων; Φ Μήπως η ανθρωπότητα οδηγείται σ' ένα γενετικό ρατσισμό, σε μια
ναζιστικού τύπου ευγονική; Φ Πόσο ασφαλή είναι τα μεταλλαγμένα προϊόντα; Μήπως οδηγούν σε
ανεξέλεγκτες καταστάσεις και τελικά σε μη αναστρέψιμη μόλυνση του


περιβάλλοντος;
Φ Μήπως όλα αυτά αποτελούν ύβρη του ανθρώπου, ο οποίος θέλει να αντικαταστήσει το Δημιουργό, μην κατέχοντας τα μυστικά της Δημιουργίας;
Φ Η ανθρωπότητα θ' αφεθεί στα χέρια των λίγων μικρών «θεών» που θ' ανακαλύπτουν ή θα δημιουργούν τη γνώση, ή στα χέρια της ολιγαρχίας που θα τη διαχειρίζεται; Ποιοι θα αποτελούν αυτή την ολιγαρχία και ποιους ή τι θα υπηρετεί; Οικονομικά συμφέροντα, πολιτικές αποφάσεις, κοινωνικές σκοπιμότητες;
Όλα τα παραπάνω ερωτήματα επισημαίνουν τον κίνδυνο: ί. ενίσχυσης των κοινωνικών ανισοτήτων,
ϋ. δημιουργίας μιας κατευθυνόμενης ανθρωπότητας υπό την εξουσία λίγων, ίίί. δηλητηριασμού της φύσης.

Βιο-ηθική
Φυσική συνέπεια όλων αυτών υπήρξε η ανάπτυξη της Βιοηθικής, η οποία μελετά τα ηθικά προβλήματα που γεννά η σύγχρονη τεχνολογία, η ιατρική κι η γενετική και κυρίως η ανθρώπινη παρέμβαση στη βιολογική διαδικασία. Στην Ελλάδα, η ίδρυση του «Οργανισμού Βιοηθικής» υπήρξε καρπός της συνειδητοποίησης της κρισιμότητας αυτών των ζητημάτων κι αναμένεται να βοηθήσει προς την κατεύθυνση:
ί. της έγκυρης ενημέρωσης, της υγείας και της ασφάλειας επιστημόνων και
πολιτών απ' τη χρήση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, ίί. της εξασφάλισης του απορρήτου των γενετικών πληροφοριών, ίίί. της προστασίας των γενετικών δικαιωμάτων τόσο των φορέων γενετικών ασθενειών όσο και των παιδιών τους.