Φ I Λ I Α

«Ο κόσμος μας, παρ' όλα τα θαυμαστά που του ομολογήσαμε, είναι ένας άφιλος κόσμος. Η φιλία είναι απλή αλληλογνωριμία, κυβερνημένη από συμφέροντα. Τα συμφέροντα συνενώνουν ή χωρίζουν τους ανθρώπους πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φορά». Ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος καταθέτει τη δική του άποψη για την κρίση της φιλίας στους σύγχρονους καιρούς. Σχολιάστε την παραπάνω θέση κι εξετάστε: α) ποια η σημασία της φιλίας για την ψυχική ισορροπία και την ολοκλήρωση του ανθρώπου;
β) ποιοι λόγοι συνέβαλαν, κατά τη γνώμη σας, στην υποβάθμιση των σχέσεων στις μέρες μας;

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο άνθρωπος, κατά τον Αριστοτέλη, για να ζήσει μόνος του θα 'πρεπε να είναι «Θεός ή θηρίο». Ο τέλειος κι ο άγριος είναι αυτάρκης και μπορεί να ζήσει ξεκομμένος απ' τους ομοίους του. Είναι όμως άνθρωπος μ' ανάγκες ή αδυναμίες και χρειάζεται το συνάνθρωπο του, που τον βλέπει ως συμπλήρωμα και προέκτασή του. Αυτή ακριβώς είναι κι η έννοια της φιλίας, του φίλου, που προκύπτει ετυμολογικά απ' το «φιλώ» που σημαίνει «αγαπώ». Η φιλία είναι μια αμοιβαία αγάπη, η ολοκλήρωση κι η διεύρυνση του ανθρώπου μέσα απ' το πρόσωπο του πλησίον.

«Σχολιάστε την παραπάνω θέση»
Ο κόσμος μας, παρ' όλα τα θαυμαστά που του ομολογήσαμε:
Ο σύγχρονος πολιτισμός διευκόλυνε τη ζωή του ανθρώπου, κατάργησε τις αποστάσεις κάνοντας τη γη «οικουμενικό, πλανητικό χωριό».
Με την βελτίωση των επικοινωνιακών μέσων (τηλέφωνο, φαξ, ίντερνετ) είναι ευκολότερη η πρόσβαση, η γεφύρωση, η επαφή ατόμων και λαών.
Ο αυτοματισμός διευκόλυνε τη ζωή του ανθρώπου, που με τη βοήθεια της μηχανής μπορεί να εκτελεί την εργασία του με λιγότερο μόχθο και σε λιγότερο χρόνο.
Άρα, έχουν τη δυνατότητα οι άνθρωποι σήμερα ν' αναπτύσσουν και να καλλιεργούν φιλικούς δεσμούς, να γνωρίζονται σε βάθος, να διευρύνουν τις γνωριμίες τους, να καλλιεργούν την έμφυτη κοινωνικότητά τους. Αλλά...
Είναι ένας άφιλος κόσμος. Η φιλία είναι απλή αλληλογνωριμία, κυβερνημένη από συμφέροντα. Τα συμφέροντα ενώνουν ή χωρίζουν τους ανθρώπους πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φορά.
Οι σχέσεις των ανθρώπων έγιναν ιδιοτελείς και ρυθμίζονται με βάση το προσωπικό συμφέρον.
Η αναγωγή του χρήματος σε αξία υποβάθμισε την ανθρώπινη προσωπικότητα κι άλλαξε τα κριτήρια αξιολόγησης των ανθρώπων.
Η θεοποίηση της ύλης έκανε τον άνθρωπο, εκτός από συμφεροντολόγο, αδιάφορο και δίχως ευαισθησίες. Αποπροσωποποιήθηκε ο πλησίον κι οι σχέσεις έγιναν ιδιοτελείς.
Ανάπτυξη βίας, εγκληματικότητας, τα συμφέροντα χωρίζουν τους ανθρώπους και καλλιεργούνται ανάμεσά τους η δυσπιστία, η καχυποψία, η ζήλια, ο φθόνος, οι ανταγωνισμοί.
Οι γνωριμίες των ανθρώπων έχουν ημερομηνία λήξης, υποκινούνται απ' το προσωπικό όφελος, χαρακτηρίζονται από υποκρισία.
Το κυνήγι του χρήματος έκανε τον άνθρωπο φορέα πολλών κοινωνικών ρόλων, η εντατικοποίηση της εργασίας δεν του αφήνει περιθώρια για ν' ασχοληθεί με το διπλανό του.

Ζητούμενο Α': «ποια η σημασία της φιλίας για την ψυχική ισορροπία κι ολοκλήρωση του ανθρώπου;»
Κατά τον Αριστοτέλη, η φιλία βασίζεται στην αγάπη του αγαθού ανθρώπου για τον εαυτό του, δηλ. ο φίλος είναι ένας άλλος εαυτός, η διεύρυνση κι η προέκτασή μας.
Ο άνθρωπος με τη βοήθεια του φίλου ή των φίλων λύνει τα προβλήματά του, αντιμετωπίζει καλύτερα τις δυσκολίες της καθημερινότητας, μέσα απ' τις συμβουλές των φίλων αποφεύγονται τα σφάλματα, με τις φροντίδες τους ανακουφίζονται ο πόνος, η θλίψη, τ' αδιέξοδα.
Διευρύνεται μέσα απ' τη φιλία ο νους κι η ψυχή του ανθρώπου, μέσα απ' τη στενή συναισθηματική σχέση, την αμοιβαία, ο άνθρωπος πλουτίζει τον εσωτερικό του κόσμο.
Οι φίλοι βοηθούν τον άνθρωπο να κατανοήσει τα λάθη και τα ελαττώματά του, να βελτιώσει το χαρακτήρα του, ν' ανακαλύψει τα προτερήματά του και καλλιεργώντας τα να κερδίσει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση που του χρειάζεται στη ζωή.
Κατά τον Αριστοτέλη, υπάρχουν και «φιλίες διά τό χρήσιμον», επειδή δεν είναι οικονομικά αυτάρκης ο άνθρωπος.
Με τη φιλία παραμερίζεται ο εγωισμός, η μισαλλοδοξία, ο ατομισμός και προάγεται η αλληλοβοήθεια, ο αλληλοσεβασμός, η διαλλακτικότητα.

Ζητούμενο Β': «κατά τη γνώμη σας ποιοι λόγοι συνέβαλαν στην
υποβάθμιση των σχέσεων στις μέρες μας;»
Ο Παναγιωτόπουλος απέδωσε το «άφιλο» του σύγχρονου κόσμου στα συμφέροντα.
Οι σημερινές πολυάνθρωπες πόλεις δεν ευνοούν την ανάπτυξη σχέσεων, την επικοινωνία, τη φιλία. Ο άνθρωπος δε γνωρίζει το πρόσωπο του πλησίον, η βία κι η εγκληματικότητα καλλιεργούν ένα κλίμα δυσπιστίας, καχυποψίας προς το διπλανό. Εξάλλου η υπερπληθώρα επαφών, πέρα απ' το όριο αντοχής του ανθρώπου, οδηγεί σ' εσωστρέφεια ή επιθετικότητα. Η αποκοπή του ατόμου απ' το φυσικό περιβάλλον -πηγή γαλήνης κι ισορροπίας κατά το Ρουσσώ-, η ηχορύπανση, το κυκλοφοριακό κ.α διαταράσσουν τον ψυχισμό. Το άτομο που δεν έχει εσωτερική ισορροπία δε μπορεί να έχει και σωστές σχέσεις με τους συνανθρώπους του. Η μοναξιά, τέλος, των μεγαλουπόλεων οφείλεται και στο ότι ο άνθρωπος αδυνατεί ν' ανταποκριθεί συναισθηματικά στο πλήθος των ερεθισμάτων, των μηνυμάτων του περιβάλλοντός του.
Η κακή χρήση των τεχνολογικών επιτευγμάτων υποβάθμισε τις σχέσεις των ανθρώπων, οι οποίοι αντί να επικοινωνούν απομονώνονται μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή τηλεόρασης και περνούν τις ελεύθερες ώρες τους στη σιωπή. Ο Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος είχε γράψει: «ο πολιτισμός μας είναι ο πολιτισμός του ματιού, του αυτιού, αλλά όχι της ανθρώπινης φωνής. Σε λίγο θα 'χουμε ξεμάθει και να μιλάμε». Το ίντερνετ, το φαξ, τα γουόκμαν αποκατέστησαν την επικοινωνία με το φίλο, έγιναν ο «φίλος», σ' έναν κόσμο άφιλο, ψυχρό που απουσιάζει ο λόγος, το συναίσθημα, η ανάγκη για ανθρώπινη επαφή. Η αυτάρκεια που προσέφερε η τεχνολογία υποβάθμισε την αξία του πλησίον.
Η σημερινή εποχή, «τοπίο κατακλυσμού» κατά τον Τερζάκη, ισοπέδωσε όλες τις ανθρώπινες αξίες. Ο σεβασμός, η φιλία, η ανθρωπιά, η αξιοπρέπεια έχουν χαθεί απ' το τοπίο της ζωής μας, στη θέση τους αναπτύσσονται η ιδιοτέλεια, ο ανταγωνισμός, η βία. Το άτομο δεν είναι πια αξία, λείπει το εσωτερικό κίνητρο που θα οδηγούσε στη σύναψη σχέσεων, λείπει «η λαχτάρα για τον άνθρωπο», κατά τον Καμύ, «που χωρίς αυτήν ο κόσμος είναι μια απέραντη μοναξιά». Οι άνθρωποι ύψωσαν τείχη ανάμεσά τους, δε νιώθουν την ανάγκη να δημιουργήσουν γέφυρες, η συνεργασία, η προσφορά δεν είναι ιδανικά, οράματα ζωής.


ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης η τελειότητα των μέσων κι η αγριότητα των σκοπών οδήγησαν το άτομο στη μοναξιά, την αντικοινωνικότητα, στη δόμηση ενός κόσμου άφιλου, που μπορούν να επιβιώσουν θεοί κι αγρίμια, όχι όμως άνθρωποι. Η ανθρωπιστική παιδεία θα μπορούσε και σ' αυτό το πρόβλημα να δημιουργήσει προοπτικές, προϋποθέσεις ελπίδας πως ο άνθρωπος θα ξαναβρεί τη φύση του και θ' αποζητήσει το πρόσωπο του πλησίον, θα νιώσει ως ανάγκηa το ν' αγαπά και ν' αγαπιέται.