ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ

Η λέξη εμφανίζεται στα τέλη του 19ου αι. και αποτελεί μεταφορά στην ελληνική του γαλλικού messianisme (-isme = -ισμός), που σχηματίστηκε από την ελληνιστική λέξη Μεσσίας (< εβρ. masiah = χρισμένος με λάδι). Η πίστη στην ύπαρξη ή στη μελλοντική παρουσία ενός «μεσσία» - Υπερανθρώπου, ενός σωτήρα σε θρησκευτικό και κατ’ επέκταση σε εθνικό, πολιτικό ή κοινωνικό επίπεδο, δηλ. σ’ ένα πρόσωπο με εξαιρετικές ικανότητες (= «χαρισματικό ηγέτη»), το οποίο, όπως πιστεύεται, θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του. Ο μεσσιανισμός δεν περιορίζεται στη θρησκεία. Διαποτίζει ως αντίληψη και ως προσδοκία (= μεσσιανική νοοτροπία, μοιρολατρική τάση) τον πολιτικό και κοινωνικό βίο κάποιων λαών, κατεξοχήν της Ανατολής, η ζωή (κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική) των οποίων παρουσιάζεται συχνά τραγικά υποδεέστερη. Δημιουργεί άτομα ανασφαλή και ψυχολογικά εξαρτημένα, άβουλα, πειθήνια όντα - δηλ. «υπηκόους» και όχι «ενεργούς πολίτες» - ευνοεί την επικράτηση αυταρχικών – ολοκληρωτικών καθεστώτων, αδρανοποιεί τη σκέψη και την κριτική στάση και, κατ’ αυτό τον τρόπο, υποβιβάζει την αξία και αυτονομία του ανθρώπου ως ελεύθερου και αυτεξούσιου όντος.

Εμφανίζεται στη μικρή οθόνη με κουκούλα.
Εμφανίζεται στη μικρή οθόνη με κουκούλα. Σαν φραγκισκανός μοναχός του Μεσαίωνα. Μιλάει, μάλιστα, σαν τον Τζιρολάμο Σαβοναρόλα: «Δεν θα μείνει κανένα ψάρι στη θάλασσα. Τα δάση και ο καθαρός αέρας θα ανήκουν στο παρελθόν. Οι πάγοι στους πόλους θα λιώσουν. Η στάθμη της θάλασσας θα ανέβει. Ολόκληρες χώρες θα εξαφανιστούν. Η ζωή θα αλλάξει με τρόπους που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Μπορεί να υπάρξουν λιμοί, επιδημίες. Η διάρκεια ζωής θα μικρύνει». Ο,τι ακριβώς προέβλεπε ο καθολικός μοναχός, εχθρός των Μεδίκων, που σαν ανέλαβε την εξουσία στη Φλωρεντία διοργάνωσε την «πυρά της ματαιοδοξίας», τη μεγάλη καύση έργων τέχνης της Αναγέννησης.

Ο λόγος για τη νέα διαφήμιση της Greenpeace, στην οποία ένας κουκουλοφόρος νεαρός προειδοποιεί τον κόσμο: «Πρέπει να διαλέξετε στρατόπεδο. Ή είστε υπέρ του μέλλοντός μου, ή εναντίον μου. Ή είστε φίλοι ή εχθροί». Οπως ακριβώς διατυπώνεται η θεώρηση του Τζορτζ Μπους για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας.

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλά μετεωρολογικά φαινόμενα που υπογραμμίζουν την απαισιοδοξία του κουκουλοφόρου νεαρού: άνυδρος χειμώνας, θερμό καλοκαίρι κ.λπ. Το ίδιο συνέβη και με τις προφητείες του Σαβοναρόλα. Ο Θεός τον είχε διαβεβαιώσει ότι η κερδοσκοπία, η πολυτέλεια και η τυραννία μόλυναν το ανθρώπινο γένος και γι’ αυτό προέβλεπε λοιμούς και καταποντισμούς. Μια επιδημία σύφιλης ξέσπασε στη Φλωρεντία το 1490 και το 1494 ο γαλλικός στρατός κατέλαβε την πόλη. Ο Σαβοναρόλα έγινε κυρίαρχος και μέχρι το 1498 πειθάρχησε με το φραγγέλιο την πόλη του Μποτιτσέλι, του Μιχαήλ Αγγελου και όλων των πρωτομαστόρων της Αναγέννησης.

Κάθε μεσσιανισμός είναι επικίνδυνος. Είτε έχει αναφορά στον Θεό είτε σε μια ιδέα είτε στη φύση. Και ο μεσσιανισμός μαζί με τις απειλές που εκτοξεύει ο νεαρός στο νέο σποτ της Greenpeace αποτελούν μια πολύ κακή αρχή. Τα πιο φρικτά εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας έγιναν με την ίδια συνταγή: η πίστη στην απόλυτη αλήθεια (που κάποιοι συνωμότες προσπαθούν λυσσαλέα να αποκρύψουν) και η διαδικασία του επείγοντος. «Το τέλος του κόσμου» ήταν το καλύτερο επιχείρημα για κάθε φονταμενταλισμό. Και πάντα υπάρχουν φαινόμενα που θα «δικαιώσουν» τις προβλέψεις.

Φοβόμαστε ότι, σημειολογικά τουλάχιστον, ένα κομμάτι του οικολογικού κινήματος άρχισε να ασπάζεται μεσσιανικές αντιλήψεις. «Δεν θα είμαστε πλέον τα χαριτωμένα παιδάκια», λέει ο κουκουλοφόρος του σποτ. Δηλαδή; Αν δεν μετανοήσουμε τι πρόκειται να κάνει η Greenpeace;
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 9.8.2007


Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Όταν ο Πιλάτος έθετε το ερώτημα Ιησούς ή Βαραββάς , ο ιουδαϊκός λαός και καθολικά ολόκληρο το ανθρώπινο γένος , βρισκόταν όχι μόνο σε μια επιλογή ή εκλογή προσώπου , αλλά μπροστά στην δυνατότητα επαναπροσδιορισμού τον ορίων της τραγικότητας του , της υπαρξιακής γύμνιας του και οντολογικής ανεπάρκειας του .
Προσφερόταν η ευκαιρία στον άνθρωπο να υπερβεί την ένδεια και ανικανότητα των έως τότε επιλογών του , των ιδεολογιών , φιλοσοφιών και θρησκειών του , όπου υπήρξαν ανίκανες να μεταμορφώσουν την ζωή του , προσφέροντας του μια ουσιαστική πρόταση ζωής , που δεν θα εκινήτο απλώς σε ένα πολιτικοοικονομικό ή ηθικοπλαστικό επίπεδο αλλά σε μια πραγματικότητα που θα μπορούσε να επιφέρει αλλαγές σε ένα οντολογικό επίπεδο π.χ στην διαλεκτική κτιστού - ακτίστου , θανάτου-ζωής , φθοράς και αφθαρσίας .
Εκείνη την ώρα εμφανιζόταν μπροστά τους ο κόσμος που εξέφραζε ο Βαραββάς ,κόσμος κοινωνικών , θρησκευτικών και ιδεολογικών μεσσιανισμών , κόσμος διαιρέσεως , αλαζονείας , μίσους , πόνου και οδύνης , θανάτου και άδου.
Ένας κόσμος που προσπαθούσε επί αιώνες αδιέξοδα να δώσει νόημα στα συντρίμμια της καρδιάς του , να βρει ελπίδα στην απελπισία της αυτονομίας του και ψευδούς παντοδυναμίας του , που μετατρεπόταν μέρα με την μέρα σε ένα απέραντο Άδη χωρίς ανάσταση .
Από την άλλη μεριά ερχόταν το καινό στο πρόσωπο του Ιησού «το πάντων καινών καινότατων το μόνο κενόν υπό τον ήλιων» (Ι.ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ P.G. 984) ως νέου τρόπου υπάρξεως .
Προσφερόταν η ευκαιρία να λήξει ο αυτοεγκλωβισμός του ανθρώπου σε μια ιστορία όπου κυριαρχούσε η οσμή του θανάτου και η υπαρξιακή απειλή του μηδενός .
Ο άνθρωπος καταλήγει τελικά τραγικός όταν μέσα στην υπαρξιακή του δίψα για νόημα και ελευθερία , ερωτοτροπεί με τον διαχρονικό Βαραββά και τα ιστορικά του προσωπεία . Όταν επί 2000 χρόνια επιμένει να μην καταλαβαίνει ότι ο κόσμος και το Ανθρώπινο πρόσωπο , δεν έχουν ανάγκη ή δεν πάσχουν από έλλειψη ριζοσπαστικών , επαναστατικών ή μοντέρνων ιδεών . Από χαρισματικούς ηγέτες ή κινήματα , από διεθνείς συμβάσεις συνθήκες που δρουν πάντα επιλεκτικά και με σκοπιμότητα , εξυπηρετώντας τα συμφέροντα των ισχυρών.

Κακοποιήθηκε ο άνθρωπος από τον Βαραββά των ιδεολογικών ολοκληρωτισμών , των ηγετικών μεσσιανισμών , των φιλοσοφικών θεωριών , των επιστημονικών κατακερματισμών , και θρησκευτικών φανατισμών όταν επιμένει επί 2000 χρόνια να επιλέγει τον Βαραββά αντί του Ιησού , μη πράττοντας τίποτα άλλο παρά την επιστροφή του στα εξαντλημένα , χρεοκοπημένα και ανήμπορα μέσα της ιστορίας του , που το μόνο που του πρόσφεραν ήταν η βαθιά απογοήτευση της προδοσίας και του θανάτου .
Η κοινωνική εσχατολογία , ο κοινωνικός μεσσιανισμός που επαγγέλθηκαν αιώνες τώρα τα διαχρονικά προσωπεία του Βαραββά , δεν έφεραν τίποτε άλλο παρά μονάχα μια βαθιά υπαρξιακή ματαίωση , μια θλίψη του ανεκπλήρωτου και του ανέλπιδου σε εκατοντάδες ψυχές αγνών αγωνιστών της ζωής και των αξιών της .
Όσο ο άνθρωπος θα επιλέγει τον «Βαραββά» θα συνεχίζει να ζει με την ελπίδα της προσμονής του νέου .Θα προσδίδει σ‘ αυτό μεσσιανικές λυτρωτικές διαστάσεις , στην καθημερινή ένδεια του πολιτισμού του . Επειδή ακριβώς το «νέο - η έστω το ανανεωμένο - υπήρξε πάντοτε γοητευτικό , εμπεριέχον παραδόξως και την απογοήτευση . Για τον λόγο ότι τίποτε το όντως νέο δεν μπορεί να έχει ο πεπτωκώς κόσμος , αφού ο καλούμενος νέος άνθρωπος , ο τάχα απελευθερωμένος η πολιτισμένος είναι καρπός της επαναλήψεως του προπατορικού αμαρτήματος , εκείνος που αποσπά τον κόσμο , τα πράγματα από τον θεό και την ζωή του και τα εισάγει στη φθορά και τον θάνατο».
Τίποτε το νέο δεν μπορεί να υπάρχει εκεί όπου εξακολουθεί η αμαρτία και δι‘ αυτής ο θάνατος ν‘ ασχημίζει και να παραμορφώνει τα πρόσωπα και τα πράγματα . Υπάρχουν μόνο νέα είδωλα και νέοι ειδωλολάτρες . (π.Μιχαήλ Καρδαμάκης ) .
Είναι η τραγική περιπέτεια της «βαράββειας» ιστορίας που κρίθηκε και συνεχίζετε να κρίνετε στο δίλημμα Ιησούς ή Βαραββάς; Διότι η απελευθέρωση από την παροδικότητα ή μηδενικότητα του νέου «είναι κίνηση και μετάβαση από το νέο στο καινό , όπως αποκαλύφθηκε με το «αεί Μυστήριο» της ενανθρωπήσεως , στον νέο τρόπο υπάρξεως και ζωής .
Η επιλογή του Βαραββά θα δημιουργεί πάντα την ανάγκη της προσμονής του Ιησού , μέσα σ‘ ένα κόσμο και μια ιστορία που και αν δεν τον επιλέγει θα γνωρίζει πάντοτε στα βάθη της καρδιάς της , ότι αυτός είναι η σωτηρία της , η ολοκλήρωση της , ο νέος τρόπος ζωής που της δόθηκε από τον Θεό «ίνα έχει Ζωή Αιώνιο» .


Θρησκευτικό αίσθημα και πολιτική
Tου Ν. Ε. Καραπιδακη*

Η Λουτσιάνα, μια κάτοικος του Σάο Πάολο, εγκατέλειψε το 1976 τη ρωμαιοκαθολική της πίστη για να γίνει οπαδός μιας οικουμενικής βουδιστικής «αίρεσης», ιαπωνικής προέλευσης, της Σεκάι Κιγιουσέικο. Ο άρρωστος γιος της θεραπεύτηκε, έκτοτε, χάρη στις τελετές κάθαρσης αυτής της «οικουμενικής εκκλησίας σωτηρίας» και τόσο η ίδια όσο και οι δυο γιοι της αφιερώνουν τον χρόνο τους σε φιλανθρωπικά έργα. Η Βραζιλία αριθμεί πολλά εκατομμύρια οπαδών τέτοιων αιρέσεων.
Η Οικουμενική Εκκλησία του Βασιλείου του Κυρίου, προτεσταντικής προέλευσης, διαθέτει πιστούς σε 70 χώρες ανά τον κόσμο. Το βασικό της σύνθημα είναι απλό: «Παύσε να υποφέρεις». Οι πιστοί της καθοδηγούνται από χαρισματικούς πάστορες και υπό την επίκληση του «Ιησού Ιησού», ζητούν να λησμονήσουν την πείνα και τις αρρώστιες που τους βασανίζουν από το Κογκό έως τη Βραζιλία. Η εκκλησία ανήκει στο ευρύτερο κίνημα της Πεντηκοστής που κατάγεται από τα προτεσταντικά κινήματα των αρχών του 20ού αιώνα και γνωρίζει μια πραγματική αναγέννηση από τη δεκαετία του 1980. Τα πιστεύω της είναι απλά: «ο πλούτος δεν αποτελεί αμαρτία» ή «πρέπει να βγει ο Σατανάς από το σώμα». Απευθύνεται στους πιστούς της ατομικά και τους υπόσχεται ό,τι δεν τους έδωσαν οι υποσχέσεις της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού. Ζητά την οικονομική συνεισφορά τους ώστε ο Θεός να τους την ανταποδώσει στο εκατονταπλάσιο.
Σε 115 χώρες
Η μη κυβερνητική οργάνωση, επίσης προτεσταντικής προέλευσης, της Samaritan’s Purse, ιδρυμένη το 1970, διαθέτει σήμερα προϋπολογισμούς που ξεπερνούν τα 30 εκατομμύρια δολάρια και έχει διεισδύσει σε περισσότερες από 115 χώρες παρέχοντας στους πληθυσμούς τους τροφές, ρουχισμό και φάρμακα. Ζήτησε να παρέμβει στο Ιράκ από τις πρώτες μέρες της εισβολής του 2003, ενοχλώντας μάλιστα εξαιτίας της επιθετικότητάς της προς το Ισλάμ.
Στην Κίνα, το Φαλούν γκονγκ ήταν ένα κίνημα προώθησης μιας παραδοσιακής πρακτικής για τη διαχείριση της ενέργειας του σώματος. Οι οπαδοί του διαδήλωσαν την 25η Απριλίου του 1999 μπροστά στα γραφεία του κομμουνιστικού κόμματος στο Πεκίνο, ζητώντας την επίσημη αναγνώριση του κινήματος. Οι κινεζικές αρχές αντιμετώπισαν το κίνημα ως πολιτική απειλή γιατί τους υπενθύμισαν τα χιλιαστικά ρεύματα της αυτοκρατορικής περιόδου, ορισμένα από τα οποία ανέτρεψαν ολόκληρες δυναστείες. Οι κινεζικές αρχές δεν φοβούνταν την αίρεση, αλλά ότι αυτή μπορούσε να αφυπνίσει τους πληθυσμούς. Τη δυσαρέσκεια, δηλαδή, των εργατικών και των αγροτικών πληθυσμών μπροστά στις επιχειρούμενες μεταρρυθμίσεις οι οποίες, βέβαια, δημιουργούν νέους περιθωριοποιημένους. Τα μέλη του Φαλούν γκονγκ στρατολογούνταν ανάμεσα σ’ αυτούς.
Aπλοϊκά και άμεσα δόγματα
Βουδιστικές, ινδουιστικές, προτεσταντικές ή ισλαμικές, οι νέες εκκλησίες ανθούν παντού και ξεχωρίζουν χάρη στα απλοϊκά και άμεσα δόγματά τους. Στηρίζονται στην προσαρμοστικότητά τους (απεχθάνονται τις δογματικές αποχρώσεις) και είναι κομμένες και ραμμένες στις σημερινές προσδοκίες. Συναγωνίζονται για το μερίδιο στην αγορά του προσηλυτισμού, χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και υιοθετώντας τις διατυπώσεις κοσμικών οργανισμών, όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, για άμεση πρόσβαση στα αγαθά του πλούτου, της υγείας, της ευημερίας. Αμφισβητούν πολλά από τα παραδοσιακά προνόμια του κοσμικού κράτους το οποίο και θέλουν να υποκαταστήσουν, κρίνοντας τη δράση του ανεπαρκή ή άθεη όπως συμβαίνει στην Τουρκία, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλές ισλαμικές χώρες.
Η άνθησή τους συνδέεται με την αποτυχία των φιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών που οδήγησαν στην πτώχευση πολλές χώρες του πλανήτη. Ο θρησκευτικός τους λόγος εμφανίζεται ως ο μόνος πειστικός όσο τα κράτη και η διεθνής κοινότητα δεν τηρούν τις στοιχειώδεις υποσχέσεις τους για την παιδεία, την υγεία και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Σε πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου οι υπηρεσίες υγείας και παιδείας παρέχονται αποκλειστικά από θρησκευτικές οργανώσεις. Επιπλέον, εξασφαλίζουν στα μέλη τους την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια κοινότητα, την οποία δεν τους παρέχουν οι παραδοσιακοί τρόποι άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Υπ’ αυτό το πρίσμα, ο μεσσιανικός τους λόγος δεν είναι παραληρηματικός. Είναι ο μόνος ικανός να ικανοποιήσει τις ματαιωμένες ελπίδες που χθες ακόμα υποσχόταν το κράτος πρόνοιας και τα παράγωγά του.
Aλλωστε, ο μεσσιανισμός είναι ένα φαινόμενο που έχει επηρεάσει βαθύτατα την Iστορία. Από την εποχή των προφητειών του Ησαΐα έως την εκκοσμίκευση της έννοιας της σωτηρίας που ενσάρκωσε ο μαρξισμός. Από την εποχή του Ιωακείμ της Φιόρε έως τις πιο πρόσφατες του Σαββατάι Τσεβή και του Ελ Μπάαμπ. Ο πρώτος υποκίνησε με το πνευματικό του κήρυγμα μια εξέγερση, κατά του Πάπα, τον 13ο αιώνα. Ο Τσεβή υπέσκαψε την τάξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 17ο αιώνα, ιδρύοντας ένα δικό του μυστικιστικό ρεύμα. Ο τρίτος αυτοανακηρύχθηκε Μεσσίας των σιιτών, τον 19ο αιώνα, υποκινώντας ένα ισχυρότατο λαϊκό κίνημα. Σε όλες τις περιπτώσεις τα πλήθη αμφισβήτησαν τις πολιτικές εξουσίες. Aλλωστε, ο ίδιος ο χριστιανισμός είχε ξεκινήσει ως εσχατολογικό κίνημα, προϋποθέτοντας το επικείμενο τέλος του κόσμου.
Ετσι και σήμερα, όσο και αν μεταμορφώνεται το ιερό, τα ενδύματά του είναι αρχαία. Οι μεγάλες ανακατατάξεις στον χώρο και τον χρόνο της εποχής μας, προκαλούν και τις αντίστοιχες αλλαγές στις θρησκείες της. Στην παγκοσμιοποίηση, ένα φαινόμενο που έγινε αντιληπτό ως αποδιάρθρωση των οικονομιών, απαντά μια αποδιάρθρωση της θρησκείας, η οποία υπόσχεται την αναδιανομή του πλούτου και των κοινωνικών ανταλλαγών. Φαινόμενο που επιβάλλει τον αναστοχασμό της σημερινής πραγματικότητας. Η παγκοσμιοποίηση ξεκίνησε ως οικονομική επανάσταση. Θα μπορούσε να είναι κοινωνική. Μήπως θα καταλήξει να είναι θρησκευτική;

Ο κ. Ν. Ε. Καραπιδάκης είναι καθηγητής της Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, τ. διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Κράτους.