ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

Αιώνες πριν, ο Ισοκράτης ανέφερε: «Σύμφωνα με την αξία του πρέπει να πράττει και να τιμάται ο κάθε άνθρωπος». Στις μέρες μας, όμως, δεν είναι λίγες οι φορές που ακούγεται πικρόχολα ότι είμαστε «η χώρα των αξιοποιημένων αναξιοτήτων και των αναξιοποίητων αξιών». Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:
α) Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της αξιοκρατίας και ποια είναι η σημασία της σε μια σύγχρονη δημοκρατική και ευνομούμενη πολιτεία;
β) Πού οφείλεται η απουσία της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και ποιες συνέπειες επιφέρει η απουσία αυτή;

Η συγκεκριμένη εκφώνηση συνίσταται σε ένα δεδομένο και τέσσερα, ουσιαστικά, ζητούμενα, που θ’ αναλυθούν σε αντίστοιχες ενότητες.

Α. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ:
Ο όρος αξιοκρατία δηλώνει την αρχή σύμφωνα με την οποία η ανάληψη αξιωμάτων και θέσεων δημοσίων ή μη, η αναγνώριση και η επιβράβευση προσπαθειών γίνονται με βάση
την προσωπική αξία του καθενός, χωρίς να παρεμποδίζονται απ’ την καταγωγή, τον πλούτο, την πολιτική ιδεολογία ή την κοινωνική του θέση.
Αντίθετες έννοιες είναι: η αναξιοκρατία, η ευνοιοκρατία, το ρουσφέτι, ο νεποτισμός, ο φαβοριτισμός.

Β. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
Η αξιοκρατία ορθά χαρακτηρίστηκε βασικό θεμέλιο κάθε δημοκρατικής και ευνομούμενης κοινωνίας και ουσιαστικός παράγοντας για την πρόοδο των ατόμων και τη σωστή λειτουργία των κοινωνιών. Ειδικότερα:

Α) ΑΤΟΜΟ:
1. Επιβεβαιώνει και καταξιώνει το άτομο.
2. Το άτομο αποκτά κύρος, θάρρος, αυτοπεποίθηση, εμπιστοσύνη στις προσωπικές του δυνάμεις και διαμορφώνει τις φιλοδοξίες του, που αγωνίζεται για να πραγματοποιήσει με βάση τις δυνάμεις αυτές.
3. Παράλληλα, οδηγείται στην αυτογνωσία και στην επίγνωση των πραγματικών αδυναμιών, τις οποίες προσπαθεί ν’ αποβάλλει, αλλά και των ικανοτήτων του που τις επιστρατεύει για την επίτευξη του στόχου του.
4. Το άτομο ηθικοποιείται και ολοκληρώνει την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του με βάση τις αξίες που προβάλλονται (υπευθυνότητα, συνέπεια, ήθος, ευσυνειδησία, εντιμότητα).
5. Η αξιοκρατία οδηγεί στη συναισθηματική πλήρωση και στην προσωπική ικανοποίηση, εφόσον το άτομο δικαιώνεται απέναντι στον εαυτό του και αναγνωρίζεται κοινωνικά ανάλογα με τις προσπάθειες που κατέβαλε.

6. Προσδίδει αίσθημα ασφάλειας για το μέλλον του, για μια σταδιοδρομία που μπορεί να την οργανώσει και να την προγραμματίσει.
7. Συνιστά κίνητρο για ενεργοποίηση των δυνάμεων, μεγαλύτερη προσπάθεια, ανάληψη πρωτοβουλιών και αύξηση της αποδοτικότητας του ατόμου. Εγείρει τη αγωνιστικότητά του, με την οποία αντιμάχεται κάθε εμπόδιο για την πραγμάτωση των στόχων του.

Β) ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
1. Αναπτύσσεται η ευγενής άμιλλα μεταξύ των μελών της κοινωνίας.
2. Καλλιεργείται η κοινωνική συνείδηση, τα άτομα κοινωνικοποιούνται ομαλά και αισθάνονται οργανικά δεμένα με το κοινωνικό σύνολο, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η συνεργασία και η αλληλεγγύη και να προάγεται η κοινωνική συμβίωση.
3. Εξασφαλίζεται η κοινωνική ισορροπία και η δικαιοσύνη, ενώ, παράλληλα, μειώνονται οι κοινωνικές και ταξικές ανισότητες και οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των πολιτών.
4. Αξιολογούνται οι πολίτες με δίκαια και αντικειμενικά κριτήρια, ικανοποιείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα και αναπτύσσεται εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς θεσμούς και πολιτειακούς νόμους.
5. Τοποθετούνται στην κρατική μηχανή οι άξιοι και ικανοί πολίτες, οργανώνεται η πολιτεία και επαληθεύεται το γνωμικό «ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση», με αποτέλεσμα την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την άριστη λειτουργία της πολιτείας.
6. Δημιουργούνται πρότυπα ήθους και εργατικότητας προς μίμηση, αφού όλοι γνωρίζουν ότι μόνο αυτά παίζουν ρόλο για την ανάληψη κάποιου αξιώματος.
7. Η αξιοκρατία στηρίζει τη δημοκρατία, διαμορφώνει το δημοκρατικό ήθος των πολιτών, διασφαλίζει τους δημοκρατικούς θεσμούς, αναβαθμίζει την πολιτική ζωή, αφού οι άριστοι των πολιτών ασκούν την εξουσία προς όφελος του συνόλου.
8. Γενικότερα, η κοινωνία ευδοκιμεί και προοδεύει σ’ όλους τους τομείς (ανάπτυξη της παιδείας, της επιστήμης, των τεχνών, της πολιτικής, της οικονομίας, του βιοτικού επιπέδου).

Γ. ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
1. Στη νοοτροπία των σύγχρονων Νεοελλήνων, σύμφωνα με την οποία το ρουσφέτι – κατάλοιπο της περιόδου της τουρκοκρατίας – αποτελεί κλειδί για την ανάδειξη και την καταξίωση.
2. Στην έλλειψη παιδείας αλλά και αληθινής κοινωνικής αγωγής και κοινωνικής συνείδησης, που ευνοούν τον ατομικισμό και την ικανοποίηση των προσωπικών στόχων και συμφερόντων, ανεξάρτητα από το κοινωνικό όφελος.
3. Το παραπάνω ενισχύεται από τον αστικό τρόπο ζωής, που ενισχύει την ανωνυμία, ευνοεί την έλλειψη κοινωνικού ελέγχου και υπηρετεί την αυθαιρεσία και την εκμετάλλευση.
4. Η επικράτηση ευδαιμονιστικού και ωφελιμιστικού πνεύματος, η προσήλωση στην ύλη και η θεοποίηση του χρήματος ερμηνεύουν προσπάθειες για επιτυχία του επιδιωκόμενου στόχου με θεμιτό ή αθέμιτο μέσο.
5. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η ανεργία τροφοδοτούν την επιζήτηση της σταδιοδρομίας του ατόμου με κάθε μέσο.
6. Τα ανθρώπινα πάθη και οι αδυναμίες, όπως ο εγωισμός, η αυτοπροβολή, η φιλαυτία και η φιλαρχία υπερνικούν τις ηθικές αξίες.
7. Οι διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι που με παρασκηνιακές δραστηριότητες προωθούν τους «δικούς» τους ανθρώπους, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις τους.

Δ. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
1. Καλλιεργούνται τα ανθρώπινα πάθη και ένστικτα, νοθεύεται το πνεύμα και η ψυχή, υποβαθμίζεται η προσωπικότητα.
2. Εκπίπτουν οι ηθικές αξίες, τα ιδανικά και ευνοούνται η ανηθικότητα, ο εξευτελισμός , η συναλλαγή των συνειδήσεων.
3. Μειώνεται η αποδοτικότητα, η παραγωγικότητα και οι πρωτοβουλίες των ικανών ατόμων, απογοητεύονται και, κατά συνέπεια, παθητικοποιούνται, αφού στερούνται φιλοδοξιών.
4. Επικρατεί ανασφάλεια και πνεύμα απαισιοδοξίας για το μέλλον.
5. Αίρεται η εμπιστοσύνη, η συνεργασία ανάμεσα στα άτομα, επιβάλλεται ο αθέμιτος ανταγωνισμός και το δίκαιο του ισχυρότερου.
6. Οξύνονται οι κοινωνικές ανισότητες και διαφορές, προκαλείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα με κίνδυνο συνεχών αναταραχών και εξεγέρσεων.
7. Καταλύονται οι θεσμοί και οι νόμοι, εκτραχηλίζεται η κοινωνική και πολιτική ζωή.
8. Υπονομεύεται η δημοκρατία, αφού αναδεικνύονται συμφέροντα που αντιστρατεύονται το γενικό κοινωνικό συμφέρον.
9. Δημιουργούνται δύσκολα προβλήματα για την κοινωνία (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά) που αδυνατούν να επιλυθούν, αφού τα χειρίζονται ανάξια άτομα.
10. Ανακόπτεται ο πολιτισμός, η ατομική και κοινωνική πρόοδος.

ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ - ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ Η ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ;
«Αξιοκρατία» είναι η αρχή σύμφωνα με την οποία προωθείται ο ικανός, ο άξιος για μια δημόσια θέση, χωρίς να εμποδίζεται απ' τον πλούτο, την καταγωγή ή την κοινωνική του θέση.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΖΩΗ;
Ανάδειξη κι επιβράβευση της αξίας του ατόμου,
αναγνώριση των κόπων, των ικανοτήτων και της δημιουργικότητας,
ηθική ικανοποίηση, ψυχική ευφορία, ευτυχία, ν απονομή δικαίου.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ;
Πρόοδος της κοινωνίας, άνθιση, κοινωνική ισορροπία , δικαιοσύνη και ευρυθμία,
αξιοποίηση ικανών κι άξιων πολιτών, κοινωνική καταξίωση και αναρρίχηση κοινωνική κτλ,
αίσθημα εμπιστοσύνης κι ηθικής ικανοποίησης του πολίτη απέναντι στο κράτος και τους θεσμούς,
δημιουργία ευγενούς άμιλλας,
καλλιέργεια δημοκρατικού ήθους στους πολίτες.

ΓΙΑΤΙ Η ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΜΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;
Προβάλλονται κι επιβραβεύονται οι σωστοί πολίτες,
τα άτομα αξιολογούνται μ' αντικειμενικά κριτήρια,
εξουδετερώνονται η αυθαιρεσία κι η εκμετάλλευση,
καλλιεργούνται ελεύθερες συνειδήσεις, πνεύμα συνεργασίας κι αλληλεγγύης,
τιμωρείται το άδικο, το παράνομο και τα συμφέροντα.

ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΠΟΙΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ;
^ Η κρίση θεσμών κι αξιών, το υλιστικό πνεύμα της εποχής, ο ωφελιμισμός κι ο ατομικισμός, > η ευνοιοκρατία,
^ η μεταβίβαση αξιωμάτων και προνομίων σε πρόσωπα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος των κυβερνώντων,
^ ο καριερισμός, η επιζήτηση σταδιοδρομίας με κάθε μέσο,
^ η αδιαφορία για τα κοινά,
^ η κολακεία, η δωροδοκία, η υποταγή,
^ το ξεπούλημα της ιδεολογίας,
^ η διπλοθεσία..

ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ;
^ Προωθούνται η δουλοπρέπεια, η ιδιοτέλεια, η ασυδοσία, η παρανομία,
^ νοθεύονται η ιδεολογική κι η πολιτική συνείδηση, δημιουργείται κλίμα αναξιοπρέπειας κι ανηθικότητας,
^ ο πολίτης αδιαφορεί για τα κοινά,
^ καλλιεργείται η βία κι η εγκληματικότητα,
^ υπονομεύεται η πολιτεία κι οι θεσμοί της, διαφθείρεται η ψυχή, ισοπεδώνεται η κοινωνικοπολιτική ζωή,
^ εξευτελίζεται το άτομο,
^ διαιωνίζονται οι κοινωνικές ανισότητες,
^ πλήττεται η δημοκρατία και οι θεσμοί της.

ΜΕΤΡΑ ΕΞΑΛΕΙΦΗΣ
^ Σωστή αξιολόγηση σ' όλους τους τομείς, επιβράβευση των ικανών, αδύνατη η άνοδος των ανίκανων,
^ προβολή αξιών, ιδανικών και σωστών προτύπων μέσα απ' την παιδεία,
^ καταπολέμηση της αναξιοκρατίας απ' την πολιτεία και σωστή λειτουργία της δικαιοσύνης,
^ παραδοχή της ανωτερότητας και των ικανοτήτων των άλλων ανθρώπων,
^ δημοκρατικό ήθος και πολίτευμα.

Δημοκρατική και Ρουσφετολογία

Το κεντρικό πρόβλημα μιας πολιτείας πρέπει να είναι η διαμόρφωση πολιτών που να εμφορούνται από αίσθημα ευθύνης έναντι του συνόλου. Όπου αυτό υφίσταται, εκεί φυσικά δεν κάνει την παρουσία του το φαινόμενο του ρουσφετιού. Εκείνο όμως που παρατηρεί κανένας κάνοντας μια τομή μέσα στο κοινωνικό μας σώμα, είναι που σπάνια ή σχεδόν καθόλου δε συναντά κανένας ίχνη αισθήματος ευθύνης. Δεν αναζητούμε φαίνεται σχεδόν τίποτε με συνείδηση ευθύνης. Όσο σοβαρό κι αν είναι κάτι δεν αντικρίζεται με αίσθημα χρέους και υπευθυνότητας.
Η νεοελληνική αγωγή απεχθάνεται την ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης. Αντιμάχεται την καλλιέργεια της συνείδησης υπευθυνότητας σε βαθμό που να την καταπολεμά κατά συστηματικό και βασικό τρόπο. Τέτοιου είδους αρχές σαν την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και υπευθυνότητας ο Νεοέλληνας τις θεωρεί επικίνδυνες και άχρηστες. «Παιδί μου» λέει ο πατέρας «κοίταξε γύρω σου και πρόσεχε ποιος πάει μπροστά, ποιος προκόβει. Άσε τους νόμους και τις δικαιοσύνες, αυτά είναι για τους κουτούς. Εσύ στάσου έξυπνος στη ζωή, μη γίνεσαι κορόιδο, να ΄σαι καπάτσος, άσε τα καθήκοντα και τις συνειδήσεις. Άσε αυτούς τους αγαθούληδες, δε βγαίνεις πέρα με την αλήθεια, κυριαρχεί το ψέμα ». «Κοίτα» επαναλαμβάνει «γύρω σου και πρόσεξε ποιος προκόβει ο αναιδής, ο θρασύς, ο φαύλος, ο καταφερτζής, ο καπάτσος, ο ¨ατσίδας¨ . Άφησε το ήθος, το δίκαιο και τους νόμους αυτά είναι για τους ¨μπουνταλάδες¨ όχι για τους έξυπνους»!!! Ποιο συναίσθημα ευθύνης και ποια συνείδηση υπευθυνότητας και χρέους να αναπτύξεις και να στερεώσεις μέσα σε μια κοινωνία που χαίρεται τον «έξυπνο», τον «ατσίδα» και ιδανικό της είναι «ο καταφερτζής». Το φαινόμενο είναι αποκαρδιωτικό γιατί πιάνει όλα τα κοινωνικά στρώματα ανεξαιρέτως. Με την τέτοιο ιδανικό πώς να μην κινούμαστε μέσα σε μια αρρωστημένη κοινωνική ατμόσφαιρα όπου το ρουσφέτι και η γραφειοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά συμπτώματα μιας βαριάς αρρώστιας, καρκινώματα του κοινωνικού οργανισμού μας, που δηλητηριάζουν το αίμα της ωραίας κυρίας που καλούμε Δημοκρατία, η οποία σιγά σιγά πεθαίνει από αναιμία. Οι δημοκρατίες δεν στεριώνουν ούτε ζουν με «καπατσοσύνες», «ατσιδισμούς», «καταφερτζήδες», «ρουσφετολόγους», επιτήδειους, ώμους «ατομικιστές», «τετραπέρατους στις κομπίνες», με ρητορισμούς, σοφιστείες, πονηριές, δημαγωγίες, εγωλατρίες, υποκρισίες και μάσκες δημοκρατίας, με συμφεροντολάτρεις, κόλακες και λοιπά παρόμοια. Η πολιτική, και πολιτική ασκούμε όλοι μας κάθε ημέρα, πολίτες και πολιτευόμενοι, πολιτική με τη σωστή της σημασία είναι, ας το πούμε ακόμη μια φορά, πνευματικό λειτούργημα. Είναι παιδαγωγία, παιδεία, είναι ήθος, ηθικό φρόνημα, ηθική, είναι πρόβλημα αγωγής που δυστυχώς μας λείπει.
Η δημοκρατία δε συμβιβάζεται με κανένα λόγο με το ρουσφέτι και τη γραφειοκρατία, την καπατσοσύνη και τον καταφερτζή, το ψέμα και τον ατσιδισμό, τη νοθεία και την ανευθυνότητα, την επιτηδειότητα και την ηθική ευλυγισία και τα παρόμοια σαν τη θλιβερή περιφρόνηση των νόμων, τη βασιλεία της παρανομίας που πνίγει κάθε ανάδομα συνείδησης ευθύνης. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην αρετή και στο δίκαιο νόμο, επάνω στην πολιτική ελευθερία, επάνω στην αναπτυγμένη συνείδηση ευθύνης και υπευθυνότητας, επάνω στη συνειδητοποιημένη θεωρητικά και πρακτικά ατομική ελευθερία, στο ήθος της ευθύνης. Οι άνθρωποι του ρουσφετιού και της γραφειοκρατίας, δεν υστερούν σε νοητική ανάπτυξη, τουναντίον επαίρονται για την «εξυπνάδα» τους. Εκείνο όμως που απουσιάζει από αυτούς είναι η συνείδηση προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης. Εκείνο δε που επιπολάζει είναι η πονηριά, αυτή
που ταπεινώνει. Έτσι ο Νεοέλληνας στην πλειονότητα του δεν μπορεί να σκεφτεί άνθρωπο απονήρευτο. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην τιμιότητα, ωστόσο στον τόπο μας είναι χειροπιαστό πια πόσο αυτή περιφρονείται ως διαπόμπευση. Θεμελιώνεται επάνω στην αξιοκρατία.
Η δημοκρατία διαμορφώνεται από τους πολίτες της και μάλιστα από την κατεύθυνση και τη θέση που παίρνουν απέναντι στη ζωή, απέναντι στον εαυτό τους και στο σύνολο. Η δημοκρατία είναι προϊόν του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των πολιτών της. Ζει μέσα στους ανθρώπους και στις κοινωνικές ηθικές αρχές τους, με τις οποίες αυτοί ζουν. Είναι εξαρτημένη από το πόσο οι ηθικές βάσεις των πολιτών είναι ή όχι αναπτυγμένες και κατά έμπρακτο τρόπο εφαρμοσμένες μέσα στη συμβιωτική κοινωνική ύπαρξη μας.
Πάντως είναι ανάγκη όλοι ν’ αναρωτηθούμε που βρισκόμαστε. Πως μπορούμε να λέμε ότι είμαστε δημοκρατικοί πολίτες με δημοκρατικό πνεύμα, νόημα και συνείδηση, τη στιγμή που η συμπεριφορά μας και η στάση μας απέναντι στον καθένα, απέναντι στο καθετί είναι σαφώς αντιδημοκρατική, θλιβερά ατομικιστική, στενότατα συμφεροντολατρική.

Η Αξιοκρατία ως όρος επιβίωσης, ανάπτυξης και προόδου

Αποσπάσματα από την Δ’ εμπλουτισμένη έκδοση του βιβλίου του Πέτρου Δούκα με τίτλο: «Οικονομικές Θεωρίες, Αρχές Διοίκησης και Αρχαία Ελληνική Σκέψη», Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη, Κεφάλαιο 8 «ΠEPI AΞIOKPATIAΣ» σελ. 207-216

Oι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν κατανοήσει πως:
α) Πρέπει τις περισσότερες ευθύνες να τις έχουν οι ικανότεροι.
β) Πρέπει να αμείβονται πιο καλά όσοι προσφέρουν περισσότερο γιατί είναι πιο δίκαιο, αλλά και πιο αποτελεσματικό. (Πιο κυνικά: Η δικαιοσύνη συμφέρει, προάγει το συνολικό καλό και αγαθό).
γ) Πρέπει να υπάρχουν κίνητρα για τους καλούς και αντικίνητρα για τους κακούς, αλλά πιο σημαντικό είναι το να έχεις σωστά κίνητρα (ο ενθουσιασμός εμπεριέχει πιο ζωτική ενέργεια από τον φόβο).

H αξιοκρατία προάγει και τη συνολική οικονομική ανάπτυξη, αφού οι πιο ικανοί όχι μόνο μπορούν να παράγουν οι ίδιοι περισσότερο έργο, αλλά βοηθούν και τους άλλους να βελτιώσουν την απόδοσή τους. Eπιπλέον μέσα σε ένα ελεύθερο και ανταγωνιστικό οικονομικό σύστημα είναι πιο δύσκολο για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν αναξιοκρατικά να ανταγωνιστούν αυτές που πράγματι αξιοποιούν και προωθούν τους καλύτερους. Γι’ αυτό τα συστήματα που βασίζονται στην ανεμπόδιστη οικονομική δραστηριότητα και στον ελεύθερο ανταγωνισμό επιβάλλουν την αξιοκρατία. Aυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους αυτά τα συστήματα συμβάλλουν στην πιο ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη.

Oι πιο ικανοί θα βρουν λύσεις και διεξόδους στα διάφορα προβλήματα και θα μπορέσουν να οδηγήσουν προς τα εμπρός ακόμα και τους λιγότερο ικανούς. Aντίθετα οι λιγότερο ικανοί, από τη φύση τους, δεν μπορούν να προσφέρουν αρκετά, ούτε μπορούν να αξιοποιήσουν (τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό) τις δυνατότητες των συνεργατών τους. Aυτές οι διαφορές γίνονται πολύ πιο εμφανείς όταν τα προβλήματα είναι πιο δύσκολα. Στη φουρτούνα αντιλαμβάνεται κανείς πιο εύκολα την ανάγκη για έναν καλό καπετάνιο και στη μάχη την ανάγκη για έναν καλό στρατηγό.

Oι λιγότερο ικανοί, όταν βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις, αυξάνουν το κόστος παραγωγής και επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη. Έτσι «οι πολλοί» πληρώνουν «τα σπασμένα», με τη μορφή υψηλότερης ανεργίας, χαμηλότερων μισθών κτλ. Γενικά αυτοί που δεν αποδίδουν κρατάνε πίσω τους πιο εργατικούς, τους πιο φιλόπονους, τους πιο παραγωγικούς εργαζόμενους. Kαι ο Πολύβιος εξηγεί ότι τις συμφορές που έπαθαν οι Kιανοί τις έπαθαν όχι γιατί οι γειτονικές τους χώρες τούς αδίκησαν, ούτε από κάποιες άλλες ατυχίες, «αλλά λόγω της αβουλίας τους και της κακοπολιτείας τους: Συστηματικά προήγαν τους χειρότερους και τιμωρούσαν όποιους εναντιώνονταν σ’ αυτούς» [«Ιστορίες» ΙΕ’, 21. 3-5].

Για παράδειγμα, όταν μια επιχείρηση δεν πάει καλά, τις περισσότερες φορές, μειώνει το προσωπικό. Aν και υπεύθυνοι είναι οι πιο ψηλά ιστάμενοι, τη «νύφη» την πληρώνουν οι πιο κάτω στην ιεραρχία. Bέβαια τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί αισθητά η ανοχή των επενδυτών προς τους μέτριους chief executives. Έτσι έχει αυξηθεί κατά πολύ και ο αριθμός των επικεφαλής επιχειρήσεων που αποπέμπονται (απολύονται) επειδή η επιχείρηση δεν πάει καλά.

Όσο πιο δύσκολα είναι τα πράγματα, όσο πιο κρίσιμες οι περιστάσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για αξιοκρατία και για αξιοποίηση όλης της διαθέσιμης γνώσης και κάθε ταλέντου. Στα εύκολα η προσπάθεια χαλαρώνει. Οι πολύ εύφορες κοιλάδες δεν βγάζουν σκληροτράχηλους άνδρες, όπως διαβάζουμε στην «Κύρου Παιδεία». Στα δύσκολα επιτείνεται η ανάγκη για αξιοκρατία.

Όταν η αξιοκρατία καταπολεμά την πραγματικότητα

Του Βαγγέλη Τσακιράκη

Ίσως αυτό και να θεωρηθεί είδηση. Στην "εκσυγχρονισμένη" Ελλάδα του έτους 2003 η αριστοκρατία των φιλοσόφων επανέκαμψε. Όχι στο στενό κύκλο κάποιας παγανιστικής σέκτας ή σε κανένα μυστηριακό όμιλο τιμητών της Πλατωνικής φιλοσοφίας, αλλά στον κρατικό διαχειριστή του "πολιτιστικού αποθέματος", το υπουργείο Πολιτισμού. Εκεί λοιπόν ένα ολιγομελές "think tank", αναζητώντας ένα ελιξίριο καταξίωσης του κλάδου των αρχαιολόγων, σε μια ατυχή ιστορική περίοδο αναφορικά με την βιωσιμότητα του εν λόγω επαγγέλματος, είχε την ιδέα να εφαρμόσει μια δοκιμασμένη πρακτική κοινωνικής ανόδου, ευρύτατα γνωστή από το σώμα των μανδαρίνων της αρχαίας Κίνας. Ως γνωστόν, οι μανδαρίνοι ήταν ένας πανίσχυρος γραφειοκρατικός μηχανισμός που με σκληρές εξετάσεις αναπαρήγαγε τόσο τα μέλη του όσο και τη συνοδεύουσα αίγλη της τάξης τους. Όμως, έγραψε ο Φερνάντ Μπρωντέλ, "όπως οι τεχνοκράτες, οι μανδαρίνοι μόνο ένα επάγγελμα γνωρίζουν: να κυβερνούν, να διευθύνουν"1. Κατά τον ιστορικό ήταν οι βασικοί υπεύθυνοι για το συντηρητισμό και την καθυστέρηση μιας λαμπρής κατά τα άλλα αυτοκρατορίας.
Οι εμπνευστές της ελεγχόμενης αναπαραγωγής του κλάδου των αρχαιολόγων προώθησαν τις σχετικές και ανάλογες με την κλασική Κίνα διαδικασίες: γραπτές εξετάσεις σχεδόν επί παντός επιστητού. Παράλληλα η απόφαση για γραπτό διαγωνισμό στηρίχθηκε με νύχια και με δόντια και από την πολιτική ηγεσία του ΥΠ.ΠΟ. Έτσι το υπουργείο αυτό έγινε ένα πρώτης τάξεως πειραματικό μανδαρινάτο, πεδίο δοκιμής μιας επίπλαστης αξιοκρατίας υπό "εκσυγχρονιστικό" μανδύα.

Ένας αγώνας δρόμου

Το θεωρητικό υπόβαθρο της διαδικασίας του διαγωνισμού είναι απλοϊκό και εύπεπτο, απόλυτα σύμφωνο με τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί αξιοκρατίας: "θα διορισθούν μόνο οι καλύτεροι". Φωτογραφίζει άραγε η διατύπωση αυτή τους κατόχους των εκθαμβωτικότερων ακαδημαϊκών περγαμηνών; Μάλλον όχι. Μήπως αναφέρεται σε όσους διαθέτουν την περισσότερη εργασιακή εμπειρία στον χώρο και το αντικείμενο; Ούτε λόγος να γίνεται! Ποιο λοιπόν είναι το κριτήριο; Τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από το να γράψει ο υποψήφιος τα πιο πολλά μέσα στον περιορισμένο χρόνο, δηλαδή κάτι σαν έναν αγώνα δρόμου των εκατό μέτρων. Και ας έχει ενδεχομένως διανύσει αναρίθμητους εργασιακούς μαραθώνιους κατά τον πρότερο βίο του. Να υποθέσουμε επίσης ότι οι ιδιόρρυθμοι αυτοί αθλητές θα συναγωνισθούν στην αντίστοιχή τους κατηγορία, όπως η "ισοτιμία" επιτάσσει; Πολύ απίθανο: νέοι και ηλικιωμένοι, πρόσφατα πτυχιούχοι και συμβασιούχοι δεκαετίας, Έλληνες και πολίτες της Ε.Ε., άνεργοι και δημόσιοι υπάλληλοι, διδάκτορες και απλοί πτυχιούχοι, όλοι μαζί στον ίδιο στίβο. Όμως ένα τέτοιο νοηματικό περιεχόμενο στη λέξη "αξιοκρατία" μάλλον θυμίζει τη διαστρεβλωμένη Νέα Ομιλία από το έργο του Τζωρτζ Όργουελ "1984".

Περί αξιοκρατίας

Η επιστήμη της σημειολογίας έχει εδώ και καιρό αποδείξει πως δεν είναι εφικτό να υπάρξει ικανός γλωσσολογικός ορισμός και συγκεκριμένο περιεχόμενο σε μια αφηρημένη έννοια όπως αυτή της "αξιοκρατίας". Ο καθένας, ανάλογα με το πολιτισμικό και κοινωνικό του περιβάλλον, μπορεί να προσδώσει σε αυτή τη λέξη το σημασιολογικό περιεχόμενο (σημαινόμενο) που νομίζει ως ορθότερο, πιο ωφέλιμο, λιγότερο ασαφές ή περισσότερο "αντικειμενικό". Αν όμως εξετάσουμε τον όρο από την πλευρά της διοίκησης και της οικονομίας (τη γλώσσα δηλαδή του κράτους) θα διαπιστώσουμε πως οι "άξιοι" ενός διαγωνισμού καθορίζονται κάθε φορά από τις διαθέσιμες θέσεις και το παρεχόμενο κονδύλιο. Κάτι που σημαίνει ότι, αν οι θέσεις είναι ισάριθμες με τους υποψήφιους όλοι θα θεωρηθούν "άξιοι" να τις πληρώσουν, αν όμως οι θέσεις είναι πολύ λιγότερες των υποψηφίων τότε οι "άξιοι" θα ελαττωθούν αναλογικά. Επομένως η "αξιοκρατία" των διαγωνισμών δεν είναι τίποτε άλλο από μια σχέση, μια αναλογία χρημάτων και ανθρώπων, και δεν ταυτίζεται με κανένα διαχρονικό, κυριολεκτικό και σαφέστατα οροθετημένο κριτήριο ποιότητας, όποιο "ορθολογικό" σύστημα βαθμολόγησης και αν χρησιμοποιηθεί. Κάτι συμπληρωματικό που έχει αποδείξει η παιδαγωγική είναι ότι για να έχει κάποιος δυνατότητα επιτυχίας σε ένα διαγωνισμό τέτοιου είδους χρειάζεται, για να θυμηθούμε τον κοινωνιολόγο - φιλόσοφο Πιέρ Μπουρντιέ, να είναι κάτοχος σημαντικού "πολιτισμικού και γνωστικού κεφαλαίου", κάτι που επιτυγχάνεται πολύ πιο εύκολα από τις οικονομικά ανώτερες, με περισσότερο ελεύθερο χρόνο και δυνατότητα για σπουδές κοινωνικές τάξεις2. Συνακόλουθα παράγοντες όπως νεότητα, φυσική αντοχή, κοινωνικές ή μη υποχρεώσεις παίζουν καθοριστικό λόγο στην τελική επίδοση.

Γνωρίζουν αλλά δεν κατανοούν

Δυστυχώς τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά ψιλά γράμματα για τους υπέρμαχους της πολιτισμικής αριστοκρατίας, που πριμοδοτούν μια γνώση προσηλωμένη στην αξιολόγηση. Γι' αυτούς η επίτευξη του κοινωνικού στόχου, δηλαδή η επιτυχία στις εξετάσεις, συνήθως συνοδεύεται από την ανάλογη αίσθηση υπεροχής, το ιδεολόγημα της ανωτερότητας, την περηφάνια του παγωνιού. Φαινόμενο που έχει συμβολικά ονομαστεί από τους μελετητές της κουλτούρας ως "φιλισταϊσμός". Αυτοί λοιπόν οι "Φιλισταίοι" της εποχής μας χρησιμοποιούν τη γνώση όχι για να κατανοήσουν τα στοιχεία της πραγματικότητας αλλά για την αυτοπροβολή και τη ναρκισσιστική αυτοαναφορά, για το εκστατικό όραμα της καταξίωσης. Συνοπτικά χαρακτηρίζονται από ακριβώς αυτό: γνωρίζουν αλλά δεν κατανοούν. Χρήσιμο είναι να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας την αναφορά του Ιταλού διανοούμενου Αντόνιο Γκράμσι σε ανάλογες καταστάσεις το 1916:
"Πρέπει να αποβάλουμε τη συνήθεια και να πάψουμε να αντιλαμβανόμαστε την κουλτούρα σαν εγκυκλοπαιδική γνώση, όπου ο άνθρωπος θεωρείται μόνο σαν ένα είδος δοχείου για γέμισμα και στοίβαγμα εμπειρικών στοιχείων, άσχημων και ασύνδετων γεγονότων, που έπειτα αυτός πρέπει να αρχειοθετήσει στο κεφάλι του όπως στις στήλες ενός λεξικού, για να μπορέσει έπειτα στην κάθε ευκαιρία να απαντά στους κάθε λογής ερεθισμούς του εξωτερικού κόσμου. Αυτή η μορφή κουλτούρας είναι πραγματικά επιζήμια... Χρειάζεται μόνο για να δημιουργεί κάστες ανθρώπων που πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από την υπόλοιπη ανθρωπότητα γιατί συσσώρευσαν στη μνήμη έναν κάποιο όγκο στοιχείων και χρονολογιών, που αραδιάζουν σε κάθε ευκαιρία, για να τον κάνουν σχεδόν ένα φραγμό μεταξύ αυτών και των άλλων. Χρειάζεται για να δημιουργεί εκείνον τον πομπώδη και άχαρο διανοουμενισμό... που γέννησε ένα πλήθος αλαζόνες και παράφρονες, πιο καταστροφικούς για την κοινωνική ζωή ακόμα και από τα μικρόβια της φυματίωσης ή της σύφιλης για την ομορφιά και την υγεία του σώματος"3.
Δε θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερη περιγραφή για το φαινόμενο που παρατηρήθηκε και στο υπουργείο Πολιτισμού. Υγιείς λοιπόν είναι οι αντιδράσεις ενός σημαντικού τμήματος του κλάδου των αρχαιολόγων του δημοσίου που αντιτίθεται στην ψευδεπίγραφη αξιοκρατία. Πρόσφατα εξέφρασαν με τη συλλογή υπογραφών τη διαφωνία τους ως προς τη διεξαγωγή του γραπτού διαγωνισμού και αντιπρότειναν τη μονιμοποίηση των έκτακτων συναδέλφων τους. Αξίζει κάθε έπαινος σε αυτούς που αντιδρούν ως μικροί θαρραλέοι Δαβίδ ενάντια σε έναν Γολιάθ αποστεωμένο από τη γραφειοκρατία και τον κατ' επίφαση ακαδημαϊσμό.

Ο Βαγγέλης Τσακιράκης είναι μέλος Απεργιακής Επιτροπής
Εκτάκτων ΥΠ.ΠΟ.


ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΕΚΘΕΣΗ – ΕΚΦΡΑΣΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Η ΕΥΝΟΙΟΚΡΑΤΙΑ
Κατεξοχήν το φαινόμενο της ευνοιοκρατίας συναντιέται σε χώρες που είναι καθυστερημένες οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτιστικά ή σε χώρες που υπάρχει χάσμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Είναι γεγονός πως ευνοιοκρατικά δε λειτουργούν μόνο πολιτικά πρόσωπα, αλλά και διοικητές οργανισμών, καθηγητές Πανεπιστημίων κ.λ.π. Οπωσδήποτε όμως το φαινόμενο είναι πολιτικό, γιατί σίγουρα η πολιτική εξουσία ευθύνεται για ό,τι συμβαίνει σε μια χώρα, γιατί αυτή καθορίζει το νομικό πλαίσιο, δίνει τους γενικούς προσανατολισμούς, τις ανάλογες κατευθύνσεις.

Το φαινόμενο αυτό που χαρακτηρίζεται σαν πολιτική διαφθορά και έχει σαν αποτέλεσμα την επιβολή της αναξιοκρατίας, πρώτα και κύρια είναι θέμα ηθικό. Η πολιτεία ή οποιοσδήποτε άλλος φορέας «διδάσκει» τον τρόπο, έμμεσα, πλην σαφώς, ότι δεν αρκούν τα προσόντα οι ικανότητες, αλλά ότι αυτά έχουν ελάχιστη σημασία. Μαθαίνουν τον πολίτη ότι σημασία έχουν άλλα πράγματα, όπως οι γνωριμίες, και αυτό φυσικά είναι ένα χείριστο μάθημα, που οδηγεί συστηματικά στην αλλοτρίωση και την αδιαφορία.

Πέρα όμως απ’ αυτό, η ευνοιοκρατία, και κατ’ επέκταση η αναξιοκρατία, η χρησιμοποίηση δηλαδή προσώπων μη άξιων, ή εντελώς ανάξιων ή ανεπαρκών, έχει επιπτώσεις στην παραπέρα ανάπτυξη του τόπου, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, οδηγεί στη στασιμότητα. Εκτός από το γεγονός ότι άξια στελέχη παραμένουν σε αδράνεια και αχρηστία, η ευνοιοκρατία έχει σαν αποτέλεσμα η παραγωγικότητα της κρατικής μηχανής και των δημοσίων οργανισμών ή φορέων να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα.

Η χαμηλή, λοιπόν, αποδοτικότητα και η δυσλειτουργία του δημοσίου τομέα αποτελεί μόνιμο φαινόμενο, όταν η στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών γίνεται με τέτοια κριτήρια. Σίγουρα ο στρατός δεν μπορεί να επιτύχει υψηλό επίπεδο μαχητικότητας, όταν η ιεραρχία του καλύπτεται με βάση κομματικά, πολιτικά, ιδεολογικά κριτήρια και μόνο. Σίγουρα οι νέοι επιστήμονες της χώρας θα είναι μονόφθαλμοι ή τυφλοί, όταν πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και βοηθοί γίνονται όσοι προσαρμόζονται στις κομματικές επιταγές.

Φυσικά, εκτός από το πρόβλημα της αξιοπιστίας που μπορεί να δημιουργήσει μια τέτοια εξουσία, υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι, ακόμα μεγαλύτεροι. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι που προωθούνται σε κάποιες θέσεις χωρίς ουσιαστικά προσόντα με την υποστήριξη πολιτικών ή κομματικών πατρώνων, έχοντας αναπτυγμένο το αίσθημα της προστασίας, φτάνουν σ’ άλλο σημείο, την κουφότητα και την οίηση που δημιουργεί η εξουσία, μεταβάλλονται σε μικρούς τυραννίσκους. Αλλά, ακόμα, μεθυσμένοι πολλές φορές, από την εξουσία και έχοντας την αίσθηση της προστασίας, προβαίνουν και σε άλλου είδους καταχρήσεις και σκάνδαλα, οικονομικά, κοινωνικά, και γίνονται πολλές φορές αδίσταχτοι. Έτσι οδηγούνται σε κάθε λογής αυθαιρεσίες που σίγουρα έχουν επιπτώσεις στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Αθ. Κιτσάκης
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 80–100 λέξεις.
2. Να βρείτε τη δομή της πρώτης παραγράφου και τον τρόπο/τρόπους ανάπτυξής της.
3. Το φαινόμενο αυτό που χαρακτηρίζεται σαν πολιτική διαφθορά και έχει σαν αποτέλεσμα την επιβολή της αναξιοκρατίας, πρώτα και κύρια είναι θέμα ηθικό. Να αναπτύξετε τη θέση του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.
4. Να γράψετε από μια συνώνυμη λέξη για τα ακόλουθα: χάσμα, σαφώς, αποτέλεσμα, προσόντα, κουφότητα.
5. «Καθώς δε θέλω να με αδικήσουν και να μου πάρουν τη θέση που ανήκει στην αξία μου, έτσι δε θέλω να πάρω μια θέση που ανήκει στην αξία ενός άλλου. Κι αυτό, με μια λέξη, είναι ο πολιτισμός». Ο Α. Λίνκολν περιγράφει έναν πολιτισμό που έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με τον πολιτισμό που περιγράφει στο κείμενό του ο Κιτσάκης. Σε άρθρο της σχολικής εφημερίδας (έκτασης 500-600 λέξεων) καταδείξτε τη σημασία της αξιοκρατίας καθώς και τους λόγους που συμβάλλουν στην απουσία της από τη σύγχρονη εποχή.