ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330 - 717)
Βυζάντιο
Το χριστιανικό κράτος της ελληνορωμαϊκής Ανατολής που αναδύθηκε μέσα από τους κόλπους του Ρωμαϊκού κράτους

Βυζάντιο – Βυζαντινοί μεταγενέστεροι όροι
Οι κάτοικοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αυτοπροσδιορίζονταν με ονομασίες που δήλωναν τη ρωμαϊκή προέλευση του κράτους:

Ρωμαίοι - Ρωμηοί
Ρωμανία - Πολιτεία - Κράτος Ρωμαίων
Aνατολικό Ρωμαϊκό Κράτος: μεταμορφώθηκε σε Βυζαντινό

– Οι κυριότεροι σταθμοί αυτής της πορείας ήταν:
1) Η εξίσωση των δικαιωμάτων των χριστιανών με τα δικαιώματα των άλλων θρησκευτικών ομάδων.
2) Η ίδρυση της Κων/πολης επί Κων/νου Α΄
3) Η ανάδειξη του Χριστιανισμού σε κρατική θρησκεία.
4) Η διαίρεση της αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α΄ (379 - 395)

4ος - 5ος αι.: Το Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος:
1) απέκρουσε τους Γερμανούς
2) απέκτησε θρησκευτική ομοιογένεια
3) εξασφάλισε οικονομική σταθερότητα και
4) παρέμεινε μεγάλη διεθνής δύναμη ως τα μέσα του 6ου αιώνα.

6ος αι.: ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ (527 - 565):
1) ενίσχυσε την κεντρική εξουσία
2) επιδίωξε να ανασυστήσει τη Ρωμαϊκή Οικουμένη
3) κατέλυσε τα γερμανικά κράτη, αλλά
4) εξάντλησε το κράτος οικονομικά

τέλη 6ου αι.: πολύπλευρη κρίση στο Βυζάντιο
7ος αι.: μεταβολές και μεταρρυθμίσεις
7ος αι.: (Δυναστεία Ηρακλείου) μείωση βυζαντινής ισχύος, λόγω αραβικών επιθέσεων
Βαθμιαία μεταβολή φυσιογνωμίας του κράτους:
Ρωμαϊκό κράτος χριστιανική αυτοκρατορία ελληνικής Ανατολής, Βυζαντινό κράτος

4ος - 5ος αι.: Το Δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος:
1) δέχθηκε τις εισβολές των "βαρβάρων" (:γερμανικά φύλα και Ούννοι)
2) δημιουργήθηκαν γερμανικά βασίλεια
3) οδηγήθηκε σε πτώση (τέλη 5ου αι.)









Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κων/νος Α΄
_ Μέτρα ανόρθωσης του ρωμαϊκού κράτους:
_ ΄Ιδρυση νέου διοικητικού κέντρου (Κων/πολη)
_ Αναγνώριση δικαιώματος άσκησης χριστιανικής λατρείας.
_ Καθιέρωση διάκρισης πολιτικής από στρατιωτική εξουσία.
_ Κοπή και κυκλοφορία νέου νομίσματος (χρυσού).

α. ΄Ιδρυση της Κωνσταντινούπολης
_ νικά το Λικίνιο (αύγουστος ανατολ. Κράτους)
¬¬_324 μ.Χ.: ο Κων/νος Α΄ _ γίνεται μονοκράτορας
_ αποφασίζει την ίδρυση νέου διοικητικού κέντρου
_ Το νέο διοικητικό κέντρο (νέα πρωτεύουσα)
• ιδρύεται στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου
• έχει μοναδική γεωπολιτική θέση (σταυροδρόμι ανάμεσα σε Ασία και Ευρώπη, Εύξεινο Πόντο και Μεσόγειο)
• έχει μεγάλη εμπορική σημασία

_ Λόγοι ίδρυσης νέου διοικητικού κέντρου
1. Ανατολή: ακμαίος πληθυσμός και οικονομία
2. Οι χριστιανοί: πολυπληθέστεροι στην Ανατολή
3. Μεγάλες πόλεις Ανατολής: θρησκευτικές συγκρούσεις
4. Από Βυζάντιο: ευκολότερη η απόκρουση των εχθρών: Γότθων (στο Δούναβη) και Περσών (στον Ευφράτη)

_ Φυσιογνωμία νέου διοικητικού κέντρου (Κων/πολης)
• Οικοδομήθηκε σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ρώμης.
• Νέα τείχη
• Επιβλητικές λεωφόροι
• Φόρουμ (πλατεία) Κων/νου
• Διακόσμηση με λαμπρά έργα τέχνης, όπως:
_το Ιερόν Παλάτιον
_το κτίριο της Συγκλήτου
_άλλα δημόσια κτίρια: εκκλησίες, λουτρά, δεξαμενές κ.ά.
• Βαθμιαία απόκτηση χαρακτηριστικών χριστιανικής πόλης.
• Ραγδαία πληθυσμιακή ανάπτυξη.
• 11 Μαίου 330: εγκαίνια Κων/πολης

β. θρησκευτική πολιτική
Κων/νος Α΄: ευνοϊκή πολιτική προς το Χριστιανισμό
312: Μετέφερε το Χριστόγραμμα από τα λάβαρα στο νόμισμα
313: Υπέγραψε με το Λικίνιο το διάταγμα των Μεδιολάνων

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
312 Νίκη του Κων/νου επί του Μαξεντίου
313 Διάταγμα των Μεδιολάνων
324Ο Κων/νος Α΄ νικά το Λικίνιο γίνεται μονοκράτορας και αποφασίζει την ίδρυση νέου διοικητικού κέντρου του ρωμαϊκού κράτους
325 Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (Νίκαια Βιθυνίας)
11 Μαΐου 330 Εγκαίνια Κων/πολης (ή Νέας Ρώμης



1. Ποια μέτρα πήρε ο αυτοκράτορας Κων/νος Α΄ για να ανορθώσει το κράτος;
2. Για ποιους λόγους ο Κων/νος Α΄ αποφάσισε να ιδρύσει νέο διοικητικό κέντρο;
3. Ποια πλεονεκτήματα παρουσίαζε το νέο διοικητικό κέντρο που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Κων/νος Α΄;
4. Ποια ήταν η φυσιογνωμία του νέου διοικητικού κέντρου του ρωμαϊκού κράτους;
5. Ποια θρησκευτική πολιτική ακολούθησε ο Κων/νος Α΄ και γιατί;
6. Τι ήταν το διάταγμα των Μεδιολάνων και ποια η σημασία του;
7. Τι γνωρίζετε για την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο;

2. Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι.

α. Οικονομία και κοινωνικά προβλήματα
• Χαρακτηριστικά οικονομίας πρώιμου βυζαντινού κράτους:
_ Κύρια πηγή πλούτου: η γεωργία.
_ Παρεμβατική πολιτική κράτους (για καθορισμό οικονομικών εξελίξεων)
_ Συναλλαγές: με νόμισμα κυρίως (εκχρηματισμένη οικονομία) ανταλλαγές είδους με είδος: περιορισμένες
_ Πόλεις ανατολικού τμήματος βαρύνουσα οικονομική σημασία.
• Ύπαιθρος: μεγαλογαιοκτήμονες ή "δυνατοί": συγκέντρωση γης
μικροϊδιοκτήτες: εξαρτημένοι αγρότες (ή πάροικοι)
• Φόροι: έπλητταν κυρίως τους αγρότες
_ Οι αγρότες: πολλοί εγκαταλείπουν τη γη και: καταφεύγουν στις μονές καταφεύγουν στις πόλεις

Αποτέλεσμα: διόγκωση πληθυσμού πόλεων, φτώχεια, ταραχές.
Αντιμετώπιση: αρχές πόλεων: δωρεάν διανομή σιταριού οργάνωση θεαμάτων στον Ιππόδρομο

• Το εμπόριο: ανάπτυξη και αύξηση κερδών μακρινού εμπορίου (από Ανατολή)

β. το γερμανικό πρόβλημα
• 395 μ.Χ.: Θάνατος Θεοδοσίου Α΄ χωρισμός ρωμαϊκού κράτους σε: α) ανατολικό και β) δυτικό τμήμα
• 3ος - 5ος αι.: επιθέσεις γερμανικών φύλων (από Σκανδιναβία προς Ευρώπη) αντιμετώπιση γερμανικών επιθέσεων: διαφορετική σε κάθε τμήμα
• Ανατολικό τμήμα: οι αυτοκράτορες εξουδετέρωσαν τη γερμανική απειλή:
α) πείθοντας τους αρχηγούς τους να στραφούν στη Δύση ή
β) επιτρέποντάς τους να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη τους σταδιακή αφομοίωση από ελληνορωμαϊκό πληθυσμό.

4ος - 5ος αι.
_ Ρωμαϊκή αυτοκρατορία : Κων/πολη
_ Οι αυτοκράτορες επιδιώκουν:
να τονώσουν την οικονομία
να λύσουν τα πολιτικά προβλήματα

• Θεοδόσιος Α΄ (379 - 395) ευνοϊκή πολιτική προς Γερμανούς (ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη διοίκηση)
ΣΚΟΠΟΣ: η ενσωμάτωσή τους
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: κίνδυνος εκγερμανισμού του κράτους
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ: οργάνωση αντιγερμανικού κόμματος
Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ: εξέγερση λαού Κων/πολης
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: εξόντωση Γότθων (400). Θάνατος Γαϊνά.

• Δυτικό τμήμα: υπέκυψε στα γερμανικά φύλα (λόγω πληθυσμιακής ερήμωσης και οικονομικής εξάντλησης)

• 476: Οδόακρος: υποχρέωσε σε παραίτηση τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρώμης
• 493: Θευδέριχος: εναντίον Οδόακρου - εξουδετέρωση
• Ίδρυσε το Οστρογοτθικό βασίλεο (Ιταλία)
• αναγνώριζε θεωρητικά την επικυριαρχία του αυτοκρ. Κων/πολης αλλά
• στην πραγματικότητα ήταν πολιτικά ανεξάρτητος

γ. πολιτιστικές εξελίξεις
• 4ος αι.: Δυτικό τμήμα: Ρώμη: πνευματική υπολειτουργία Ανατολικό τμήμα: Κων/πολη: πολιτιστική εξέλιξη επιβάλλεται το ελληνικό στοιχείο και η ελληνιστική παράδοση

Πολιτιστικά γεγονότα:
α) ίδρυση Πανεπιστημίου Κων/πολης (με διάταγμα Θεοδοσίου Β΄)
β) έκδοση Θεοδοσιανού Κώδικα


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
395 Χωρισμός Ρωμαϊκού κράτους σε ανατολικό και δυτικό τμήμα.
400 - Εξέγερση λαού Κων/πολης κατά Γότθων (: Γερμανών)
- Εξουδετέρωση Γότθων.
- θάνατος Γαϊνά.
476: Αναγκαστική παραίτηση του τελευταίου Ρωμαίου αυτοκράτορα (Ρωμύλου Αυγουστύλου) από τον Οδόακρο.
493: Ιδρυση Οστρογοτθικού βασιλείου (στην Ιταλία) με κέντρο τη Ραβέννα από τον Θευδέριχο.
425 ΄Ιδρυση Πανεπιστημίου Κων/πολης με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄
438 Δημοσίευση Θεοδοσιανού Κώδικα



1 Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της οικονομίας του πρώιμου βυζαντινού κράτους;
2 Ποια ήταν τα κοινωνικά προβλήματα του πρώιμου βυζαντινού κράτους;
3 Πώς αντιμετωπίστηκαν οι επιθέσεις των γερμανικών φύλων στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος;
4 Πώς αντιμετωπίστηκαν οι επιθέσεις των γερμανικών φύλων στο δυτικό ρωμαϊκό κράτος;
5 Ποια πολιτική ακολούθησε ο Θεοδόσιος Α΄ σχετικά με τους Γερμανούς και ποια ήταν τα αποτελέσματά της;
6 Ποιοι αντέδρασαν στην πολιτική του Θεοδοσίου Α΄ σχετικά με τους Γερμανούς, με ποιους τρόπους και ποια αποτελέσματα;
7 Πώς είχε διαμορφωθεί η πολιτιστική κατάσταση στο ρωμαϊκό κράτος κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο;
8 Τι γνωρίζετε για το Πανεπιστήμιο της Κων/πολης;
9 Τι ήταν ο Θεοδοσιανός Κώδικας και ποια η σημασία του;


3. Η πάλη της Ορθοδοξίας με τις αιρέσεις
και την αρχαία θρησκεία

α. Ο αγώνας κατά των αιρέσεων
• Κυριότερες αιρέσεις:
Μονοφυσίτες: Καταπιεσμένοι από βυζαντινή κυβέρνηση---Αποδέχτηκαν την κυριαρχία των Αράβων

β. Μέτρα κατά της αρχαίας θρησκείας
• Ιουλιανός: απόπειρα για αναβίωση αρχαίας θρησκείας-αποτυχία
• Θεοδόσιος Α΄: Μέτρα κατά της αρχαίας θρησκείας: έκλεισε ναούς και μαντεία
απαγόρευσε την τέλεση Ολυμπιακών αγώνων και Ελευσίνιων μυστηρίων

γ. Η σχέση Χριστιανισμού - Ελληνισμού. Από τη σύγκρουση στη σύνθεση

Τέλη 4ου - αρχές 5ου αι.: βιαιότητες φανατικών Χριστιανών
• καταστροφή αρχαίων μνημείων
• διώξεις και θανατώσεις οπαδών αρχ. θρησκείας

_ Μεγάλοι πατέρες: • Μέγας Βασίλειος, • Γρηγόριος Νύσσης,

• Γρηγόριος Ναζιανζηνός, • Ιωάννης Χρυσόστομος
• στράφηκαν κατά της αρχαίας θρησκείας
• αξιοποίησαν την αρχαία φιλοσοφία
• πρότειναν επιλεκτική αξιοποίηση των κλασικών κειμένων
• διευκόλυναν το διάλογο και τη σύνθεση Χριστιανισμού - Ελληνισμού.



ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
392
Έκδοση αυστηρού αυτοκρατορικού διατάγματος του Θεοδοσίου Α΄ για την αρχαία θρησκεία και τους οπαδούς της.
361 - 363
Προσπάθεια αυτοκράτορα Ιουλιανού για αναβίωση της αρχαίας θρησκείας.
392 - 393
Μέτρα Θεοδοσίου Α΄ σχετικά με την αρχαία θρησκεία, τα μαντεία, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τα Ελευσίνια Μυστήρια.



OIKOYMENIKEΣ ΣΥΝΟΔΟΙ

Α΄ Νίκαια Βιθυνίας 325 Καταδίκασε τον Αρειανισμό. Διατύπωσε τη διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων.
Β΄ Κων/πολη 381 Καταδίκασε τον Αρειανισμό.
Γ΄ ΄Εφεσος 431 Καταδίκασε το Νεστοριανισμό.
Δ΄ Χαλκηδόνα 451 Καταδίκασε το Μονοφυσιτισμό


1. Τι ήταν οι αιρέσεις και πως αντιμετωπίστηκαν από το κράτος και την Εκκλησία;
2. Τι γνωρίζετε για την αίρεση του Αρειανισμού;
3. Τι γνωρίζετε για την αίρεση του Μονοφυσιτισμού και ποιες συνέπειες είχε για το
βυζαντινό κράτος;
4. Πώς αντιμετωπίστηκε η αρχαία θρησκεία κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο ;
5. Ποια στάση απέναντι στον ελληνισμό υπέδειξαν οι Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας;



ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
1. Ο Ιουστινιανός και το έργο του


527 - 565: αυτοκρατορία Ιουστινιανού Α΄
α. Η πολιτική του _ ένα κράτος, μία εκκλησία, μία νομοθεσία

β. Εσωτερική πολιτική
_ Κοινωνικός τομέας:
_ καταστολή Στάσης του Νίκα
_ ενίσχυση αυτοκρατορικής εξουσίας
_ περιορισμός δύναμης των δήμων
_ περιορισμός δύναμης μεγαλογαιοκτημόνων
_ προστασία ελεύθερων αγροτών
_ Θρησκευτικός τομέας:

Σκοποί: α) επιβολή Ορθοδοξίας σε όλη την αυτοκρατορία
β) εκχριστιανισμός γειτονικών λαών
Τρόποι: 1) καταδίωξη οπαδών αιρέσεων
2) καταδίωξη οπαδών αρχαίας θρησκείας
3) αναστολή λειτουργίας Νεοπλατωνικής Ακαδημίας Αθηνών (529)
4) φροντίδα για διάδοση χριστιανισμού σε λαούς Καυκάσου και Ανατολικής Αφρικής.

Νομοθετικός τομέας:
-Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου
_ Ιουστινιάνειος Κώδικας
_ Πανδέκτης
_ Εισηγήσεις
_ Νεαρές

γ. Εξωτερική πολιτική
Στόχος: αποκατάσταση Ρωμαϊκής Οικουμένης
Τρόποι: 1) επεκτατικοί πόλεμοι και 2) αντιμετώπιση εισβολών
_ Πόλεμοι Ιουστινιανού:
_ α) στη Δύση:
1) κατά Βανδαλικού βασιλείου (Β. Αφρική) (533- 534) κατάκτηση
2) κατά Οστρογοτθικού βασιλείου (Ιταλία) (535 - 555) κατάκτηση
3) κατά Βησιγοτθικού βασιλείου (Ισπανία) ανάκτηση Ν. Α. παράκτιων περιοχών
_ β) στην Ανατολή:
Πέρσες: κατάληψη εκτεταμένων περιοχών

562: Υπογραφή συνθήκης (ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ - ΧΟΣΡΟΗΣ Α΄)
αποκατάσταση ισορροπίας στην περιοχή
_ γ) στα Βαλκάνια:
Σλάβοι και άλλοι λαοί: εισβολές στις ευρωπαϊκές επαρχίες αυτοκρατορίας
Ιουστινιανός:
• φρούρια και τείχη στη γραμμή Δούναβη και Χερσονήσου Αίμου
• διάθεση χρημάτων για εξαγορά ειρήνης
Αποτέλεσμα: αρνητικό

δ. Κτίσματα και Αγία Σοφία
• Οικοδομικό πρόγραμμα: ιδιαίτερα φιλόδοξο
_ κατασκευή πολλών αμυντικών έργων
_ κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας
_ κατασκευή ναών
_ κατασκευή Αγίας Σοφίας
• Αγία Σοφία: σύμβολο και πηγή έμπνευσης για τον Ελληνισμό
_ Χρόνος κατασκευής: 532 - 537
_ Αρχιτέκτονες: Ανθέμιος και Ισίδωρος
_ Ρυθμός: βασιλική μετά τρούλου
_ Το εντυπωσιακότερο στοιχείο της: ο τρούλος της.


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
532 Στάση του Νίκα
529 Απαγόρευση λειτουργίας της Νεοπλατωνικής Ακαδημίας Αθηνών από τον Ιουστινιανό.
529 – 534 ΄Εκδοση: Ιουστινιάνειου Κώδικα, Πανδέκτη και Εισηγήσεων (:Νομοθετικό έργο Ιουστινιανού).
μετά το 534 ΄Εκδοση "Νεαρών" (: νέων νόμων) στα ελληνικά. (:Νομοθετικό έργο Ιουστινιανού)
μετά το 534 Κατάλυση Βανδαλικού βασιλείου (Β. Αφρική, Σαρδηνία, Κορσική, Βαλεαρίδες νήσοι) από τον Ιουστινιανό.
535 – 555 Αγώνας Ιουστινιανού για κατάκτηση Οστρογοτθικού βασιλείου (Ιταλία).
554 Αγώνας Ιουστινιανού για κατάκτηση Βησιγοτθικού βασιλείου (Ισπανία). Κατέλαβε μόνο τις νοτιοανατολικές παραλιακές περιοχές.
562 Υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ Ιουστινιανού και Χοσρόη Α΄ για την εκτόνωση της επικίνδυνης κατάστασης στην Ανατολή.
532 - 537 Κτίσιμο της Αγίας Σοφίας.


1. Ποια ήταν τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα της εποχής του Ιουστινιανού και πώς τα αντιμετώπισε;
2. Ποια θρησκευτική πολιτική ακολούθησε ο Ιουστινιανός;
3. Τι γνωρίζετε για το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού;
4. Ποιος ήταν ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού και πώς υλοποιήθηκε;
5. Ποια ήταν τα αποτελέσματα της εξωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού για το βυζαντινό κράτος;
6. Τι γνωρίζετε για το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού;



2. Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 - 717):
Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

α) Το Βυζάντιο σε κρίση
_ Τέλος 6ου - αρχές 7ου αι.: εσωτερική και εξωτερική κρίση Βυζαντίου
_ Εσωτερική κρίση:
_ Αίτια:
Λοιμοί, σεισμοί, κακές σοδειές, εισβολές εχθρών στα εδάφη της αυτοκρατορίας.
_ Αποτελέσματα:
1) εγκατάλειψη ή παρακμή πόλεων
2) μείωση πληθυσμού
3) υποχώρηση εμπορίου
4) υποχώρηση νομισματικής κυκλοφορίας οικονομική κρίση, κρίση στρατού
_ Εξωτερική κρίση: εισβολές Σλάβων, Αβάρων και Περσών
ανάγκη μεταρρύθμισης

β. Η αντεπίθεση του Ηρακλείου
_ Ηράκλειος:
• αναδιοργάνωση στρατεύματος (με οικονομική βοήθεια Εκκλησίας)
• επιχείρηση εκστρατειών κατά Περσών (622 - 628)
• προσωπική ηγεσία επιχειρήσεων
_ Το κίνητρο: η αρπαγή του Τιμίου Σταυρού
_ Ο τρόπος: εξύψωση θρησκευτικού και πατριωτικού φρονήματος στρατιωτών
_ Τα γεγονότα:
α) νίκη εναντίον Περσών (μάχη στη Νινευί) (627)
β) νίκη εναντίον Σλάβων και Αβάρων (πολιορκία Κων/πολης)
_ Τα αποτελέσματα:
α) ανάκτηση όλων των βυζαντινών επαρχιών (Εγγύς Ανατολής)
β) Ανάκτηση Τιμίου Σταυρού - θριαμβευτική επιστροφή.

γ. Θέματα και εξελληνισμός του κράτους
_ 7ος αι.: αραβικές επιθέσεις - κατακτήσεις, εξάπλωση ανάγκη άμυνας.
_ Θέματα: διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό
_ Διάδοχοι Ηρακλείου: νέο διοικητικό σύστημα: θέματα (Μ. Ασία)
_ Θεματικός στρατός:
• αποτελείτο από ελεύθερους αγρότες
• αντικατέστησε τους παλαιούς μισθοφορικούς στρατούς
• αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού
• αποδείχθηκε εξαιρετικά αποτελεσματικός για την άμυνα της αυτοκρατορίας
• συντηρούταν από τα στρατιωτόπια
• διοικούταν από το στρατηγό του θέματος

_ Τα στρατιωτόπια:
• ήταν κτήματα που παραχωρούσε το κράτος στους αγρότες - στρατιώτες
• προσκόμιζαν έσοδα, με τα οποία: α) συντηρούσαν τις οικογένειές τους
β) αγόραζαν τον οπλισμό
γ) κάλυππαν τα έξοδα των εκστρατειών
_ Ο στρατηγός:
Ασκούσε την ανώτατη εξουσία (στρατιωτική και πολιτική) του θέματος που διοικούσε.
_ Εξελληνισμός κρατικής διοίκησης (ολοκλήρωση)
• καθιέρωση ελληνικής ως επίσημης γλώσσας
• καθιέρωση ελληνικών τίτλων αντί ρωμαϊκών
• καθιέρωση τίτλου: "βασιλεύς, πιστός εν Χριστώ". (Ηράκλειος)


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
622 - 628 Εκστρατείες Ηρακλείου κατά Περσών.
627
• Μάχη στη Νινευί (κοντά στα Γαυγάμηλα) μεταξύ Βυζαντινών και Περσών.
• Νίκη Ηρακλείου.
• Ανάκτηση βυζαντινών επαρχιών Εγγύς Ανατολής.
626
• Πολιορκία Κων/πολης από Σλάβους και Αβάρους.
• Νίκη Βυζαντινών.
7ος αι.
• Καθιέρωση "θεμάτων" στη Μ. Ασία.
• Εξελληνισμός του κράτους


1. Ποια ήταν η εσωτερική κατάσταση του βυζαντινού κράτους όταν ανέλαβε ο Ηράκλειος την εξουσία;
2. Ποιοι λαοί απειλούσαν την αυτοκρατορία όταν ανέλαβε την εξουσία ο Ηράκλειος;
3. Γιατί οι εκστρατείες του Ηρακλείου κατά των Περσών προσέλαβαν έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα ιερού πολέμου και πώς φαίνεται αυτός ο χαρακτήρας;
4. Πολλοί παραλληλίζουν τον Ηράκλειο με τον Μ. Αλέξανδρο. Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί αυτός ο παραλληλισμός;
5. Τι ήταν τα "θέματα" και για ποιο λόγο δημιουργήθηκαν;
6. Τι ήταν ο "θεματικός" στρατός και πώς διοικούνταν;
7. Ποια γεγονότα συνετέλεσαν στην ολοκλήρωση του εξελληνισμού του κράτους τον 7ο αιώνα;





ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ι. Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Οι Σλάβοι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

ΑΒΑΡΟΙ: λαός ουννικής καταγωγής
ίδρυσαν πανίσχυρη αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπη (6ος αι.)
επιθέσεις μαζί με Σλάβους στα βαλκανικά εδάφη βυζ. Αυτοκρατ.

_ ΑΒΑΡΟΙ και ΣΛΑΒΟΙ: πολιορκίες Θεσσαλονίκης αναποτελεσματικές

_ ΣΛΑΒΟΙ: νομάδες με ιδιότυπη πολιτική οργάνωση (ινδοευρωπαίοι)
εγκαθίστανται βόρεια του Δούναβη
επιτίθενται εναντίον του Βυζαντίου

αρχές 7ου αι.: σκλαβηνίες (αυτόνομες πολιτικά νησίδες σλαβικού πληθυσμού
ανάμεσα στους ΄Ελληνες της ηπειρωτ. Ελλάδας)

_ οι πληθυσμοί των σκλαβηνιών:
αρχικά: επιθέσεις και λεηλασίες
προβλήματα επικοινωνίας Κων/πολης με Θεσ/νίκη και ευρωπ. επαρχίες
αργότερα: ανάπτυξη οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με ΄Ελληνες--επιρροή από ελληνικό πολιτισμό

_ 9ος - 10ος αι.: βυζαντινή κυβέρνηση ρεαλιστική πολιτική προς Σλάβους
Αποτέλεσμα: ομαλή ένταξη Σλάβων κεντρ. και νότιων περιοχών Βαλκανίων στο Βυζάντιο

_ Εξελληνισμός Σλάβων σε 3 στάδια:
1. υποτάχθηκαν στρατιωτικά στο Βυζάντιο
2. εκχριστιανίστηκαν
3. αφομοιώθηκαν κοινωνικά και εθνολογικά

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
6ος αι. Εγκατάσταση Σλάβων στα βόρεια του Δούναβη
τέλη 6ου αι. Ίδρυση αυτοκρατορίας Αβάρων στην κεντρική Ευρώπη
τέλη 6ου - αρχές 7ου Οι Σλάβοι υπό την επιρροή των Αβάρων
αρχές 7ου αι. Δημιουργία σκλαβηνιών στην ηπειρωτική Ελλάδα Επιθέσεις - προβλήματα προς Βυζαντινούς
7ος αι. Εξάντληση Αβάρων - απόσυρση στην Κεντρική Ευρώπη
τέλη 7ου - τέλη 9ου Ανάπτυξη σχέσεων (οικονομικών - κοινωνικών) μεταξύ Σλάβων και Ελλήνων
9ος -10ος Εξελληνισμός - εκχριστιανισμός Σλάβων. Αφομοίωση (κοινωνική και εθνολογική) από Ελληνισμό



1. Τι γνωρίζετε για τη δράση των Αβάρων τον 6ο αι. ;
2. Τι ήταν οι "σκλαβηνίες" και ποια η σχέση τους με το Βυζάντιο;
3. Ποια πολιτική ακολούθησε η βυζαντινή κυβέρνηση σχετικά με τους Σλάβους και ποια ήταν τα αποτελέσματά της;




2. Οι Βούλγαροι και οι σχέσεις τους με το Βυζάντιο

α. Ίδρυση βουλγαρικού κράτους
_ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ: φύλο ασιατικής καταγωγής με καλή στρατιωτική οργάνωση
(εμφανίζονται στην ιστορία στα τέλη του 5ου αι.)
_ τέλη 7ου αι.: επιθέσεις προς βυζαντινή αυτοκρατορία
_ 680: νίκη επί βυζαντινών στρατευμάτων
κατάληψη περιοχής μεταξύ Δούναβη - Αίμου (από Βουλγάρους)
ίδρυση βουλγαρικού κράτους
Υπογραφή συνθήκης ειρήνης με τους Βυζαντινούς

_ Η συνθήκη ειρήνης (680):
• ΥΠΟΓΡΑΨΑΝΤΕΣ: Κων/νος Δ΄ Πωγωνάτος (Βυζ.) - Ασπαρούχ (Βουλγ.)
• ΟΡΟΣ: καταβολή ετήσιου φόρου στους Βουλγάρους
• ΣΗΜΑΣΙΑ: έμμεση αναγνώριση του νέου βουλγαρικού κράτους.

_ Περιοχές εποικισμού Βουλγάρων: πολλοί σλαβικοί πληθυσμοί.
• ΣΚΟΠΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ: η υπόταξη των σλαβικών πληθυσμών
• ΤΡΟΠΟΣ: επιθέσεις, συγκρούσεις
• ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: δημιουργία βουλγαρικού έθνους (εθνογένεση Βουλγάρων)
_ Το βουλγαρικό έθνος: συγκροτεί το βουλγαρικό κράτος
_ Το βουλγαρικό κράτος αποτελείται από Σλάβους και Βουλγάρους

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
_ Οι Βούλγαροι: ήταν ολιγάριθμοι
υπερείχαν πολιτικά και στρατιωτικά
έδωσαν το όνομα και την οργάνωση του κράτους
_ Οι Σλάβοι: ήταν πολυάριθμοι
συγκρότησαν τη λαϊκή βάση
έδωσαν τη γλώσσα (Σλαβική)
αφομοίωσαν εθνολογικά τους Βουλγάρους

β. Σχέσεις με το Βυζάντιο
_ Βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις: εχθρικές
μακροχρόνιοι πόλεμοι
συνεργασίας εμπορικές συναλλαγές
_ Χάνοι (: ηγεμόνες Βουλγάρων) υιοθέτησαν την ελληνική ως επίσημη γλώσσα τους
_ 864: οι Βούλγαροι εκχριστιανίστηκαν
_ Εκχριστιανισμός --- νέες προοπτικές στις σχέσεις Βουλγάρων με Βυζάντιο.


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
τέλη 7ου αι. Οι Βούλγαροι επιτίθενται στο Βυζάντιο
680
- νίκη Βουλγάρων επί βυζαντινών στρατευμάτων
- κατάληψη περιοχής μεταξύ Δούναβη και Αίμου
- ίδρυση βουλγαρικού κράτους
- υπογραφή συνθήκης ειρήνης μεταξύ Βυζαντινών (Κων/νος Δ΄ Πωγωνάτος) και Βουλγάρων (Ασπαρούχ)
864 Εκχριστιανισμός των Βουλγάρων


1. Πότε και πώς δημιουργήθηκε το βουλγαρικό κράτος;
2. Τι είδους σχέσεις αναπτύχθηκαν μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων;



ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
1. Η εξάπλωση των Αράβων

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
α. Η ίδρυση και οι αρχές του Ισλάμ
_ ΑΡΑΒΕΣ: εξάπλωση γεγονός παγκόσμιας σημασίας
ΑΙΤΙΟ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ: η μεταστροφή στο ΙΣΛΑΜ
_ ΙΣΛΑΜ: μονοθεϊστική θρησκεία
_ ΜΩΑΜΕΘ: Ιδρυτής του Ισλάμ
ταξίδευε στις χώρες της Εγγύς Ανατολής
γνώρισε το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό
διακήρυξε τις αρχές της νέας θρησκείας (Ισλάμ)
διώχτηκε από την πατρίδα του Μέκκα (622)
κατέφυγε στη Μεδίνα
απέκτησε οπαδούς

• 622: Εγίρα (= αποδημία) αφετηρία χρονολογικού συστήματος Αράβων
• 622 - 632: διάδοση Ισλαμισμού σε όλη την Αραβία
• Κοράνι: ιερό βιβλίο του Ισλάμ
"ιερός πόλεμος" (τζιχάντ) για διάδοση του Ισλάμ
"μάρτυρες της πίστης" Παράδεισος

β. Η επέκταση - Παράγοντες και συνέπειες
• 632: θάνατος Μωάμεθ
• Χαλίφης: τοποτηρητής και διάδοχος του Μωάμεθ - ηγέτης των Ισλαμιστών
• 634: εξόρμηση Ισλαμιστών από την Αραβική Χερσόνησο - κατακτήσεις
• 636: Γιαρμούκ: μάχη (Άραβες - Βυζαντινοί) - ήττα βυζαντινού στρατού
ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ

ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ
Χ Ε Ρ Σ Α Ι Ε Σ
Παλαιστίνη
Συρία
Αίγυπτος
Φοινίκη 7ος αι.
Μεσοποταμία
Περσία
Οροσειρά Ταύρου αραβοβυζαντινά σύνορα

Δ Υ Σ Η
Β. Αφρική – Καρχηδόνα (τέλη 7ου )
Γιβραλτάρ – Ισπανία (αρχές 8ου )
732: Πουατιέ Γαλλίας αναχαίτιση (Κάρολος Μαρτέλος)

Θ Α Λ Α Σ Σ Ι Ε Σ
Η Ναυπήγηση στόλου

Κύπρος
Ρόδος
Κως 7ος αι.
Χίος
Κύζικος
2 πολιορκίες Κων/πολης ήττες Αράβων
Κρήτη
Σικελία 9ος αι.

α΄ πολιορκία Κων/πολης: 674 - 678
β΄ πολιορκία Κων/πολης: 717 - 718

• Παράγοντες νίκης Βυζαντινών:
α) τα ισχυρά τείχη, β) το υγρόν πυρ

• Παράγοντες αραβικών κατακτήσεων:
1) η εξάντληση Βυζαντινών και Περσών από τις μεταξύ τους συγκρούσεις
2) η έντονη αντίθεση μεταξύ κέντρου και ανατολικών επαρχιών (Μονοφυσίτες)
3) το θρησκευτικό πάθος

• Συνέπειες αραβικών κατακτήσεων:
1) Η διάσπαση του μεσογειακού κόσμου (χριστιανικός - Ισλαμικός)
2) Η εδαφική συρρίκνωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας
3)Η απώλεια σημαντικών αστικών κέντρων και η ερήμωση πολλών περιοχών της αυτοκρατορίας
4) Η μείωση της αγροτικής παραγωγής του Βυζαντίου
5) Ο περιορισμός του εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου του Βυζαντίου


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
622 Έτος Εγίρας (=αποδημίας) του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα.
Αφετηρία χρονολογικού συστήματος των Αράβων.
622 - 632 Διάδοση Ισλαμισμού σε όλη την Αραβία.
636 Μάχη του Γιαρμούκ - ήττα του βυζαντινού στρατού από τους Άραβες
732 Μάχη στο Πουατιέ της Γαλλίας - νίκη του Κάρολου Μαρτέλου επί των Αράβων - ανακοπή της επέκτασής τους
674 – 678 α΄ πολιορκία Κων/πολης από Άραβες - νίκη Βυζαντινών (ισχυρά τείχη - υγρόν πυρ)
717 – 718 β΄ πολιορκία Κων/πολης από Άραβες - νίκη Βυζαντινών (ισχυρά τείχη - υγρόν πυρ)




1. Πότε εμφανίστηκε το Ισλάμ, ποιος ήταν ο ιδρυτής του και πώς επικράτησε;
2. Τι ήταν το "Κοράνι" και τι όριζε;
3. Ποιοι ήταν οι κυριότεροι παράγοντες των αραβικών κατακτήσεων;
4. Ποιες ήταν οι συνέπειες των αραβικών κατακτήσεων;
5. Πότε και πώς σταμάτησαν οι αραβικές κατακτήσεις στην Ευρώπη;
6. Τι γνωρίζετε για τις πολιορκίες της Κων/πολης από τους Άραβες;


2. Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ

α. Η ανάπτυξη του εμπορίου
• μέσα 8ου αι.:
Άραβες + Εβραίοι διεθνές εμπόριο (μεταπράτες διεθνούς εμπορίου)
_ Παράγοντες που ευνόησαν τις εμπορικές δραστηριότητες:
α) η εξαίρετη γεωγραφική θέση του Χαλιφάτου (μεταξύ Ανατολής και Δύσης)
β) η εκμετάλλευση ορυχείων χρυσού και αργύρου Δυτ. Αφρικής και Σαχάρας.

• Μέσα του 9ου αι.: Ίδρυση αραβικών αποικιών:
ακτές Ινδιών, Ν. Α. Ασίας, Κίνας
_ Μεταφορά (μέσω Ιράκ) μπαχαρικών και ειδών πολυτελείας προς: αραβικές και βυζαντινές αγορές
• 10ος αι.: Αίγυπτος: Δυναστεία Φατιμιδών:
ευνόησε τις εμπορικές σχέσεις με τις Ινδίες μέσω Ερυθράς θάλασσας.

_ Καινοτομίες εμπόρων Ισλάμ:
- συγκρότησαν εμπορικές εταιρείες
- επινόησαν τις εμπορικές επιταγές (τσεκ)
- ανέπτυξαν το πιστωτικό σύστημα (αργυραμοιβοί - τραπεζίτες)
Αποτέλεσμα : διευκόλυνση των συναλλαγών

β. Γράμματα, Επιστήμη και Τέχνες
• Άραβες: ανάπτυξη γραμμάτων, επιστημών και Τεχνών
• Γράμματα, επιστήμες μεγάλη ανάπτυξη
- βιβλιοθήκες (Κόρδοβα, Βαγδάτη)
- πανεπιστήμια (Κόρδοβα, Βαγδάτη)
- διάδοση αραβικής λογοτεχνίας
- μεταφράσεις έργων Ινδών, Περσών και Ελλήνων (κυρίως φιλοσοφικών)
• Τέχνη ανεικονική τεχνοτροπία
- τεμένη (τζαμιά) (σπουδαιότερα: Κόρδοβας και Δαμασκού)
- έργα μικροτεχνίας

γ. Επίδραση του αραβικού πολιτισμού
_ Επίδραση αραβικού πολιτισμού στη Δύση:
• Επιστημονικές επιδόσεις των Αράβων:
- Μαθηματικά ινδική αρίθμηση
- Γεωγραφία μακρινά ταξίδια
- Αστρονομία υπολογισμός τροχιάς ήλιου και πλανητών
- Χημεία ανακάλυψη θειϊκού οξέος και οινοπνεύματος
- Ιατρική καθιέρωση νέων φαρμάκων - πολύπλοκες εγχειρήσεις
• Εισαγωγές στο Βυζάντιο και στη Δύση:
- Χαρτί (κινέζικη εφεύρεση)
- Πολλές αγροτικές καλλιέργειες
• Καινοτομίες στο εμπόριο.


1. Σε ποιο είδος εμπορίου επιδόθηκαν κυρίως οι Άραβες και γιατί;
2. Τι είδους αποικίες ίδρυσαν οι Άραβες, πού και με ποιο αποτέλεσμα;
3. Ποιες καινοτομίες υιοθέτησαν οι Άραβες έμποροι;
4. Πώς πιστοποιείται ο μεγάλος ζήλος των Αράβων για τα γράμματα ;
5. Τι γνωρίζετε για την τέχνη των Αράβων;
6. Ποιους επιστημονικούς τομείς ανέπτυξαν κυρίως οι Άραβες;







ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
(717 -1025 )


Ι. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ


1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής
βυζαντινής αυτοκρατορίας


α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών
• ΙΣΑΥΡΙΚΗ ή ΣΥΡΙΑΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (717 - 802)
• ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΑΜΟΡΙΟΥ (802 - 867)
παγίωση αλλαγών 7ου αι.
_σταθερά γνωρίσματα
βυζαντινού κράτους
Διαμόρφωση μεσαιωνικού ελληνικού βυζαντινού κράτους
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ:
1) σταθεροποίηση συνόρων Βυζαντίου - Χαλιφάτου_
- έως παρυφές (= όρια, άκρα) της Μ. Ασίας (στεριά)
- κατά μήκος γραμμής: Κιλικία - Κύπρος - Κρήτη (θάλασσα)
2) αντεπίθεση Βυζαντινών στη Μ.Ασία (μέσα 9ου αι.)
3) επιτυχής αντιμετώπιση των Βουλγάρων στα Βαλκάνια από τους Βυζαντινούς
4) αρχή αφομοίωσης των σλαβικών πληθυσμών.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ:
1) Ενισχύθηκε ο ελληνικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας
-περιορίστηκε η χρήση της λατινικής γλώσσας
2) Οργανώθηκε η κεντρική διοίκηση με διάφορες υπηρεσίες
-σημαντικότερη: η αρμόδια για την εξωτερική πολιτική του κράτους
3) Οργανώθηκε περαιτέρω η περιφερειακή διοίκηση:
α) Γενικεύτηκαν τα "θέματα" (με διχοτόμηση των παλιών μεγάλων στη Μ. Ασία και
δημιουργία νέων στα Βαλκάνια)
β) Οι στρατηγοί - διοικητές θεμάτων:
- απέκτησαν μεγάλη δύναμη
- συχνά γίνονταν επικίνδυνοι για την κεντρική εξουσία και
οργάνωναν εξεγέρσεις
- αντιμετωπίζονταν από την κεντρική εξουσία.
γ) "θεματικός στρατός": _ από στρατιώτες - αγρότες
_ είχαν δικά τους κτήματα (στρατιωτόπια)
_ _υποχρεούνταν να παράσχουν υπηρεσία σε
περίπτωση κινδύνου
Αποτελέσματα ανάπτυξης "θεματικών" στρατών:
1) περιορισμός μισθοφόρων
2) ανάπτυξη μικρής και μεσαίας αγροτικής ιδιοκτησίας στη βυζαντινή ύπαιθρο
β. Ανάκαμψη της οικονομίας
ΚΩΝ/ΝΟΣ Ε΄ (741 - 775, Δυναστεία Ισαύρων)
��
• Οικονομική ανάκαμψη
ενδείξεις:
– αυξήθηκε ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας από τον 8ο προς τον 9ο αι.
– ξεπεράστηκε η κρίση στην οικονομία
– αυξήθηκαν τα κρατικά έσοδα
– αναζωογονήθηκαν το εμπόριο και η βιοτεχνία
– ο χαρακτήρας της οικονομίας παρέμεινε κυρίως αγροτικός

9ος αι.: ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Α΄ (802 - 811, Δυναστεία Αμορίου)
• "κακώσεις": δημοσιονομικά μέτρα για:
α) ανάκαμψη του εμπορίου
β) αύξηση των εσόδων του κράτους

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
717 - 802 Ισαυρική ή Συριακή δυναστεία
802 - 867 Δυναστεία Αμορίου
μέσα 9ου αι. Αντεπίθεση Βυζαντινών κατά Αράβων στη Μ. Ασία.
741 - 775 Αυτοκρατορία Κων/νου Ε΄ ΄Ισαυρου
802 - 811 Αυτοκρατορία Νικηφόρου Α΄ (δυναστεία Αμορίου)
8ος - 9ος αι. Ανάκαμψη οικονομίας Βυζαντίου - αύξηση πληθυσμού




1. Ποιες εξελίξεις σημειώθηκαν στην εξωτερική πολιτική κατά το διάστημα της
Ισαυρικής δυναστείας και της δυναστείας του Αμορίου ;
2. Ποιες αλλαγές συντελέστηκαν στην εσωτερική πολιτική κατά το ίδιο διάστημα;
3. Ποιες εξελίξεις σημειώθηκαν στην περιφερειακή διοίκηση της βυζαντινής
αυτοκρατορίας κατά τον 8ο και 9ο αι.
4. Ποια ήταν τα αποτελέσματα της ανάπτυξης των θεματικών στρατών;
5. Ποια ήταν η κατάσταση στην οικονομία της βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά τον 8ο
και 9ο αι.;
6. Τι ήταν οι "κακώσεις"΄, από ποιον και γιατί επιβλήθηκαν;


2.Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων


α. Ορισμός
• Αρχές 8ου - μέσα 9ου αι. _
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ
• Ορισμός: πνευματική και πολιτική διαμάχη που συγκλόνισε το Βυζάντιο για ένα
περίπου αιώνα και αφορούσε το ζήτημα της λατρείας των εικόνων.
β. Πρωτεργάτες και παράγοντες
• ΛΕΩΝ Γ΄ ΙΣΑΥΡΟΣ (717 - 741)
ΚΩΝ/ΝΟΣ Ε΄ ΙΣΑΥΡΟΣ (741 - 775)
Παράγοντες (που ευνόησαν την Εικονομαχία)
1) Οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών
2) Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές σχετικά με τη λατρεία των εικόνων
3) Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών και των μονών.
4) Η ιδέα ότι οι ήττες των βυζαντινών στρατευμάτων οφείλονταν στη θεϊκή οργή για
ό,τι συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.

γ. Φάσεις

Α΄ φάση: (726 - 787)
– ΛΕΩΝ Γ΄ απομάκρυνση εικόνας Χριστού από Χαλκή Πύλη Πόλης
– διαμαρτυρίες λαού πρωτεύουσας
– 730: ΛΕΩΝ Γ΄ αυτοκρατορικό διάταγμα κατά λατρείας εικόνων
– τιμωρίες κατά εικονοφίλων: εξορίες, φυλακίσεις, δημεύσεις περιουσιών
ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ θεολόγος, θεωρητικός υποστηρικτής εικονολατρών
ΚΩΝ/ΝΟΣ Ε΄ σκληρά μέτρα κατά εικονολατρών:
– εκστρατεία τρομοκράτησης μοναχών
– καταστροφή μονών (προπύργια εικονολατρίας)
ΕΙΡΗΝΗ ΑΘΗΝΑΙΑ Ζ΄ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΣΥΝΟΔΟΣ (787)
– τερμάτισε την α΄ φάση Εικονομαχίας
– αποκατέστησε τις εικόνες τιμητική προσκύνηση

Β΄ φάση (815 - 843)
– ΛΕΩΝ Ε΄ ΑΡΜΕΝΙΟΣ έναρξη
– Επιχείρημα: οι ήττες των βυζαντινών στρατευμάτων οφείλονται στην εικονολατρία
843: ΘΕΟΔΩΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ (ΚΩΝ/ΠΟΛΗΣ)
– τερματισμός β΄ φάσης Εικονομαχίας
– Οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση εικόνων
δ. Σημασία της ήττας των εικονοκλαστών
– Η αποκατάσταση των εικόνων _ νίκη της ελληνικής πνευματικής παράδοσης
– Η αναστήλωση:
1) τερμάτισε τις θρησκευτικές έριδες μεταξύ των πιστών
2) εγκαινίασε μία περίοδο γόνιμης συνεργασίας Εκκλησίας - Κράτους
3) πολλαπλασιάστηκαν και πλούτισαν τα μοναστήρια
4) περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων
ε. Συνέπειες της εικονομαχίας
– Η Εικονομαχία:
1) δίχασε το βυζαντινό λαό
2) είχε ολέθριες συνέπειες: α) στην εξωτερική πολιτική
β) στον πολιτισμό
α) Στην εξωτερική πολιτική:
– διακόπηκαν οι σχέσεις με την Εκκλησία της Ρώμης (Αναζήτησε υποστήριξη από το
Φραγκικό κράτος)
β) Στον πολιτισμό:

Κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας:
1) απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των ναών
2) απαγορεύτηκε η ανάρτηση εικόνων
3) καταστράφηκαν πολλά έργα τέχνης
4) άλλαξε η διακόσμηση των ναών: φυτά, ζώα, στυλιζαρισμένα μοτίβα
5) καταστράφηκαν πολλά σημαντικά κείμενα εικονομάχων
6) υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
726 - 843 Εικονομαχία
726 - 787 Α΄ φάση Εικονομαχίας
815 - 843 Β΄ φάση Εικονομαχίας
730 Αυτοκρατορικό διάταγμα Λέοντος Γ΄ Ισαύρου κατά λατρείας εικόνων.
787 Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος αποκατάσταση εικόνων (σύγκληση από αυτοκράτειρα: Ειρήνη Αθηναία)
843 Οικουμενική Σύνοδος Κων/πολης οριστική αποκατάσταση και αναστήλωση των εικόνων. (σύγκληση από αυτοκράτειρα: Θεοδώρα)


1. Τι ήταν η Εικονομαχία και ποιοι οι πρωτεργάτες της;
2. Να αναφέρετε τις φάσεις της Εικονομαχίας, τους πρωταγωνιστές και το τέλος της
καθεμιάς.
3. Ποια είναι η σημασία της αποκατάστασης και αναστήλωσης των εικόνων;



3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ και η αυγή της Νέας Εποχής


α. Έναρξη της Νέας Εποχής
_ 842 - 867: ΜΙΧΑΗΛ Γ΄ ανάπτυξη δύναμης Βυζαντίου
_ 843: Οριστική αναστήλωση των εικόνων
Αποτελέσματα:
1) η βυζαντινή κυβέρνηση ασχολήθηκε με την άμυνα κατά Αράβων
2)τα έργα του πολιτισμού
_ 855 - 866: Καίσαρ ΒΑΡΔΑΣ διεύθυνση κρατικών υποθέσεων

β. Ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας
_ Ίδρυση ΣΧΟΛΗΣ ΜΑΓΝΑΥΡΑΣ με πρωτοβουλία ΒΑΡΔΑ
_ Διεύθυνση: ΛΕΩΝ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ή ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ: διάσημος επιστήμονας
_ ΣΧΟΛΕΣ: Φιλοσοφίας, Γεωμετρίας, Αστρονομίας, Γραμματικής
_ Έντονη πνευματική δραστηριότητα προετοιμασία αναβίωσης αρχαίων γραμμάτων επί Κων/νου Ζ΄ Πορφυρογέννητου.

γ. Ενδιαφέρον για τους κλασικούς
_ 9ος - 11ος αι. ενδιαφέρον για τους κλασικούς
_ ΛΟΓΙΟΙ: συλλογή, μελέτη, αντιγραφή χειρογράφων αρχαίας γραμματείας
_ ΦΩΤΙΟΣ έργα: 1) "Μυριόβιβλος", 2) Λεξικό, 3) Ομιλίες, 4) θεολογικά έργα υπό την ηγεσία του έγινε ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

δ. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση
_ Βυζαντινή επική ποίηση: απήχηση αγώνων κατά Αράβων
_ Ακριτικά τραγούδια: �� συντέθηκαν από ανώνυμους τραγουδοποιούς και εξυμνούσαν τα κατορθώματα των ακριτών
Τα σημαντικότερα: 1) το έπος του Διγενή Ακρίτα, 2) το άσμα του Αρμούρη

7ος έως μέσα 9ου αιώνα
Α Ρ Α Β Ε Σ
- επιθέσεις, εισβολές, λεηλασίες στις μικρασιατικές επαρχίες
- 838: Άλωση Αμορίου >
Β Υ Ζ Α Ν Τ Ι Ο
- Άμυνα
- ΘΕΟΦΙΛΟΣ: προσπάθεια γενικής συμμαχίας κατά του Ισλάμ, από χριστιανούς Ανατολής και Δύσης αποτυχία
- βυζαντινή αντεπίθεση:
- 859: βυζαντινός στρατός πέρασε τον Ευφράτη
- 863: " " νίκησε τον εμίρη της Μελιτηνής
_ Ακρίτες: στρατιώτες του Βυζαντίου που προστάτευαν τα ανατολικά σύνορα (άκραι)

_ Ανάπτυξη Νεοελληνικής Λογοτεχνίας:
α) δημώδης ή λαϊκότροπη
Τα σημαντικότερα δείγματά της:
τα ακριτικά τραγούδια που ψάλλονταν από περιπλανώμενους τραγουδιστές στις επαρχίες της Μ.Ασίας
β) Λόγια Γραμματεία
Τα έργα της δημιουργήθηκαν από τους λόγιους, δηλαδή τους μορφωμένους.
_ ΑΡΕΘΑΣ: επίσκοπος Καισαρείας, σπουδαίος λόγιος πληροφορίες για τα ηρωικά τραγούδια (ακριτικά)


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
842 - 867 Βασιλεία Μιχαήλ Γ΄ (δυναστεία Αμορίου)
867 - 1025 Μακεδονική Δυναστεία
855 - 866 Καίσαρ Βάρδας διεύθυνση κρατικών υποθέσεων
830 Πρόσκληση Λέοντος Φιλοσόφου στη Βαγδάτη από το χαλίφη Αλ Μαμούν - απόρριψη πρόσκλησης
829 - 842 Βασιλεία Θεόφιλου (δυναστεία Αμορίου)
838 Άλωση Αμορίου
859 - Αντεπίθεση βυζαντινού στρατού κατά Αράβων - διάβαση του Ευφράτη
863 Ήττα εμίρη Μελιτηνής από βυζαντινό στρατό



1. Για ποιους λόγους θεωρείται η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ η αρχή μιας Νέας Εποχής;
2. Τι γνωρίζετε για το συγγραφικό έργο του πατριάρχη Φωτίου;
3. Πώς αντέδρασαν οι Βυζαντινοί μετά την άλωση του Αμορίου από τους Άραβες;
4. Τι γνωρίζετε για τους ακρίτες και τα ακριτικά τραγούδια;






4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς
και τους Βουλγάρους

α. Ο εκχριστιανισμός των Μοραβών
_ Εκχριστιανισμός Σλάβων: γεγονός μέγιστης σημασίας για το Βυζάντιο
_ 862/3: ΡΑΣΤΙΣΛΑΒΟΣ: ζήτησε ιεραποστόλους για να διδάξουν το Χριστιανισμό στο λαό του.
η επιθυμία του: ήθελε να στηριχτεί στο Βυζάντιο
ο σκοπός του: να αποκρούσει τις απειλές των Γερμανών και των Βουλγάρων.
_ ΜΙΧΑΗΛ Γ΄ και ΦΩΤΙΟΣ αντιλήφθηκαν τα οφέλη της πρότασης για το Βυζάντιο
επέκταση επιρροής και πνευματικής ακτινοβολίας στην κεντρική Ευρώπη.
_ Ανάθεση ιεραποστολής σε ΚΩΝ/ΝΟ (ΚΥΡΙΛΛΟ) και ΜΕΘΟΔΙΟ
_ 863: ΚΩΝ/ΝΟΣ και ΜΕΘΟΔΙΟΣ Μοραβία, επιτέλεση ιεραποστολής

_ ΚΩΝ/ΝΟΣ: επινόησε το σλαβικό αλφάβητο
μετέφρασε στα σλαβικά τη Θεία Λειτουργία και τα ιερά βιβλία
β. Σημασία του εκχριστιανισμού
1. Η χρήση της σλαβικής: διευκόλυνε τους Μοραβούς να κατανοήσουν το κήρυγμα και τη Λειτουργίαεξασφάλισε τεράστια επιτυχία στο ιεραποστολικό έργο
2. Οι δύο αδελφοί οργάνωσαν τη σλαβική εκκλησία (863 - 866)
3. " " " μύησαν τους Σλάβους στο πολιτιστικό σύστημα των Ελλήνων και
του Χριστιανισμού
4. Ο εκχριστιανισμός συνετέλεσε στην ενότητα των Σλάβων, γιατί ενίσχυσε την
κοινότητα της φυλής με την κοινότητα της πίστης.

γ) Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων
_ Εκχριστιανισμός Βουλγάρων: σύγκρουση Βυζαντίου με πάπα
_ ΠΑΠΑΣ: επέκταση επιρροής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην άμεση γειτονιά
του Βυζαντίου
_ Βυζαντινός στρατός: υποχρέωσε το ΒΟΡΗ (ηγεμόνα των Βουλγάρων):
α) να δεχτεί το Χριστιανισμό από Κων/πολη
β) να βαπτιστεί ο ίδιος από τον Μιχαήλ (864)
Αργότερα:
_ ΒΟΡΗΣ: πρόσκληση πάπα
_ ΠΑΠΑΣ: επέμβαση στα ζητήματα της Βουλγαρικής Εκκλησίας
_ ΦΩΤΙΟΣ κατήγγειλε την επέμβαση της Ρώμης στη Βουλγαρία κατηγόρησε τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για λειτουργικά και δογματικά λάθη
σκοπός του: η υπεράσπιση: α) της ανεξαρτησίας της Βυζαντινής Εκκλησίας και β) των ζωτικών συμφερόντων του βυζ. κράτους

_ ΣΥΝΟΔΟΣ 867: 1) αναθεμάτισε τον πάπα
2) απέρριψε το δόγμα filioque
3) καταδίκασε την επέμβαση της Ρώμης στη Βουλγαρία
_ ΣΥΝΟΔΟΣ 870: Αποφάσισε: η Βουλγαρική Εκκλησία να υπάγεται στο Πατριαρχείο Κων/πολης


ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
863 Εκχριστιανισμός των Σλάβων
864 Εκχριστιανισμός των Βουλγάρων
867 Σύνοδος απόρριψη δόγματος filioque
870 Σύνοδος Η Εκκλησία της Βουλγαρίας υπάχθηκε οριστικά στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κων/πολης


1. Τι γνωρίζετε για τον εκχριστιανισμό των Μοραβών;
2. Τι γνωρίζετε για το ιεραποστολικό έργο του Κων/νου και του Μεθόδιου;
3. Ποια η σημασία του εκχριστιανισμού των Σλάβων;


5. Η βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση
της Αυτοκρατορίας

α. Αγώνες με τους Άραβες
_ Εποχή ΡΩΜΑΝΟΥ ΛΑΚΑΠΗΝΟΥ αντεπίθεση Βυζαντινών κατά Αράβων
_ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΥΡΚΟΥΑΣ κατάληψη Έδεσσας Συρίας
_ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ �� στρατηγοί - αυτοκράτορες
ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΙΜΙΣΚΗΣ απώτερος σκοπός όλων των εκστρατειών τους:
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄ η ανάκτηση όλων των ρωμαϊκών επαρχιών της Εγγύς
Ανατολής
_ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΦΩΚΑΣ ανάκτηση Κρήτης (961) και Κύπρου (965)
_ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΙΜΙΣΚΗΣ �� ανάκτηση Κιλικίας και τμημάτων Συρίας και Παλαιστίνης
β. Αγώνες με τους Βουλγάρους
_ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΣΥΜΕΩΝ ����εχθρικές σχέσεις Βυζαντινών - Βουλγάρων
_ ΣΥΜΕΩΝ: στόχος ����ίδρυση βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας
ενέργεια ����Πολιορκία Κων/πολης
αποτέλεσμα ����ματαίωση σχεδίων λόγω θανάτου του
αυτοτιτλοφορήθηκε: "βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων"
_ ΠΕΤΡΟΣ (:διάδοχος Συμεών) συνθήκη ειρήνης με Βυζαντινούς
γάμος με ΜΑΡΙΑ (ανεψιά Ρωμ. Λακαπηνού)
_ ΣΑΜΟΥΗΛ ίδρυση νέου βουλγαρικού κράτους, με επίκεντρο περιοχή Αχρίδας
_ ΒΥΖΑΝΤΙΟ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄ σύγκρουση με Βουλγάρους

β. Αγώνες με τους Βουλγάρους
_ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΣΥΜΕΩΝ ����εχθρικές σχέσεις Βυζαντινών - Βουλγάρων
_ ΣΥΜΕΩΝ: στόχος ����ίδρυση βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας
ενέργεια ����Πολιορκία Κων/πολης
αποτέλεσμα ����ματαίωση σχεδίων λόγω θανάτου του
αυτοτιτλοφορήθηκε: "βασιλεύς Βουλγάρων και Ρωμαίων"
_ ΠΕΤΡΟΣ (:διάδοχος Συμεών) συνθήκη ειρήνης με Βυζαντινούς
γάμος με ΜΑΡΙΑ (ανεψιά Ρωμ. Λακαπηνού)
_ ΣΑΜΟΥΗΛ ίδρυση νέου βουλγαρικού κράτους, με επίκεντρο περιοχή Αχρίδας
_ ΒΥΖΑΝΤΙΟ: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Β΄ σύγκρουση με Βουλγάρους
Σύνορα Βυζαντίου προς βορρά Δούναβης ποταμός
γ. Οικονομικές συνέπειες των πολέμων
_ Κατακτήσεις, επεκτάσεις βυζαντινών συνόρων άνθηση οικονομίας
Αποτελέσματα:
1) Νέα εδάφη προστέθηκαν στο βυζαντινό κράτος.
2) Νέα έσοδα " " " "
3) Η διακοπή των αραβικών επιδρομών επέτρεψε την ειρηνική καλλιέργεια της
γης.
4) Πολλαπλασιάστηκε η παραγωγή.
5) Πολλαπλασιάστηκαν τα νομισματικά αποθέματα.
6) Τονώθηκε το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο και η βιοτεχνία.
7) Βελτιώθηκε το επίπεδο ζωής.
8) Αυξήθηκε η αυτοπεποίθηση των Βυζαντινών.
9) Ενισχύθηκε το διεθνές κύρος της αυτοκρατορίας.
10) Αυξήθηκαν οι δυνατότητες ανάπτυξης του βυζαντινού πολιτισμού.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ
Ρωμανός Λακαπηνός (σελ. 41)
(870 - 948). Βυζαντινός αυτοκράτορας (920 - 944). Ανήκε στη Μακεδονική δυναστεία.
Στα χρόνια του εγκαινιάζεται η μεγάλη στρατιωτική αντεπίθεση των Βυζαντινών κατά
των Αράβων. [Στο εσωτερικό άσκησε δίκαιη κοινωνική πολιτική προστατεύοντας τα
κατώτερα λαϊκά στρώματα.]
Ιωάννης Κουρκούας (σελ. 41)
(10ος αι.). Βυζαντινός στρατηγός, θριαμβευτής στις νικηφόρες εκστρατείες κατά των
997: μάχη Σπερχειού νίκη Βυζαντινών
1014: μάχη Κλειδίου νίκη Βυζαντινών
1018: οριστική υποταγή Βουλγαρίας στο Βυζάντιο
Οργάνωση σε 2 (δύο) "θέματα"



ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
961 Ανάκτηση Κρήτης από Νικηφόρο Φωκά
965 Ανάκτηση Κύπρου από Νικηφόρο Φωκά
997 Μάχη Σπερχειού (Βυζαντινοί - Βούλγαροι ��νίκη Βυζαντινών)
1014 Μάχη Κλειδίου (Βυζαντινοί - Βούλγαροι ��νίκη Βυζαντινών)
1018 Πλήρης υποταγή Βουλγαρίας στο Βυζάντιο


1. Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές της Μακεδονικής δυναστείας στον αγώνα κατά των
Αράβων και ποιες οι επιτυχίες τους ;
Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ρωμανού Λακαπηνού (Μακεδονική δυναστεία) άρχισε η
μεγάλη στρατιωτική αντεπίθεση των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων, που στέφθηκε από
μεγάλη επιτυχία. Έγιναν πολλές και σκληρές εκστρατείες με επικεφαλής ικανότατους
στρατηγούς.
Αρχικά ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας. Η επιτυχία
του αυτή προετοίμασε τις νίκες των επόμενων στρατηγών - αυτοκρατόρων: Νικηφόρου
Φωκά, Ιωάννη Τζιμισκή και Βασιλείου Β΄.
Οι τρεις αυτοί άνδρες είχαν ως απώτερο σκοπό τους την ανάκτηση όλων των παλαιών
ρωμαϊκών εδαφών της Εγγύς Ανατολής.
Ο Νικηφόρος Φωκάς ανέκτησε από τους Άραβες την Κρήτη (961) και την Κύπρο (965),
ενώ ο Ιωάννης Τζιμισκής την Κιλικία και τμήματα της Συρίας και της Παλαιστίνης.
2. Να περιγράψετε συνοπτικά τον αγώνα των Βυζαντινών εναντίον των Βουλγάρων.
Όταν ανέβηκε στο βουλγαρικό θρόνο ο Συμεών, οι σχέσεις με το Βυζάντιο έγιναν
εχθρικές. Ο Συμεών φιλοδοξούσε να δημιουργήσει μια βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία
στην οποία να είναι ο ίδιος αυτοκράτορας, γι' αυτό πολιόρκησε την Κων/πολη, αλλά ο
θάνατος ματαίωσε τα σχέδιά του.
Μετά απ' αυτόν ανέβηκε στο θρόνο ο γιος του Πέτρος, ο οποίος δεν ακολούθησε την
επιθετική πολιτική του πατέρα του, αλλά αντίθετα συνήψε συνθήκη ειρήνης με τους
Βυζαντινούς που την επισφράγισε με το γάμο του με τη Μαρία, ανεψιά (ή εγγονή) του
Ρωμανού του Λακαπηνού.
Η κατάσταση όμως άλλαξε, όταν ανήλθε στο θρόνο ο τσάρος Σαμουήλ, ο οποίος έγινε
πολύ επικίνδυνος για την αυτοκρατορία. Ο αγώνας των Βυζαντινών εναντίον του ήταν
μακρός και δύσκολος και έγινε από τον Βασίλειο Β΄ που νίκησε τα βουλγαρικά στρατεύματα
στις μάχες του Σπερχειού το 997 και του Κλειδίου το 1014. Η Βουλγαρία υποτάχθηκε
πλήρως στο Βυζάντιο το 1018 και οργανώθηκε σε δύο "θέματα". ΄Ετσι τα σύνορα του
Βυζαντίου προς βορρά έφτασαν και πάλι στο Δούναβη.
3. Ποια ήταν τα οικονομικά αποτελέσματα των πολέμων;