Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ

(Σχεδιάγραμμα

κριτήρια αξιολόγησης)

Το Pew Research Center επαναδιατύπωσε τις βασικές αρχές της δημοσιογραφίας μετά από μία έρευνα ανάμεσα σε δημοσιογράφους και πολίτες.

https://jaj.gr/ethics/vasikes-arches-dimosiografias/

Τα πρώτα τρία χρόνια της έρευνας αφορούσαν συνεντεύξεις με δημοσιογράφους και άλλους ανθρώπους σχετικά με τον προσδιορισμό του επαγγέλματος του δημοσιογράφου. Αυτό που προέκυψε μέσα από τις συζητήσεις αυτές είναι οι ακόλουθες εννιά βασικές αρχές της δημοσιογραφίας.

Πρώτη αρχή της δημοσιογραφίας είναι η αλήθεια

Η δημοκρατία προϋποθέτει την αξιόπιστη και ακριβή πληροφόρηση των πολιτών μέσα σε ένα ουσιαστικό πλαίσιο. Η δημοσιογραφία δεν προσεγγίζει την αλήθεια μέσα από μια απόλυτη και φιλοσοφική σκοπιά, αυτό που οφείλει να κάνει είναι να επιχειρεί την πρακτική προσέγγιση της αλήθειας. Η «δημοσιογραφική αλήθεια» λοιπόν είναι μια διαδικασία που ξεκινά με την αρχή της συγκέντρωσης και εξακρίβωσης  πληροφοριών. Έπειτα ο δημοσιογράφος προσπαθεί να θέσει έναν επαρκή και αξιόπιστο όγκο πληροφοριών που έχει συλλέξει προς περαιτέρω έρευνα. Θα πρέπει να δουλεύει με διαφάνεια όσον αφορά στις μεθόδους και τις πηγές του, έτσι ώστε το κοινό να κάνει τη δική του εκτίμηση των πληροφοριών. Ακόμα και σε έναν κόσμο όπου ακούγονται χιλιάδες φωνές, η εγκυρότητα είναι η βάση και όλα τα υπόλοιπα είναι κατασκευάσματα, ερμηνείες, σχόλια, κριτικές, αναλύσεις και αντιπαραθέσεις. Στο πέρασμα του χρόνου, η αλήθεια επικρατεί. Όσο μεγαλύτερη είναι η ροή των πληροφοριών, τόσο μεγαλύτερη- και ποτέ μικρότερη- είναι και η ανάγκη των πολιτών για αναζήτηση διασταυρωμένων πηγών που θα επαληθεύουν και θα πλαισιώνουν μια πληροφορία.

Το κύριο μέλημά της είναι ο πολίτης

Όταν οι διάφοροι ειδησεογραφικοί οργανισμοί είναι υποκινούμενοι από κόμματα, διαφημιστές και μετόχους, οι δημοσιογράφοι τους οφείλουν πάνω απ’ όλα να παραμένουν αφοσιωμένοι στους πολίτες και το κοινό συμφέρον, εάν θέλουν να παρέχουν πληροφόρηση χωρίς φόβο και ρουσφέτια. Η δέσμευση απέναντι στον πολίτη εγγυάται την αξιοπιστία ενός ειδησεογραφικού οργανισμού και αποτελεί μια σιωπηρή συμφωνία με το κοινό, που δεν υποκινείται από φιλικές ή διαφημιστικές σχέσεις. Η δέσμευση προς τον πολίτη προϋποθέτει επίσης την εκπροσώπηση όλων των κοινωνικών τάξεων. Όταν αγνοείς μια κατηγορία πολιτών είναι σα να της στερείς το δικαίωμα ψήφου. Η σύγχρονη θεωρία στον κλάδο της ενημέρωσης θέλει την αξιοπιστία να χτίζει ένα ευρύ και πιστό κοινό και την οικονομική επιτυχία να έπεται. Από αυτήν την άποψη, οι εργαζόμενοι στον κλάδο της ενημέρωσης πρέπει να καλλιεργούν -και όχι να εκμεταλλεύονται- την αφοσίωσή τους προς στο κοινό πέρα από κάθε άλλο συμφέρον.

Η ουσία της δημοσιογραφίας βρίσκεται στην αρχή της εξακρίβωσης των πληροφοριών

Το επάγγελμα του δημοσιογράφου βασίζεται στην αρχή της εξακρίβωσης της πληροφορίας. Η εξέλιξη του στοιχείου της αντικειμενικότητας δε συνεπάγεται και τη μεροληψία του δημοσιογράφου. Σημαίνει τη συνειδητή εξακρίβωση πληροφοριών –μια διαφανή προσέγγιση της αλήθειας- τόσο ώστε οι προσωπικές και κοινωνικές προκαταλήψεις να μην επισκιάζουν την αξιοπιστία της δουλειάς. Η μέθοδος προσέγγισης των γεγονότων είναι αντικειμενική, όχι ο δημοσιογράφος. Η αναζήτηση πολλαπλών μαρτυριών, η αποκάλυψη όλο και περισσότερων πηγών ή και η συγκέντρωση διαφορετικών απόψεων, είναι όλα ενδεικτικά αυτών των κριτηρίων. Η εξακρίβωση της πληροφορίας είναι αυτή που διαφοροποιεί τη δημοσιογραφία από άλλες μορφές επικοινωνίας, όπως είναι η προπαγάνδα, οι πλασματικές ειδήσεις και η ψυχαγωγία. Ωστόσο η ανάγκη εφαρμογής μιας επαγγελματικής μεθόδου προσέγγισης δεν είναι πάντα πλήρως αναγνωρισμένη και εξευγενισμένη. Ενώ για παράδειγμα οι δημοσιογράφοι έχουν αναπτύξει διάφορες μεθόδους εξακρίβωσης στοιχείων, δεν έχουν προσπαθήσει τόσο να αναπτύξουν ένα σύστημα ελέγχου της φερεγγυότητας της δημοσιογραφικής ερμηνείας.

Ο δημοσιογράφος πρέπει να είναι ανεξάρτητος

Η ανεξαρτησία είναι απαραίτητη προϋπόθεση στη δημοσιογραφία, ο ακρογωνιαίος λίθος της αξιοπιστίας της. Η ανεξαρτησία του πνεύματος και της βούλησης, και όχι η ουδετερότητα, αποτελεί αρχή στην οποία πρέπει ένας δημοσιογράφος να εστιάζει συνεχώς. Παρ’ όλο που συντάκτες και σχολιαστές δεν είναι ουδέτεροι απέναντι στα γεγονότα, η πηγή της αξιοπιστίας τους βρίσκεται στην ακρίβεια, στο πνεύμα δικαιοσύνης και στην ικανότητα ενημέρωσης που τους διέπει, και όχι στην αφοσίωση σε κάποια ομάδα. Ωστόσο, στο όνομα αυτής της ανεξαρτησίας, δεν πρέπει εμείς οι δημοσιογράφοι να παρεκτρεπόμαστε σε αλαζονικά, ελιτίστικα και μηδενιστικά σχόλια.

Η δημοσιογραφία πρέπει να αποτελεί ανεξάρτητο μοχλό εξουσίας

Η δημοσιογραφία έχει τη σπάνια ικανότητα να λειτουργεί ως επόπτης αυτών που με την εξουσία και τη θέση τους ασκούν τη μεγαλύτερη επιρροή στους πολίτες. Η εξασφάλιση της ανεξαρτησίας του τύπου αναγνωρίζεται ως προμαχώνας εναντίον του δεσποτισμού. Τα δικαστήρια το επιβεβαίωσαν και οι πολίτες βασίζονται πάνω σε αυτό. Ως δημοσιογράφοι, έχουμε την υποχρέωση να προστατεύσουμε αυτή την ελευθερία της εποπτείας χωρίς να την ευτελίζουμε κάνοντας κατάχρηση αυτής ή έχοντας το κέρδος ως απώτερο σκοπό.

Η δημοσιογραφία πρέπει να λειτουργεί ως φόρουμ δημόσιας κριτικής και εύρεσης συμβιβαστικών λύσεων

Τα μέσα ενημέρωσης είναι οι κοινοί φορείς δημόσιας συζήτησης και αυτή η ευθύνη είναι η βάση των ειδικών προνομίων μας. Αυτή η δημόσια συζήτηση αποφέρει καρπούς στην κοινωνία όταν βασίζεται στα γεγονότα και όχι σε προκαταλήψεις και ικεσίες. Στόχος πρέπει να είναι η δίκαιη εκπροσώπηση των ποικίλων απόψεων που εκφράζονται μέσα στο κοινωνικό σύνολο και η τοποθέτηση τους σε ένα ορθό πλαίσιο και όχι η προβολή δύο ακραίων τάσεων. Η ακρίβεια και η αξιοπιστία προϋποθέτουν ότι οι δημοσιογράφοι, ως συντονιστές της δημόσιας συζήτησης, δεν αμελούμε τα σημεία επαφής που μπορεί να οδηγήσουν στην επίλυση του εκάστοτε προβλήματος.

Η δημοσιογραφία πρέπει να κάνει το σημαντικό, ενδιαφέρον και επίκαιρο

Δημοσιογραφία είναι η σκόπιμη εξιστόρηση γεγονότων. Δεν πρέπει να περιορίζεται στη δημιουργία ενός κοινού και την απλή καταγραφή ενός γεγονότος. Για τη δική της επιβίωση, πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα σε αυτό που το κοινό περιμένει και σε αυτό που δεν περιμένει αλλά στην ουσία χρειάζεται. Με λίγα λόγια, πρέπει να πασχίζει να κάνει ενδιαφέρον και επίκαιρο αυτό που είναι στην πραγματικότητα σημαντικό. Η αποτελεσματικότητα ενός δημοσιογραφικού τίτλου έγκειται στο κατά πόσο εμπλέκει το κοινό και παράλληλα το διαφωτίζει. Αυτό σημαίνει πως οι δημοσιογράφοι πρέπει συνεχώς να αφουγκράζονται αυτό που είναι πιο σημαντικό για τους πολίτες. Ενώ η δημοσιογραφία πρέπει να υπερβαίνει τα όρια των κυβερνήσεων και της δημόσιας ασφάλειας, ένας δημοσιογράφος κατακλυσμένος από τετριμμένες και επουσιώδεις πληροφορίες, μπορεί να γεννήσει μόνο μια τετριμμένη κοινωνία.

Ο δημοσιογράφος πρέπει να κάνει κατανοητή και αναλογική παρουσίαση των θεμάτων

Η παρουσίαση των θεμάτων στις πραγματικές τους διαστάσεις, χωρίς την παράλειψη σημαντικών στοιχείων  αποτελεί επίσης ακρογωνιαίο λίθο στην αξιοπιστία του επαγγέλματος. Η δημοσιογραφία είναι μια μορφή χαρτογράφησης. Δίνει στους πολίτες έναν χάρτη πλοήγησης στην κοινωνία. Η αναζωπύρωση κάποιων ειδήσεων με σκοπό την πρόκληση αναταραχής, η αποφυγή ενασχόλησης με κάποια ζητήματα, η προώθηση στερεοτύπων ή ο αδικαιολόγητος αρνητισμός μπορούν να αλλοιώσουν την αξιοπιστία αυτού του κοινωνικού χάρτη. Αυτός ο χάρτης πρέπει επίσης να προβάλλει θέματα που αφορούν ολόκληρη την κοινωνία και όχι μόνο από τα δημογραφικά ελκυστικά κομμάτια της. Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα σε μια αίθουσα σύνταξης όπου υπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικό υπόβαθρο και προοπτικές. Ο χάρτης είναι μόνο μια αναλογία. Η μερικότητα και η πληρότητα είναι υποκειμενικές, η αοριστία τους όμως δε μειώνει και τη σημασία τους.

Αυτοί που ασκούν δημοσιογραφία πρέπει να μπορούν να ασκούν και την προσωπική τους συνείδηση

Ένας δημοσιογράφος πρέπει να έχει προσωπικές αρχές και προσωπική αίσθηση ευθύνης, τη δική του πυξίδα ηθικής. Καθ’ ένας από εμάς πρέπει, εφ’ όσον το δίκαιο και η αξιοπιστία το απαιτούν, να μπορεί να εκφράσει τις διαφορές του με τους συναδέλφους του, είτε μέσα στην αίθουσα σύνταξης είτε στα γραφεία στελεχών. Οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί ορθώς καλλιεργούν αυτή την ανεξαρτησία ενθαρρύνοντας τους εργαζόμενους να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους. Έτσι, ενθαρρύνεται η πνευματική ποικιλομορφία, στοιχείο απαραίτητο για την κατανόηση και την ακριβή κάλυψη των γεγονότων μιάς κοινωνίας εξίσου ποικιλόμορφης. Η ποικιλία των απόψεων, και όχι των αριθμών είναι άλλωστε αυτή που μετράει.

«Η δημοσιογραφία είναι εκπληκτικό και τρομακτικό προνόμιο». Με ποια επιχειρήματα υποστηρίζει την άποψη αυτή η Ο. Φαλάτσι στο απόσπασμα που παρατίθεται; Να συζητήσετε τη σχέση της δημοσιογραφίας με την ιστορία. (σελίδα σχολικού βιβλίου 27). 

Απάντηση:

Η Οριάνα Φαλάτσι μιλώντας για τη δημοσιογραφία εκφράζει ευσύνοπτα και εύστοχα το δίπολο μέσα στο οποίο κινείται ο δημοσιογράφος (εκπληκτικό / τρομακτικό προνόμιο). Για την Ιταλίδα δημοσιογράφο κανένας άλλος άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα σήμερα, να ζει την «ιστορία» (γεγονότα καθημερινότητας) ως αυτόπτης μάρτυρας, αλλά να έχει και την επίγνωση ότι καταγράφοντάς τα (στην κάμερα ή στο μπλοκάκι σημειώσεων), «γραφεί ιστορία». Αυτό το προνόμιο είναι «εκπληκτικό». Γεννά, όμως, και τεράστιες ευθύνες. Γίνεται τότε ένα «τρομακτικό» προνόμιο.

Ο δημοσιογράφος, που έχει την επίγνωση ότι συμμετέχει ενεργά στο «ιστορικό γίγνεσθαι», νιώθει άγχος, ανασφάλεια και επαγγελματική ανεπάρκεια. Όταν πρόκειται να γίνει «αυτόπτης και αυτήκοος» μάρτυς κάποιας ιστορικής στιγμής, πάντοτε αναρωτιέται αν οι ικανότητες που διαθέτει, είναι αρκετές για να καλύψουν την «ιστορικότητα» του γεγονότος. Αυτό είναι το «τρομακτικό» προνόμιο του δημοσιογράφου «ο φόβος και η αγωνία μήπως από δίκη του ανεπάρκεια παραχαραχθεί η ιστορική αλήθεια». Η ρήση της Ιταλίδας δημοσιογράφου, άλλωστε, δεν είναι τυχαία: «Δεν είμαι υπερβολική, ξέρεις, όταν δηλώνω πως σε κάθε επαγγελματική μου εμπειρία αφήνω κομμάτια από την ψυχή μου». Η ψυχική αφιέρωση του δημοσιογράφου, ο οποίος έχει τη συναίσθηση του λειτουργήματος του, είναι δεδομένη και βασανιστική.

Είναι το τίμημα, σε τελευταία ανάλυση, γι' αυτό το μοναδικό προνόμιο της συμμετοχής, δηλαδή, στη γένεση της ιστορίας και στις νέες εξελίξεις στο κοινωνικό, πολίτικο ή οικονομικό πεδίο.

Τέλος, για τη σχέση δημοσιογραφίας και ιστορίας, οι απόψεις διίστανται. Μπορεί ως κοινός στόχος και των δύο, να προβάλλεται η καταγραφή και η ερμηνεία των γεγονότων, ωστόσο τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Ο δημοσιογράφος δεν έχει την πολυτέλεια του ιστορικού, που μελετηθεί, ταξινομεί, ελέγχει, αναλύει και συνθέτει το υλικό του, αποστασιοποιημένος, λόγω της χρονικής διάρκειας που τον χωρίζει από την τέλεση των γεγονότων. Ο ιστορικός έτσι, είναι πιο αντικειμενικός, πιο αμερόληπτος, αλλά και πιο αναλυτικός. Το χρονικό διάστημα, που έχει μεσολαβήσει και η συσσωρευμένη γνώση, στην οποία έχει πρόσβαση, κάνουν τη δουλειά του διαφορετική: πιο έγκυρη και πιο επιστημονική.

Αντίθετα, ο δημοσιογράφος καταγραφεί την ιστορία τη στιγμή που γεννιέται. Είναι και ο ίδιος τμήμα αυτής της διαδικασίας και ως εκ τούτου, δεν μπορεί να εκτιμήσει ού¬τε τη βαρύτητα, ούτε τη μελλοντική δυναμική των γεγονότων. Παρ' όλα αυτά, όμως, λό¬γω της εμπειρίας του και της οξυδέρκειας του, προχωρεί σε σχολιασμό και αναλύσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις. Μοιραία, όμως, τα σχόλια του είναι πεπερασμένα γιατί ε-επηρεάζονται σ' ένα μεγάλο βαθμό από τη δεδομένη πολίτικη και κοινωνική συγκυρία.

Τι είναι η δημοσιογραφία;

5 νέοι δημοσιογράφοι καταθέτουν απόψεις…

Μέσα από το πέρασμα των χρόνων η δημοσιογραφία αλλάζει προφίλ, μαζί της και αυτοί οι οποίοι την εκπροσωπούν. Εμείς εντοπίσαμε το νέο αίμα στη δημοσιογραφία και παρουσιάζουμε πέντε ταλέντα που ξεχωρίζουν στο χώρο, τα οποία προέρχονται απ’ όλα τα κυπριακά κανάλια και αποστάξαμε από αυτούς τη δική τους δημοσιογραφική φιλοσοφία. Πρόκειται για πέντε δημοσιογράφους οι οποίοι βρίσκονται πίσω από τις κάμερες και φροντίζουν καθημερινά για την ενημέρωσή μας….

Αλέξης Παπαγεωργίου

Η δημοσιογραφία, και ειδικότερα το αστυνομικό ρεπορτάζ, είναι ένα βιβλίο από το οποίο κάθε μέρα διαβάζω μια νέα σελίδα. Είναι ένα σχολείο από το οποίο είσαι καταδικασμένος να μην αποφοιτήσεις ποτέ. Πρέπει να είσαι σε επιφυλακή 24 ώρες το 24ωρο. Δεν ξέρεις τι, γιατί, πού και πότε θα συμβεί οτιδήποτε. Στο τηλεοπτικό ρεπορτάζ, ο κόσμος απαιτεί να δει εικόνα. Δε θέλει να του περιγράψεις μια πυρκαγιά, θέλει να δει τις φλόγες! Δε θέλει να του περιγράψεις ένα ατύχημα, θέλει ν’ ακούσει από τους αυτόπτες μάρτυρες τι ακριβώς συνέβη. Γι’ αυτούς τους λόγους, το επάγγελμα αυτό, η δημοσιογραφία, είναι ένας διαρκής πόλεμος για την είδηση και κάθε μέρα που ξημερώνει, είναι και μια νέα μάχη.

Χρύσω Χρυσοστόμου

Το λειτούργημα του δημοσιογράφου απαιτεί θυσίες, γερά νεύρα, επιμονή και υπομονή. Γι’ αυτό και ως νέοι δημοσιογράφοι χρειάζεται να βάλουμε γερές βάσεις με συστηματική εργασία, όρεξη και κέφι για δουλειά. Προσφέρει ένα μεγάλο φάσμα γνώσεων ενώ το αποτέλεσμα στο τέλος της ημέρας προσφέρει ηθική ικανοποίηση. Το αίσθημα ότι βρίσκεσαι στην καρδιά των γεγονότων είναι πραγματικά συναρπαστικό. Γι’ αυτό και στο λεξιλόγιο των δημοσιογράφων δεν υπάρχει η λέξη «ρουτίνα». Δεν είναι όμως όλα ρόδινα, καθώς πολλές φορές τα ωράρια είναι εξαντλητικά. Ο δημοσιογράφος φέρει ευθύνη για τις πληροφορίες που μεταφέρει στον τηλεθεατή. Νομίζω πως πρέπει να είναι αντικειμενικός και να μεταδίδει την είδηση ως έχει και χωρίς δικές του παρεμβάσεις, κάτι που νομίζω ότι επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό στο Mega.

Βάρβαρα Κοντού

Η δημοσιογραφία είναι μια καθημερινή πρόκληση και μια συνεχής αναζήτηση της αλήθειας την οποία καλούμαι να μεταφέρω στο επίπεδο του δυνατού, στους τηλεθεατές. Ασχολούμαι κυρίως με το εξωτερικό δελτίο όπου οι πτυχές προσέγγισης των θεμάτων έχουν πολλαπλασιαστεί λόγω και του διαδικτύου. Το επάγγελμα μου με ενθουσιάζει, επειδή μου δίνει τη δυνατότητα να έρχομαι καθημερινά αντιμέτωπη με διαφορετικές εικόνες και με ποικίλες ανθρώπινες συμπεριφορές. Οι διεθνείς ειδήσεις κινούνται σε μία ευρύ γκάμα ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Από τα δρώμενα στις διπλωματικές σκακιέρες, τα καμώματα των αστέρων της διεθνούς «jet set», μέχρι και τον πόνο αλλά και τη χαρά ανώνυμων ανθρώπων. Η δημοσιογραφική κάλυψη των γεγονότων αυτών, αποτελεί ένα συναρπαστικό ταξίδι, το οποίο με κάνει σοφότερη αλλά και ταπεινότερη.

Θησέας Ιωάννου

Η δημοσιογραφία είναι ένα λειτούργημα με τεράστιες ευθύνες απέναντι στους τηλεθεατές, οι οποίοι σε εμπιστεύονται και θέλουν να ενημερώνονται για ό,τι συμβαίνει στην καθημερινότητα, ορισμένες φορές και στην ίδια τη ζωή τους. Θα μπορούσα να παρομοιάσω το δημοσιογράφο σαν ένα εξερευνητή ο οποίος καθημερινά ανακαλύπτει νέα πράγματα, αφού και εμείς καθημερινά μαθαίνουμε και γνωρίζουμε νέα πράγματα και πρόσωπα, υπηρετώντας το λειτούργημα το οποίο επιλέξαμε γίνεται ακόμη πιο συναρπαστικό και όμορφο. Θεωρώ πολύ τυχερό τον εαυτό μου, που μέσα από το κανάλι, στο οποίο εργάζομαι σήμερα, μου δίνεται η ευκαιρία να βρίσκομαι σε αυτό το χώρο, όπου μπορώ άμεσα να ενημερώνω την κοινή γνώμη, την ίδια ώρα δηλαδή που «τρέχουν» τα γεγονότα με αξιοπιστία και σοβαρότητα.

Λουίζα Παναγιώτου

Η δημοσιογραφία ισοδυναμεί με το μεγαλύτερο έρωτα! Φτάνει να έχεις πάθος μαζί της. Φαντάζει το πιο γλυκό αντίδοτο σε κατάσταση ερωτικής απογοήτευσης. Ως επάγγελμα σε κρατά κάθε στιγμή ξύπνιο... Ως έννοια σου επιτρέπει να ονειρεύεσαι. Και η μεγαλύτερη δύναμη που σου δίνει, είναι να γνωρίζεις πως η είδηση που καλείσαι να μεταδώσεις θα βγει μέσα από τη «δική σου» ουσία. Κι αν καμιά φορά η καθημερινότητα σου προκαλεί εκνευρισμό, απολαμβάνεις να τον εξωτερικεύεις, επειδή ξέρεις πολύ καλά, ότι στο συγκεκριμένο επάγγελμα απαγορεύεται να είσαι παθητικός.

Η δημοσιογραφία της ειρήνης είναι η υπεύθυνη ειδησεογραφία

Το δεύτερο "Παγκόσμιο Φόρουμ για τα Μίντια" διοργανώνει η Deutsche Welle. Στο επίκεντρο είναι η δημοσιογραφία της ειρήνης, η «υπεύθυνη δημοσιογραφία» που συμβάλλει σε επίλυση κρίσεων και διευθέτηση συγκρούσεων.

Η "δημοσιογραφία της ειρήνης", ή η "ευαισθητοποιημένη σε συγκρούσεις δημοσιογραφία", είναι δύο όροι που αποκτούν τελευταία όλο και μεγαλύτερο ειδικό βάρος, όταν πρόκειται για την ανάπτυξη χωρών που έχουν περάσει από τη δίνη πολέμων και εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων.

Ο Ελβετός Χανσγιέργκ Εντς συμμετέχει σε πρόγραμμα εκπαίδευσης δημοσιογράφων στο ανεξάρτητο «Radio Maendeleo» στο Κογκό. Βεβαίως τη βάση για κάθε δημοσιογραφική δουλειά συνιστούν τα κύρια κριτήρια της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, η ενδελεχής έρευνα η επιμέλεια και η διασταύρωση της πληροφορίας, λέει ο Εντς.

"Κατόπιν έπεται η "δημοσιογραφία της ειρήνης", που σημαίνει ότι ο δημοσιογράφος συνυπολογίζει, τί, σε ποιά κατεύθυνση και με ποιό τρόπο θα μπορούσε να επηρεάσει. Για παράδειγμα σε μια εμπόλεμη σύρραξη να αναρωτηθεί: θα εντείνω τη σύγκρουση ή θα βοηθήσω ίσως στην εξεύρεση μιας λύσης; Θα βοηθήσω στο να κατανοήσει η μία πλευρά την άλλη; Η δημοσιογραφία της ειρήνης είναι υπεύθυνη δημοσιογραφία".

Όλοι θεωρούν σωστή τη βάση αυτή και συμφωνούν, αλλά η πράξη δείχνει ότι υπάρχουν δυσκολίες στην εφαρμογή της, διαπιστώνει ο Μάρτιν Τσιντ.

Δεν είναι μόνο η αρχή της αποστασιοποιημένης, αντικειμενικής δημοσιογραφικής κάλυψης ενός θέματος, όπως την όριζε ο Γερμανός τηλεπαρουσιαστής Χανς Γιόακιμ Φρίντριχς: "ένας καλός δημοσιογράφος διακρίνεται από το ότι δεν συνταυτίζεται με μια υπόθεση, ακόμη και με μία καλή υπόθεση", έλεγε. Ο Μάρτιν Τσίντ σημειώνει ότι ζητούμενο δεν είναι να στηρίζει ο δημοσιογράφος μία πλευρά, αλλά να είναι προσανατολισμένος στην εξεύρεση λύσεων.

"Αυτό έχει σχέση με τον τρόπο που παρουσιάζω τα πράγματα. Για παράδειγμα: παρουσιάζω στο ρεπορτάζ μου τις δυνατότητες επίλυσης της διένεξης; προσανατολίζω το ρεπορτάζ μου σε αυτό; ή παραμένω στην περιγραφή του φαινομένου;. Περιγράφω τη βία; ή τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η σύγκρουση; Αναφέρομαι στα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσης και στους πιθανούς δρόμους τερματισμού της;"

Στην προσπάθεια αυτή, λέει ο Μάρτιν Τσιντ θα πρέπει να αποφεύγονται επίμαχοι προσδιορισμοί όπως ο χαρακτηρισμός κάποιου ως τρομοκράτη. Να γίνονται συνεντεύξεις όχι μόνο με τους κατέχοντες την εξουσία αλλά και με απλούς ανθρώπους και θα παρουσιάζεται οπωσδήποτε η οπτική γωνία και των δύο πλευρών.

Η δημοσιογραφία που είναι προσανατολισμένη στη διευθέτηση κρίσεων είναι ιδιαίτερα απαραίτητη και όταν έχει τελειώσει ο πόλεμος στην πορεία ανασυγκρότησης της χώρας και των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

Η ελλιπής δημοσιογραφική εκπαίδευση και η ανυπαρξία οικονομικών πόρων οδηγεί κατά κανόνα σε προγράμματα και εκπομπές που θα έπρεπε καλύτερα να μην μεταδίδονται, συμπεραίνει από την εμπειρία του στο Κογκό ο Χανσγιέργκ Εντς. "Είναι φτηνιάρικες εκπομπές που γεμίζουν τα ραδιόφωνα με τηλεφωνήματα ακροατών. Επιλέγεις για παράδειγμα ένα θέμα, αν μία γυναίκα από τη Ρουάντα μπορεί να παντρευτεί έναν Κογκολέζο, και καλούνται οι ακροατές να πουν τη γνώμη τους. Ακολουθούν τα τηλεφωνήματα που βγαίνουν απευθείας στον αέρα. Εδώ πρέπει να γίνει πολύ δουλειά με τους παρουσιαστές. Θα πρέπει να τους πει κανείς ότι πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί για όσα βγαίνουν στον αέρα", λέει ο Ελβετός δημοσιογράφος. Θα πρέπει επίσης και οι χώρες που χορηγούν αναπτυξιακή βοήθεια να επενδύσουν στην ανάπτυξη τέτοιων μοντέλων για την ανάπτυξη των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Δημοσιογράφοι στην τρίτη χιλιετία

“ Η δουλειά μας δεν είναι δουλειά για κυνικούς”, λέει ο Ρίτσαρντ Καπουσίνσκι. Η ελεύθερη δημοσιογραφία, προσθέτει, είναι το κλειδί για την ειρήνη στην τρίτη χιλιετία.

Ο Ρίτσαρντ Καπουσίνσκι αντιπαθεί τα ξενοδοχεία πολυτελείας και, στα 67 του, ψάχνει ακόμη τους ανθρώπους στην Τρίτη θέση των τρένων και στα καφενεία της επαρχίας. Από τους σπουδαιότερους

ταξιδευτές δημοσιογράφους του τέλους του αιώνα -έχει διακριθεί για τα διεθνή ρεπορτάζ του στο “Τάιμ”,το “Σπίγκελ”, τη “Μοντ Ντιπλοματίκ”-, δεν τον βαραίνει η ηλικία, αλλά η φήμη του, η οποία δυσκολεύει την εξερεύνηση. “Σε καλούν παντού, σε κάνουν να χάνεις χρόνο, σου προσφέρουν μεγάλα ξενοδοχεία”, παραπονείται στη “Ρεπούμπλικα”. Πέρυσι, όμως, στην Ινδία, τα κατάφερε.

“Κοιμήθηκα στα χωριά, έφαγα σε καλύβες. Έπαθα γαστρίτιδα, αλλά άξιζε τον κόπο. Είδα ένα άλλο κομμάτι του κόσμου. Η τραγωδία είναι πως τα μεγάλα δίκτυα δεν δείχνουν αυτή τη πραγματικότητα.”

Και τούτο επειδή τα μίντια έχουν γίνει εργαλεία ψυχαγωγίας, σε καλούν να ξεχάσεις μάλλον τον κόσμο, παρά να τον γνωρίσεις. “Τα μίντια είναι παιχνιδάκια των πλουσίων που τα χρησιμοποιούν για να γίνουν ακόμη πιο πλούσιοι”, λέει ο Πολωνός δημοσιογράφος. “Χρησιμεύουν για να σε εμποδίσουν να μάθεις ότι τα δύο τρίτα του πλανήτη ζουν σε ακραία φτώχεια.Αυτή είναι η πραγματική άγνοια”. Οι δημοσιογράφοι έχουν καθήκον να σπάσουν αυτή τη σιωπή: οφείλουν να

κάνουν γνωστό ότι “ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου δεν υπήρχαν παρόμοιες ανισότητες”. Και είναι μύθος ότι οι ανακαλύψεις στη Δύση βοηθούν τον Τρίτο Κόσμο, αντίθετα βαθαίνουν την αδικία:

“Μέσα σε δέκα χρόνια έχουμε παραγάγει 13.000 νέα φάρμακα, αλλά μόνο ένα στα χίλια είναι για τις τροπικές αρρώστιες”.

Η πληροφόρηση θα είναι λοιπόν η μεγάλη δύναμη του αιώνα που έρχεται. Για τους δημοσιογράφους, εξηγεί, θα είναι μια μεγάλη ευκαιρία, αλλά “ο κίνδυνος είναι να μην αναφέρονται πια στην πραγματικότητα, να προκρίνουν το θέαμα, τη φυγή. Με αρκετές σημαντικές εξαιρέσεις, η αλήθεια δεν είναι σήμερα απαραίτητη στην ενημέρωση, μερικές φορές γίνεται εμπόδιο. Έτσι πλήττεται η ουσία του επαγγέλματος: οι αξίες του

εμπορίου σκοτώνουν τις ηθικές αξίες”. Και το εύκολο και γρήγορο χρήμα συνθλίβει τους νέους δημοσιογράφους, τους κάνει να χάνουν το μυαλό τους. “Η δουλειά μας”, λέει ο Καπουσίνσκι, “χρειάζεται πνεύμα αυτοθυσίας: έχουμε την κοινωνική αποστολή να καταλάβουμε και να δώσουμε στους πολίτες να καταλάβουν το “άλλο”, να ευνοήσουμε το διάλογο. Χρειάζεται επίσης απόλυτη σοβαρότητα στο κοινό, πάντα θα υπάρχει κάποιος που θα ξέρει περισσότερα από σένα. Αν επιτρέψεις έστω και σε έναν να ανακαλύψει ότι ψεύδεσαι, ότι είσαι κοινότοπος, ανακριβής ή επιφανειακός, τότε έχεις χάσει”.

Ρίτσαρντ Καπουσίνσκι εφημ.“Τα Νέα”, (διεθνής τύπος)

επιμέλεια: Γιώργος Αγγελόπουλος

Ασκήσεις:

1. Στο άρθρο ο δημοσιογράφος αναπτύσσει την είδηση σε τρεις βαθμίδες. Πώς ονομάζεται η μορφή που του έχει δώσει στη δημοσιογραφική γλώσσα και γιατί;

(μονάδες 15)

2. Δοκιμάστε να βάλετε στο άρθρο ένα δικό σας τίτλο και να συνθέσετε τη δημοσιογραφική του περίληψη σύμφωνα με τη δική σας οπτική γωνία.

(μονάδες 10)

3. Λαμβάνοντας υπόψη, αφενός τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι διαβάζουν την εφημερίδα, αφετέρου τους γρήγορους ρυθμούς ζωής των σύγχρονων κοινωνιών: προσπαθήστε να τεκμηριώσετε αν είναι αυτοί οι λόγοι, που οδήγησαν τους δημοσιογράφους να ακολουθήσουν την τακτική της ανεστραμμένης πυραμίδας στην ενημέρωση.(500 λέξεις)

(μονάδες 50)

Απαντήσεις:

1. Επειδή ο ρόλος του δημοσιογράφου δεν είναι να κάνει απλή καταγραφή των γεγονότων, αλλά παράλληλα να τα αξιολογεί και να τα παρουσιάζει με την ανάλογη έμφαση που του υπαγορεύει η δική του οπτική γωνία, γι’ αυτό και κατανέμει με την αντίστοιχη βαρύτητα τις πληροφορίες στις τρεις βαθμίδες της είδησης που είναι:

α) ο τίτλος, που συνοψίζει τα γεγονότα σε μια περίοδο λόγου.

β) η περίληψη, που παρουσιάζει περιληπτικά τα κύρια στοιχεία.

γ) η ανάπτυξη της είδησης, που εκθέτει αναλυτικά τα γεγονότα.

Αυτός ο τρόπος παρουσίασης της είδησης είναι γνωστός στη δημοσιογραφική γλώσσα με τον όρο

“ανεστραμμένη πυραμίδα”.

Τίτλος: Τα μίντια παιχνιδάκια των πλουσίων.

Περίληψη: “Πλήττεται η ουσία της δημοσιογραφίας: οι αξίες του εμπορίου σκοτώνουν τις ηθικές αξίες, λέει ο Ρίτσαρντ Καπουσίνσκι, η αλήθεια δεν είναι σήμερα απαραίτητη, προκρίνουν το θέαμα, τη φυγή.”

3. Στην εποχή μας η πληροφόρηση παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Τα ηλεκτρονικά μέσα και τα έντυπα έχουν συντελέσει ώστε ο κόσμος μας να μοιάζει με ένα πλανητικό χωριό. Οποιαδήποτε είδηση, ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές μπορεί να κινήσει το ενδιαφέρον όλων.

Η μεγάλη προσήλωση στην ενημέρωση έχει την εξήγησή της. Καταρχήν ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικός. Λογικά λοιπόν φροντίζει να μαθαίνει τι συμβαίνει γύρω του. Επιπλέον, η φιλοπεριέργεια τον χαρακτηρίζει. Με τις ειδήσεις καλύπτει μέρος της ανάγκης του για γνώση, για πληρέστερη αντίληψη του περιβάλλοντος στο οποίο ζει.

Πρόσθετοι λόγοι, κοινωνικοί συντείνουν, ώστε ο τόπος να γνωρίζει άνθηση. Ειδικότερα, ο σύγχρονος κάτοικος των μεγάλων πόλεων δεν έχει την ευκαιρία άμεσης επαφής με τον κόσμο γύρω του. Η πηγαία και αυθόρμητη επικοινωνία με το γείτονά του είναι μακρινή εικόνα. Η εφημερίδα, τα έντυπα γενικά έχουν αναλάβει να ανασυστήσουν μια άλλη πραγματικότητα.

Περαιτέρω, ειδικότεροι λόγοι καθιστούν τη συστηματική, έντυπη ενημέρωση επιτακτική. Στις διαπροσωπικές σχέσεις για παράδειγμα, μια είδηση μπορεί να αποτελέσει θέμα συζήτησης και να βγάλει από το αδιέξοδο όποιους παρόλο που συναντώνται, δε βρίσκουν κάτι δικό τους να μοιραστούν. Επιπρόσθετα, το να παρακολουθεί κανείς την οικονομική, πολιτική ζωή του τόπου του ή διεθνώς υπαγορεύει την καθημερινή ανάγνωση των εφημερίδων. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι ο πολίτης δεν μπορεί άμεσα να πληροφορηθεί τις εξελίξεις.

Άλλη μια παράμετρος πρέπει να ληφθεί υπόψη. Ο χρόνος που απομένει από τις επιβαρημένες απασχολήσεις του εργαζομένου δεν του επιτρέπουν να έχει δική του εκτίμηση για τα πράγματα και καταφεύγει στις έτοιμες προτάσεις των ειδικών της ενημέρωσης, των δημοσιογράφων αναλυτών.

Παράλληλα, οι συνθήκες ζωής και άλλοι λόγοι ανεξάρτητοι έχουν επηρεάσει τη μορφή και τη δομή των εφημερίδων και επιπλέον τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται οι ειδήσεις.

Ειδικότερα, το πρότυπο της αντεστραμμένης, όπως λέγεται, πυραμίδας είναι ιδιαίτερα δημοφιλές. Το σχήμα της μέσα στην εφημερίδα περιγράφεται περίπου έτσι:  Προηγείται ένας στέρεος τίτλος της είδησης. Αυτός επιλέγεται να είναι κατά το δυνατό περιεκτικός, σαφής κα ελκυστικός, και αυτός θεωρείται η βάση της πυραμίδας.

Ακολουθεί μια σύντομη έκθεση της είδησης. Με μέθοδο αφαιρετική δίνονται τα βασικά στοιχεία, κάτι περίπου σαν περίληψη κι αυτό αποτελεί τον κύριο κορμό της πυραμίδας. Σ’ένα τρίτο τμήμα, το εκτενέστερο, επαναλαμβάνεται το περιεχόμενο της είδησης εμπλουτισμένο με πολλές πληροφορίες, σχόλια και λεπτομέρειες που θέτουν τον κορυφαίο λίθο στην πυραμίδα της είδησης.

Η εξήγηση αυτής της επιλογής είναι πολλαπλή. Καθοριστικό είναι ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αφιερώνει χρόνο για ανάγνωση της εφημερίδας ανάλογο με τον δικό του διαθέσιμο. Ακόμη και ο ελάχιστος αρκεί για τους τίτλους. Αφιερώνοντας περισσότερο μπορεί να φτάσει μέχρι τις λεπτομέρειες. Εξάλλου για ορισμένα θέματα το ενδιαφέρον είναι μεγάλο, ενώ για άλλα μια ματιά αρκεί, ιδιαίτερα σ’ένα έντυπο ποικίλης ύλης.

Άλλο στοιχείο είναι η παράλληλη εκπομπή ειδήσεων από ποικίλα μέσα. Όταν ο καταιγισμός από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, το διαδίκτυο είναι τόσο μεγάλος, η εφημερίδα οφείλει να μην κουράζει με περιττά στοιχεία όλους, χρειάζεται όμως να τα παρέχει σ’αυτούς που επιλέγουν εμβάθυνση ή ανάλυση. Επιπλέον, καθώς η ευκολία, η επιφανειακή επαφή με τα πράγματα και ο εντυπωσιασμός προέχουν, γίνεται φανερό γιατί οι εφημερίδες κατά πρώτο επιλέγουν να σερβίρουν μια ευσύνοπτη

ειδησεογραφική ποικιλία πριν προβούν σε εκτενέστερη ανάπτυξη.

Συνάγεται ότι η έντυπη δημοσιογραφία, ανταποκρινόμενη στον κοινωνικό της ρόλο, σαφώς επηρεάζει τον άνθρωπο, δέχεται όμως κι αυτή τους δικούς του τρόπους.

Κείμενο

[Ο δημοσιογραφικός λόγος στην ελληνική γλώσσα]

(Τράπεζα Θεμάτων)

Ο δημοσιογραφικός λόγος, δημόσιος και εφήμερος, προσδιορίζεται από ιδιαίτερους επικοινωνιακούς παράγοντες και ιδιαίτερες κοινωνικές προϋποθέσεις. Όμως, θα πρέπει εξαρχής να τονιστεί ότι με τον όρο «δημοσιογραφικός λόγος» δηλώνεται όχι μόνο η γλωσσική μορφή που χρησιμοποιείται στη δημοσιογραφία αλλά και τα νοήματα που παράγονται μέσω της κατανάλωσης του δημοσιογραφικού προϊόντος (ανάγνωση, ακρόαση), καθώς και τα κοινωνικά συμφραζόμενα που παράγουν αυτά τα νοήματα. Ειδικά, ο σύγχρονος ελληνικός δημοσιογραφικός λόγος κάνει έντονη την παρουσία του με πολλές και ποικίλες μορφές μέσω ποικίλων μέσων, με αποτέλεσμα να είναι σήμερα ποσοτικά ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος, που επιτελεί έναν μεγάλο αριθμό λειτουργιών, διαμορφώνει συνειδήσεις αλλά και είδη και υποείδη λόγου. Αποτελεί στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα τον χώρο μέσα στον οποίο γεννιέται, μεγαλώνει, παράγει και «καταναλώνει» ελληνικό λόγο ένα πλήθος ανθρώπων. Θεωρείται το κομβικό σημείο στο οποίο συναντιούνται, διαστρεβλώνονται, αλλά και αποκαλύπτονται πολλές φορές το ψέμα και η αλήθεια, η οξύτητα και η μετριοπάθεια, η υπερβολή και η νηφαλιότητα, η ελαφρότητα και η σοβαρότητα, ο πυκνός και ο χαλαρός λόγος. Είναι σε τελευταία ανάλυση ένα απαραίτητο κομμάτι της ελληνικής γλώσσας.

Τα τελευταία χρόνια αποτέλεσε τον φορέα μέσω του οποίου πέρασαν στη νέα ελληνική γλώσσα επιστημονικοί, καλλιτεχνικοί, οικονομικοί και άλλοι όροι, άγνωστοι μέχρι τότε, και λεξιλόγιο με το οποίο επενδύθηκαν και εκφράστηκαν νέες ανθρώπινες δραστηριότητες. Εκφράσεις άγνωστες έγιναν κατανοητές σε πλατιές μάζες του λαού, δημιουργήθηκαν νέα μορφοσυντακτικά σχήματα, εμπλουτίστηκε ο νεοελληνικός λόγος με νέα υφολογικά σχήματα και με νέους τρόπους γραφής.

Στον ελληνικό δημοσιογραφικό λόγο υπάρχουν κάποια στοιχεία με τα οποία πραγματώνεται ο προφορικός λόγος. Τέτοια είναι η χρήση λέξεων του καθημερινού προφορικού λόγου (π.χ. χρήση του ρήματος κάνω), η χρήση (ή υπόδειξη στον έντυπο Τύπο) της επιτόνισης, οι ελλείψεις, οι επαναλήψεις, οι στερεότυπες εκφράσεις του προφορικού λόγου (π.χ. «σκότωσε την ώρα του»). Επίσης, χαρακτηριστικά του αποτελούν το οικείο ύφος, τα γεμίσματα (π.χ. λοιπόν, βασικά), οι ανακολουθίες, η χωρίς αιτία αλλαγή προσώπου κατά την εκφορά του λόγου, η αναφορά σε πράγματα και αντικείμενα που είναι παρόντα κατά την εκφορά του λόγου. Ακόμη, στον προφορικό λόγο συνηθίζονται η καθυστερημένη συμπλήρωση ή διόρθωση, η παρέκβαση, η απότομη αλλαγή από τον πλάγιο στον ευθύ λόγο, η έλλειψη αυστηρής κειμενικής δομής κ.ά. Αντίθετα, τα κύρια στοιχεία που συγκροτούν τον γραπτό λόγο είναι η αυστηρή κειμενική δομή, η αυστηρή σύνταξη, το λόγιο λεξιλόγιο, τα συμπυκνωμένα νοήματα, τα σημεία στίξης κ.ά. Στο πλαίσιο αυτό από τον δημοσιογραφικό λόγο έχουν δημιουργηθεί νέα υποείδη λόγου ή έχει ενσωματώσει άλλα, στα οποία η προφορικότητα και η γραπτότητα διαπλέκονται άλλοτε σε μικρό και άλλοτε σε μεγάλο βαθμό. Άλλωστε, ο ανταγωνισμός του έντυπου Τύπου με τον ηλεκτρονικό έχει επιφέρει τα τελευταία χρόνια στον πρώτο ορισμένες αλλαγές όσον αφορά στη μορφή του δημοσιογραφικού λόγου.

Επιπλέον, ο ειδησεογραφικός λόγος χαρακτηρίζεται από λόγο λιτό με υψηλό βαθμό πληροφοριακού φορτίου, χωρίς όμως να περιέχει λεπτομέρειες, οι οποίες άλλωστε δεν ενδιαφέρουν τον μέσο δέκτη. Χρησιμοποιείται αυστηρή σύνταξη, χωρίς ελλείψεις, κυριαρχεί η τριτοπρόσωπη παθητική σύνταξη, η οποία προσδίδει στο κείμενο μια απόσταση του συντάκτη από τα περιγραφόμενα γεγονότα και μια ουδετερότητα. Συχνά χρησιμοποιούνται στερεότυπες εκφράσεις (κλισέ), οι οποίες επανέρχονται σε πολλές ειδήσεις. Στο λεξιλόγιο προσιδιάζει κατά κανόνα το λεξιλόγιο του γραπτού λόγου. Γενικά, το ειδησεογραφικό κείμενο είναι ένα αντιπροσωπευτικό κείμενο γραπτού λόγου.

Οπωσδήποτε, ο δημοσιογραφικός λόγος είναι δημόσιος λόγος με την έννοια ότι τον ενδιαφέρουν τα σημαντικά και είναι πληροφοριακός. Συχνά παρουσιάζεται ιδεολογικά φορτισμένος. Άλλοτε είναι πειθαναγκαστικός, σπάνια επιστημονικός και πιο σπάνια λογοτεχνικός. Επίσης, αποφεύγει την πολυσημία, είναι ακριβολόγος, σαφής, σύντομος, ενώ υπακούει στους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής μορφής της γλώσσας. Η δομή του δημοσιογραφικού κειμένου είναι προσανατολισμένη προς την αποτελεσματική πρόσληψή του από τον δέκτη. Τέλος, η πρόσφατη ιστορία της ελληνικής γλώσσας και η έντονη πολιτικοποίηση και κομματικοποίηση αρκετών μέσων μαζικής ενημέρωσης έχουν ως αποτέλεσμα την προσφορά πολλών γλωσσικών επιλογών, τις οποίες εκμεταλλεύεται ο δημοσιογραφικός λόγος σε ελληνική γλώσσα, για να προσδώσει ορισμένα υπόρρητα1 νοήματα.

Σ. Χατζησαββίδης (2001). Ο δημοσιογραφικός λόγος σε ελληνική γλώσσα: ρητές γλωσσικές επιλογές και υπόρρητες αναφορές. Μέντορας, Ειδικό Τεύχος 4, 214-221 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ 1

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Β1. Ποια επιχειρήματα επιστρατεύει ο συγγραφέας, για να υποστηρίξει την άποψη πως ο δημοσιογραφικός λόγος αποτελεί ένα απαραίτητο κομμάτι της ελληνικής γλώσσας; (60 – 80 λέξεις).

Β2.α. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος (Στον ελληνικό … δημοσιογραφικού λόγου) του κειμένου.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις: πληροφοριακού φορτίου, ειδησεογραφικό κείμενο.

Γ2. «Αποτελεί στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα τον χώρο μέσα στον οποίο γεννιέται, μεγαλώνει, παράγει και «καταναλώνει» ελληνικό λόγο ένα πλήθος ανθρώπων»

Γ2.α. Η λέξη γεννιέται χρησιμοποιείται δηλωτικά/κυριολεκτικά ή μεταφορικά/συνυποδηλωτικά; Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Γ2.β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη γεννιέται. Στην πρώτη περίπτωση να χρησιμοποιήσετε τη λέξη κυριολεκτικά/δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά/συνυποδηλωτικά.

ΘΕΜΑΤΑ 2

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πώς ο δημοσιογραφικός λόγος εμπλούτισε τον νεοελληνικό λόγο; (60 – 80 λέξεις).

Β2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στην τελευταία παράγραφο (Οπωσδήποτε, ο δημοσιογραφικός… υπόρρητα νοήματα) του κειμένου.

Β2.β. Να δηλώσετε ποια σχέση συνοχής εκφράζει η καθεμιά από αυτές.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: λόγος, δημοσιογραφία, διαμορφώνει, επιστημονικοί, γραφής. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Γ2α. Στην πρώτη παράγραφο (Ο δημοσιογραφικός … γλώσσας) του κειμένου είναι σε εισαγωγικά οι εξής λέξεις/φράσεις: «δημοσιογραφικός λόγος» και «καταναλώνει». Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στην κάθε λέξη/φράση.

Γ2β. Να γράψετε μία περίοδο λόγου 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε την υπογραμμισμένη λέξη: καταναλώνει μεταφορικά/συνυποδηλωτικά.

ΘΕΜΑΤΑ 3

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, τα χαρακτηριστικά του ελληνικού δημοσιογραφικού προφορικού λόγου; (60 – 80 λέξεις).

Β2.α. Να επισημάνετε με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη (Στον ελληνικό … λόγου) και στην τέταρτη (Επιπλέον, ο ειδησεογραφικός… λόγου) παράγραφο του κειμένου.

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής εκφράζει η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: ποικίλες, συνειδήσεις, όροι, συγκροτούν, προσδίδει. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.).

Γ2.«… τα νοήματα που παράγονται μέσω της κατανάλωσης του δημοσιογραφικού προϊόντος…»

Γ2.α. Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω πρόταση είναι κυριολεκτική/δηλωτική ή μεταφορική/συνυποδηλωτική.

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑΤΑ 1

Α.

Στο κείμενο καταγράφονται τα χαρακτηριστικά του δημοσιογραφικού λόγου:

1η παράγραφος: Η ποικιλομορφία του δημοσιογραφικού λόγου εξαιτίας των κοινωνικών νοημάτων και η διαμόρφωση του ελληνικού λόγου μέσω και της παράθεσης αντιθετικών

εννοιών.

2η παράγραφος: Μέσο έκφρασης νέων όρων και δραστηριοτήτων με αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό της νεοελληνικής γλώσσας.

3η παράγραφος: Στοιχεία που εντοπίζεται η προφορικότητα στον δημοσιογραφικό λόγο, σε αντιπαράθεση με το γραπτό λόγο, όπου κυριαρχεί η αυστηρή οργάνωση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων ειδών λόγου.

4η παράγραφος: Χαρακτηριστικά του ειδησεογραφικού λόγου το απλό ύφος με αυστηρή οργάνωση που προσιδιάζει σε κείμενο γραπτού λόγου.

5η παράγραφος: Η εναλλαγή της ιδεολογικής και επιστημονικής μορφής του δημοσιογραφικού λόγου με στόχο την εύκολη αποδοχή του μηνύματος από το δέκτη και η χρήση νέων γλωσσικών εννοιών.

Β1. Ο δημοσιογραφικός λόγος εκφράζει ποικίλα νοήματα, καθώς διαμορφώνεται από διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες. Έτσι, σύμφωνα με το συντάκτη του κειμένου, σήμερα αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο του δημόσιου λόγου και μέσα από αυτόν διαμορφώνονται συνειδήσεις και κατευθύνεται ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Μέσω του ειδησεογραφικού αυτού λόγου οι άνθρωποι ενημερώνονται, εξελίσσουν τη σκέψη και το λόγο τους και διαμορφώνουν ιδεολογία. Είναι το βασικό σημείο όπου αντιπαρατίθενται έννοιες με δυναμική και αποκαλύπτονται οι ακραίες μορφές επικοινωνίας που περιέχουν το ψέμα και την αλήθεια. Με αυτόν τον τρόπο η ελληνική γλώσσα πραγματώνεται και ολοκληρώνεται από τη χρήση του σύγχρονου δημοσιογραφικού λόγου.

Β2α-β.Η τρίτη παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με:

Παραδείγματα: σε όλη την παράγραφο παρατίθενται παραδείγματα που καταγράφουν τα

χαρακτηριστικά του προφορικού και γραπτού ειδησεογραφικού λόγου.

Σύγκριση-αντίθεση: ο προφορικός λόγος έρχεται σε αντίθεση με τα στοιχεία του γραπτού λόγου. Χαρακτηριστική είναι η χρήση της διαρθρωτικής λέξης αντίθετα, που δηλώνει αντίθεση.

Αίτιο- αποτέλεσμα: τα χαρακτηριστικά του προφορικού και γραπτού λόγου αποτελούν το αίτιο για τη δημιουργία νέων ειδών λόγου, που παρατίθεται ως αποτέλεσμα(στο πλαίσιο αυτό έχουν δημιουργηθεί νέα υποείδη λόγου...), καθώς τα στοιχεία του δημοσιογραφικού λόγου διαπλέκονται.

Γ1. Είναι γεγονός ότι ο δημοσιογραφικός λόγος αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της ελληνικής γλώσσας. Μέσω του ειδησεογραφικού κειμένου ο άνθρωπος δέχεται σημαντικό πληροφοριακό φορτίο ,αφού παρέχεται ενημέρωση με ποικίλους τρόπους. Έτσι, γνωστοποιείται στο ευρύ κοινό η πληροφορία με στόχο την προβολή αντικειμενικών ειδήσεων. Στοιχεία αυτής της ενημέρωσης αποτελούν η σαφήνεια και η αμεροληψία που προάγονται ώστε ο δέκτης να προσλάβει το μήνυμα αντικειμενικά και να κατανοήσει εις βάθος την πληροφορία. Η ελληνική γλώσσα οφείλει να αναδεικνύει τα στοιχεία του ειδησεογραφικού λόγου, καθώς μέσα από αυτόν μπορεί να δημιουργήσει νέες γλωσσικές μορφές.

Γ2. α. Η λέξη γεννιέται χρησιμοποιείται μεταφορικά/συνυποδηλωτικά, καθώς αναφέρεται στο δημοσιογραφικό λόγο, ο οποίος δεν μπορεί να πραγματώσει αυτή τη λειτουργία.

Γ2.β. Το μίσος στην κοινωνία γεννιέται μέσα από την ανάδειξη και την ενίσχυση των ρατσιστικών διαθέσεων. (μεταφορά)

Κάθε παιδί που γεννιέται πρέπει να έχει δίπλα του τους γονείς του. (κυριολεξία)

ΘΕΜΑΤΑ 2

Β1.Ο δημοσιογραφικός λόγος αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ελληνικής γλώσσας, σύμφωνα με το συγγραφέα, καθώς πραγματώνεται μέσα από ποικιλία νοημάτων. Έτσι, αποτελεί το χώρο όπου νέοι όροι διαμορφώνονται σε όλους τους τομείς, όπως στον επιστημονικό, καλλιτεχνικό και οικονομικό. Οι νέες ανθρώπινες δραστηριότητες εκφράζονται μέσα από ένα καινούριο λεξιλόγιο που εμπλουτίζει τη νεοελληνική γλώσσα. Εκφράσεις που μέχρι τώρα ήταν άγνωστες γίνονται ευρέως γνωστές και αποδεκτές από το ευρύ κοινό και νέες μορφές συντακτικού διαμορφώνονται. Τελικά, ένας καινούριος τρόπος γραφής που προάγεται μέσω του δημοσιογραφικού λόγου εμπλουτίζει τη νεοελληνική γλώσσα.

Β2.α Στην τελευταία παράγραφο η συνοχή επιτυγχάνεται με τις διαρθρωτικές λέξεις επίσης

και τέλος.

Β2.β Η λέξη επίσης δηλώνει προσθήκη/συμπλήρωση νοήματος

Η λέξη τέλος δηλώνει χρονική σχέση.

Γ1. Η σύγχρονη κοινωνία έχει ανάγκη την αντικειμενική δημοσιογραφία, μέσω της οποίας ο άνθρωπος μπορεί να ενημερωθεί σφαιρικά και να διαμορφώσει κριτική άποψη.Ο λόγος που χρησιμοποιείται για να καταγράψει την είδηση οφείλει να αποτελεί υπόδειγμα γραφής, που χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και ειλικρίνεια. Ακόμη, δεν πρέπει να απουσιάζουν οι επιστημονικοί όροι που θα επεξηγήσουν τα ειδησεογραφικά στοιχεία, αλλά και άλλοι, μέσω των οποίων εκφράζεται η επικαιρότητα. Έτσι, το ειδησεογραφικό κείμενο μπορεί να προάγει τη γλώσσα και να πληροφορήσει αντικειμενικά τον δέκτη του

Γ2.α. Ο «δημοσιογραφικός λόγος» μπαίνει σε εισαγωγικά γιατί αποτελεί όρο/ορολογία. Επίσης, το ρήμα «καταναλώνει»χρησιμοποιείται με την αλληγορική σημασία του μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον και προσλαμβάνεται από το δέκτη με τη συγκινησιακή λειτουργία.Έτσι προκαλείται αισθητική απόλαυση και πολυδιάστατη προσέγγιση του νοήματος.

Γ2.β. Ο άνθρωπος καθημερινά καταναλώνει ενέργεια και φαιά ουσία προκειμένου να ασχοληθεί με δευτερεύοντα στοιχεία που του αφαιρούν πολύτιμο χρόνο από την καθημερινότητά του.

ΘΕΜΑΤΑ 3

Β1.Σύμφωνα με το κείμενο, ο δημοσιογραφικός λόγος έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που εντοπίζονται στον προφορικό λόγο. Αρχικά, είναι εμφανής η χρήση καθημερινού λεξιλογίου. Ακόμη, στοιχεία παραγλωσσικού και εξωγλωσσικού πλαισίου εντοπίζονται, όπως ο επιτονισμός. Δεν απουσιάζουν οι επαναλήψεις , οι τετριμμένες εκφράσεις και ο ελλειπτικός λόγος. Επιπλέον, στοιχεία προφορικότητας παρουσιάζονται και στο ύφος που είναι οικείο, με γεμίσματα και ανακολουθίες. Η αλλαγή προσώπου χωρίς αιτία , η παρέκβαση, η διόρθωση και η συμπλήρωση εντείνουν την έλλειψη οργάνωσης και αυστηρής δομής. Έτσι, όπως αποδεικνύεται από το κείμενο, ο προφορικός λόγος στη δημοσιογραφία έρχεται σε αντιπαράθεση με την οργανωμένη σύνταξη του γραπτού λόγου.

Β2.α. Η συνοχή μεταξύ της τρίτης και της τέταρτης παραγράφου επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική λέξη επιπλέον.

Β2β. Η λέξη επιπλέον εκφράζει προσθήκη/συμπλήρωση.

Γ1. Ποικίλες ήταν οι αντιδράσεις των πολιτών στο άκουσμα της νέας φορολογίας.

Έχει τη συνείδησή του καθαρή, αφού είναι σίγουρος ότι έπραξε ορθά.

Σύγχρονοι τεχνολογικοί όροι εμπλουτίζουν καθημερινά την ελληνική γλώσσα.

Τα στοιχεία που συγκροτούν το χαρακτήρα του είναι η τιμιότητα και η ειλικρίνειά του.

Ο αφηγητής προσδίδει ιδιαίτερο νόημα στον όρο «πατρίδα».

Γ2.α μεταφορική/συνυποδηλωτική

Γ2.β Οι λέξεις χρησιμοποιούνται με την αλληγορική τους σημασία μέσα στο γλωσσικό περιβάλλον που εντάσσονται.Έτσι επιτυγχάνεται η πολυσημία και η πολυδιάστατη προσέγγιση των νοημάτων και το ύφος γίνεται ζωντανό, γλαφυρό, παραστατικό.