ΕΝΟΤΗΤΑ 5

Το ρ ή μ α

Ο ρόλος και η λειτουργία του ρήματος
❏ Ρήμα λέγεται η λέξη που φανερώνει ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
Το ρήμα:
• είναι το βασικό στοιχείο μιας πρότασης, γύρω από το οποίο οργανώνεται το μήνυμα που μεταδίδεται με την επικοινωνία
• ανήκει στη ρηματική φράση, στην οποία παίζει κυρίαρχο ρόλο.
✔ Η ρηματική φράση, εκτός από το ρήμα, μπορεί να περιέχει ονοματικές φράσεις που λειτουργούν ως αντικείμενα ή κατηγορούμενα του ρήματος (ουσιαστικά, επίθετα), καθώς και επιρρήματα ή επιρρηματικές φράσεις που λειτουργούν ως προσδιορισμοί του ρήματος (δηλώνουν το χρόνο, τον τόπο, την αιτία, τον τρόπο κ.λπ. της ενέργειας του ρήματος).
Οι μορφές του ρήματος
❏ Το ρήμα παρουσιάζει στο λόγο διάφορες μορφές. Οι τύποι που καθορίζουν την έννοια ή τη μορφή του ονομάζονται παρεπόμενα του ρήματος και είναι το πρόσωπο, ο αριθμός, η συζυγία, η φωνή, η διάθεση, η έγκλιση, ο χρόνος και το ποιόν ενέργειας. Από τα παρεπόμενα του ρήματος, η φωνή και η συζυγία αφορούν τη μορφή του ρήματος, ενώ η διάθεση αφορά τη σημασία.

α. Πρόσωπο και αριθμός
❏ Τα ρήματα έχουν δύο αριθμούς, τον ενικό και τον πληθυντικό, που φανερώνουν αν το υποκείμενο του ρήματος είναι ένα ή πολλά,
π.χ. παρακολουθώ: ενικός αριθμός (το υποκείμενο είναι ένα: εγώ)
πηγαίνετε: πληθυντικός αριθμός (τα υποκείμενα είναι πολλά: εσείς)
❏ Τα ρήματα έχουν τρία πρόσωπα σε κάθε αριθμό:
• πρώτο πρόσωπο: (εγώ) γράφω
• δεύτερο πρόσωπο: (εσύ) γράφεις
• τρίτο πρόσωπο: (αυτός) γράφει

β . Σ υ ζυ γ ί ε ς κ α ι φ ω ν έ ς

❏ Το ρήμα αποτελείται από το θέμα και την κατάληξη (π.χ. γράφ-ω).

Με βάση τις καταλήξεις τα ρήματα χωρίζονται σε δύο συζυγίες:
• στην α΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω, π.χ. δέν-ω
• στη β΄ συζυγία ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ώ, π.χ. γελ-ώ
Τα ρήματα α΄συζυγίας στο α΄πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα ενεργητικής φωνής τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. λύνω) και στο ίδιο πρόσωπο της παθητικής φωνής τονίζονται στην προπαραλήγουσα (π.χ. λύνομαι). Τα ρήματα β΄συζυγίας στο α΄πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα ενεργητικής φωνής τονίζονται στη λήγουσα (π.χ. αγαπώ) και στο ίδιο πρόσωπο της παθητικής φωνής τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. αγαπιέμαι).

❏ Με βάση τις καταλήξεις τα ρήματα χωρίζονται επίσης σε δύο φωνές:
• στην ενεργητική φωνή ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -ω ή -ώ, π.χ. βλέπ-ω μιλ-ώ
• στην παθητική φωνή ανήκουν τα ρήματα που έχουν κατάληξη -μαι, π.χ. κρύβο-μαι
Πολλά ρήματα σχηματίζουν και τις δύο φωνές (π.χ. ανοίγω-ανοίγομαι, γράφω-γράφομαι, θεραπεύω-θεραπεύομαι), ενώ άλλα μόνο μία από τις δύο (π.χ. αμφιβάλλω, αναπνέω, διστάζω, παθαίνω, σκοντάφτω – αγωνίζομαι, αστειεύομαι, κοιμάμαι, σκέφτομαι, υποψιάζομαι, φοβάμαι, χρειάζομαι).
✔ Κάθε φωνή έχει δύο συζυγίες (π.χ. η ενεργητική φωνή περιλαμβάνει ρήματα σε -ω και -ώ). Η δεύτερη συζυγία κάθε φωνής χωρίζεται σε δύο τάξεις ανάλογα με τις καταλήξεις που παίρνουν στον ενικό του ενεστώτα της οριστικής, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα.

ΦΩΝΗ Ενεργητική Παθητική
-ω -μαι
ΣΥΖΥΓΙΑ α΄ β΄ α΄ β΄

ΤΑΞΗ α΄ β΄ α΄ β΄

ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ -ω -άω,-ώ -ώ -ομαι -ιέμαι –ούμαι

γράφω αγαπάω,ώ αργώ τρέφομαι αγαπιέμαι στερούμαι
γράφεις αγαπάς αργείς τρέφεσαι αγαπιέσαι στερείσαι
γράφει αγαπάει αργεί τρέφεται αγαπιέται στερείται
γράφουμε (αγαπά) αργούμε τρεφόμαστε αγαπιόμαστε στερούμαστε
γράφετε αγαπούμε αργείτε τρέφεστε αγαπιέστε στερήστε
γράφουν (αγαπάμε) αργούν τρέφονται αγαπιούνται στερούνται
αγαπάτε
αγαπούν
αγαπάν(ε)

γ . Δι α θ έ σ ε ι ς τ ο υ ρ ή μ ατ ο ς

❏ Διάθεση είναι ο τρόπος με τον οποίο το ρήμα «διατίθεται» σε σχέση με το υποκείμενό του, δηλαδή φανερώνει αν το υποκείμενο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή αν βρίσκεται σε κάποια κατάσταση.

✔ Οι διαθέσεις του ρήματος είναι τέσσερις: ενεργητική, παθητική, μέση και ουδέτερη:
• Ενεργητική διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο κάνει κάτι, ενεργεί, π.χ. τρέχω, γράφω
Τα ρήματα ενεργητικής διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην ενεργητική φωνή.
• Παθητική διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο παθαίνει κάτι, δέχεται δηλαδή το αποτέλεσμα μιας ενέργειας,
π.χ. φωτίζομαι (από τον ήλιο), λιώνω (από τη ζέστη)
Τα ρήματα παθητικής διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην παθητική φωνή.
• Μέση διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο είναι ο δράστης και ο αποδέκτης μιας ενέργειας, δηλαδή κάνει κάτι και ταυτόχρονα δέχεται το αποτέλεσμα της ενέργειας αυτής,
π.χ. λούζομαι (λούζω τον εαυτό μου), ντύνομαι (ντύνω τον εαυτό μου)

Τα ρήματα μέσης διάθεσης συνήθως βρίσκονται στην παθητική φωνή.
• Ουδέτερη διάθεση έχουν τα ρήματα που φανερώνουν ότι το υποκείμενο βρίσκεται απλώς σε μια κατάσταση, ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει κάτι, π.χ. κοιμάμαι, πεινάω.

δ. Χρόνοι του ρήματος και ποιόν ενέργειας

❏ Χρόνος ονομάζεται η τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας ενέργειας ή μιας κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον). Δηλαδή, ο χρόνος καταρχάς φανερώνει πότε έγινε αυτό που σημαίνει το ρήμα.

✔ Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι: ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας εξακολουθητικός, μέλλοντας συνοπτικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, μέλλοντας συντελεσμένος.
✔ Οι χρόνοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) στην οποία τοποθετούνται:
α. παρελθοντικοί: παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος
β. παροντικοί: ενεστώτας, παρακείμενος
γ. μελλοντικοί: εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας

Σημασία και χρήση των χρόνων

• Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε μια πράξη που γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά,
π.χ. Κάθομαι στο γραφείο και γράφω.
• Ο παρατατικός χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης που γινόταν στο παρελθόν,
π.χ. Το Σάββατο διάβαζα τρεις ώρες (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)
Το καλοκαίρι ξυπνούσα αργά το μεσημέρι (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη)
• Ο αόριστος χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που έγινε στο παρελθόν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός,
π.χ. Το Σάββατο διάβασα τρεις ώρες (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)
• Ο εξακολουθητικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης στο μέλλον,
π.χ. Αύριο θα γράφω όλο το απόγευμα (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)
Από αύριο θα ξυπνάω πολύ νωρίς (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη)
• Ο συνοπτικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που θα γίνει στο μέλλον, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός,
π.χ. Απόψε θα κοιμηθώ αργά (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)
• Ο συντελεσμένος μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε ένα γεγονός που θα έχει ολοκληρωθεί (συντελεστεί) στο μέλλον, πριν από κάτι άλλο, π.χ. Όταν επιστρέψεις, θα έχω κοιμηθεί
• Ο παρακείμενος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για ένα γεγονός που έχει γίνει στο παρελθόν και τα αποτελέσματά του φτάνουν στο παρόν
π.χ. Μέχρι σήμερα έχω ξοδέψει εκατό ευρώ (η πράξη έγινε στο παρελθόν αλλά το αποτέλεσμά της φτάνει στο παρόν)
• Ο υπερσυντέλικος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν πριν από ένα άλλο γεγονός,
π.χ. Όταν ήρθες, είχα φύγει
✔Ο ενεστώτας και ο αόριστος μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν άχρονα, χωρίς δηλαδή να τοποθετούν την ενέργεια σε συγκεκριμένη χρονική βαθμίδα, αλλά να την παρουσιάζουν ως επαναλαμβανόμενη. Στην περίπτωση αυτή ονομάζονται γνωμικός ενεστώτας και γνωμικός αόριστος
αντίστοιχα, και χρησιμοποιούνται συνήθως στις παροιμίες. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ο εξακολουθητικός μέλλοντας,
π.χ. Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει.
Ποιος είδε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε.

❏ Είδαμε παραπάνω ότι κάθε χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) περιλαμβάνει διάφορους χρόνους που έχουν μεταξύ τους κάποια διαφορά, την οποία ονομάζουμε ποιόν ενέργειας. Για παράδειγμα, ο παρατατικός και ο αόριστος ανήκουν και οι δύο στο παρελθόν, αλλά ο πρώτος δίνει έμφαση στη διάρκεια ή στην επανάληψη ενός γεγονότος, ενώ ο δεύτερος τονίζει το ίδιο το γεγονός.
Ο ομιλητής ή ο συγγραφέας επιλέγει το χρόνο που θα χρησιμοποιήσει ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία βλέπει το γεγονός, δηλαδή ανάλογα με το πού θέλει να δώσει έμφαση (στη διάρκεια, την επανάληψη ή στο γεγονός).

✔ Το ποιόν ενέργειας μπορεί να είναι:
• μη συνοπτικό: παρατατικός, ενεστώτας, εξακολουθητικός μέλλοντας
• συνοπτικό: αόριστος, συνοπτικός μέλλοντας
• συντελεσμένο: υπερσυντέλικος, παρακείμενος, συντελεσμένος μέλλοντας

Τα συνδετικά ρήματα

❏ Συνδετικά ονομάζονται τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο. Το πιο χαρακτηριστικό συνδετικό ρήμα είναι το είμαι,

π.χ. Η ταινία ήταν καλή.
Ο Γιώργος είναι όμορφος. Η Κατερίνα είναι έξυπνη.

Τα κυριότερα συνδετικά ρήματα
Συνδετικό ρήμα            Παράδειγμα
είμαι                       Ο θείος μου είναι βιολόγος.
γίνομαι                    Η Εύα έγινε διευθύντρια.
φαίνομαι                  Η Αντιγόνη φαίνεται χαρούμενη.
μοιάζω                     Ο Παύλος μοιάζει προβληματισμένος.
παραμένω                Ο Κ.Χ. παρέμεινε υπουργός.
θεωρούμαι               Η παράσταση θεωρείται καλή.
διορίζομαι                Η Άννα διορίστηκε καθηγήτρια.
εκλέγομαι                 Ο Α.Π. εκλέχθηκε δήμαρχος.
καταντώ                   Το σπίτι κατάντησε ερείπιο.
αποτελώ                   Ο Γιώργος αποτελεί μέλος της ομάδας.
ανακηρύσσομαι        Ο συγγραφέας ανακηρύχτηκε μέλος της Ακαδημίας.
ονομάζομαι              Ο φίλος μου ονομάζεται Πέτρος.
αποκαλούμαι           Ο Ηρόδοτος αποκαλείται «πατέρας της ιστορίας».

✔ Τα συνδετικά ρήματα χρησιμοποιούνται πολύ συχνά στην περιγραφή, επειδή βοηθούν να προβάλουμε την ιδιότητα του αντικειμένου που περιγράφουμε (προσώπου, χώρου, κατάστασης κ.λπ.), η οποία αποτελεί ταυτόχρονα και νέα πληροφορία.

Παράγωγα ρήματα

❏ Στη νέα ελληνική γλώσσα ρήματα παράγονται από άλλα ρήματα, από ουσιαστικά, επίθετα και από άλλες γραμματικές κατηγορίες (επιρρήματα, επιφωνήματα κ.λπ.). Ο πιο απλός τρόπος παραγωγής ρημάτων είναι η προσθήκη καταλήξεων (κλιτικών μορφημάτων) στο θέμα μιας λέξης

(π.χ. άδικος > αδικ-ώ). Ωστόσο, συνηθέστερη είναι η παραγωγή ρημάτων με την προσθήκη ενός προθήματος ή ενός επιθήματος στο θέμα.

✔ Προθήματα χρησιμοποιούνται για να δημιουργηθούν ρήματα από άλλα ρήματα, π.χ. βάλλω > πρόθημα ανα + βάλλω > αναβάλλω
✔ Επιθήματα χρησιμοποιούνται για να δημιουργηθούν ρήματα από άλλα μέρη του λόγου, όπως ουσιαστικά και επίθετα,
σημάδι > θέμα σημάδ- + επίθημα -εύω > σημαδεύω
κόκκινος > θέμα κοκκιν- + επίθημα -ίζω > κοκκινίζω

• Τα κυριότερα προθήματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ρημάτων:
Πρόθημα Παράδειγμα
ανα- αναπνέω
αντι- αντιγράφω
απο- απογράφω
δια- διαγράφω
εισ- εισβάλλω
εκ- εκβάλλω
(εξ-) εξέρχομαι
εν- εντείνω
(εμ-) εμπεριέχω
επι- επιτρέπω
κατα- κατανικώ
μετα- μετατρέπω
παρα- παρακαλώ
περι- περιβάλλω
προ- προτρέπω
προσ- προστρέχω
συν- συντρέχω
Πρόθημα Παράδειγμα
(συμ-) συμβουλεύω
υπερ- υπερέχω
υπο- υπομένω
ξε- ξεκουράζω

• Τα κυριότερα επιθήματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ρημάτων:
Επίθημα Παράδειγμα

-ζω
(-ίζω) ασπρίζω
(-άζω) στενάζω
(-ιάζω) ξαφνιάζω
-αίνω βαραίνω
-ώνω θυμώνω
-ύνω μεγεθύνω
-εύω ψαρεύω
-άρω παρκάρω

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Χωρίστε τις ΟΦ από τις ΡΦ. Να βρείτε τις επιρρηματικές φράσεις (ΕΦ) ή τις προθετικές (ΠΦ) που υπάρχουν και να επισημάνετε το ρόλο τους.
α. Το θέατρο επηρεάζει θετικά το χαρακτήρα μας.
β. Η προβολή της ταινίας θα πραγματοποιηθεί αύριο στο σινεμά στις 18:30 μ.μ.
γ. Η οργάνωση της θεατρικής παράστασης είναι ιδιαίτερα κοπιαστική και δύσκολη.
δ. Συχνά οι εντυπώσεις από ένα κινηματογραφικό έργο ακολουθούν τους θεατές στην καθημερινή τους ζωή για αρκετές μέρες.

2. Χωρίστε τις ΟΦ από τις ΡΦ. Να προσθέσετε επιρρηματικές φράσεις (ΕΦ) ή προθετικές (ΠΦ) σχετικά με το χρόνο, τόπο, τρόπο κ.λπ.
α. Πήγα στο θέατρο.
β. Οι μαθητές οργάνωσαν μια θεατρική παράσταση.
γ. Το κοινό χειροκρότησε τους ηθοποιούς και το σκηνοθέτη του έργου.
δ. Η ταινία σατιρίζει τον πόλεμο και τη βία.

3. Να υπογραμμίσετε τα ρήματα του κειμένου και αφού τα βάλετε στο α πρόσωπο ενεστώτα, να τα κατατάξετε στη σωστή συζυγία και φωνή (εκτός από τα ρήματα είμαι και έχω).
Ο Καραγκιόζης είναι ένας θεόφτωχος μα αιώνια ζωηρός και κεφάτος άνθρωπος του λαού, που κατοικεί με την οικογένειά του σε μια μεγάλη σύγχρονη ελληνική πόλη, Αθήνα μάλλον ή Πειραιά. Η κατοικία του είναι μια ετοιμόρροπη όσο και περίφημη καλύβα. Απέναντί της, πάντως, λάμπει το σαράι του πασά.
Ο ίδιος ο Καραγκιόζης είναι κακομούτσουνος… Επίσης παρουσιάζει και λίγη ή πολλή καμπούρα.
Ο Καραγκιόζης δεν ξέρει καλά καμιά τέχνη, είναι όμως πρόθυμος να ανακατευτεί παντού, ακόμα και σε επιστημονικές δουλειές, γιατί αποτυχαίνοντας, δεν έχει τίποτε να χάσει. Το ξύλο εξάλλου δε το φοβάται, το έχει συνηθίσει.

Α ΣΥΖΥΓΙΑ:
Β ΣΥΖΥΓΙΑ:
Ενεργητική φωνή:
Παθητική φωνή:

4. Στα παρακάτω ρήματα να βρείτε τις διαθέσεις τους.
α. Η βροχή ποτίζει τα χωράφια.
β. Ο Γιάννης στηρίχτηκε σε μια καρέκλα για να μην πέσει.
γ. Δεν ενδιαφέρεσαι για τίποτα.
δ. Η αποθήκη καταστράφηκε από την πυρκαγιά.
ε. Όλη την ώρα διψάει και πίνει ασταμάτητα νερό.
στ. Αυτό το σπίτι πουλιέται σε πολύ καλή τιμή.
ζ. Η Ρένα χορεύει και τραγουδάει υπέροχα.
η. Κάντε ησυχία! Τα παιδιά κοιμούνται.
θ. Τα χιόνια έλιωσαν ήδη στα βουνά.
ι Ο Πέτρος εργάζεται σκληρά για να συντηρήσει την οικογένεια του.

5. Στα παρακάτω ρήματα να βρείτε τις διαθέσεις και τις φωνές τους.
α. Η αδελφή μου ντύνεται αυτή τη στιγμή. (…………………………)
β. Στενοχωρήθηκα πολύ με την αποτυχία του. (………………………….)
γ. Έσπασα ένα ποτήρι (…………………….) και η μητέρα με μάλωσε (…………………………)
δ. Πάγωσαν τα χέρια μου από το πολύ κρύο (……………………………)
ε. Όλη την ώρα παραπονιέται (………………………) ότι πεινάει (…………………………….)
στ. Παραδέχτηκε (………………………….) μπροστά σε όλους ότι με εκμεταλλεύτηκε (……………………….)

6. Να βάλετε τα ρήματα στο σωστό χρόνο:
έχουμε διασκεδάσει – θα κόψω- θα έχω ρίξει- τρέχεις-έχει διορθωθεί-θα γράφουμε-έντυνα-είχαμε χαθεί-θερίζει-είχα σκάψει-θα τιμωρηθώ-βαφόταν-θα έχει γραφτεί-έγραψα-έφτιαχνα-θα πληρώνουν-θα κόβεται-ωριμάσατε

ΕΝΕΣΤ.
ΠΑΡΑΤ.
ΑΟΡΙΣ.
ΕΞΑΚ. ΜΕΛΛ.
ΣΤΙΓΜ. ΜΕΛΛ.
ΠΑΡΑΚΕΙΜ.
ΥΠΕΡΣΥΝΤ.
ΣΥΝΤΕΛ. ΜΕΛΛ.

7. Να ξαναγράψετε τις παρακάτω προτάσεις μεταφέροντας τα ρήματα στους χρόνους που σας δίνονται.
α. Είχε γίνει ολόκληρη συζήτηση για αυτό το θέμα.
Ενεστ:……………………………………………………………………………
Αόριστ:…………………………………………………………………………
β. Θα σου στείλω χρήματα.
Παρατατ………………………………………………………………………
Αόριστ………………………………………………………………………….
γ. Μου δανείζεις το ποδήλατό σου;
Εξακολ. Μέλλ……………………………………………………………..
Στιγμ. Μέλλ…………………………………………………………………
δ. Ο πατέρας διάβασε την εφημερίδα.
Παρατατ……………………………………………………………………..
Παρακειμ……………………………………………………………………
ε. Ετοιμάζεστε για ταξίδι;
Παρατατ……………………………………………………………………...
Αόριστ………………………………………………………………………….
στ. Η μητέρα καθάρισε το σπίτι.
Παρακείμ…………………………………………………………………….
Συντελ. Μέλλ……………………………………………………………..
ζ. Φοβούνται πολύ τα αεροπλάνα.
Αόριστ………………………………………………………………………….
Στιγμ. Μέλλ………………………………………………………………..

8. Στις παρακάτω προτάσεις μα βρείτε τη χρονική βαθμίδα και το ποιόν ενέργειας των ρημάτων.
ΧΡΟΝ. ΒΑΘΜΙΔΑ ΠΟΙΟΝ
α. Αν και αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, αρνείται κάθε βοήθεια.
β. Μέχρι τις 8 θα έχω επιστρέψει.
γ. Το Σαββατοκύριακο θα πάμε εκδρομή.
δ. Κάθε Κυριακή πηγαίναμε στην παραλία για πικ νικ με τους θείους μου.
ε. Μόλις με είδε, άρχισε τις φωνές.
στ. Θα διαβάζω όλες τις διακοπές για τις εξετάσεις του Ιουνίου.
ζ. Είχα μόλις ξαπλώσει, όταν χτύπησε το τηλέφωνο.
η. Έχετε πλέον καταλάβει το λάθος σας;

9. Να ξαναγράψετε τις προτάσεις αλλάζοντας τα ρήματα στον αόριστο και να κάνετε όλες τις απαραίτητες αλλαγές.
α. Ανατέλλει σήμερα για όλους μια καινούργια μέρα.
β. Ο Πέτρος απαγγέλλει ποιήματα στις εθνικές επετείους.
γ. Προβάλλεις διαρκώς τους ίδιους ασήμαντους λόγους.
δ. Παλιότερα είχα δει αυτήν την ταινία στον κινηματογράφο.
ε. Μένουμε στο ίδιο σπίτι εδώ και χρόνια.
στ. Πηγαίνει πάντοτε πρώτος στα γλέντια και φεύγεις τελευταίος.

10. Υπογραμμίστε τα συνδετικά ρήματα και τα κατηγορούμενα των προτάσεων.
α. Το σπίτι φαίνεται παλιό.
β. Εσύ είσαι η αιτία του καβγά.
γ. Ο Γιώργος διορίστηκε καθηγητής σε σχολείο.
δ. Πολλοί άνθρωποι γεννιούνται φτωχοί.
ε. Ο κ. Ζ. εκλέχτηκε βουλευτής.
στ. Η Ελένη έγινε έξαλλη έπειτα από όσα είπες για αυτήν.

11. Να βρείτε με ποια προθήματα και επιθήματα έχουν σχηματιστεί τα παρακάτω ρήματα.
Πρόθημα Θέμα Επίθημα
φανερώνω
παραδέχομαι
ξενυχτώ
αναγκάζω
δημοσιεύω
προβάλλω
πληθαίνω
εισπράττω
διαφημίζω
απελευθερώνω

12. Να βρείτε από ποιες λέξεις παράγονται και με ποιο επίθημα τα παρακάτω ρήματα:
στεγάζω, ελαφρύνω, νοστιμεύω, κακαρίζω, πληγώνω, ξαφνιάζω, προβάρω

13. Να αναγνωρίσετε τη διάθεση των ρημάτων που υπάρχουν στις παρακάτω φράσεις.
• Δεν ενδιαφέρεσαι για τίποτα.
• Να μην ανακατεύεσαι σε ξένες υποθέσεις.
• Αυτός όλα τα σοφίζεται.
• Η Μαρία ξενιτεύτηκε από μικρή.
• Πολύ μαύρισες στις διακοπές.
• Αυτό το σπίτι πουλιέται.
• Πεινάσαμε πολύ στην Κατοχή.
• Ο γιατρός έχτισε ωραίο σπίτι.
• Ο Γιάννης εργάζεται πολύ.
• Σε ποιο κομμωτήριο χτενίζεσαι;
• Στενοχωρήθηκα με την αποτυχία σου.
• Δεν υπάρχει καμιά ελπίδα νίκης.

14. Να κατατάξετε τα ρήματα στην στήλη όπου ανήκουν.
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ
Πήρε ένα κρέας που δεν τρωγόταν
• Γιατί δε με πιστεύεις;
• Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω!
Αν κερδίσεις το λαχείο, σώθηκες.
• Παλιά ρούχα αγοράζω, φώναζε ο παλιατζής.
• Πάμε γρήγορα, βρέχει.
• Πήγαινε και έφτασα.
• Γιατί δε μου απαντούσες που σε φώναζα
Καθώς βάδιζα στο δρόμο, βλέπω μπροστά μου τον Πέτρο.
• Ο τρελός είδε το μεθυσμένο κι έφυγε

15. Να βρεις τα κατηγορούμενα των παρακάτω προτάσεων και να σημειώσεις τι είναι το καθένα (ουσιαστικό, επίθετο, κτλ.)
• Ο Γιώργος είναι δασολόγος.
• Οι εθελοντές έγιναν χίλιοι.
• Εσύ φαίνεσαι κουρασμένος.
• Το σύνθημα ήταν εμπρός.
• Το περιβόλι είναι του γείτονα.
• Το χιόνι έπεφτε απαλό.
• Ο θόρυβος είναι ενοχλητικός.
• Εγώ ήμουν σαν ξένος.
• Η Ιωάννα είναι όμορφη.

16. Βρείτε τα ρήματα του παρακάτω αποσπάσματος:
«Στην πορεία του επικού ταξιδιού των ηρώων, η ταινία ταξιδεύει το θεατή στον κόσμο – από τις ακτές της Βραζιλίας μέχρι τα τρικυμιώδη νερά του Ακρωτηρίου Χορν στο νότο, μεταξύ πάγων και καταιγίδων, ως την άλλη άκρη του κόσμου και στις μακρινές ακτές των Νησιών Γκαλαπάγκος. Το “Master and Commander” είναι βασισμένο στα μυθιστορήματα του Πάτρικ Ο’ Μπράιαν, τα οποία χαρακτηρίστηκαν από τους New York Times ως τα καλύτερα ιστορικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Ο Ντέιβιντ Μάμετ, επίσης στους Times, χαρακτήρισε τον Ο’ Μπράιαν έναν από τους καλύτερους λογοτέχνες της αγγλικής γλώσσας τα τελευταία χρόνια».
• Σε ποια χρονική βαθμίδα, σε ποια φωνή και σε ποια διάθεση βρίσκονται;

17. Να εντοπίσετε στο παρακάτω απόσπασμα τα συνδετικά ρήματα και να βρείτε τα υποκείμενα και τα κατηγορούμενα που συνδέουν:
«Η“Εποχή των παγετώνων” είναι κωμική ταινία κινουμένων σχεδίων σε σκηνοθεσία Κρις Γουέτζ (2002). Πρόκειται για ψηφιακά επεξεργασμένο καρτούν, με χρήση computer animation. Η συνέχεια της ταινίας (“Η Εποχή των παγετώνων 2: Η Απόψυξη”) προβλήθηκε στις αίθουσες τον Απρίλιο του 2006. Υπόθεση: Η ταινία εκτυλίσσεται στην εποχή των παγετώνων. Ήρωες είναι ο Μάνι, ένα μαλλιαρό μαμούθ και ο Σιντ, ένας γιγάντιος βραδύποδας. Στην πορεία της μετανάστευσής τους προς το Νότο, βρίσκουν εγκαταλελειμμένο ένα μωρό παιδί και αποφασίζουν να το επιστρέψουν στους γονείς του, παρ’ όλο που οι τελευταίοι είναι έτοιμοι να τους εξοντώσουν με τα όπλα τους».