Η ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Οι ανθρωπιστικές σπουδές, η ανθρωπιστική παιδεία και η θέση τους στα σχολικά προγράμματα των σύγχρονων κοινωνιών αποτελούν σήμερα ένα από τα πολυσυζητημένα θέματα μεταξύ των μάχιμων εκπαιδευτικών, των φιλοσόφων της εκπαίδευσης και των ειδικών που καθορίζουν την εκπαιδευτική πολιτική κάθε χώρας. Η ιστορία τους είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Ευρωπαϊκής εκπαίδευσης και τη σύγκρουση των πολιτιστικών αξιών που προσπαθούν να κυριαρχήσουν στην εκπαίδευση του Δυτικού κόσμου. Πρόκειται για ένα θέμα πλατύ και εξαιρετικά σύνθετο, το οποίο έχει δημιουργήσει μια σειρά από προβληματισμούς που εναγώνια ζητούν λύση.

Στην ιστορία της εκπαίδευσης για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα είχαμε συνηθίσει να ταυτίζουμε τις ανθρωπιστικές σπουδές με την αρχαιογνωσία ή τις κλασικές σπουδές, δηλαδή με τη μεγάλη εκπαιδευτική παράδοση που από την Αναγέννηση μέχρι την αυγή του 20ου αιώνα κυριάρχησε στη δυτική εκπαίδευση. Βλέπουμε όμως ότι η κυριαρχία των κλασικών σπουδών (που απευθυνόταν σε έναν περιορισμένο αριθμό σπουδαστών της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης), οι οποίες θεωρούνταν μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα θεματοφύλακες της ανθρωπιστικής παιδείας, στον αιώνα μας, εποχή της μαζικής δημοκρατικής εκπαίδευσης, κλονίζεται και με σχετικά γοργούς ρυθμούς χάνει την πρωτοκαθεδρία της στα σχολικά προγράμματα της σύγχρονης εκπαίδευσης. Αυτό το γεγονός φαίνεται ευδιάκριτα με την εισαγωγή άλλων τύπων γνώσεων, οι οποίες σταδιακά γίνονται κύριος κορμός των διαφοροποιημένων πια αναλυτικών προγραμμάτων της δημόσιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Όταν μελετάμε την ιστορία της εκπαίδευσης του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα ό,τι αφορά τις ανθρωπιστικές σπουδές, συναντάμε μια ομάδα γνώσεων που, όπως οι προηγούμενες, έχουν ως αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού τους τα δημιουργήματα του ανθρωπίνου πνεύματος. Πρόκειται για τις γνώσεις εκείνες που συμβάλλουν στην καλλιέργεια της ευαισθησίας, της φαντασίας, της δημιουργικότητας, της κριτικής και της ανθρωπιάς του νέου ανθρώπου. Ειδικότερα μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους θεωρητικούς των ανθρωπιστικών σπουδών ότι σε γενικές γραμμές και χωρίς καμία διάθεση αξιολογικής ιεράρχησης, αυτές οι γνώσεις είναι: η σπουδή της γλώσσας και της λογοτεχνίας – κλασικής και σύγχρονης-, της φιλοσοφίας, της ιστορίας, της θεολογίας, των καλών τεχνών και ακόμα αυτών των κοινωνικών επιστημών που προσεγγίζουν τα κοινωνικά φαινόμενα με μια ανθρωπιστική διάθεση.

Όμως ακόμα και αυτή η διευρυμένη αντίληψη των ανθρωπιστικών σπουδών στην εκπαίδευση του 20ου αιώνα έχει δεχτεί και εξακολουθεί να δέχεται μια σειρά από επιθέσεις οι οποίες έχουν κλονίσει τη θέση τους και τις θέτουν υπό αμφισβήτηση τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην πολιτική ζωή. Η τεράστια αύξηση της γνώσης και ιδιαίτερα της επιστημονικοτεχνικής έχουν γίνει οι «νέες θεότητες» αυτού του αιώνα. Οι θεότητες αυτές, με το κύρος που έχουν αποκτήσει στις σύγχρονες κοινωνίες, μπορούν και διεκδικούν όλο και περισσότερο χώρο και χρόνο στα προγράμματα σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Από την άλλη μεριά βλέπουμε την όλο και αυξανόμενη κυριαρχία της μαζικής κουλτούρας πάνω στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Βλέπουμε δηλαδή ότι τα βιομηχανικά πολιτιστικά δημιουργήματα, κατά κανόνα χαμηλής ποιοτικής αξίας, επιδρούν καταλυτικά πάνω σε αυτές τις μοναδικές ανθρώπινες ιδιότητες, όπως είναι η αλήθεια, η ευαισθησίας, η δημιουργικότητα, η ομορφιά, η αγάπη και η αναζήτηση της ποιότητας, που αιώνες τώρα ποιητές, φιλόσοφοι και καλλιτέχνες προσπαθούν να εκφράσουν με το έργο τους.

Αλλά το πρόβλημα δε βρίσκεται μόνο σε αυτές τις επιθέσεις ενάντια στις ανθρωπιστικές σπουδές. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη δυσπιστία από κριτικούς του πολιτισμού μας σχετικά με την αξία της ανθρωπιστικής παιδείας, έτσι όπως προσφέρθηκε στο παρελθόν και εξακολουθεί να προσφέρεται ως τώρα.

Η κριτική αυτή ξεκινά από τη συνειδητοποίηση ότι όλη η φρίκη των δυο παγκοσμίων πολέμων καθώς και όλες οι άλλες μορφές πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής βαρβαρότητας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη ιστορία, έχουν ως πρωταγωνιστές ανθρώπους που είχαν εκπαιδευτεί σε σχολεία όπου κυριαρχούσε η ανθρωπιστική παιδεία. Η διαδικασία όμως αυτής της αγωγής δυστυχώς δεν έφερε το ποθητό αποτέλεσμα, δηλαδή την ενανθρώπιση τους και την καλλιέργεια της ανθρώπινης αρετής, αξίες που αποτελούν το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας.

Σπύρος Ράσής, Η ανθρωπιστική παιδεία στη σύγχρονη εκπαίδευση,

εκδ., Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1998

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Να ενημερώσεις ην τάξη σου για το περιεχόμενο του κειμένου με γραπτή περίληψη του σε 100-120 σειρές.
2. Τι εννοούμε σύμφωνα με το κείμενο, με τον όρο ανθρωπιστική παιδεία;
3. Να χρησιμοποιήσεις σε προτάσεις τις φράσεις κλασικές σπουδές και οικονομική βαρβαρότητα.
4. πολυσυζητημένα, μάχιμων, ειδικών, ευδιάκριτα, δημόσιας: να γραφούν τα συνώνυμα και αντώνυμα των λέξεων, όπου υπάρχουν.
5. Ποια αντίθεση παρατηρείται ανάμεσα στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής με τα ιδανικά που πρεσβεύει η ανθρωπιστική παιδεία; Πώς θα μπορούσαν να συμβάλλουν οι φορείς της κοινωνίας στην προώθηση των ανθρωπιστικών ιδεών στην εποχή μας; Να αναπτύξεις τις σκέψεις σου σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 550-600 λέξεων.