ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Α. ΣΚΟΠΟΣ

ΤΕΛΙΚΟ ΑΙΤΙΟ. Το τελικό αίτιο φανερώνει το σκοπό, για τον οποίο γίνεται ή δε γίνεται κάτι.
Όταν εξαρτάται από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας, ο σκοπός μπορεί να εκφέρεται με:
1. τελική πρόταση [ ut/ne + υποτακτική ενεστώτα ή παρατατικού].
2. αναφορικο/τελική πρόταση [εισαγωγή με αναφορική αντωνυμία qui, quae, quod].
3. causa/gratia + γενική γερουνδίου/γερουνδιακού.
4. ad/in + αιτιατική γερουνδίου/γερουνδιακού.
5. σουπίνο σε –um.


Στα κείμενα:
 ruit in certamen (31)
1. ut certaret.
2. qui certaret.
3. certandi causa.
4. ad certandum.
5. certatum
 duces venerunt salutatum (34)
1. ut salutarent .
2. qui salutarent.
3. salutandi causa.
4. ad salutandum.
 cum se ipsum captum existimasset.
1. ut se ipsum caperent.
2. qui se ipsum caperent.
3. sui ipsius capiendi causa.
4. ad capiendum se ipsum.
 nuntiaverunt se venisse virtutem eius admiratum
1. ut virtutem eius admirarentur.
2. qui virtutem eius admirarentur.
3. virtutis eius admirandae causa.
4. ad admirandam virtutem eius.
 attulissent ut eo uteretur (36)
2. qui eo uteretur.
3. eo utendi causa.
4. ad utendum eo.
5. eo usum.
 senatum coegerat, ut Marius hostis iudicaretur. (40)
2. qui Marium hostem iudicaret.
3. Marii hostis iudicandi causa.
4. ad iudicandum Marium hostem.
5. Marium hostem iudicatum.
 quin taces, ut consequaris (41)
2. qui consequaris.
3. consequendi causa.
4. ad consequendum.
5. consecutum.
 poposcit unguium resecandorum causa (49)
1. ut ungues resecaret.
2. quae ungues resecaret.
4. ad resecandos ungues.
5. ungues resectum.
 venit ad eam obiurgandam
1. ut eam obiurgaret.
2. qui eam obiurgaret.
3. eius obiurgandae causa.
5. eam obiurgatum.





Β. ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ:

Το αναγκαστικό αίτιο στα λατινικά βρίσκεται συνήθως κοντά σε ρήματα ψυχικού ή σωματικού πάθους. Εκφέρεται με τους εξής τρόπους:

1. με απλή αφαιρετική.

2. με τις προθέσεις ob, per, propter + αιτιατική.

3. με τις προθέσεις ex, de + αφαιρετική.

4. με τις προθέσεις causa, gratia + γενική.

Σημείωση: κυρίως το εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο εκφέρεται με απλή αφαιρετική και το εξωτερικό εμπρόθετα, χωρίς αυτό να είναι απολύτως δεσμευτικό.



Γ. ΔΟΤΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ:

Είναι η δοτική ουσιαστικού σε ενικό πάντα αριθμό (εκτός αν το ουσιαστικό έχει μόνο πληθυντικό αριθμό), δηλώνει το σκοπό, αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος, συνήθως βρίσκεται κοντά σε μια δοτική προσωπική χαριστική ή αντιχαριστική ή έμμεσο αντικείμενο σε δοτική, συνήθως κοντά στα ρήματα sum και fio, αλλά και με ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή επιθυμία.


Δ. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ

1. noli / nolite + απαρέμφατο ενεστώτα.
2. ne + υποτακτική παρακειμένου.



Ε. Ο β΄ ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ:

Ο β΄ όρος σύγκρισης στα λατινικά δηλώνεται με τρεις τρόπους. Όπως και στα αρχαία ελληνικά, για να υφίσταται β΄ όρος σύγκρισης πρέπει να υπάρχει στην πρόταση επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού. Οι τρόποι εκφοράς είναι οι εξής:

1. με απλή αφαιρετική.
π.χ. fortior hoste hasta eum transfixit (31)

2. με το quam + ουσιαστικό ομοιόπτωτα προς τον πρώτο όρο, όταν αυτός είναι ουσιαστικό ή αντωνυμία.
π.χ. …sed nihil miseries quam ipsa victoria (37)

3. με το quam + ομοιότροπα προς τον πρώτο όρο, αν αυτός δεν είναι ουσιαστικό (π.χ. είναι απαρέμφατο ή μετοχή ή ολόκληρη πρόταση).

Σημείωση: οι αφαιρετικές multo και paulo κοντά σε συγκριτικό βαθμό είναι αφαιρετικές του μέτρου ή της διαφοράς.


ΣΤ. ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ:

Το ποιητικό αίτιο στα λατινικά δηλώνεται με τρεις τρόπους. Υπάρχει φυσικά στην πρόταση ρήμα παθητικής διάθεσης. Οι τρόποι εκφοράς είναι οι εξής:

1. απλή αφαιρετική (για άψυχα).

2. abs, ab, a + αφαιρετική (για έμψυχα).

3. απλή δοτική (όταν υπάρχει εξάρτηση από συντελικούς χρόνους ή γερουνδιακό)

π.χ. Omnia excitanda sunt tibi uni C. Caesar.


Z. Η ΑΞΙΑ:

Η αξία στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με απλή γενική, όταν πρόκειται για αφηρημένη αξία, οπότε έχουμε γενική της αξίας. Συνήθως με τους τύπους magni, maximi, tanti,quanti, που όταν είναι μόνοι τους, αν και επίθετα, είναι γενικές της αξίας. Αν υπάρχει μαζί τους το ουσιαστικό pretium, φυσικά σε γενική pretii – ι, τότε αυτό είναι η γενική της αξίας και τα πρώτα επίθετα έχουν θέση επιθετικού προσδιορισμού στο ουσιαστικό.

2. με απλή αφαιρετική, όταν πρόκειται για συγκεκριμένη αξία, οπότε έχουμε αφαιρετική της αξίας.


Η. Η ΙΔΙΟΤΗΤΑ:

Η ιδιότητα στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με γενική, όταν πρόκειται για μόνιμη ιδιότητα.

2. με αφαιρετική, όταν πρόκειται για παροδική ιδιότητα.

Σημείωση: όταν πρόκειται για ιδιότητα που είναι χαρακτηριστική ή είναι πνευματικό χάρισμα, τότε δικαιολογούνται και οι δύο πτώσεις (γενική και αφαιρετική).


Θ. Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ:

Η καταγωγή στα λατινικά δηλώνεται με δύο τρόπους:
1. με απλή αφαιρετική.

2. με εμπρόθετο προσδιορισμό:
• ab + αφαιρετική, προκειμένου για έμμεση καταγωγή (πρόγονοι) + ρήμα orior.
• ex + αφαιρετική για άμεση καταγωγή (γονείς) + ρήμα nascor.


Ι. ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ post και ante:

Το post και το ante είναι χρονικά επιρρήματα. Λογίζονται λοιπόν συντακτικά σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου.
Ως προθέσεις συντάσσονται ως εξής:
1. post + αιτιατική = εμπρόθετος του χρόνου, δηλώνεται «μετά από πόσο χρόνο» έγινε κάτι, δηλαδή χρονική διάρκεια.

2. ante + αιτιατική = εμπρόθετος του χρόνου, δηλώνεται «πριν πόσο χρόνο» έγινε κάτι, δηλαδή χρονική στιγμή.



ΙΑ. ΜΕΣΟ / ΟΡΓΑΝΟ

1. Όταν πρόκειται για πρόσωπο: per + αιτιατική προσώπου
π.χ. Caesar per legatos de statu rei publicae certior factus est (= Ο καίσαρας πληροφορήθηκε για την κατάσταση της πολιτείας με τους απεσταλμένους).
2. με τις αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική προσώπου ή με κτητική αντωνυμία.
π.χ. mea opera urbs conservata est (= με τις ενέργειές μου σώθηκε η πολιτεία).


ΙΒ. ΤΟΠΟΣ

Με ονόματα πόλεων:

• απρόθετη αιτιατική > κίνηση σε τόπο
• απρόθετη αφαιρετική > κίνηση από τόπο
• απρόθετη γενική (για όνομα πόλης α΄ ή β΄ κλίσης, ενικού αριθμού) > στάση σε τόπο
• απρόθετη αφαιρετική ((για όνομα πόλης α΄ ή β΄ κλίσης, πληθυντικού αριθμού ή γ΄ κλίσης ανεξαρτήτου αριθμού) > στάση σε τόπο

Με προθέσεις:
• ad, apud, prope, post, inter + αιτιατική, in, pro + αφαιρετική > στάση σε τόπο.
• ex, de, ab + αφαιρετική > κίνηση σε τόπο.
• in+ αιτιατική (προσέγγιση), ad + αιτιατική (αφιξη)> κίνηση σε τόπο.



IΓ. Σημείωση συντακτικού φαινομένου στο κείμενο 27 του σχολικού εγχειριδίου:

Δίπλα στο ρήμα paenitet, paenituit, - , paenitere, 2 (γ΄ πρόσωπο – απρόσωπο), το οποίο σημαίνει μετανοιώνω, καθώς και σε άλλα ρήματα, υπάρχει μια αιτιατική προσώπου που δοκιμάζει το συναίσθημα, δηλαδή που μετανοιώνει, λυπάται κ.τ.λ. και μια γενική του πράγματος, για το οποίο αισθάνεται κανείς λύπη, μετάνοια κ.τ.λ., τότε το ρήμα είναι απρόσωπο.
Αντί για τη γενική αυτή, μπορεί να υπάρχει ουδέτερο αντωνυμίας σε ονομαστική ως υποκείμενο του ρήματος, τότε το ρήμα είναι προσωπικό.



ΙΔ. Σημειώσεις συντακτικών φαινομένων στο κείμενο 29 του σχολικού εγχειριδίου:

1. Κοντά στα απρόσωπα ρήματα interest και refert (=ενδιαφερθεί), η γενική είναι γενική του ενδιαφερομένου προσώπου.

2. Κοντά σε ρήματα που σημαίνουν κατηγορώ και καταδικάζω, η γενική είναι γενική του εγκλήματος. Υπάρχει και αφαιρετική και γενική της ποινής.



Επιμέλεια
Γκέκα Βάγια