18.5.09

-->
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΗΘΙΚΑ

Ενότητα 1η
∆ιανοητική και ηθική αρετή. Ταιριάζει στη φύση µας η ηθική αρετή;
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1.Ποια σχέση έχουν µε τις ηθικές αρετές ἡ φύσις και τὸ ἔθος; Να δώσετε το εννοιολογικό περιεχόµενο των όρων.
2. Α. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν σωστά το περιεχόµενο της ενότητας και ποιες όχι; Να τις χαρακτηρίσετε ανάλογα βάζοντας Σωστό Λάθος
α) Η αρετή διακρίνεται σε διανοητική και ηθική.
β) Οι διανοητικές αρετές δεν εξαρτώνται από τη διδασκαλία.
γ) Οι ηθικές αρετές προέρχονται από τη φύση.
δ) Οι ηθικές αρετές είναι αποτέλεσµα εθισµού.
ε) Οι φυσικές ιδιότητες αλλάζουν µε τον εθισµό.
στ) Έχουµε από τη φύση την προδιάθεση να δεχτούµε τις ηθικές αρετές.
ζ) Οι διανοητικές αρετές χρειάζονται χρόνο και εµπειρία για να αναπτυχθούν.
3. Ποια παραδείγµατα χρησιµοποιεί στο απόσπασµα ο Αριστοτέλης και µε ποιο στόχο;
4. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζεται πρακτικός νους που καταφεύγει συχνά στην πραγµατικότητα για να τεκµηριώσει τις απόψεις του, τις οποίες παρουσιάζει σε απλό και λιτό ύφος. Ποια στοιχεία του αποσπάσµατος θα µπορούσαν να επιβεβαιώσουν αυτές τις κρίσεις;
5. Να επισηµάνετε στο κείµενο τις λέξεις που εκφράζουν όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας και να δώσετε το εννοιολογικό τους περιεχόµενο.
6. Στην Ἀντιγόνη του Σοφοκλή η οµώνυµη ηρωίδα, στην προσπάθειά της να κεντρίσει τη φιλοτιµία της αδελφής της Ισµήνης και να πετύχει τη βοήθειά της στην ταφή του Πολυνείκη, κλείνει τον λόγο της ως εξής:
οὕτως ἔχει σοι ταῦτα, καὶ δείξεις τάχα
εἴτ’ εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ’ ἐσθλῶν κακή.
(στ. 37-38)
Η ηθική που προβάλλει στο απόσπασµα η κόρη του Οιδίποδα συµφωνεί µε όσα υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στο κείµενό σας; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
Λεξιλογικές – Σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. Να συνδέσετε τα ρήµατα της στήλης Α µε τις ετυµολογικά συγγενείς τους λέξεις που βρίσκονται στη στήλη Β. ∆υο λέξεις της στήλης Β περισσεύουν.


Α
Β
περιγίγνοµαι
άδεια
ἔχω
δοχείο
φέροµαι
αγενής
δέχοµαι
ευφυΐα
παρεκκλίνω
ένδεια
πέφυκα
δίφρος
δέοµαι
ενοχή

κλίτος

παράκληση


2. παρεκκλίνω: α) Τι σηµαίνει το ρήµα; Ποια είναι τα συνθετικά του; β) Να συνθέσετε το απλό ρήµα µε τις προθέσεις ἐν, ἀπό, σύν, κατά και να σχηµατίσετε τα αντίστοιχα παρασύνθετα ουσιαστικά.
3. ἔθος: α) Να δώσετε δύο οµόρριζα ρήµατα στην αρχαία ελληνική και να γράψετε τη σηµασία τους.
β) Να γράψετε δύο οµόρριζα ουσιαστικά της λέξης στη νέα ελληνική.
4. Να δώσετε αντώνυµα των λέξεων στην αρχαία ελληνική: ἀρετή, γένεσις, πλεῖον, αὔξησις, ἐµπειρία.
5. πῦρ: Να βρείτε τέσσερις φράσεις της νέας ελληνικής στις οποίες χρησιµοποιείται η λέξη.
6. Να γράψετε σύνθετες λέξεις της νέας ελληνικής µε πρώτο συνθετικό τις λέξεις: λίθος, πῦρ (πέντε σύνθετες για καθεµία).
Ενότητα 2η
Η ηθική αρετή καλλιεργείται µε την ηθική πράξη
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. α) Να επισηµάνετε τη λέξη µε την οποία εισάγεται η νέα ενότητα και να εξηγήσετε το ρόλο της στη δοµή της επιχειρηµατολογίας του φιλοσόφου.
β) Χρησιµοποιώντας την επαγωγική µέθοδο, να συνθέσετε µία παράγραφο στην οποία θα υποστηρίξετε τη βασική θέση του Αριστοτέλη (οὐδεµία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡµῖν ἐγγίνεται) µε το επιχείρηµα που προβάλλεται εδώ, διατυπωµένο µε δικά σας λόγια.
2. α) Να βρείτε τα χρονικά επιρρήµατα της ενότητας και να δείξετε τη λειτουργικότητά τους σε σχέση µε την επιχειρηµατολογία.
β) Ποιος είναι ο ρόλος του επιρρήµατος πολλάκις στην επιχειρηµατολογία του Αριστοτέλη για τον τρόπο απόκτησης της ηθικής αρετής;
3. τὰς δυνάµεις κοµιζόµεθα, τὰς ἐνεργείας ἀποδίδοµεν: α) Ποιο είναι το περιεχόµενο των εννοιών δύναµις - ἐνέργεια στην αριστοτελική φιλοσοφία; β) Ποια από τις δύο έννοιες θεωρεί ο φιλόσοφος πιο αξιόλογη; Μπορούµε να το συµπεράνουµε αυτό από το κείµενο;
4. Ποια είναι η σχέση της πράξεως - ἐνεργείας µε τις ιδιότητες που έχουµε φύσει και µε την ηθική αρετή σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη;
Λεξιλογικές – Σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. δυνάµεις, ἐνεργείας: Με τη δοτική ενικού κάθε λέξης να γράψετε µία πρόταση στη νέα ελληνική και να εξηγήσετε τη σηµασία της.
2. Να βρείτε µε ποιες λέξεις του κειµένου έχουν ετυµολογική συγγένεια οι παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: κοµιστής, θυρωρός, λήµµα, χρήµα, παρόραµα, λάφυρο, εύχρηστος, ευήκοος, τοκετός.
3. σώφρων: α) Να δώσετε την ετυµολογία του επιθέτου και να σχηµατίσετε το αντίστοιχο παράγωγο αφηρηµένο ουσιαστικό. β) Χρησιµοποιώντας το δεύτερο συνθετικό του επιθέτου και ως πρώτο συνθετικό τις λέξεις: εὖ, παρά, ὁµοῦ, να σχηµατίσετε αφηρηµένα ουσιαστικά και τα αντίστοιχα επίθετα.
4. κοµίζοµαι: α) Τί σηµαίνει η έκφραση κοµίζω γλαῦκα ἐς Ἀθήνας;
β) Να συµπληρώσετε καθένα από τα κενά των φράσεων µε µία από τις λέξεις της παρένθεσης. Μία λέξη δεν θα χρησιµοποιηθεί.
………. οστών ………. σκουπιδιών
………. καρπών ………. του ταξί
………. αποδεικτικών στοιχείων
(κόµιστρο, ανακοµιδή, συγκοµιδή, µετακόµιση, προσκόµιση, αποκοµιδή)
5. α) Να δώσετε στην αρχαία ελληνική δύο συνώνυµα για καθένα από τα παρακάτω ρήµατα: ἀποδίδοµαι, δεῖ, πράττω, κοµίζω21.
Ενότητα 3η
Άλλα επιχειρήµατα
για τη σχέση ηθικής αρετής και ηθικής πράξης
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Από ποιο χώρο αντλεί το νέο του επιχείρηµα ο Αριστοτέλης και ποια βασική θέση του, που είδαµε στις προηγούµενες ενότητες, θέλει να ενισχύσει µε αυτό;
2. Ποια είναι η επιδίωξη κάθε νοµοθέτη και πώς αυτή υλοποιείται;
3. Να επισηµάνετε το κριτήριο που χρησιµοποιεί ο Αριστοτέλης, όταν διακρίνει την ἀγαθὴ πολιτεία από τη φαύλη. Σήµερα θα συµφωνούσατε µε το κριτήριο αυτό ή θα το απορρίπτατε εντελώς;
4. ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται: α) Ποιο θεµελιώδες αντιθετικό ζεύγος φιλοσοφικών εννοιών υπόκειται στο χωρίο αυτό; β) Να δείξετε τη σχέση που έχουν τα αντιθετικά µέλη του ζεύγους µε τον εθισµό και την ηθική πράξη, όπως φαίνεται στην ενότητα.
5. Ο Αριστοτέλης χρησιµοποιεί και στην ενότητα αυτή επιχειρήµατα (παραδείγµατα) από την τέχνη, για να ενισχύσει τη βασική του θέση. Να τα αποδώσετε µε δικά σας λόγια, επισηµαίνοντας τη διαφορά τους από παρόµοια επιχειρήµατα της προηγούµενης ενότητας.
Λεξιλογικές - σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. ἀγαθός: α) Ποια είναι η αρχική σηµασία της λέξης και ποια στο συγκεκριµένο κείµενο; β) Να δώσετε τις σηµασίες του επιθέτου στη νέα ελληνική.
2. φαῦλος: α) Ποια είναι η κυριολεκτική σηµασία της λέξης; β) Τι σηµαίνει στη νέα ελληνική η έκφραση «φαύλος κύκλος» και η λέξη «φαυλοκρατία»;
3. ἁµαρτάνουσιν, φθείρεται: α) Ποια οµόρριζα θηλυκά ουσιαστικά αποτελούν όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας και ποιο είναι το σηµασιολογικό τους περιεχόµενο; β) Να γράψετε από δύο ετυµολογικά συγγενείς λέξεις (απλές ή σύνθετες) για το κάθε ρήµα.
4. τέχνη: α) Ποιες σηµασίες της λέξης γνωρίζετε; β) Να γράψετε παράγωγα επίθετα (απλά ή σύνθετα).
5. ἁµαρτάνω: α) Να δώσετε τη σηµασία του ρήµατος στην αρχαία ελληνική, κυριολεκτικά και µεταφορικά. β) Να δικαιολογήσετε το σηµασιολογικό του περιεχόµενο στη χριστιανική ηθική.
Ενότητα 4η
Σε όλες τις περιστάσεις της (καθηµερινής) ζωής µας διαπιστώνεται η σηµασία της ηθικής πράξης για την απόκτηση της ηθικής αρετής
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. α) Πώς εισάγει ο Αριστοτέλης το νέο µέρος του συλλογισµού του και ποια σηµεία της επιχειρηµατολογίας του διασαφηνίζει;
β) Ποια συλλογιστική µέθοδο ακολουθεί30 και σε ποιο συµπέρασµα καταλήγει;
2. Να επισηµάνετε τα αντιθετικά ζεύγη που σχηµατίζουν µέσα στο κείµενο οι ηθικές αρετές µε τις αντώνυµές τους έννοιες (κακίες).
3. Ο Αριστοτέλης χρησιµοποιεί στην ενότητα πολλές φορές τα ρήµατα ἐθίζοµαι, πράττω και γίνοµαι σε διάφορους τύπους. Να εξηγήσετε ποια σηµασία έχει η επαναλαµβανόµενη χρήση των συγκεκριµένων ρηµάτων και η χρονική τους βαθµίδα στη δόµηση της επιχειρηµατολογίας του φιλοσόφου για την απόκτηση της ηθικής αρετής.
4. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁµοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Να εντοπίσετε τη νέα αριστοτελική έννοια που περιέχεται στο χωρίο και να δώσετε τον ορισµό της µε τη βοήθεια του κειµένου της ενότητας.
5. Ποιο ρόλο παίζει η ηθική πράξη και η συµπεριφορά του ανθρώπου, γενικότερα σε όλες τις περιστάσεις της (καθηµερινής) ζωής, στην απόκτηση της ηθικής αρετής; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε χωρία του κειµένου.
6. Να αναλύσετε µε λίγα λόγια τα χωρία της ενότητας στα οποία φαίνεται ότι η ηθική αρετή είναι κοινωνική αρετή.
7. Λαµβάνοντας υπόψη σας τη θέση του φιλοσόφου για τις ἕξεις, όπως εκφράζεται στην ενότητα, και αυτήν που υποστηρίζει συµπληρωµατικά πιο κάτω : ἡ µετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν (ΗΝ 1144 b 30), να δείξετε ποιος είναι ο ρόλος των ἕξεων στην απόκτηση και καλλιέργεια των ηθικών αρετών. Ποιους περιορισµούς θέτει ο φιλόσοφος σχετικά µε τις ἕξεις (στο κείµενό σας και στο χωρίο που σας δίνεται);
9. οὐ µικρὸν οὖν … µᾶλλον δὲ τὸ πᾶν: Να εξηγήσετε αν συµφωνείτε µε την άποψη του Αριστοτέλη και αν έχει, κατά τη γνώµη σας, κάποια σηµασία για την αγωγή της νέας γενιάς σήµερα.
Λεξιλογικές – σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. συναλλάγµασι: α) Ποια είναι η σηµασία της λέξης στο κείµενο; β) Με βάση την ετυµολογία της να δικαιολογήσετε τη σηµερινή σηµασία της λέξης.
2. ἀκόλαστος: α) Ποια είναι η αρχική σηµασία της λέξης; β) Ποιες σηµασίες έχει στη νέα ελληνική;
3. ἕξεις: α) Να δικαιολογήσετε τη σηµασία της λέξης στο κείµενο µε βάση την ετυµολογία της. β) Τι σηµαίνουν οι φράσεις : «ψεύδεται καθ’ έξιν» και «έξις, δευτέρα φύσις»;
4. Με ποιες λέξεις του κειµένου παρουσιάζουν ετυµολογική συγγένεια οι λέξεις: στρεβλός, ευεξία, παµπληθής, ποιότητα ;
5. δεινοῖς: Να γράψετε ονοµατικά σύνολα που να αποδίδουν τις διάφορες σηµασίες της λέξης.
Ενότητα 5η
Η πραγµάτωση της ηθικής αρετής
συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Με ποιο κριτήριο µπορεί να αποφανθεί κανείς, σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, για την οριστική διαµόρφωση των ἕξεων;
2. Ποια παραδείγµατα χρησιµοποιεί ο Αριστοτέλης για να εξηγήσει το κριτήριο της διαµόρφωσης ἕξεων; Συµφωνείτε;
3. Ποια είναι η σχέση µεταξύ ηθικής αρετής και λύπης ή ηδονής και πώς την εξηγεί ο Αριστοτέλης;
4. Ποια είδη ηδονής φαίνεται να διακρίνει ο Αριστοτέλης σύµφωνα µε τα σχόλια του βιβλίου σας;
5. Ποια θεωρεί ο Αριστοτέλης «ορθή» παιδεία; Συµφωνείτε µε τα κριτήριά του;
6. σώφρων, ἀκόλαστος, ἀνδρεῖος, δειλός: Να δώσετε τον ορισµό καθενός όρου µε βάση το κείµενο.
7. ∆ιὸ δεῖ … οἷς δεῖ: Ποιος νοµίζετε ότι αποφασίζει µε τι «πρέπει» να χαίρονται ή να λυπούνται οι νέοι, σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη; Η άποψή του θα ήταν χρήσιµη στη σύγχρονη πραγµατικότητα;
8. Πώς αντιλαµβάνεσθε την άποψη ότι η πραγµάτωση της ηθικής αρετής συνεπάγεται ευχαρίστηση για τον άνθρωπο; Μήπως κάποτε συµβαίνει και το αντίθετο, δηλαδή εκείνο που «πρέπει» να κάνουµε - το ηθικώς πράττειν - να µας είναι πιο δυσάρεστο;
9. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε το σηµείο του κειµένου στο οποίο φαίνεται ότι η ηθική αρετή συνδέεται µε την οργανωµένη πολιτική-κοινωνική ζωή.
10. Ποια είναι η αξία του συναισθήµατος στον Αριστοτέλη όπως φαίνεται από την ενότητα;
Λεξιλογικές- Σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. ὀρθὴ παιδεία: Ποια είναι η πρώτη σηµασία του επιθέτου ὀρθός; Με ποια σηµασία χρησιµοποιείται στο κείµενο και µε ποιες σήµερα ;
2. Ο Αριστοτέλης χρησιµοποιεί την έκφραση ὀρθὴ παιδεία και ο Πρωταγόρας αναφερόµενος στην αγωγή των νέων (από την πόλη µε τους νόµους) την έκφραση εὐθύνουσι (= ισιώνουν). Ποιο είναι το κοινό σηµείο αυτών των µεταφορικών εκφράσεων και πώς εξηγείται η σχέση τους µε την αγωγή των νέων;
3. Να εντοπίσετε στο κείµενο τις λέξεις που παρουσιάζουν ετυµολογική συγγένεια µε τις παρακάτω: ασήµαντος, επίγονος, αναµονή, επιδείνωση, εποχή, ανεύθυνος.
4. ἦχθαι: Να γράψετε δέκα παράγωγα της λέξης (απλά ή σύνθετα).
Ενότητα 6η
Η αρετή καθιστά τον άνθρωπο ικανό να εκτελέσει το προορισµένο γι' αυτόν έργο
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Σε ποιο συµπέρασµα έχει καταλήξει ο Αριστοτέλης, όπως φαίνεται στην αρχή της ενότητας, και ποιο νέο ερώτηµα θέτει σχετικά µε τη φύση της αρετής;
2. Η αριστοτελική ἕξις είναι έννοια ουδέτερης ποιότητας : µπορεί να έχει θετικό περιεχόµενο ή να είναι ανάξια λόγου. α) Από τι εξαρτάται η ποιότητα των ἕξεων; β) Ποιο είδος ἕξεων νοµίζετε ότι καλλιεργεί την αρετή και σε τι οδηγούν οι ἕξεις αντίθετης ποιότητας;
3. Ποιες είναι οι συνέπειες της αρετής στο υποκείµενό της και το έργο του; Να διασαφηνίσετε την απάντησή σας δίνοντας δικά σας παραδείγµατα µε ζώα ή πράγµατα.
4. Να δικαιολογήσετε τη λειτουργικότητα της επανάληψης του επιρρήµατος εὖ και του αντίστοιχου επιθέτου του στην ενότητα.
5. εἰ δὴ … ἡ ἕξις: Ο δογµατισµός και το αξιωµατικό ύφος δεν έχουν καµία σχέση µε τον επιστηµονικό λόγο, γιατί αυτός επιδέχεται διάψευση. Με αφετηρία την αρχή αυτή να εξηγήσετε τη χρήση των εκφραστικών τρόπων του Αριστοτέλη στο σηµείο αυτό· ειδικότερα τη σηµασία που έχει το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και η έγκλιση της ανεξάρτητης πρότασης. Με βάση τις παρατηρήσεις σας να χαρακτηρίσετε το ύφος του φιλοσόφου.
6. Ο Αριστοτέλης στη 2η ενότητα του βιβλίου σας υποστηρίζοντας τη βασική του θέση ότι οὐδεµία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡµῖν ἐγγίνεται έκανε διάκριση µεταξύ των χαρακτηριστικών που έχουµε φύσει και όσων αποκτούµε ἐξ ἔθους, λέγοντας ότι η επανάληψη - άσκηση δεν παίζει κανένα ρόλο σε ό,τι έχουµε φύσει, όπως η όραση: οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν …. Όταν λοιπόν αναφέρεται στην αρετή του οφθαλµού
(ἡ τοῦ ὀφθαλµοῦ … ἔργον αὐτοῦ), νοµίζετε ότι αντιφάσκει; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
7. Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του χρησιµοποιεί ηθικές κατηγορίες για το γραπτό λόγο και µιλάει για «ενάρετο» και «πρέπον» ύφος, για ἀρετή λέξεως και ἔργον λόγου (1404 b 1 κ.ε.). Ποιο νοµίζετε ότι είναι το περιεχόµενο αυτών των όρων; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας µε χωρία του κειµένου σας.
8. Προσέξτε ότι στο κείµενο το ζώο ή το πράγµα που το διακρίνει η αρετή χαρακτηρίζεται από το φιλόσοφο σπουδαῖον. α) Πώς καταλαβαίνετε το περιεχόµενο του χαρακτηρισµού αυτού; β) Ποιο είναι το περιεχόµενο του χαρακτηρισµού (σπουδαῖος), όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείµενο της ενότητας και στο χωρίο των Ἠθικῶν Νικοµαχείων 1098 a 6-2045.
Λεξιλογικές – σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. σπουδαῖος : α) Να εξηγήσετε τη σηµασία του επιθέτου στο κείµενο µε βάση την ετυµολογική του προέλευση. β) Να δώσετε τουλάχιστον δύο σηµασίες για τις οµόρριζες λέξεις της νέας ελληνικής: σπουδάζω, σπουδή, σπουδές.
2. ‘ρητέον : α) Πώς λέγονται τα επίθετα που έχουν κατάληξη – τος και – τέος; β) Ποια σηµασία προσδίδουν σ’ αυτά τα επίθετα οι καταλήξεις –τος και –τέος; ∆ώστε άλλα παραδείγµατα στην αρχαία και τη νέα ελληνική.
3. θεωρῶ : α) Να δώσετε την ετυµολογική προέλευση και την αρχική σηµασία του ρήµατος. β) Να εξηγήσετε πώς από την αρχική σηµασία οδηγούµαστε στη σηµασία που έχει το ρήµα µέσα στο κείµενο.
4. ὀφθαλµός : Να δώσετε την εξήγηση των φράσεων :
α) δια γυµνού οφθαλµού,
β) ως κόρην οφθαλµού,
γ) αποστρέφω τους οφθαλµούς,
δ) εν ριπή οφθαλµού,
ε) έστιν δίκης οφθαλµός,
στ) χάρµα οφθαλµών.
5. φανερόν, εὖ, ἀγαθόν, πολέµιος : Να δώσετε αντώνυµα των λέξεων αυτών στην αρχαία ελληνική.
6. ἀποτελεῖ : α) Ποιος βασικός αριστοτελικός όρος χρησιµοποιήθηκε για τη δηµιουργία του ρήµατος; β) Με βάση αυτή την ετυµολογική προέλευση να δείξετε το ακριβές σηµασιολογικό περιεχόµενο του ρήµατος µέσα στο κείµενο.
Ενότητα 7η
Η αρετή βρίσκεται στη µεσότητα - Προσδιορισµός της έννοιας «µεσότητα
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο Αριστοτέλης στην προσπάθειά του να προσδιορίσει την έννοια της ηθικής αρετής θέτει επιµέρους ερωτήµατα και δίνει απαντήσεις, προχωρώντας βαθµιαία µέχρι τον τελικό στόχο, τον ορισµό της έννοιας. Σε ποιο ερώτηµα δίνει απάντηση ο φιλόσοφος µε όσα αναφέρει σ’ αυτήν την ενότητα;
2. Να επισηµάνετε τα γνωρίσµατα που θεωρεί ο Αριστοτέλης απαραίτητα για ένα πράγµα, ώστε να είναι δυνατόν να του αποδοθούν οι έννοιες τὸ πλεῖον, τὸ ἔλαττον και τὸ ἴσον.
3. Ο φιλόσοφος δοµεί εδώ τη σκέψη του γύρω από τις έννοιες της «µεσότητας» και των δύο «ακροτήτων». Αφού εντοπίσετε τις λέξεις ή φράσεις (ονοµατικά και ρηµατικά σύνολα) που αναφέρονται σε κάθε έννοια χωριστά, να διατυπώσετε µε δικά σας λόγια τους ορισµούς που δίνει ο Αριστοτέλης.
4. Ποια κριτήρια χρησιµοποιεί ο Αριστοτέλης για να προσδιορίσει τα είδη της «µεσότητας» και ποιο είδος έχει άµεση σχέση µε την ηθική αρετή; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείµενο.
5. Γνωρίζουµε ήδη από τα προηγούµενα ότι η ηθική αρετή είναι ἕξις κατά το γένος. α) Ποια καινούργια στοιχεία – πληροφορίες µας προσφέρει το κείµενο για να συµπληρώσουµε τον ορισµό της έννοιας; β) Ποια από αυτά τα στοιχεία µπορούν κατά τη γνώµη σας να στηρίξουν την άποψη που ο Αριστοτέλης θα υποστηρίξει αργότερα, ότι δηλαδή η ηθική αρετή είναι µετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις (ΗΝ 1144 b 27); Να δικαιολογήσετε την άποψή σας µε χωρία του κειµένου.
6. Ο Αριστοτέλης, όπως είδαµε ήδη (ενότητες 1, 2, 3) υποστήριξε ότι οὐδεµία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡµῖν ἐγγίνεται. Να δείξετε µε επιχειρήµατα ότι όσα λέγονται σ’ αυτήν την ενότητα υποστηρίζουν την παραπάνω βασική σκέψη του φιλοσόφου.
7. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήµων … ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡµᾶς υποστηρίζει ο Αριστοτέλης. Να δείξετε ότι απαραίτητη προϋπόθεση αυτού είναι η σωκρατική προτροπή γνῶθι σαυτόν και γι’ αυτό η κατάκτηση της ηθικής αρετής γίνεται δύσκολο και επίπονο έργο.
Λεξιλογικές – σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. τῷ ἀρχοµένῳ – αἱρεῖται : α) Ποια σηµασία έχουν οι λέξεις στο κείµενο; β) Ποια άλλη σηµασία των ρηµάτων γνωρίζετε;
2. γυµνάσια : α) Να γράψετε την ετυµολογική προέλευση της λέξης και τη σηµασία της στο κείµενο. β) Να δώσετε τις σηµασίες της λέξης στη νέα ελληνική.
3. Να βρείτε στο κείµενο συνώνυµα των λέξεων : κελεύω, ἧττον, προτιµῶ, ἐπαΐων, βιβρώσκω.
4. φεύγω : Χρησιµοποιώντας το ρήµα να δώσετε στην αρχαία ελληνική α) τον πολιτικό όρο «οι εξόριστοι», β) τη σηµασία του δικανικού όρου φεύγω φόνου.
5. Με ποιες λέξεις του κειµένου παρουσιάζουν ετυµολογική συγγένεια οι λέξεις: ἐπισταµένως, λειπτέον, πρόσληψις, συνοχή, ταυτότης.
Α. Να χαρακτηρίσετε την ετυµολογική προέλευση των παρακάτω συνθέτων ως σωστή ή λανθασµένη σηµειώνοντας ένα Χ στην αντίστοιχη στήλη.
Σ Λ
α) ὑπερβολή < ὑπέρ + βούλοµαι
β) ἀλείπτης < ἀ (στερητ.) + λείπω
γ) ἀναλογία < ἀνά + λέγω
δ) ἐπιστήµων < ἐπίσταµαι
ε) προστάζω < πρό + στάζω
Β. Να δώσετε τη σωστή ετυµολογική προέλευση των λανθασµένων περιπτώσεων.
Ενότητα 8η
Όπως η τέχνη, έτσι και η ηθική αρετή στοχεύει στο µέσον
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο όρος επιστήµη στον Αριστοτέλη άλλοτε ισοδυναµεί µε τον όρο τέχνη, ενώ άλλοτε χρησιµοποιείται µε τη συνηθισµένη και σήµερα σηµασία του (συστηµατοποιηµένη γνώση), οπότε και εντάσσεται από τον φιλόσοφο στις διανοητικές αρετές. Με ποιο περιεχόµενο χρησιµοποιείται ο όρος στην ενότητα; Ποιο είδος «µεσότητας» αντιστοιχεί σε κάθε σηµασία του όρου;
2. Ο Αριστοτέλης σε προηγούµενη ενότητα (6η) αναφέρθηκε στην αρετή του οφθαλµού, του ίππου κτλ., σε σχέση µε την ολοκλήρωση του έργου που η φύση έχει αναθέσει σε κάθε ζώο ή πράγµα. Με βάση αυτές τις απόψεις και µε τη βοήθεια των πληροφοριών που περιέχονται στο κείµενό σας, να δείξετε πότε µία τέχνη είναι «ενάρετη».
3. Χρησιµοποιώντας όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας, να δώσετε τον ορισµό των άριστων έργων και να τον αιτιολογήσετε.
4. Να δώσετε µε δικά σας λόγια τη σχέση της ηθικής αρετής µε την τέχνη και τη φύση. Ποιο κριτήριο χρησιµοποιεί ο Αριστοτέλης ως βάση σ' αυτόν τον συσχετισµό; Να αιτιολογήσετε την υπεροχή της φύσης και της ηθικής αρετής απέναντι στην τέχνη.
5. Σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη, η ψυχή του ανθρώπου ἀληθεύει, ανακαλύπτει την αλήθεια, µε τη βοήθεια των διανοητικών αρετών, όπως ἡ φρόνησις, ἡ σοφία και ὁ νοῦς (ΗΝ, 1139 b 15-20). Νοµίζετε ότι όσα αναφέρονται στην ενότητα για τη «µεσότητα» µπορούν να ισχύουν για τις διανοητικές αρετές; Να αιτιολογήσετε τις απόψεις σας.
6.Η «µεσότητα» αποτελεί κεντρική έννοια της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Να αντιπαραβάλετε τις θέσεις που διατυπώνει ο Σταγειρίτης στην ενότητα µε όσα εκθέτει για το ίδιο θέµα στα Πολιτικά και να δείξετε πώς καταλήγει ότι η «µεσότητα» είναι αναγκαία για την πολιτεία.
Λεξιλογικές - σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. ἄγουσα τὰ ἔργα: Να δώσετε τη σηµασία των εκφράσεων:
(α) ἄγω καὶ φέρω (+ όνοµα πόλης ή χώρας) .......................................................
(β) ἄγω θεούς ...................................................................................................................
(γ) ἄγω τεῖχος ..................................................................................................................
(δ) ἡσυχίαν ἄγω ..............................................................................................................
(ε) ἑορτὴν ἄγω .................................................................................................................
(στ) ἄγω ἐπὶ τοὺς δικαστάς .......................................................................................
(ζ) ἄγοµαι γυναῖκα ........................................................................................................
(η) ἄγε ἤ ἄγετε (δή) (+ υποτακτική ή προστακτική) .......................................
(θ) ἄγω κακῶς / καλῶς /ὀρθῶς ................................................................................
2. Να µεταφέρετε στη νέα ελληνική τις φράσεις :
(α) τὸ ἔργον ἐπιτελῶ .....................................................................................................
(β) ὅθεν εἴωθας ................................................................................................................
(γ) οὐκ ἀφελεῖν ἔστιν ...................................................................................................
(δ) ἡ ἀρετὴ στοχαστική ἐστι τοῦ µέσου ................................................................
3. Α. Να επισηµάνετε τις λέξεις του κειµένου που σηµαίνουν στη νέα ελληνική: α) αυτόν που σκέπτεται βαθιά, που βρίσκεται σε περισυλλογή, β) διαλέγω. Β. Ποια σηµασία έχουν στο κείµενο οι ίδιες λέξεις;
4. Να σχηµατίσετε ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ρηµατικό τύπο, χρησιµοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται, και να γράψετε τη σηµασία του, όπως στο παράδειγµα :
νέµω -άς (-άδος) = νοµάς, άδος (= ο νεµόµενος, αυτός που γυρίζει από τόπο σε τόπο για να βρει βοσκή).
προβλέπω -ιµος: ............................................................................................................
ἀφελεῖν -τικος: ..............................................................................................................
φθειρούσης -τός: ...........................................................................................................
σῳζούσης -τήριος: ........................................................................................................
νοῦς + ἔχω -ὴς: ..............................................................................................................
5. ἀκριβέστερα : Α. Να δώσετε τη σηµασιολογική διαφορά µεταξύ των επιθέτων: ακριβής -ακριβός
και των επιρρηµάτων: ακριβώς -ακριβά
Β. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α µε τις σηµασιολογικά συγγενείς τους στη στήλη Β, γράφοντας µπροστά από τα γράµµατα της στήλης Α τον ή τους αριθµούς της στήλης Β. (Κανένα στοιχείο της στήλης Β
δεν περισσεύει).
Α Β
(α) ακριβής 1. ακριβοπληρώνω
(β) ακριβός 2. ακριβοδίκαιος
3. ακριβολόγος
4. ακριβοθώρητος
5. µονάκριβος
6. ανακριβής
7. ανεξακρίβωτος
6. ἐπιτελῶ: α) Να δώσετε ένα οµόρριζο επίρρηµα της νέας ελληνικής. β) Να εξηγήσετε τις σηµασίες της λέξης επιτελείο στη νέα ελληνική.
Ενότητα 9η
Σηµαντικές διευκρινίσεις για το περιεχόµενο της έννοιας µεσότης
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Στην ενότητα αυτή ο Αριστοτέλης διευκρινίζει τις σκέψεις που διατύπωσε πιο πάνω, κυρίως στην τελευταία περίοδο της προηγούµενης ενότητας: λέγω δὲ τὴν ἠθικὴν· αὕτη γὰρ ... καὶ τὸ µέσον. α) Ποιον τρόπο ανάλυσης χρησιµοποιεί ο φιλόσοφος για να δώσει τις διευκρινίσεις που θεωρεί αναγκαίες; (Προσέξτε τη λέξη µε την οποία εισάγεται η ενότητα). β) Να αποδώσετε µε δικά σας λόγια τις διευκρινίσεις αυτές.
2. Σε ποια πάθη αναφέρεται στην ενότητα ο Αριστοτέλης και ποιες γενικότερες συναισθηµατικές καταστάσεις τα συνοδεύουν;
3. Όπως είδαµε σε προηγούµενη ενότητα (7η), η µεσότητα που έχει σχέση µε την ηθική αρετή ορίζεται µε κριτήριο το υποκείµενό της (πρὸς ἡµᾶς). Ποια κριτήρια προσθέτει εδώ ο φιλόσοφος, ώστε να οριστεί πληρέστερα η έννοια της «µεσότητας»;
4. Να εντοπίσετε τα ΡΣ της ενότητας που αναφέρονται στις έννοιες της υπερβολής και της µεσότητας. Ποια από αυτά αναφέρονται στο έργο του υποκειµένου της ηθικής αρετής και ποια υποδηλώνουν την κοινωνική της διάσταση; Να διευκρινίσετε το β΄ µέρος της απάντησής σας µε ένα παράδειγµα από την αρχαία ελληνική γραµµατεία.
5. Στην προηγούµενη ενότητα παρατηρήσαµε ότι ο φιλόσοφος διατύπωσε τη σκέψη του υποθετικά (εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήµη) και δυνητικά (ἡ δ' ἀρετή …τοῦ µέσου ἂν εἴη στοχαστική). Στο τέλος της νέας ενότητας (9η) ο τρόπος παρουσίασης της ίδιας σκέψης αλλάζει: Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ µέσου. Πώς εξηγείται η διαφορά στη διατύπωση και τι συµπεράσµατα συνάγει κανείς από αυτό για το επιστηµονικό ήθος του Αριστοτέλη.
Λεξιλογικές -σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. Να εντοπίσετε στο κείµενο τα αντώνυµα των λέξεων: φοβηθῆναι, λυπηθῆναι, ἧττον, ἔλλειψις, ἁµαρτάνεται, ἐπαινεῖται και της φράσης οὐκ εὖ.
2. κατορθοῦται : Α. Να σηµειώσετε ποια σηµασία έχει το ρήµα στο κείµενο :
1. επιτυγχάνεται
2. αποτελεί κατόρθωµα
3. είναι το ορθό
Β. Να γράψετε τέσσερα οµόρριζα ουσιαστικά και επίθετα (απλά ή σύνθετα) στη νέα ελληνική.
3. α) Να επισηµάνετε τις λέξεις του κειµένου που είναι οµόρριζες µε την
πρόθεση ἀµφί. β) Να δώσετε σύνθετα ρήµατα, επίθετα και ουσιαστικά,
στη νέα ελληνική, µε πρώτο συνθετικό την πρόθεση ἀµφί. Ποια
σηµασία προσδίδει στο δεύτερο συνθετικό η παρουσία της πρόθεσης;
4. φοβηθῆναι, ἐλεῆσαι: α) Να γράψετε τα οµόρριζα ουσιαστικά που αποτελούν θεµελιώδεις όρους του αριστοτελικού ορισµού για την τραγωδία. β) Να δώσετε από ένα συνώνυµο και ένα αντώνυµο στον κάθε όρο.
5. δεῖ : Να δώσετε τη σηµασία των φράσεων.
(α) πολλοῦ δέω (ἀπολογεῖσθαι)
(β) µικροῦ δέω (εἶναι)
(γ) δυοῖν δέοντα (τεσσαράκοντα)
(δ) τὰ ἑνὸς δεῖν (πεντήκοντα)
(ε) ὀλίγου δεῖ
Ενότητα 10η
Ορισµός της αρετής
Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Να γράψετε σε δύο στήλες τα αντιθετικά ζεύγη των εννοιών που χαρακτηρίζουν το αγαθό/την ορθή πράξη και το κακό/την εσφαλµένη πράξη και να τα εξηγήσετε µε δικά σας λόγια, χρησιµοποιώντας και
παραδείγµατα για καθεµία έννοια.
2. Να γράψετε τη συλλογιστική πορεία µέσα από την οποία ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι η αρετή είναι µεσότης.
3. Ποιο είναι το νόηµα του στίχου που παρεµβάλλει ο Αριστοτέλης και ποια σηµασία έχει για την επιχειρηµατολογία του;
4. Ποια σηµασία έχει η προαίρεσις και ειδικά το γεγονός ότι η αρετή χαρακτηρίζεται ως ἕξις προαιρετική; Για να κατανοήσετε τη σηµασία της σκεφθείτε αν θα µπορούσε να χαρακτηρίζεται από αντίθετες προς την προαίρεσιν έννοιες -γνωρίσµατα.
5. Ποιο είναι το προσεχές γένος της αρετής και ποια η ειδοποιός της διαφορά όπως περιλαµβάνονται στον ορισµό της;
6. Να εξηγήσετε τι σηµαίνει υποκειµενικός και αντικειµενικός χαρακτήρας της αρετής.
7. καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι: Εξηγήστε µε δικά σας λόγια τη φράση, αφού τη συνδέσετε µε ανάλογες διατυπώσεις στην ενότητα 7.
8. φρόνιµος, τοῦ δέοντος : Το περιεχόµενο των εννοιών αυτών δεν είναι πάντοτε, οριστικά και εφάπαξ καθορισµένο. Να εξηγήσετε, σύµφωνα και µε όσα συζητήσατε στην προηγούµενη ενότητα, ποιος ορίζει το
περιεχόµενό τους και ποια είναι τα όρια του υποκειµενικού και του αντικειµενικού σ' αυτές τις έννοιες;
9. Γιατί, κατά τη γνώµη σας, οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν το κακό αδιαµόρφωτο και το καλό διαµορφωµένο;
10. Συµφωνείτε µε τον Αριστοτέλη ότι το να κάνουµε λάθος µπορεί να γίνει µε πολλούς τρόπους, ενώ το να κάνουµε το σωστό µε ένα τρόπο;
Λεξιλογικές - σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. Να συµπληρώσετε τα αντώνυµα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική: χαλεπόν, ἀποτυχεῖν, κακία, ὑπερβολή, πολλαχῶς, ἄπειρον.
2. προαίρεσις : Χρησιµοποιώντας τη λέξη προαίρεση και παράγωγα ή οµόρριζά της, να γράψετε φράσεις στην νέα ελληνική και να δώσετε τη σηµασία τους.
3. φρόνιµος : Να γράψετε όσες σηµασίες της λέξης στην αρχαία και στη νέα γλώσσα γνωρίζετε.
4. ράθυµος, ραδιουργία, ευπαθής, µεσόγειος, προορισµός, λιποψυχώ, αφορίζω, σχέση, εφεύρεση, έµπρακτος: Με ποιες λέξεις του κειµένου έχουν ετυµολογική συγγένεια;
5. εἴκαζον : Να δώσετε τις σηµασίες των φράσεων: α) κατὰ τὸ εἰκὸς καὶ ἀναγκαῖον, β) παρὰ τὸ εἰκός, γ) τὰ εἰκότα, δ) εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν.



ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ - ΕΝΟΤΗΤΕΣ 11-20


Ενότητα 11η
Η πόλη είναι η τελειότερη µορφή κοινωνίας

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Αρχίζοντας από την τελευταία πρόταση της ενότητας να δώσετε τον ορισµό της πόλης που συνάγεται από το κείµενο. Ποια είναι η έννοια γένους της πόλης και ποια η ειδοποιός της διαφορά;
2. Να εντοπίσετε το σηµείο της ενότητας που ο Αριστοτέλης συνδέει τον πολίτη µε την πόλη και να εξηγήσετε πώς το αντιλαµβάνεσθε.
3. Να εξηγήσετε τη σύνδεση ηθικής και πολιτικής στη σκέψη του Αριστοτέλη (για την οποία συζητήσατε στα Ἠθικὰ Νικοµάχεια) µε βάση το κείµενο της ενότητας.
4. Η παρατήρηση του Αριστοτέλη δῆλον ὡς πᾶσαι (=κοινωνίαι) µὲν ἀγαθοῦ τινος στοχάζονται νοµίζετε ότι είναι δυνατόν να ισχύει για τις κοινωνίες της εποχής µας; Να στηρίξετε την απάντησή σας µε παραδείγµατα.
5. Να συγκρίνετε την άποψη του Αριστοτέλη για τη σύσταση της πόλης µε την άποψη του Πρωταγόρα στον οµώνυµο διάλογο και την άποψη του Πλάτωνα στην Πολιτεία, επισηµαίνοντας πέρα από τις διαφορές και τα κοινά τους σηµεία.

Λεξιλογικές - σηµασιολογικές ερωτήσεις

1. στοχάζονται : α) Να εξηγήσετε την ετυµολογική προέλευση της λέξης και τη σηµασία της στην αρχαία και τη νέα ελληνική. β) Να αποδώσετε τη σηµασία των παρακάτω λέξεων (κυριολεκτική ή µεταφορική ή και τα δύο): στόχος - στοχεύω - στόχευση - στοχαστής - στοχαστικός - στόχαστρο.
2. συνεστηκυῖαν, δῆλον : Να γράψετε πέντε οµόρριζα, απλά ή σύνθετα, για κάθε λέξη (στη νέα ελληνική).


Ενότητα 12η
Ο άνθρωπος είναι ζῷον πολιτικόν

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Με βάση το κείµενο της ενότητας και τα σχόλια του βιβλίου σας να προσδιορίσετε τα κοινά σηµεία και τις διαφορές ανάµεσα στις διάφορες «κοινωνικές οντότητες».
2. Πώς θεµελιώνει ο Αριστοτέλης τη θέση του ότι ο άνθρωπος είναι φύσει ζῷον πολιτικόν;
3. Πώς χαρακτηρίζει ο φιλόσοφος τον άνθρωπο που ζει, εκ φύσεως, δίχως πόλη; Πώς εξηγείται ο χαρακτηρισµός αυτός;
4. Να συγκρίνετε τη θέση του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο ως ζῷον πολιτικόν µε όσα αναφέρει ο Πρωταγόρας για τον άνθρωπο (στο βιβλίο σας ενότητα 4η και 5η του Πρωταγόρα, σ. 80 και 84). Να λάβετε υπόψη σας και τα ανάλογα σχόλια στις ενότητες αυτές.


Ενότητα 13η
Ο ανθρώπινος λόγος η πιο µεγάλη απόδειξη ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ζῷον πολιτικόν

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει και σε ορισµένα ζώα την ιδιότητα του πολιτικού (= κοινωνικού) αλλά όχι µε την ίδια έννοια που δίνει στον όρο για τον άνθρωπο. Ποιο περιεχόµενο έχει η έννοια όταν αναφέρεται στα ζώα και ποιο όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα αγελαία ζώα;
2. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η φύση δεν κάνει τίποτε χωρίς λόγο και αιτία. Γιατί λοιπόν α) προίκισε τα ζώα µε φωνή, β) έδωσε στον άνθρωπο την ικανότητα του λόγου;
3. «Ώρα όµως να προσθέσουµε …» : Ποια είναι η θέση της πρότασης στη δοµή της επιχειρηµατολογίας του Αριστοτέλη;
4. Με ποια επιχειρήµατα αποδεικνύει ο Αριστοτέλης α) ότι η πόλη ήρθε στην ύπαρξη «εκ φύσεως» και β) ότι προηγείται από κάθε επιµέρους άτοµο;


Ενότητα 14η
Χωρίς αρετή και δικαιοσύνη ο άνθρωπος είναι το αγριότερο ζώο

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο φιλόσοφος στο κείµενο της προηγούµενης ενότητας θεωρούσε τον άνθρωπο το ανώτερο από όλα τα όντα. Εδώ θέτει έναν περιορισµό και αποδεικνύει την ορθότητά του. Ποιος είναι ο περιορισµός και ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο Σταγειρίτης για την απόδειξη της θέσης του;
2. Ποια ήταν η σηµασία της δικαιοσύνης στην αρχαία πόλη; Στην απάντησή σας να αξιοποιήσετε τις γνώσεις σας από τα κείµενα της αρχαίας γραµµατείας που διδαχτήκατε και από την αρχαία Ιστορία. Νοµίζετε ότι η δικαιοσύνη έχει την ίδια σηµασία στη σύγχρονη κοινωνία;
3. «Ο άνθρωπος γεννιέται … αρετή»: Να συσχετίσετε την άποψη αυτή µε τις αντίστοιχες θέσεις του φιλοσόφου για την αρετή στα Ἠθικὰ Νικοµάχεια.
4. Ποιο νόηµα έχει ο χαρακτηρισµός “ανόσιος” που δίνει ο Αριστοτέλης στον χωρίς αρετή άνθρωπο;


Ενότητα 15η
Ο πολίτης είναι συστατικό στοιχείο της πόλης

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Πώς ορίζει ο Αριστοτέλης την πολιτεία στο κείµενο;
2. τί ποτέ ἐστιν ἡ πόλις: Ποιες απόψεις παραθέτει ο φιλόσοφος σχετικά µε το περιεχόµενο της έννοιας της πόλης (για τη φύση της πόλης); Να τις διατυπώσετε αναλυτικότερα και να γράψετε τα συµπεράσµατα που µπορούν να εξαχθούν.
3. Από ποιο σηµείο του κειµένου υποστηρίζεται ο τίτλος που δόθηκε στο απόσπασµα;
4. Ο άνθρωπος ως πολίτης, κατά τον Αριστοτέλη, ασκεί εξουσία έναντι των άλλων. Να επισηµάνετε στο κείµενό σας το σηµείο στο οποίο διακρίνεται η θέση αυτή.
5. Πώς ορίζεται η σχέση του πολίτη µε την πόλη στο κείµενό σας από τον Αριστοτέλη; Η σχέση που σκιαγραφείται από τον φιλόσοφο κινείται αµφίδροµα, ή όχι, και γιατί;
6. Γιατί ο Αριστοτέλης αναζητεί στην ενότητα αυτή ένα νέο ορισµό της πόλης, αφού την έχει ήδη ορίσει; Ποια είναι η διαφορά του ορισµού αυτού µε ό,τι προηγήθηκε (είτε ήταν ορισµοί, είτε διευκρινίσεις, συµπληρώσεις κ.τ.λ.);

Λεξιλογικές- Σηµασιολογικές
1. Να υπογραµµίσετε από τις επόµενες λέξεις ή φράσεις εκείνες που αποδίδουν τη σηµασία της «πολιτείας», α) όπως την ορίζει ο Αριστοτέλης, β) όπως τη χρησιµοποιούµε σήµερα: πολίτευµα, πολιτική µέριµνα, εξουσία, πολιτική τάξη, κοινωνική οµοιογένεια, πόλη.
2. τάξις: α) Να δώσετε τη σηµασία της λέξης κατά τον Αριστοτέλη και να γράψετε παραδείγµατα µε τις σηµασίες που έχει σήµερα. β) Να συνθέσετε τη λέξη µε τις προθέσεις που ακολουθούν και να σχηµατίσετε µε τις σύνθετες λέξεις ονοµατικά σύνολα: κατά, ανά, διά, εν, παρά, από, µετά.
3. α) Να προσδιορίσετε εκείνο από τα επόµενα δύο ουσιαστικά «κλίση» - «κλήση» που έχει ετυµολογική συγγένεια µε το απαρέµφατο καλεῖν. β) Να συνθέσετε το παράγωγο ουσιαστικό µε όποιες από τις παρακάτω προθέσεις του ταιριάζουν και να σχηµατίσετε µε τις σύνθετες λέξεις ονοµατικά σύνολα: κατά, παρά, επί, µετά, από, εν.
4. Να γράψετε τα ρήµατα και τους ρηµατικούς τύπους του κειµένου που δηλώνουν αντίληψη, έρευνα / εξέταση, ισχυρισµό, συµφωνία, διαφωνία, και να δώσετε ένα συνώνυµο ή αντώνυµο καθενός στα αρχαία ελληνικά.




Ενότητα 16η
Ο πολίτης ορίζεται από τη συµµετοχή στην πολιτική και δικαστική εξουσία

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο Αριστοτέλης προσδιορίζει µε σαφήνεια τα κριτήρια σύµφωνα µε τα οποία µπορούσε κάποιος να αποκαλείται πολίτης. Ποια ήταν αυτά;
2. α) Ποιοι (ποιες κοινωνικές οµάδες) δεν είναι πολίτες σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη και µε ποια κριτήρια αποκλείονται, αν και µετέχουν στην οικονοµική και κοινωνική ζωή της πόλης (κράτους); β) Γιατί τα κριτήρια µε τα οποία θα µπορούσε κάποιος να τους θεωρήσει πολίτες δεν είναι ικανοποιητικά κατά τον φιλόσοφο;
3. πολίτης δ’ απλως … αρχης: Να συσχετίσετε το χωρίο µε τον ορισµό της πολιτείας και της πόλεως από τις προηγούµενες ενότητες µε σκοπό να αναζητήσετε τη σχέση πόλης, πολίτη και πολιτείας, ώστε να δείξετε πώς προκύπτει από αυτή τη σχέση ο ορισµός του πολίτη.
4. Ποια είναι η γνώµη σας για την πολιτεία (πολίτευµα), όπου ο πολίτης έχει το δικαίωµα να απευθύνεται στη δικαστική αρχή για να δικαιωθεί;
5. Ποιες αρχές ή αξίες καλλιεργούνται στην προσωπικότητα του πολίτη της κλασικής Αθήνας, όταν αυτός µπορεί να επιλύσει τα οικονοµικά του προβλήµατα µε κανόνες δικαίου που διασφαλίζουν τις εµπορικές συναλλαγές;
6. Τόσο ο Αριστοτέλης, όσο και ο Πλάτων θεωρούν ουσιώδες στοιχείο για τον ορισµό του πολίτη τη συµµετοχή στη δικαστική εξουσία. Τι κατά τη γνώµη σας φανερώνει αυτή η ταύτιση απόψεων για την κοινωνία της εποχής τους;

Λεξιλογικές- Σηµασιολογικές ερωτήσεις
1.τω οικειν: α) Ποια είναι η συντακτική ονοµασία της έκφρασης; Να δώσετε τη σηµασία της και να γράψετε το ουσιαστικό που της αντιστοιχεί. β) Να γράψετε τα οµόρριζα ουσιαστικά που ισοδυναµούν µε τις επόµενες εκφράσεις:
Εκφράσεις Ουσιαστικά
τω οικειν
τω λακωνίζειν
τω φιλοσοφειν
τω κοινωνειν
τω µετέχειν
τω λέγειν
τω ειναι
τω ειπειν
2. µέτοικος: Να εξηγήσετε ετυµολογικά τη λέξη και να δώσετε τη σηµασία της. Να τη συγκρίνετε ως προς τη σηµασία της µε τις λέξεις: άποικος, έποικος, κάτοικος, πάροικος.
3. υπέχειν: Να εξηγήσετε ετυµολογικά τη λέξη και να ανασυνθέσετε τον ρηµατικό τύπο στο α΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα (ενεργητικής ή µέσης φωνής) µε τις προθέσεις, που ακολουθούν: ανά, αντί, κατά, παρά, επί, περί, από.


Ενότητα 17η
Τα ορθά πολιτεύµατα και οι παρεκκλίσεις από αυτά

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Πόσα και ποια είναι τα πολιτεύµατα της αρχαιότητας κατά τον Αριστοτέλη.
2. Ποια κριτήρια υιοθετεί ο Αριστοτέλης στη διάκριση των πολιτευµάτων;
3. Ποιο κριτήριο χρησιµοποιεί ο φιλόσοφος για τη διάκριση των πολιτευµάτων σε «ορθά» και «παρεκκλίσεις» (παρεκβάσεις) και ποια σχέση έχει µε το σκοπό της πόλης και τον ορισµό του πολίτη;
4. Να εξηγήσετε τη διαφορά µεταξύ «δηµοκρατίας» και «ολιγαρχίας» µελετώντας προσεκτικά τη θέση του Αριστοτέλη: «η ολιγαρχία υπηρετεί το συµφέρον των πλουσίων και η δηµοκρατία το συµφέρον των απόρων».
5. Να εξηγήσετε το νόηµα που δίνει ο Αριστοτέλης στον όρο πολιτεία και στον όρο δηµοκρατία.
Eνότητα 18η
Πρέπει το πλήθος των πολιτών να ασκεί την πολιτική εξουσία;

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Η πρώτη περίοδος του κειµένου παρουσιάζει µια διστακτικότητα στο ύφος µε το οποίο διατυπώνει ο Αριστοτέλης τις απόψεις του.
α) Να αναζητήσετε και να γράψετε τις σχετικές εκφράσεις.
β) Γιατί κατά τη γνώµη σας συµβαίνει αυτό;
2. Ποια ιδιαίτερα στοιχεία θεωρεί ο Αριστοτέλης ότι πρέπει να έχει το άτοµο ως χαρακτήρας για να συνεισφέρει στην κοινή συλλογική προσπάθεια άσκησης της εξουσίας;
3. Να παρουσιάσετε και να αναλύσετε τη σύγκριση που επιτυγχάνει ο Αριστοτέλης ανάµεσα στην πολιτική απόφαση και στο έργο ενός ζωγράφου.
4. Ποιο είναι το πολίτευµα που φαίνεται να επιδοκιµάζει ο Αριστοτέλης στην ενότητα που µελετήσατε; Να επισηµάνετε τις εκφράσεις που αποκαλύπτουν αυτή την επιδοκιµασία.
5. Το γεγονός ότι ο Πλάτων και ο Σωκράτης δίνουν προτεραιότητα στον ειδήµονα, δηλαδή τον «ειδικό» που είναι ικανός να λάβει τις ορθές αποφάσεις, και ο Αριστοτέλης στο πληθος, στους πολίτες που αθροιστικά (ή συλλογικά) διαθέτουν περισσότερη αρετή και φρόνηση για να ασκήσουν πολιτική εξουσία σηµαίνει ότι κάποιος από τους φιλοσόφους «σφάλλει»; Ποια είναι η δική σας εκτίµηση;
6. Η αρετή και η φρόνηση θεωρούνται από τον Αριστοτέλη βασικά χαρακτηριστικά των πολιτών που συµµετέχουν στην άσκηση της εξουσίας. Σήµερα είναι το ίδιο απαραίτητα; Εάν όχι, γιατί επαινούνται όταν υπάρχουν;

Ενότητα 19η
Είδη δηµοκρατίας

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της δηµοκρατίας κατά τον Αριστοτέλη;
2. Τι εννοεί, κατά τη γνώµη σας, ο Αριστοτέλης, όταν διατυπώνει τη γενική θέση «σε καµιά περίπτωση… και οι δύο είναι όµοιες»;
3. Ποια γνώµη έχετε για τη µορφή της δηµοκρατίας κατά την οποία κριτήριο για τη συµµετοχή του πολίτη στην εξουσία είναι η χαµηλή περιουσία του (χαµηλό εισόδηµα);
4. Τι εννοεί ο Αριστοτέλης γράφοντας, ότι συµβαίνει «τα ψηφίσµατα να έχουν µεγαλύτερη ισχύ από τον νόµο» σε µια κοινωνία;
5. Στη µορφή της δηµοκρατίας κατά την οποία υπέρτατη αρχή είναι ο λαός και όχι ο νόµος είναι εύκολο οι άνθρωποι να αδικούνται και να υπάρχει ανισότητα. Ποια είναι η δική σας άποψη;
6. Να παρουσιάσετε τα είδη (µορφές) της δηµοκρατίας που διακρίνει ο Αριστοτέλης στην ενότητα. Να συµπεριλάβετε στο κείµενό σας τις επόµενες λέξεις - όρους για να αποδώσετε τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε είδους: α) ισότητα, β) νόµος, γ) περιουσία, δ) πλειοψηφία, ε) δηµαγωγός, στ) λαός.
7. Ο Αριστοτέλης περιγράφει πέντε είδη δηµοκρατίας, που πιθανότατα ίσχυαν σε σύγχρονές του πόλεις. Ως προς τι συγκρίνονται µεταξύ τους αυτά τα είδη και σε ποιο σηµείο συγκλίνουν ή ταυτίζονται;
8. Να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα ενός δηµαγωγού της εποχής στην οποία αναφέρεται ο Αριστοτέλης.


Ενότητα 20η
Οι στόχοι της Παιδείας

Ερµηνευτικές ερωτήσεις
1. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει τον δηµόσιο ή τον ιδιωτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης της εποχής του; Από ποια σηµεία του κειµένου φαίνεται αυτό;
2. Ποιους υπονοεί ο Αριστοτέλης ότι πρέπει να ορίσουν νόµους για την παιδεία (νοµοθετητέον περὶ παιδείας) και ποια πολιτική θέση διατυπώνει µε την έκφραση κοινὴν ποιητέον;
3. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στις διαφορετικές απόψεις που διατυπώνονται σχετικά µε το στόχο και το περιεχόµενο της παιδείας. Να γράψετε ποιες ήταν αυτές οι απόψεις και πού οφείλονταν, κατά την κρίση σας, οι διαφορές.
4. Ποιες απόψεις του Αριστοτέλη για τη διαµόρφωση του ηθικού χαρακτήρα του ανθρώπου διακρίνετε στο κείµενο;
5. Ποιο κριτήριο επιλογής «διδακτέας ύλης» δέχεται καταρχήν ο Αριστοτέλης και πώς αντιµετωπίζει την καλλιέργεια του νου µέσα από τα εκπαιδευτικά προγράµµατα της εποχής του;
6. Ποιες είναι κατά τον Αριστοτέλη οι κατευθύνσεις που θα διαµορφώσουν την προσωπικότητα του µαθητή της εποχής του;
7. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η πολιτεία οφείλει να επιδιώκει για τους νέους της την αρετή µε σκοπό να διαµορφώσει ηθικά τον χαρακτήρα τους. Ποιες δυσκολίες περιγράφει για την επίτευξη αυτού του σκοπού;
8. Ποια από τα θέµατα που διατυπώνει ο Αριστοτέλης στο κείµενό του νοµίζετε ότι εξακολουθούν να είναι επίκαιρα προβλήµατα της Παιδείας;
9. Ποια από τις απόψεις ή τις θέσεις του Αριστοτέλη για την Παιδεία θα υποστηρίζατε ανεπιφύλακτα ως προσωπική σας πρόταση αν συµµετείχατε σε ένα συµπόσιο για την Εκπαίδευση και την Παιδεία γενικά και γιατί;


Λεξιλογικές- Σηµασιολογικές ερωτήσεις
1. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α µε εκείνες από τη στήλη Β µε τις οποίες έχουν ετυµολογική συγγένεια:
ἀµφισβητεῖται νους
νοµοθετητέον εξοµολόγηση
εὐλόγως συµµετοχή
ἀσκεῖν λογίδριο
παιδεία εύχρηστος
µετέχειν αµφισβήτηση
χρησίµων νοµοθετώ
ὁµολογούµενον εξάσκηση
διάνοιαν εκπαιδευτικός

2. Να βρείτε µέσα από το κείµενο ή να σχηµατίσετε, όπου δεν υπάρχουν, τα αντώνυµα των φράσεων που ακολουθούν:
δῆλον, φανερόν
τὰ χρήσιµα πρὸς τὸν βίον
τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετήν
ἐλευθερίων
ταραχώδης
διῃρηµένον
πάντες
τὸν βίον τὸν ἄριστον

3. (παιδεία) παιδεύω/-οµαι: Να δώσετε τη σηµασία των λέξεων στο κείµενο και να εξηγήσετε µε ποιες σηµασίες χρησιµοποιούνται σή
µερα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου