1. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με το κατάλληλο συνώνυμο που δίνεται στις παρενθέσεις.
■ Οι μελωδίες που ακούσαμε ήταν μαγευτικές. (ονειρικές, μαγεμένες, διεστραμμένες)
■ Με την παρουσία του επί σκηνής μαγνήτισε τα πλήθη! (γοήτευσε, απογοήτευσε, αποπλάνησε)
■ Ο μαέστρος έκανε μια βαθιά υπόκλιση μπροστά στο κοινό. (αρχιμουσικός, δάσκαλος, τενόρος)
■ Η μάζα των καταναλωτών είναι δυσαρεστημένη από τα νέα μέτρα του υπουργείου οικονομίας.
(πλειοψηφία, μειοψηφία, χωρητικότητα)
■ Το ελικόπτερο μάζεψε τους ναυαγούς. (περισυνέλεξε, συγκέντρωσε, ομαδοποίησε)
■ Έχουμε μάζωξη απόψε στο καφενείο. (σύρραξη, ένωση, συγκέντρωση)
■ Η καθηγήτρια της μουσικής ήταν σωστή μαινάδα! (στρίγγλα, μαϊμού, ψεύτρα)
■ Τα ευρήματα της αρχαιολογικής υπηρεσίας ήταν ανατριχιαστικά. (μακάρια, μακάβρια, βρωμερά)
■ Η μικρασιατική καταστροφή ήταν σωστό μακελειό! (σφαγιασμός, πόλωση, δράμα)
■ Το λάδι της ελιάς είναι ένα από τα μυστικά της μακροζωίας. (μακροβιότητας, μακρηγορίας, μακροθυμίας)
Ο πρόλογος που έκανε ήταν κουραστικός και σχοινοτενής. (μακρύς, τεράστιος, μακροσκελής)
■ Τσακώθηκε με όλη τη γειτονιά εχθές. (καβγάδισε, παρεξηγήθηκε, συμφιλιώθηκε)
■ Ο Αλέξης ήταν μανιώδης καπνιστής πριν αρρωστήσει. (μανιακός, φανατικός, ακόλαστος)
■ Οι ειδήσεις που μας έφερε ήταν άσχημες. (αναθεωρήσεις, μαντάτα, σχέδια)
■ Αγόρασε μία καινούργια μαρμίτα. (κατσαρόλα, κάρτα, επιστολή)
■ Ήταν μια μαρτυρική πορεία μέσα στη ζέστη. (αποτρόπαια, βασανιστική, κορυφαία)
■ Με το άνοιγμα του Τριωδίου ξεκίνησαν τα μασκαρέματα. (γελοιότητες,αβρότητες,μεταμφιέσεις)
■ Έγινε ματαίωση του αγώνα δρόμου. (ακύρωση, διακοπή, επικύρωση)
■ Η επιστήμη μάχεται εναντίον του καρκίνου. (αγωνίζεται, εναντιώνεται, μέμφεται)
■ Τα σχέδια του ήταν μεγαλόπνοα. (φιλόδοξα,μεγάλα, δύσκολα)
■ Ο λόγος του ήταν γεμάτος μεγαλορρημοσύνες. (πολυλογίες, επιπολαιότητες, μεγαλοστομίες)
■ Είχε ένα αρχαϊκό μειδίαμα. (κεφάλι, χαμόγελο, πρόσωπο)

2. Στις παρακάτω προτάσεις να συμπληρώσετε τα κενά με μια απ' τις λέξεις, που βρίσκονται στην παρένθεση:
Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι (πολύπλοκες,πολυσύχναστες, πολυπρισματικές).
Η εικόνα στην τηλεόραση ή στα εικονογραφημένα περιοδικά είναι ελκυστική. Αντίθετα, μια σελίδα τυπωμένη με λέξεις είναι (εριστική, πενιχρή, απωθητική).
Οι γυναίκες δέχονται πιο εύκολα επιθέσεις στο δρόμο απ' ό,τι οι άντρες. Είναι πιο (απροστάτευτες, επιθετικές,ευάλωτες).
Φαντάζεται πράγματα ανύπαρκτα και μεγαλοποιεί καταστάσεις. Είναι επινοητικός και (ευφάνταστος, φαντασμένος, φανταστικός).
Συνεχώς λογομαχεί με τους συναδέλφους της• επάξια πήρε τον τίτλο της (αθυρόστομης, βλάσφημης,
ανερμάτιστης).
Η άσκηση της εξουσίας χωρίς ηθικούς φραγμούς λέγεται (νεποτισμός, αλτρουισμός, μακιαβελισμός).
Το χαμηλό γλωσσικό επίπεδο κι η αλλοίωση των χαρακτηριστικών της γλώσσας μας σημαίνει κι ένα γλωσσικό (μαρασμό, διασυρμό, ενδοιασμό).

3. Να βρεθεί ένα συνώνυμο κι ένα αντώνυμο για κάθε μια απ' τις ακόλουθες λέξεις:
ακατανόητος=
αδικία=
ακαταστασία=
αλλαγή=

4. Να οριστούν οι παρακάτω λέξεις:
ανιδιοτέλεια:
δηκτικός:
εκλιπαρώ:
έρεισμα:
έρμαιο:
εχεμύθεια:
λιμοκτονώ:
μεταίχμιο:
ένδεια:

5 Να βρεθούν τ' αντώνυμα:
κατηγορώ
παρευρίσκομαι
πλησιάζω
απλοποιώ
επιβραδύνω

6. Συνδυάστε τα επίθετα με τα ουσιαστικά:

Α Β
ανεκτική θέα
προσεκτική σχέσεις
ανθεκτική συμπεριφορά
έξοχη έξεις
οικογενειακές κατασκευή
κακές μελέτη

7. Συμπληρώσετε την κατάλληλη λέξη:
Καθυστερήσαμε να πληρώσουμε το λογαριασμό κι η Δ.Ε.Η. διέκοψε ………….ηλεκτρικού ρεύματος (κατοχή, παροχή, υπεροχή).
Οι …………………… μεταξύ συμμαθητών δεν πρέπει να είναι ανταγωνιστικές (σχέση, ασχολία, έξη).
Η εξυπνάδα του Οδυσσέα ήταν κι η ………………….. του απέναντι στη σωματική δύναμη του Κύκλωπα (εξοχή, αντοχή, υπεροχή).
Με τρώει η περιέργεια να μάθω τι κιβώτιο (κατέχω, μετέχω, περιέχω).
Τα παιδιά εκμεταλλεύονταν την …………………………. το κλειστό του δασκάλου κι έκαναν θόρυβο την ώρα του μαθήματος (προσοχή, αντοχή, ανοχή).
Του εμπιστευόμουν όλα μου τα μυστικά, γιατί ήταν …………………………. (έξοχος, υπέροχος, εχέμυθος).


8. Να βρείτε συνώνυμα κι αντώνυμα των παρακάτω λέξεων:
αρμονία=
πεποίθηση=
αναλύω=
πίστη=
περιεχόμενο=
τεχνική=
εξηγώ=

9. Πώς λέγεται:
υπερβολικά αφοσιωμένος στη θρησκεία κι ιδιαίτερα στους θρησκευτικούς τύπους: α) πιστός, β) θρησκόληπτος
αυτός που έχει ζωηρή φαντασία: α) φανταστικός, β) ευφάνταστος
αυτός που αναφέρεται στο πολίτευμα: α) πολιτικός, β) πολιτειακός
αυτός που είναι γνωστός, οικείος: α) γνώριμος, β) γνωστικός ο διακεκριμένος, ο διάσημος: α) επιφανής, β) εμφανής

10. Επιλέξετε τη σωστή λέξη και συμπληρώσετε τα κενά:
Ο γιατρός……………..(αφουγκράστηκε, είδε, χειρούργησε) τον ασθενή με το στηθοσκόπιο.
Απ' το σπίτι είχαμε καταπληκτική θέα στη θάλασσα, αλλά δύσκολη ………………στην ακτή (διάβαση, πρόσβαση, απόβαση).
Η συνάντηση κορυφής είχε τελειώσει, αλλά κανείς δεν είχε πληροφορηθεί ακόμη την.............. γιατί δεν επιτρεπόταν η είσοδος σ' αυτή (απόβαση, μετάβαση, έκβαση).
Το ιερό της εκκλησίας λέγεται και...... γιατί δεν επιτρέπεται η είσοδος σ' αυτό (δύσβατο, άβατο, αποβατικό).

11. Συμπληρώστε τα κενά με παράγωγα ή σύνθετα της λέξης: «δήμος»:
Η χώρα μας, εξαιτίας της υπογεννητικότητας, αντιμετωπίζει σοβαρό...............................πρόβλημα.
Σ' ολοκληρωτικά καθεστώτα πολλοί διώκονται για τα ………………τους φρονήματα, ............................ οι περιουσίες τους και βασανίζονται.
Οι προσπαθούν με παραπλανητικά λόγια κι υποσχέσεις να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του λαού.
Θα θέσει υποψηφιότητα για …………………. στις προσεχείς εκλογές
Οι ………………ήταν αιρετοί άρχοντες των ελληνικών κοινοτήτων στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

12. Σχηματίστε λέξεις με τα παρακάτω συνθετικά:
δήμος + κρατώ=
βαθμός + φέρω=
έρωτας + λόγια=
σημαία + φέρω=
θάνατος + φόβος=
α + καρπός=

13. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων, επιλέγοντας το κατάλληλο επίθετο:
Ένα …………….. (ένδοξο, απροσδόκητο, ασήμαντο) γεγονός δεν αποτελεί αντικείμενο μελέτης του ιστορικού. Η δολοφονία του Τζων Κέννεντυ ήταν ένα (σπουδαίο, ένδοξο, συνταρακτικό) γεγονός, που συγκλόνισε τον κόσμο.
Τα ……..(δημοτικά, δημοκρατικά, αυταρχικά) καθεστώτα, αποτελούν πηγή εξέλιξης και προόδου για μια κοινωνία.
Η εφεύρεση της τυπογραφίας στάθηκε …………. (αξιοσημείωτο, καθοριστικό, κορυφαίο) γεγονός για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.

14. Βρείτε ποιες λέξεις προκύπτουν απ' τις παρακάτω συνθέσεις:
εν + νοώ=
εν + ζυμο=
συν + λαβή=
συν + ρέω=
συν + σωρεύω=
συν + ζω=
εν + καιρός=
εν + παίζω=
συν + βαδίζω=
συν + φέρον=
εκ + άγω=
επί + ίππος=

15.Βρείτε τα συνθετικά μέρη των λέξεων:
πεζοπορία=
συναλλαγή=
καπνεργοστάσιο=

16. Βρείτε δυο συνώνυμα για τις παρακάτω λέξεις:
ανάλογος=
ανεπαίσθητος=
εφάμιλλος=
εσωτερικός=
βίαιος=
μελωδικός=
πονηρός=

17. Αντιστοιχίστε τα συνώνυμα:
Α Β
αψύς άγγιγμα
συναφής συνδέω
επαφή όμοιος
έξαψη δριμύς, ευερέθιστος
συνάπτω ανάβω, αναστατώνω
εξάπτω αγγίζω
εφάπτομαι άναμμα, αναστάτωση
18. Αντιστοιχίστε το ρήμα με το παράγωγό του
Α Β
συλλέγω παράλειψη
παραλείπω αντίληψη
πείθω διένεξη
λέγω όψη
ορώ πάθος
πάσχω πιστός
βάλλω ρήτορας
αντιλαμβάνομαι σύλλογος
διαφέρω βλήμα
19. Συμπληρώστε τα κενά με λέξεις παράγωγες, απλές ή σύνθετες, απ' το ρήμα «λέγω»:
Ο Γιάννης είναι φιλοτελιστής. Διαθέτει μια πλούσια γραμματοσήμων.
Οι άνθρωποι των γραμμάτων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομάζονταν ......................
Στον προφορικό και γραπτό μας .................. χρησιμοποιούμε που τις βρίσκει κανείς συγκεντρωμένες μ' αλφαβητική σειρά σ' έναν...........................που ονομάζεται
Η Βάσω σπούδασε οικονομικά. Τώρα είναι ........................... Κάθε χρόνο πηγαίνουμε στο ............................ της γραφείο, για να μας συντάξει τη φορολογική μας δήλωση.
Η θεία μου ποτέ δεν αγοράζει ό,τι κι ό,τι. Είναι πολύ …………… .
Στο σπίτι της θα δεις μόνο …………..πράγματα.
Για ν' αντιμετωπίσουν την ανταρσία, έστειλαν κατά των επαναστατών........................σώματα στρατού.
Στις βουλευτικές και τις δημοτικές .............................. οι δημότες ψηφίζουν στο..............................τμήμα της γειτονιάς τους και με την ψήφο τους .......................... τους βουλευτές ή τους δημοτικούς συμβούλους.

20. Να συμπληρωθεί η κατάλληλη λέξη στις ακόλουθες προτάσεις.
..................τη μοναρχία. (παλινόρθωσαν, διαδήλωσαν, κατασκεύασαν)
Η συγκέντρωση είχε επαναστατικό.................. (θόρυβο, ρυθμό, παλμό)
Η Πάτρα πανηγυρίζει προς τιμήν του .................. της αγίου Ανδρέα. (παλαιμάχου, προστάτη, πολιούχου)
Ο λυκειάρχης έδωσε το..................να μπουν όλοι οι μαθητές στην γραμμή για την παρέλαση. παράγγελμα, διάγγελμα, σύνθημα)
ότι το λάθος ήταν δικό του.
(αποδέχτηκε, καταδέχτηκε, παραδέχτηκε) το υπουργείο στο νέο υπουργό υγείας.
(κληροδότησε, παρέδωσε, εγκατέλειψε) Αυτός ο άνθρωπος λατρεύει τα χρήματα• είναι πολύ (καρμίρης, τσιγκούνης, παραδόπιστος)
Τα λόγια του ήταν …………προς τους μαθητές. (δύσκολα, παραινετικά, άσχημα)
…………από την προσπάθεια που έκανε. (διαφοροποιήθηκε, δημιουργήθηκε, παραιτήθηκε)
Οι τέχνες και τα γράμματα βρίσκονται σε ……..(παραίτηση, παρασπονδία, παρακμή)
Ποτέ δε ……..τις συνέπειες των πράξεών του. (αισθάνθηκε, ένιωσε, συναισθάνθηκε)

21. Να συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που βρίσκεται στην παρένθεση σε παρατατικό.
Οι περισσότεροι μετανάστες .................. τα πάντα στη χώρα τους και πήγαν σε χώρες που τους .................. καλύτερες συνθήκες ζωής. (στερούμαι , εγγυώμαι)
Συζητούσαμε επί ώρες, ωστόσο δε .................. καθόλου. (συνεννοούμαι)
..................να μη βάλω τα γέλια. (συγκρατούμαι)
.................. και αξίζατε μια καλύτερη τύχη. (δικαιούμαι)
Επιδιώκατε να τον συναντήσετε και .................. από τα λόγια του. (παρηγοριέμαι)

22. Επιλέξτε τους σωστούς τύπους.
Τι συμπέρασμα έχετε .................. (εξάγει/εξαγάγει) με όσα ακούσατε;
Η κυβέρνηση .................. (διεξήγαγε/διεξήγε) τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Ποτέ δε θα σταματήσω να του .................. (παράσχω/παρέχω) κάθε βοήθεια.
του σχολείου.
Σας..................(εφιστώ/επιστώ) την προσοχή!
Είσαι σίγουρος ότι έχεις .................. (περισυλλέξει, περισυνελέξει) τα σωστά στοιχεία;
Τράβα μια φωτογραφία, για να .................. (αποθανατίσεις/απαθανατίσεις) τη στιγμή της ορκωμοσίας.
Είμαι εντελώς .................. (ανημέρωτη/ανενημέρωτη) για τις εξελίξεις στη γειτονική Τουρκία.
Πήρα τις απαραίτητες πληροφορίες από τον .................. (επικεφαλή/επικεφαλής) του νέου προγράμματος.
Η .................. (καλλιτέχνις/καλλιτέχνης) μας εντυπωσίασε με την ξεχωριστή δουλεία της.
Έριξε..................(πολύ/πολλή) βροχή χθες το βράδυ.
Γιατί δε δοκιμάζεις εκείνη την .................. (πορτοκαλί/ποτοκαλία) μπλούζα που έχεις;
Σου έχει πει κανείς ότι είσαι .................. (πολλή/πολύ) απαιτητική κοπέλα;
Χρειάζεται .................. (λίγη/λίγο) περισσότερη υπομονή αυτή η εργασία.

23. Ποια είναι η κατάλληλη λέξη;
Ο καιρός θα βελτιωθεί............................ (αναφανδόν, επιπλέον, βαθμηδόν)
Το κατάστημα έχει τιμές για όλα τα ............................ (βακούφια, βακτήρια, βαλάντια)
Έχασε τις αισθήσεις της από ισχυρή δόση ............................ (βαρβιτουρικών, βαριών, ασφυξιογόνων)
Ο πρωθυπουργός έκανε ............................Δηλώσεις. (βαριές, βαρύγλυκες, βαρύγδουπες)
Η αλιεία έχει ............................ σημασία για την ελληνική οικονομία. (βαριεστημένη, βαρύνουσα, ιθύνουσα)
Το σύστημα στρατολογίας ήταν............................ (εθελούσιο, εδώδιμο, εθελοντικό)
............................μεγάλο αριθμό εκτάσεων. (εκχέρσωσαν, εκχριστιάνισαν, εμπόδισαν)
Την απόφαση θα πάρει η επιτροπή............................ (αυλοκολάκων, εμπειρογνωμόνων, εμπαθών)
Η ............................ είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα των σύγχρονων μεγαλουπόλεων
(ηχορρύπανση, ηχομετρία, ηχολαλία)

Ν.Ε  ΓΛΩΣΣΑ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ

(σχεδιάγραμμα)

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ως τρίτη ηλικία ορίζεται το χρονικό διάστημα από τα 60 έτη έως το βιολογικό θάνατο ενός ανθρώπου. Ο προσδιορισμός είναι περισσότερο μεθολογικός και συμβατικός, αφού σε παλαιότερες εποχές απαρχή της τρίτης ηλικίας ήταν τα 50 έτη. Τα άτομα της τρίτης ηλικίας αντιμετωπίζονταν από τα αρχαία χρόνια με ιδιαίτερο σεβασμό σε όλες ανεξαιρέτως τις κοινωνίες. Θεωρούνταν πρόσωπα άξια προσοχής, λόγω της αδιαμφισβήτητης πείρας τους, και η κοινωνική θέση τους ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Συμμετείχαν στα κέντρα εξουσίας («γερουσία», «γεροντική») και η άποψή τους είχε ξεχωριστό κύρος στη λήψη αποφάσεων από την κοινότητα. Οι ηλικιωμένοι παλαιότερα έμεναν συνήθως μαζί με τα παιδιά τους και είχαν βαρύνοντα λόγο στις οικογενειακές υποθέσεις.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Οι ηλικιωμένοι στη σημερινή εποχή αντιμετωπίζουν μία αντιφατική στάση από το κοινωνικό σύνολο. Από τη μία πλευρά, βιώνουν μια απαξιωτική και ενίοτε περιφρονητική συμπεριφορά από τις νεότερες γενιές, αλλά, από την άλλη, έχουν πλέον πρωτοφανείς σε σχέση με το παρελθόν δυνατότητες να απολαύσουν τη ζωή και τα αγαθά της.

Η θετική πλευρά της θέσης της τρίτης ηλικίας 

στις σύγχρονες κοινωνίες εκφαίνεται από:

• την επιμήκυνση του μέσου όρου ζωής χάρη στα επιτεύγματα των ιατρικών και βιολογικών επιστημών

• την αντιμετώπιση πολλών ασθενειών και δυσλειτουργιών που συνδέονταν με το γήρας από την επιστήμη και τη συνακόλουθη σωματική και ψυχική αναζωογόνηση των ηλικιωμένων

• την εκπόνηση ειδικών προγραμμάτων από την οργανωμένη Πολιτεία για τη συμμετοχή των ηλικιωμένων σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής (προγράμματα άθλησης, ομαδικές εκδρομές, χώροι συνάντησης και ψυχαγωγίας, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις κ.λπ.)

• τη συμμετοχή και παρουσία πολλών ατόμων της τρίτης ηλικίας σε δραστηριότητες που απαιτούν σθένος, πνευματική διαύγεια, τόλμη, αποφασιστικότητα και πάθος για τη ζωή, τη δράση και την περιπέτεια (π.χ. πτήσεις υπερηλίκων στο διάστημα, έντονη δραστηριοποίηση ηλικιωμένων στον πολιτικό στίβο, κατάρριψη παγκόσμιων ρεκόρ από άτομα τρίτης ηλικίας κ.λπ.)

• Στους αντίποδες, η αρνητική πλευρά της θέσης των ηλικιωμένων στις σύγχρονες κοινωνίες εκφαίνεται από:

• την περιθωριοποίηση των ατόμων τρίτης ηλικίας στον οικογενειακό βίο (εγκατάλειψη ηλικιωμένων γονέων σε οίκους ευγηρίας,

αποκλεισμός ηλικιωμένων από τα οικογενειακά συμβούλια κ.λπ.)

• την έλλειψη σεβασμού και τη συχνά περιφρονητική συμπεριφορά από την πλευρά των νέων προς τους πρεσβύτερους

• την απαξιωτική αντιμετώπιση των ικανοτήτων των ηλικιωμένων σε πολλούς τομείς του συλλογικού βίου

• Στα παραπάνω αρνητικά φαινόμενα συντελούν παράγοντες όπως:

• τα φυσιολογικά, λόγω ηλικίας, προβλήματα πνευματικής και σωματικής υγείας που αντιμετωπίζουν τα άτομα τρίτης ηλικίας και η συνακόλουθη ανάγκη τους για φροντίδα και επίβλεψη

• το χάσμα των γενεών, δηλαδή η διαφορά νοοτροπίας και ιδεολογίας μεταξύ νέων και μεγάλων, που φαντάζει ακόμη μεγαλύτερη, όταν οι τελευταίοι βρίσκονται στην τρίτη και όχι στη μέση ηλικία

• η διαπάλη των νέων και των μεγάλων για την κατάκτηση ή τη διατήρηση επίζηλων θέσεων στον κοινωνικό και επαγγελματικό στίβο, ιδίως στο σημερινό άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον

• ο υπερτροφικός ατομικισμός του σύγχρονου ανθρώπου, που αρνείται με στείρο, πεισματικά και αντιδραστικό τρόπο να διδαχτεί από την πείρα των ηλικιωμένων

• η αδυναμία ή κα η άρνηση των περισσότερων ατόμων τρίτης ηλικίας να προσαρμοστούν στις ραγδαίες εξελίξεις της σύγχρονης εποχής

• η έλλειψη ανοχής των περισσότερων σύγχρονων νέων στις ιδιοτροπίες και ιδιορρυθμίες πολλών ηλικιωμένων

• το γεγονός πως οι ηλικιωμένοι στην πλειονότητά τους δεν είναι επαγγελματικά παραγωγικοί και, συνήθως, επιβαρύνουν οικονομικά τα μέλη της οικογένειάς τους

 

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΠΑΞΙΩΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ

ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

• Η εμφάνιση ψυχικών διαταραχών στα άτομα τρίτης ηλικίας (μελαγχολία, κατάθλιψη)

• Η επίταση του υπαρξιακού άγχους των ηλικιωμένων, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις έχει τραγική κατάληξη

• Η αδρανοποίηση ή και η αχρήστευση ενός αξιόλογου παραγωγικού δυναμικού για τη χώρα

• Η στέρηση της πολύτιμης πείρας των πρεσβύτερων από τις νεότερες γενιές

• Η έξαρση των κρουσμάτων κακομεταχείρισης, βίας και εγκληματικότητας εις βάρος εγκαταλελειμμένων και ανήμπορων ηλικιωμένων

• Η αποκοπή των ατόμων τρίτης ηλικίας από το κοινωνικό και το πολιτικό γίγνεσθαι

• Η όξυνση του κοινωνικού ρατσισμού με κριτήριο την ηλικία – γεγονός με ευρύτερες προεκτάσεις και στις σχέσεις νέων και ατόμων μέσης ηλικίας

ΤΡΟΠΟΙ - ΜΕΣΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ

ΑΤΟΜΩΝ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΒΙΟ

• Η ηθική και ψυχολογική ενθάρρυνση και στήριξη των ηλικιωμένων από τους νεότερους, ώστε να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στα κοινωνικά δρώμενα

• Η ανεκτική, ευδιάθετη και χιουμοριστική αντιμετώπιση της ιδιότυπης συμπεριφοράς των πρεσβύτερων από τους νέους και η επίδειξη κατανόησης από την πλευρά των τελευταίων προς τις ιδιαιτερότητες των πρώτων εξαιτίας του γήρατος

• Η διεύρυνση των προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας για τους ηλικιωμένους και η παροχή κινήτρων για την ενασχόλησή τους με μορφές συλλογικής δράσης (π.χ. εθελοντισμός, συμβουλευτικές επισκέψεις, συμμετοχή σε ψυχαγωγικά και επιμορφωτικά προγράμματα κ.λπ.)

• Ο διάλογος των νέων και των ατόμων μέσης και τρίτης ηλικίας για τα προβλήματά τους και η καλοπροαίρετη προσπάθεια για την άμβλυνση των διαφορών τους και για τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για ισότιμη συμμετοχή τους στα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα

• Η παράταση της εργασιακής ζωής για όσους ηλικιωμένους έχουν τη διάθεση και τη δύναμη να εξακολουθήσουν να εργάζονται (Εδώ βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι είναι αναγκαίο να δίνονται από το κράτος αξιοπρεπείς συντάξεις στους συνταξιούχους, ώστε να συνεχίζονται να εργάζονται, εάν το επιθυμούν κι όχι επειδή εξαναγκάζονται από το κόστος ζωής και τις πενιχρές απολαβές τους)

• Η προβολή των ατόμων τρίτης ηλικίας που επιδεικνύουν αξιοζήλευτο σφρίγος και ζωντάνια από τα Μαζικά Μέσα Επικοινωνίας, ώστε να αποτελέσουν παράδειγμα μίμησης και για τους υπολοίπους

• Η απόδοση τιμών και επαίνων στους ηλικιωμένους που επέδειξαν αξιοπρόσεκτο έργο στη ζωή τους, ώστε να αναγνωριστεί η αξία τους και να φανεί εμπράκτως ο σεβασμός των κατοπινών γενεών προς το πρόσωπο και τα επιτεύγματά τους.

ΓΗΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΤΗΤΑ: ΧΘΕΣ – ΣΗΜΕΡΑ - ΑΥΡΙΟ

Α) Η θέση των ηλικιωμένων στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία:

Μια μερίδα των ηλικιωμένων:

1. Βρίσκονται στο προσκήνιο της κοινωνικής δραστηριότητας.

2. Ασκούν εξουσία.

3. Δημιουργούν, παράγουν πολιτιστικό έργο.

Η πλειοψηφία όμως:

1. Είναι οικονομικά εξαθλιωμένοι.

2. Δεν απολαμβάνουν ικανοποιητικής ιατρικής περίθαλψης.

3. Είναι απομονωμένοι, αποτραβηγμένοι από την κοινωνική ζωή.

4. Γίνονται αντικείμενα κοινωνικής προκατάληψης, περιθωριοποιούνται.

5. Απογοητεύονται και παραιτούνται από τις χαρές της ζωής.

Β) Μέτρα που πρέπει να ληφθούν:

1. Ενίσχυση και υποστήριξη για την κάλυψη των υλικών και συναισθηματικών αναγκών από την πλευρά της οικογένειας.

2. Συμμετοχή σε κοινωνικά προγράμματα πολιτισμού.

3. Ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, κοινωνική μέριμνα από την πλευρά του κράτους και για τις πιο απομακρυσμένες μεριές της Ελλάδας.

4. Ικανοποιητικές συντάξεις.

5. Κοινωνική μέριμνα για όσους δεν έχουν συγγενείς ή βρίσκονται σε σωματική αδυναμία.

6. Οι ίδιοι οι ηλικιωμένοι να είναι αισιόδοξοι και να διατηρούν τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπειά τους.

Η ενεργή γήρανση αποτελεί πρόκληση στη σύγχρονη κοινωνία μας

Η μορφή της οικογένειας στην Ελλάδα άλλαξε δραματικά τα τελευταία χρόνια. Οι κοινωνικό-οικονομικές αλλαγές, η αστικοποίηση, η ανατροπή των δεδομένων εργασίας και η διαμόρφωση νέων προτεραιοτήτων, άλλαξαν σταδιακά την παραδοσιακή δομή της οικογένειας.

Κατά συνέπεια, η Τρίτη ηλικία μένει άνευ ρόλου και καθόλου προετοιμασμένη με τις δεξιότητες που απαιτούνται στα σύγχρονα κοινωνικά δεδομένα. Σε αυτή την εικόνα προσθέτουμε και κάποιες άλλες παραμέτρους, όπως η οικονομική δυσχέρεια, η απώλεια αγαπημένων προσώπων και η κοινωνική απόρριψη. Σε αυτήν την μοντέρνα δομή ζωής που εξελίσσεται, καλλιεργείται η απομόνωση, η θλίψη και η απογοήτευση στην Τρίτη ηλικία.

Η κοινωνία μας, είναι απαραίτητο να αξιοποίηση με τον καλύτερο τρόπο την δυναμική των ηλικιωμένων, την πολύτιμη εμπειρία τους και την ενεργό συμμετοχή τους.

Η εκκίνηση σηματοδοτείται με την κατάρρευση των μύθων γύρω από την Τρίτη ηλικία. Η Τρίτη ηλικία δεν σημαίνει ότι συνοδεύεται από προβλήματα υγείας, κατάθλιψης και άνοιας. Ούτε προϋποθέτει την έλλειψη ενδιαφερόντων. Σε πολιτικό, νομοθετικό και ουσιαστικό επίπεδο, η κοινωνία μας οφείλει να προάγει και να διατηρεί τις προϋποθέσεις που συμβάλλουν στα κατοχυρωμένα δικαιώματα τους, όπως: σύνταξη, ιατρική περίθαλψη, συμμετοχή στα κοινά ώστε να μπορούν να δώσουν βάρος στην προσωπική τους εξέλιξη, στην απόκτηση ενδιαφερόντων, στην σύναψη και διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων.

Κάποιες από τις αναρίθμητες δυνατότητες που οφείλει η κοινωνία μας να προσφέρει στους ηλικιωμένους είναι: ταξίδια, μέσω των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού, ενασχόληση με τις τέχνες και άλλα πολιτιστικά, ενασχόληση με την πολιτική, συμμετοχή σε συλλόγους, ιδρύματα, οργανώσεις, προγράμματα εκμάθησης γνώσεις, άθληση, ψυχοθεραπεία, διάβασμα και καταγραφή εμπειριών ζωής, ανάπτυξη προγραμμάτων για προσφορά και εθελοντισμό και πολλά άλλα.

Δυστυχώς όμως ζούμε σε μια κοινωνία που αφορίζει το γήρας, καθώς υπάρχει έλλειψη δομών, υποδομών και προγραμμάτων που να υποστηρίζουν την ενεργό διαβίωση σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Ο ρόλος της Κοινωνικής Υπηρεσίας της Γραμμής Ζωής, είναι η παροχή οργανωμένης και συστηματικής πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας σε ευπαθείς ηλικιωμένα άτομα, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η παραμονή τους στο οικείο φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, η διατήρηση της συνοχής της οικογένειας, η αποφυγή χρήσης ιδρυματικής φροντίδας ή καταστάσεων κοινωνικού αποκλεισμού και η εξασφάλιση, στο μέτρο του δυνατού , αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες, της γραμμής Ζωής, στηρίζουν τους ηλικιωμένους, προσφέροντας συμβουλευτική υποστήριξη σε θέματα που τους απασχολούν, όπως : πως μπορούν να αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση της υγείας τους? και με ποιους τρόπους να βοηθήσουν τον εαυτό τους ?. Σε περιπτώσεις διαταραχών μνήμης, προσφέρεται συμβουλευτική συγγενών φροντιστών για την σωστή συμπεριφορά και αντιμετώπιση του πάσχοντα. Επίσης προσφέρεται ενημέρωση για τις διαταραχές μνήμης, τρόποι πρόληψης και βελτίωση της, καθώς και κατά την διάγνωση της ασθένειας, τρόποι καλύτερης αντιμετώπισης. Επιπλέον όταν υπάρχει απώλεια αγαπημένου προσώπου προσφέρεται ψυχολογική υποστήριξη και δίνονται εναλλακτικοί τρόποι ενεργοποίησης, ώστε να μπορούν να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους και να βρουν και πάλι το νόημα της ζωής. Επιπροσθέτως, ενημερώνονται για παροχές και δικαιώματα , καθώς και για προγράμματα ενδιαφερόντων, που υλοποιούνται από διάφορους κοινωνικούς φορείς , που στοχεύουν, στην ενεργοποίηση και αξιοποίηση των ηλικιωμένων, όπως: μαθήματα η/ υπολογιστών, ξένων γλωσσών, ζωγραφικής, φιλολογίας, χορού κ.λ.

Η Γραμμή Ζωής κατά την διάρκεια λειτουργίας της, δραστηριοποιείται στο να ενισχυθεί στην κοινωνία μας, ένας θεσμός, που να στηρίζει, να προστατεύει και να ενθαρρύνει τα ηλικιωμένα άτομα να συμμετέχουν και να δραστηριοποιούνται, ζώντας ως αυτόνομα και ισότιμα μέλη. Το εξειδικευμένο προσωπικό της Γραμμής Ζωής σε συνεργασία με κοινωνικές υπηρεσίες Δήμων και άλλων Κοινωνικών Φορέων , συμβάλλουν συλλογικά, στην υλοποίηση προγραμμάτων και δράσεων που αφορούν την Τρίτη ηλικία. Σημαντικές προκλήσεις είναι η πρόληψη για την επιβράδυνση των συνεπειών του γήρατος και η ενασχόληση σε παραγωγικές διαδικασίες, για μια πιο ενεργή θέση, των ηλικιωμένων στη κοινωνία.

Άξιο αναφοράς είναι, η ενεργή συμμετοχή των ανθρώπων που έχουν συνταξιοδοτηθεί και διαθέτουν το χρόνο τους προσφέροντας εθελοντικά στα προγράμματα «Εθελοντής Γείτονας» και «Εθελοντής Αναζήτησης» κ.λ. της Γραμμής Ζωής. Ο στόχος των προγραμμάτων είναι διττός , οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας επωφελούνται προσωπικά, καθώς νιώθουν χρήσιμοι στους άλλους και ότι η ζωή τους έχει μια ευρύτερη αξία και κατά δεύτερον, αποτελούν μια «πολύτιμη ασπίδα προστασίας » των ευάλωτων ηλικιωμένων, στο πλαίσιο συνεισφοράς.

Ο κεντρικός προσανατολισμός της Γραμμής Ζωής είναι η ανάπτυξη μιας κοινωνίας που θα συμβάλλει στην ενεργή γήρανση και στην εξασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η στήριξη και η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων ιδιωτικού και δημοσίου δικαίου.

Ας δείξουμε λοιπόν όλοι μαζί, το σημαντικότερο, ίσως για τους ανθρώπους της Τρίτης Ηλικίας, ότι τους χρειαζόμαστε και τους έχουμε ανάγκη!!!

 Με εκτίμηση

Η Κοινωνική Λειτουργός

Χριστοδουλοπούλου Δήμητρα

Οι ηλικιωμένοι στην ελληνική οικογένεια

Του ΧΑΡΗ ΛΑΔΟΠΟΥΛΟΥ 13 October 2009 5

Πριν λίγες μέρες, την 1η Οκτωβρίου, γιορτάσαμε την Παγκόσμια Ημέρα για τη Τρίτη Ηλικία και την Ελλάδα την αφορά όσο λίγες χώρες στον κόσμο, γιατί έχει από τα υψηλότερα ποσοστά ηλικιωμένων σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας.

Ο θεσμός της οικογένειας είναι το κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας. Βασίζεται σε αξίες που έχουν περάσει απαράλλαχτες μέσα από το χρόνο, από τις οποίες οι πιο αναμφισβήτητα σημαντικές είναι η αγάπη, η φροντίδα, η αλληλεγγύη και το πατροπαράδοτο… ελληνικό «φιλότιμο». Αυτές τις ίδιες αξίες και αρχές καλούνται οι Έλληνες της νέας γενιάς να κάνουν πράξη στο έργο φροντίδας της ολοένα και αυξανόμενης μερίδας ηλικιωμένων μέσα στην ελληνική κοινωνία.

Οι ηλικιωμένοι είναι οι ίδιοι άνθρωποι που κάποτε μόχθησαν με όλες τους τις δυνάμεις – σωματικές και ψυχικές – έχτισαν τις δικές τους οικογένειες και φρόντισαν τα άτομα που εξαρτιούνταν από αυτούς. Τώρα βρίσκονται αποδυναμωμένοι κάτω από το βάρος των χρόνων και σε αρκετές περιπτώσεις των ασθενειών και της αδιαφορίας.

Οι ηλικιωμένοι λειτούργησαν και λειτουργούν διαχρονικά ως συνεκτικός παράγοντας της ελληνικής κοινωνίας. Στηρίζουν παραδοσιακά την ελληνική οικογένεια και έχουν ενεργό συμμετοχή στη συνεχιζόμενη διαμόρφωση και διαπαιδαγώγηση της οικογένειας με τους εξής τρόπους:

* συμβάλουν οικονομικά με τη σύνταξή τους,

* βοηθούν σε δουλειές του σπιτιού,

* φροντίζουν τα πιο νεαρά μέλη της οικογένειας, τα εγγόνια.

* μεταδίδουν στις νεότερες γενιές τη γνώση και την εμπειρία χρόνων.

Για τους Έλληνες η Τρίτη Ηλικία ευτυχώς παραμένει ακόμα μια άμεση οικογενειακή υπόθεση. Με βάση πρόσφατες έρευνες και στοιχεία, είναι αποδεδειγμένο ότι η ελληνική οικογένεια πολύ δύσκολα αποχωρίζεται τα ηλικιωμένα μέλη της και προτιμά να αναλαμβάνει άμεσα τη φροντίδα των γερόντων με ποικίλους τρόπους όπως,

* προσφορά και παροχή βοήθειας σε καθημερινές πράξεις αυτοσυντήρησης

* αγορά τροφίμων, πληρωμή λογαριασμών, μετακινήσεις

* μέριμνα για ιατρικές εξετάσεις, μεταφορά στο νοσοκομείο

* χορήγηση φαρμάκων και υπενθύμιση για τη λήψη τους

* καθαριότητα και συντήρηση της κατοικίας τους

* διαχείριση των οικονομικών τους και άλλων υποθέσεων με εξουσιοδότηση κ.ά.

Παρ΄ όλα αυτά, ο μέσος Έλληνας της σύγχρονης κοινωνίας αντιμετωπίζει όλο και μεγαλύτερες δυσκολίες στην προσπάθεια που καταβάλει ως προς τη φροντίδα των ηλικιωμένων μελών της οικογένειάς του, με αποτέλεσμα, η φροντίδα αυτή να παίρνει το χαρακτήρα μιας ολοένα και βαρύτερης υποχρέωσης στην καθημερινότητα των εργαζόμενων Ελλήνων.

Επιγραμματικά μερικές από τις δυσκολίες αυτές είναι:

* έλλειψη χρόνου (απαιτητικές δουλειές, μακρά ωράρια)

* έλλειψη οικονομικής ευχέρειας (εφόσον και 2 μισθοί συνήθως είναι ανεπαρκείς για να καλύψουν τις οικονομικές υποχρεώσεις δανείων, σχολείων και εξωσχολικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά, κτλ)

* έλλειψη εξειδικευμένων μέσων για περιπτώσεις ηλικιωμένων με αναπηρία

* έλλειψη υπομονής και ‘κουράγιου’ από τους νέους

* είναι πια δεδομένο ότι οι περισσότερες από τις γυναίκες δουλεύουν

Έτσι, από την ελληνική πραγματικότητα έχει παρατηρηθεί ότι αρκετοί ηλικιωμένοι προτιμούν απλά να μένουν μόνοι τους, συνήθως σε ξεχωριστό χώρο μέσα στην κατοικία των παιδιών τους ή σε κοντινό σπίτι, παραμένοντας όμως πάντα δίπλα στα παιδιά τους. Αυτό τους βοηθά να διατηρούν ένα βαθμό αυτονομίας και αξιοπρέπειας την οποία μόχθησαν να κερδίσουν οι ίδιοι στη ζωή τους.

Ο κ. Ευάγγελος, στα 75 του χρόνια, μένει στο δικό του σπίτι. «Δεν έχω παράπονο. Τα παιδιά μου με φροντίζουν και μου έχουν φέρει μια καλή κυρία να με κοιτάει όταν λείπουν. Τι τα θες, εμείς τα γερόντια μόνο βάρος είμαστε…»

Υπάρχουν, σαφώς, ηλικιωμένοι που βρίσκονται ήδη σε αρκετά επιβαρημένη κατάσταση υγείας και οι οποίοι χρειάζονται τη διαρκή παροχή φροντίδας και παρακολούθησης από άλλους.

Οι άνθρωποι αυτοί, δεν πρόκειται να χτυπήσουν καμία πόρτα ζητώντας βοήθεια. Είτε γιατί δεν ξέρουν ποια πόρτα να χτυπήσουν είτε γιατί δεν μπορούν. Εμείς έχουμε την υποχρέωση να χτυπήσουμε την δική τους πόρτα, να τους πιάσουμε το χέρι, να τους δώσουμε λίγη ζεστασιά. Να αντικαταστήσουμε ή να αναπληρώσουμε την απουσία της οικογένειάς τους, των δικών τους ανθρώπων, που είτε είχαν και έχασαν είτε έχουν αλλά ζουν μακριά. Και τότε, θα ξαναβρούν το χαμόγελό τους, θα μας ανταποδώσουν πολλαπλάσια από την αγάπη που εμείς θα τους δώσουμε.

Η κ. Δέσποινα λέει: «Xρειαζόμαστε την επαφή με τον κόσμο γιατί αυτή την εποχή έχει χαθεί η επικοινωνία».

Αυτό το κενό της οικογενειακής ζεστασιάς, της επαφής, για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας καλείται να το καλύψει η Εκκλησία, η Κοινότητα, ο Δήμος με την δημιουργία Κέντρων Φροντίδας Ηλικιωμένων και με την προώθηση της κοινωνικής συμμετοχής των ηλικιωμένων η οποία επιτυγχάνεται:

– με τις διαπροσωπικές σχέσεις

– με τη διαρκή αναζήτηση νέων ενδιαφερόντων

– με την απασχόληση και μετά τη σύνταξη

– με την αναγνώριση των ηλικιωμένων ως ενεργών πολιτών και φορέων εμπειρίας

– και μέσω κοινωνικών προγραμμάτων δραστηριοποίησης

Οι περισσότερες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι, αν και οι ηλικιωμένοι συνηθίζουν να παγιώνουν στάσεις και πεποιθήσεις, εντούτοις αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο στην αλλαγή και στα νέα ερεθίσματα και αλλάζουν τις απόψεις τους με τον ίδιο ρυθμό, όπως και οι νεαρότεροι.

Αν και μαθαίνουν δυσκολότερα νέες τεχνικές, διαθέτουν περισσότερα κίνητρα για μάθηση, γεγονός που εξισορροπεί όποια αδυναμία. Ουσιαστικά μεταβάλλεται ο ρυθμός μάθησης και όχι η ικανότητα μάθησης. Όσο περισσότερο συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες και όσο περισσότερες ευθύνες αναλαμβάνουν, τόσο μειώνεται ο κίνδυνος ψυχικών διαταραχών και κατά συνέπεια τα συμπτώματα κατάθλιψης.

Ένας ακόμη μύθος που καταρρίπτεται είναι ο μύθος της απώλεια μνήμης όπου σε νεαρότερη ηλικία είναι εξίσου συχνή, αλλά αποδίδεται στο άγχος, στον φόρτο εργασίας και στις βιοτικές μέριμνες, ενώ μετά τα 65 αποδίδεται αποκλειστικά και εσφαλμένα μόνο στο γήρας.

ΤΙ ΑΛΛΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ;

Σύμφωνα με το καταστατικό των Ηνωμένων Εθνών, καθώς οι άνθρωποι σ’ όλη την υφήλιο ζουν όλο και περισσότερο, είναι προς το συμφέρον ολόκληρης της ανθρωπότητας να ενθαρρύνει και να ενισχύσει την παραγωγική, ενεργή και υγιή διαδικασία της γήρανσης. Ολόκληρος ο κόσμος αναμένει να ωφεληθεί από μια ισχυρή τρίτη ηλικία που θα έχει τη δυνατότητα να συνεισφέρει σημαντικά στην αναπτυξιακή διαδικασία και στο έργο της οικοδόμησης πιο παραγωγικών, ειρηνικών και σύγχρονων κοινωνιών.

Το θέμα αυτό αποτελεί μια πρόσκληση προς όλες τις κοινότητες να εργασθούν για πολιτικές και προγράμματα που θα επιτρέψουν στους ηλικιωμένους να ζήσουν σ’ ένα περιβάλλον που ενισχύει τις δυνατότητές τους, προάγει την ανεξαρτησία τους ενώ τους προσφέρει στήριγμα και φροντίδα καθώς γηράσκουν.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εξασφαλίσουμε τη στέγαση, τη μετακίνηση και τους άλλους όρους ζωής που επιτρέπουν στους ανθρώπους να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους για όσο το δυνατόν περισσότερο και να παραμείνουν δραστήριοι μέσα στις κοινότητές τους. Εξίσου σημαντικό είναι να αναγνωρίζεται και να γίνεται σεβαστή η αξιοπρέπεια, το κύρος, η σοφία και η παραγωγικότητα των ηλικιωμένων σε όλες τις κοινωνίες και ιδιαίτερα ο ρόλος τους ως εθελοντών και ατόμων που προσφέρουν σε όλες τις ηλικίες.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι μύθοι για την τρίτη ηλικία είναι δημιούργημα της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας, που συνδέει την αξία με την παραγωγή και την ικανότητα πλουτισμού ή συγκέντρωσης πόρων. Στην αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο, στα 400 χρόνια της σκλαβιάς, στους Aboriginals της Αυστραλίας, όπως και στους ανατολικούς πολιτισμούς, οι γέροντες είναι πρόσωπα σεβαστά και φορείς των γνώσεων, της εμπειρίας, των παραδόσεων και της σοφίας.

Οι ηλικιωμένοι ξέρουν ότι ακόμα έχουν να προσφέρουν πολλά, αλλά αισθάνονται ότι η κοινωνία, τούς αρνείται αυτό το δικαίωμα.

Η αντιδήμαρχος μιας ελληνικής πόλης είπε:

«Ανάμεσα στα μαγαζιά, στις ταβέρνες και στα κέντρα διασκέδασης της πόλης, όπου μέρα και νύχτα σφύζουν από την ζωντάνια των νέων, κάποιοι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας βρίσκονται κλεισμένοι στα σπίτια τους, με κατεβασμένες τις κουρτίνες. Μπορούν μόνο να υποψιάζονται πλέον πως έξω υπάρχει ζωή, μπορούν να ακούν τις φωνές και όχι πάντα, μπορούν μόνο να φαντάζονται πως υπάρχει ήλιος. Η ανημπόρια, τα προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζουν, σωματικά ή και άλλα, τους έχουν καθηλώσει μέσα στους τέσσερις τοίχους των σπιτιών τους, και κείνο που περισσότερο απ’όλα τους πληγώνει, είναι η μοναξιά».

Οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας, δεν είναι λοιπόν κατ’ ανάγκη όλοι τους εγκαταλελειμμένοι. Κάποιοι έχουν οικογένειες που όμως κι αυτές πρέπει να βγουν έξω για εργασία και άλλες υποχρεώσεις. Ούτε όλοι είναι οικονομικά ανήμποροι. Σίγουρα όμως, όλοι τους βιώνουν την μοναξιά, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Μια μοναξιά που δεν έχουν την δυνατότητα να καταπολεμήσουν, δεν είναι εύκολο να χτυπήσουν την πόρτα κανενός λέγοντας το πρόβλημα τους. Κι όταν κάποιος χτυπήσει την δική τους, δεν είναι πολύ εύκολο να τον εμπιστευτούν… Σε αυτό ακριβώς το πρόβλημα, έχουν την υποχρέωση να σκύψουν η εκκλησία, οι φορείς, τα κέντρα, οι κοινωνικές υπηρεσίες.

«Μην περιμένουμε να έρθει κανείς άνθρωπος δυστυχισμένος να μας χτυπήσει την πόρτα. Έχουμε την υποχρέωση να πάμε εμείς σε κείνους να χτυπήσουμε την δική τους. Πρώτα πρέπει να μας εμπιστευτούν. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν είναι τόσο μεγάλο το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν κάποιοι ηλικιωμένοι όσο το πρόβλημα της μοναξιάς. Παρέα και αγάπη μπορούμε να τους προσφέρουμε».

ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

Αιώνες πριν, ο Ισοκράτης ανέφερε: «Σύμφωνα με την αξία του πρέπει να πράττει και να τιμάται ο κάθε άνθρωπος». Στις μέρες μας, όμως, δεν είναι λίγες οι φορές που ακούγεται πικρόχολα ότι είμαστε «η χώρα των αξιοποιημένων αναξιοτήτων και των αναξιοποίητων αξιών». Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:
α) Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της αξιοκρατίας και ποια είναι η σημασία της σε μια σύγχρονη δημοκρατική και ευνομούμενη πολιτεία;
β) Πού οφείλεται η απουσία της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή και ποιες συνέπειες επιφέρει η απουσία αυτή;

Η συγκεκριμένη εκφώνηση συνίσταται σε ένα δεδομένο και τέσσερα, ουσιαστικά, ζητούμενα, που θ’ αναλυθούν σε αντίστοιχες ενότητες.

Α. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ:
Ο όρος αξιοκρατία δηλώνει την αρχή σύμφωνα με την οποία η ανάληψη αξιωμάτων και θέσεων δημοσίων ή μη, η αναγνώριση και η επιβράβευση προσπαθειών γίνονται με βάση
την προσωπική αξία του καθενός, χωρίς να παρεμποδίζονται απ’ την καταγωγή, τον πλούτο, την πολιτική ιδεολογία ή την κοινωνική του θέση.
Αντίθετες έννοιες είναι: η αναξιοκρατία, η ευνοιοκρατία, το ρουσφέτι, ο νεποτισμός, ο φαβοριτισμός.

Β. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
Η αξιοκρατία ορθά χαρακτηρίστηκε βασικό θεμέλιο κάθε δημοκρατικής και ευνομούμενης κοινωνίας και ουσιαστικός παράγοντας για την πρόοδο των ατόμων και τη σωστή λειτουργία των κοινωνιών. Ειδικότερα:

Α) ΑΤΟΜΟ:
1. Επιβεβαιώνει και καταξιώνει το άτομο.
2. Το άτομο αποκτά κύρος, θάρρος, αυτοπεποίθηση, εμπιστοσύνη στις προσωπικές του δυνάμεις και διαμορφώνει τις φιλοδοξίες του, που αγωνίζεται για να πραγματοποιήσει με βάση τις δυνάμεις αυτές.
3. Παράλληλα, οδηγείται στην αυτογνωσία και στην επίγνωση των πραγματικών αδυναμιών, τις οποίες προσπαθεί ν’ αποβάλλει, αλλά και των ικανοτήτων του που τις επιστρατεύει για την επίτευξη του στόχου του.
4. Το άτομο ηθικοποιείται και ολοκληρώνει την προσωπικότητα και το χαρακτήρα του με βάση τις αξίες που προβάλλονται (υπευθυνότητα, συνέπεια, ήθος, ευσυνειδησία, εντιμότητα).
5. Η αξιοκρατία οδηγεί στη συναισθηματική πλήρωση και στην προσωπική ικανοποίηση, εφόσον το άτομο δικαιώνεται απέναντι στον εαυτό του και αναγνωρίζεται κοινωνικά ανάλογα με τις προσπάθειες που κατέβαλε.

6. Προσδίδει αίσθημα ασφάλειας για το μέλλον του, για μια σταδιοδρομία που μπορεί να την οργανώσει και να την προγραμματίσει.
7. Συνιστά κίνητρο για ενεργοποίηση των δυνάμεων, μεγαλύτερη προσπάθεια, ανάληψη πρωτοβουλιών και αύξηση της αποδοτικότητας του ατόμου. Εγείρει τη αγωνιστικότητά του, με την οποία αντιμάχεται κάθε εμπόδιο για την πραγμάτωση των στόχων του.

Β) ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
1. Αναπτύσσεται η ευγενής άμιλλα μεταξύ των μελών της κοινωνίας.
2. Καλλιεργείται η κοινωνική συνείδηση, τα άτομα κοινωνικοποιούνται ομαλά και αισθάνονται οργανικά δεμένα με το κοινωνικό σύνολο, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η συνεργασία και η αλληλεγγύη και να προάγεται η κοινωνική συμβίωση.
3. Εξασφαλίζεται η κοινωνική ισορροπία και η δικαιοσύνη, ενώ, παράλληλα, μειώνονται οι κοινωνικές και ταξικές ανισότητες και οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των πολιτών.
4. Αξιολογούνται οι πολίτες με δίκαια και αντικειμενικά κριτήρια, ικανοποιείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα και αναπτύσσεται εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς θεσμούς και πολιτειακούς νόμους.
5. Τοποθετούνται στην κρατική μηχανή οι άξιοι και ικανοί πολίτες, οργανώνεται η πολιτεία και επαληθεύεται το γνωμικό «ο κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση», με αποτέλεσμα την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την άριστη λειτουργία της πολιτείας.
6. Δημιουργούνται πρότυπα ήθους και εργατικότητας προς μίμηση, αφού όλοι γνωρίζουν ότι μόνο αυτά παίζουν ρόλο για την ανάληψη κάποιου αξιώματος.
7. Η αξιοκρατία στηρίζει τη δημοκρατία, διαμορφώνει το δημοκρατικό ήθος των πολιτών, διασφαλίζει τους δημοκρατικούς θεσμούς, αναβαθμίζει την πολιτική ζωή, αφού οι άριστοι των πολιτών ασκούν την εξουσία προς όφελος του συνόλου.
8. Γενικότερα, η κοινωνία ευδοκιμεί και προοδεύει σ’ όλους τους τομείς (ανάπτυξη της παιδείας, της επιστήμης, των τεχνών, της πολιτικής, της οικονομίας, του βιοτικού επιπέδου).

Γ. ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
1. Στη νοοτροπία των σύγχρονων Νεοελλήνων, σύμφωνα με την οποία το ρουσφέτι – κατάλοιπο της περιόδου της τουρκοκρατίας – αποτελεί κλειδί για την ανάδειξη και την καταξίωση.
2. Στην έλλειψη παιδείας αλλά και αληθινής κοινωνικής αγωγής και κοινωνικής συνείδησης, που ευνοούν τον ατομικισμό και την ικανοποίηση των προσωπικών στόχων και συμφερόντων, ανεξάρτητα από το κοινωνικό όφελος.
3. Το παραπάνω ενισχύεται από τον αστικό τρόπο ζωής, που ενισχύει την ανωνυμία, ευνοεί την έλλειψη κοινωνικού ελέγχου και υπηρετεί την αυθαιρεσία και την εκμετάλλευση.
4. Η επικράτηση ευδαιμονιστικού και ωφελιμιστικού πνεύματος, η προσήλωση στην ύλη και η θεοποίηση του χρήματος ερμηνεύουν προσπάθειες για επιτυχία του επιδιωκόμενου στόχου με θεμιτό ή αθέμιτο μέσο.
5. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η ανεργία τροφοδοτούν την επιζήτηση της σταδιοδρομίας του ατόμου με κάθε μέσο.
6. Τα ανθρώπινα πάθη και οι αδυναμίες, όπως ο εγωισμός, η αυτοπροβολή, η φιλαυτία και η φιλαρχία υπερνικούν τις ηθικές αξίες.
7. Οι διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι που με παρασκηνιακές δραστηριότητες προωθούν τους «δικούς» τους ανθρώπους, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις τους.

Δ. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ:
1. Καλλιεργούνται τα ανθρώπινα πάθη και ένστικτα, νοθεύεται το πνεύμα και η ψυχή, υποβαθμίζεται η προσωπικότητα.
2. Εκπίπτουν οι ηθικές αξίες, τα ιδανικά και ευνοούνται η ανηθικότητα, ο εξευτελισμός , η συναλλαγή των συνειδήσεων.
3. Μειώνεται η αποδοτικότητα, η παραγωγικότητα και οι πρωτοβουλίες των ικανών ατόμων, απογοητεύονται και, κατά συνέπεια, παθητικοποιούνται, αφού στερούνται φιλοδοξιών.
4. Επικρατεί ανασφάλεια και πνεύμα απαισιοδοξίας για το μέλλον.
5. Αίρεται η εμπιστοσύνη, η συνεργασία ανάμεσα στα άτομα, επιβάλλεται ο αθέμιτος ανταγωνισμός και το δίκαιο του ισχυρότερου.
6. Οξύνονται οι κοινωνικές ανισότητες και διαφορές, προκαλείται το δημόσιο περί δικαίου αίσθημα με κίνδυνο συνεχών αναταραχών και εξεγέρσεων.
7. Καταλύονται οι θεσμοί και οι νόμοι, εκτραχηλίζεται η κοινωνική και πολιτική ζωή.
8. Υπονομεύεται η δημοκρατία, αφού αναδεικνύονται συμφέροντα που αντιστρατεύονται το γενικό κοινωνικό συμφέρον.
9. Δημιουργούνται δύσκολα προβλήματα για την κοινωνία (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά) που αδυνατούν να επιλυθούν, αφού τα χειρίζονται ανάξια άτομα.
10. Ανακόπτεται ο πολιτισμός, η ατομική και κοινωνική πρόοδος.

ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ - ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΠΩΣ ΟΡΙΖΕΤΑΙ Η ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ;
«Αξιοκρατία» είναι η αρχή σύμφωνα με την οποία προωθείται ο ικανός, ο άξιος για μια δημόσια θέση, χωρίς να εμποδίζεται απ' τον πλούτο, την καταγωγή ή την κοινωνική του θέση.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΤΟΜΙΚΗ ΖΩΗ;
Ανάδειξη κι επιβράβευση της αξίας του ατόμου,
αναγνώριση των κόπων, των ικανοτήτων και της δημιουργικότητας,
ηθική ικανοποίηση, ψυχική ευφορία, ευτυχία, ν απονομή δικαίου.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ;
Πρόοδος της κοινωνίας, άνθιση, κοινωνική ισορροπία , δικαιοσύνη και ευρυθμία,
αξιοποίηση ικανών κι άξιων πολιτών, κοινωνική καταξίωση και αναρρίχηση κοινωνική κτλ,
αίσθημα εμπιστοσύνης κι ηθικής ικανοποίησης του πολίτη απέναντι στο κράτος και τους θεσμούς,
δημιουργία ευγενούς άμιλλας,
καλλιέργεια δημοκρατικού ήθους στους πολίτες.

ΓΙΑΤΙ Η ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΜΙΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ;
Προβάλλονται κι επιβραβεύονται οι σωστοί πολίτες,
τα άτομα αξιολογούνται μ' αντικειμενικά κριτήρια,
εξουδετερώνονται η αυθαιρεσία κι η εκμετάλλευση,
καλλιεργούνται ελεύθερες συνειδήσεις, πνεύμα συνεργασίας κι αλληλεγγύης,
τιμωρείται το άδικο, το παράνομο και τα συμφέροντα.

ΑΝΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ

ΠΟΙΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ;
^ Η κρίση θεσμών κι αξιών, το υλιστικό πνεύμα της εποχής, ο ωφελιμισμός κι ο ατομικισμός, > η ευνοιοκρατία,
^ η μεταβίβαση αξιωμάτων και προνομίων σε πρόσωπα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος των κυβερνώντων,
^ ο καριερισμός, η επιζήτηση σταδιοδρομίας με κάθε μέσο,
^ η αδιαφορία για τα κοινά,
^ η κολακεία, η δωροδοκία, η υποταγή,
^ το ξεπούλημα της ιδεολογίας,
^ η διπλοθεσία..

ΠΟΙΕΣ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ;
^ Προωθούνται η δουλοπρέπεια, η ιδιοτέλεια, η ασυδοσία, η παρανομία,
^ νοθεύονται η ιδεολογική κι η πολιτική συνείδηση, δημιουργείται κλίμα αναξιοπρέπειας κι ανηθικότητας,
^ ο πολίτης αδιαφορεί για τα κοινά,
^ καλλιεργείται η βία κι η εγκληματικότητα,
^ υπονομεύεται η πολιτεία κι οι θεσμοί της, διαφθείρεται η ψυχή, ισοπεδώνεται η κοινωνικοπολιτική ζωή,
^ εξευτελίζεται το άτομο,
^ διαιωνίζονται οι κοινωνικές ανισότητες,
^ πλήττεται η δημοκρατία και οι θεσμοί της.

ΜΕΤΡΑ ΕΞΑΛΕΙΦΗΣ
^ Σωστή αξιολόγηση σ' όλους τους τομείς, επιβράβευση των ικανών, αδύνατη η άνοδος των ανίκανων,
^ προβολή αξιών, ιδανικών και σωστών προτύπων μέσα απ' την παιδεία,
^ καταπολέμηση της αναξιοκρατίας απ' την πολιτεία και σωστή λειτουργία της δικαιοσύνης,
^ παραδοχή της ανωτερότητας και των ικανοτήτων των άλλων ανθρώπων,
^ δημοκρατικό ήθος και πολίτευμα.

Δημοκρατική και Ρουσφετολογία

Το κεντρικό πρόβλημα μιας πολιτείας πρέπει να είναι η διαμόρφωση πολιτών που να εμφορούνται από αίσθημα ευθύνης έναντι του συνόλου. Όπου αυτό υφίσταται, εκεί φυσικά δεν κάνει την παρουσία του το φαινόμενο του ρουσφετιού. Εκείνο όμως που παρατηρεί κανένας κάνοντας μια τομή μέσα στο κοινωνικό μας σώμα, είναι που σπάνια ή σχεδόν καθόλου δε συναντά κανένας ίχνη αισθήματος ευθύνης. Δεν αναζητούμε φαίνεται σχεδόν τίποτε με συνείδηση ευθύνης. Όσο σοβαρό κι αν είναι κάτι δεν αντικρίζεται με αίσθημα χρέους και υπευθυνότητας.
Η νεοελληνική αγωγή απεχθάνεται την ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης. Αντιμάχεται την καλλιέργεια της συνείδησης υπευθυνότητας σε βαθμό που να την καταπολεμά κατά συστηματικό και βασικό τρόπο. Τέτοιου είδους αρχές σαν την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και υπευθυνότητας ο Νεοέλληνας τις θεωρεί επικίνδυνες και άχρηστες. «Παιδί μου» λέει ο πατέρας «κοίταξε γύρω σου και πρόσεχε ποιος πάει μπροστά, ποιος προκόβει. Άσε τους νόμους και τις δικαιοσύνες, αυτά είναι για τους κουτούς. Εσύ στάσου έξυπνος στη ζωή, μη γίνεσαι κορόιδο, να ΄σαι καπάτσος, άσε τα καθήκοντα και τις συνειδήσεις. Άσε αυτούς τους αγαθούληδες, δε βγαίνεις πέρα με την αλήθεια, κυριαρχεί το ψέμα ». «Κοίτα» επαναλαμβάνει «γύρω σου και πρόσεξε ποιος προκόβει ο αναιδής, ο θρασύς, ο φαύλος, ο καταφερτζής, ο καπάτσος, ο ¨ατσίδας¨ . Άφησε το ήθος, το δίκαιο και τους νόμους αυτά είναι για τους ¨μπουνταλάδες¨ όχι για τους έξυπνους»!!! Ποιο συναίσθημα ευθύνης και ποια συνείδηση υπευθυνότητας και χρέους να αναπτύξεις και να στερεώσεις μέσα σε μια κοινωνία που χαίρεται τον «έξυπνο», τον «ατσίδα» και ιδανικό της είναι «ο καταφερτζής». Το φαινόμενο είναι αποκαρδιωτικό γιατί πιάνει όλα τα κοινωνικά στρώματα ανεξαιρέτως. Με την τέτοιο ιδανικό πώς να μην κινούμαστε μέσα σε μια αρρωστημένη κοινωνική ατμόσφαιρα όπου το ρουσφέτι και η γραφειοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά συμπτώματα μιας βαριάς αρρώστιας, καρκινώματα του κοινωνικού οργανισμού μας, που δηλητηριάζουν το αίμα της ωραίας κυρίας που καλούμε Δημοκρατία, η οποία σιγά σιγά πεθαίνει από αναιμία. Οι δημοκρατίες δεν στεριώνουν ούτε ζουν με «καπατσοσύνες», «ατσιδισμούς», «καταφερτζήδες», «ρουσφετολόγους», επιτήδειους, ώμους «ατομικιστές», «τετραπέρατους στις κομπίνες», με ρητορισμούς, σοφιστείες, πονηριές, δημαγωγίες, εγωλατρίες, υποκρισίες και μάσκες δημοκρατίας, με συμφεροντολάτρεις, κόλακες και λοιπά παρόμοια. Η πολιτική, και πολιτική ασκούμε όλοι μας κάθε ημέρα, πολίτες και πολιτευόμενοι, πολιτική με τη σωστή της σημασία είναι, ας το πούμε ακόμη μια φορά, πνευματικό λειτούργημα. Είναι παιδαγωγία, παιδεία, είναι ήθος, ηθικό φρόνημα, ηθική, είναι πρόβλημα αγωγής που δυστυχώς μας λείπει.
Η δημοκρατία δε συμβιβάζεται με κανένα λόγο με το ρουσφέτι και τη γραφειοκρατία, την καπατσοσύνη και τον καταφερτζή, το ψέμα και τον ατσιδισμό, τη νοθεία και την ανευθυνότητα, την επιτηδειότητα και την ηθική ευλυγισία και τα παρόμοια σαν τη θλιβερή περιφρόνηση των νόμων, τη βασιλεία της παρανομίας που πνίγει κάθε ανάδομα συνείδησης ευθύνης. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην αρετή και στο δίκαιο νόμο, επάνω στην πολιτική ελευθερία, επάνω στην αναπτυγμένη συνείδηση ευθύνης και υπευθυνότητας, επάνω στη συνειδητοποιημένη θεωρητικά και πρακτικά ατομική ελευθερία, στο ήθος της ευθύνης. Οι άνθρωποι του ρουσφετιού και της γραφειοκρατίας, δεν υστερούν σε νοητική ανάπτυξη, τουναντίον επαίρονται για την «εξυπνάδα» τους. Εκείνο όμως που απουσιάζει από αυτούς είναι η συνείδηση προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης. Εκείνο δε που επιπολάζει είναι η πονηριά, αυτή
που ταπεινώνει. Έτσι ο Νεοέλληνας στην πλειονότητα του δεν μπορεί να σκεφτεί άνθρωπο απονήρευτο. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην τιμιότητα, ωστόσο στον τόπο μας είναι χειροπιαστό πια πόσο αυτή περιφρονείται ως διαπόμπευση. Θεμελιώνεται επάνω στην αξιοκρατία.
Η δημοκρατία διαμορφώνεται από τους πολίτες της και μάλιστα από την κατεύθυνση και τη θέση που παίρνουν απέναντι στη ζωή, απέναντι στον εαυτό τους και στο σύνολο. Η δημοκρατία είναι προϊόν του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των πολιτών της. Ζει μέσα στους ανθρώπους και στις κοινωνικές ηθικές αρχές τους, με τις οποίες αυτοί ζουν. Είναι εξαρτημένη από το πόσο οι ηθικές βάσεις των πολιτών είναι ή όχι αναπτυγμένες και κατά έμπρακτο τρόπο εφαρμοσμένες μέσα στη συμβιωτική κοινωνική ύπαρξη μας.
Πάντως είναι ανάγκη όλοι ν’ αναρωτηθούμε που βρισκόμαστε. Πως μπορούμε να λέμε ότι είμαστε δημοκρατικοί πολίτες με δημοκρατικό πνεύμα, νόημα και συνείδηση, τη στιγμή που η συμπεριφορά μας και η στάση μας απέναντι στον καθένα, απέναντι στο καθετί είναι σαφώς αντιδημοκρατική, θλιβερά ατομικιστική, στενότατα συμφεροντολατρική.

Η Αξιοκρατία ως όρος επιβίωσης, ανάπτυξης και προόδου

Αποσπάσματα από την Δ’ εμπλουτισμένη έκδοση του βιβλίου του Πέτρου Δούκα με τίτλο: «Οικονομικές Θεωρίες, Αρχές Διοίκησης και Αρχαία Ελληνική Σκέψη», Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη, Κεφάλαιο 8 «ΠEPI AΞIOKPATIAΣ» σελ. 207-216

Oι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν κατανοήσει πως:
α) Πρέπει τις περισσότερες ευθύνες να τις έχουν οι ικανότεροι.
β) Πρέπει να αμείβονται πιο καλά όσοι προσφέρουν περισσότερο γιατί είναι πιο δίκαιο, αλλά και πιο αποτελεσματικό. (Πιο κυνικά: Η δικαιοσύνη συμφέρει, προάγει το συνολικό καλό και αγαθό).
γ) Πρέπει να υπάρχουν κίνητρα για τους καλούς και αντικίνητρα για τους κακούς, αλλά πιο σημαντικό είναι το να έχεις σωστά κίνητρα (ο ενθουσιασμός εμπεριέχει πιο ζωτική ενέργεια από τον φόβο).

H αξιοκρατία προάγει και τη συνολική οικονομική ανάπτυξη, αφού οι πιο ικανοί όχι μόνο μπορούν να παράγουν οι ίδιοι περισσότερο έργο, αλλά βοηθούν και τους άλλους να βελτιώσουν την απόδοσή τους. Eπιπλέον μέσα σε ένα ελεύθερο και ανταγωνιστικό οικονομικό σύστημα είναι πιο δύσκολο για τις επιχειρήσεις που λειτουργούν αναξιοκρατικά να ανταγωνιστούν αυτές που πράγματι αξιοποιούν και προωθούν τους καλύτερους. Γι’ αυτό τα συστήματα που βασίζονται στην ανεμπόδιστη οικονομική δραστηριότητα και στον ελεύθερο ανταγωνισμό επιβάλλουν την αξιοκρατία. Aυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους αυτά τα συστήματα συμβάλλουν στην πιο ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη.

Oι πιο ικανοί θα βρουν λύσεις και διεξόδους στα διάφορα προβλήματα και θα μπορέσουν να οδηγήσουν προς τα εμπρός ακόμα και τους λιγότερο ικανούς. Aντίθετα οι λιγότερο ικανοί, από τη φύση τους, δεν μπορούν να προσφέρουν αρκετά, ούτε μπορούν να αξιοποιήσουν (τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό) τις δυνατότητες των συνεργατών τους. Aυτές οι διαφορές γίνονται πολύ πιο εμφανείς όταν τα προβλήματα είναι πιο δύσκολα. Στη φουρτούνα αντιλαμβάνεται κανείς πιο εύκολα την ανάγκη για έναν καλό καπετάνιο και στη μάχη την ανάγκη για έναν καλό στρατηγό.

Oι λιγότερο ικανοί, όταν βρίσκονται σε ηγετικές θέσεις, αυξάνουν το κόστος παραγωγής και επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη. Έτσι «οι πολλοί» πληρώνουν «τα σπασμένα», με τη μορφή υψηλότερης ανεργίας, χαμηλότερων μισθών κτλ. Γενικά αυτοί που δεν αποδίδουν κρατάνε πίσω τους πιο εργατικούς, τους πιο φιλόπονους, τους πιο παραγωγικούς εργαζόμενους. Kαι ο Πολύβιος εξηγεί ότι τις συμφορές που έπαθαν οι Kιανοί τις έπαθαν όχι γιατί οι γειτονικές τους χώρες τούς αδίκησαν, ούτε από κάποιες άλλες ατυχίες, «αλλά λόγω της αβουλίας τους και της κακοπολιτείας τους: Συστηματικά προήγαν τους χειρότερους και τιμωρούσαν όποιους εναντιώνονταν σ’ αυτούς» [«Ιστορίες» ΙΕ’, 21. 3-5].

Για παράδειγμα, όταν μια επιχείρηση δεν πάει καλά, τις περισσότερες φορές, μειώνει το προσωπικό. Aν και υπεύθυνοι είναι οι πιο ψηλά ιστάμενοι, τη «νύφη» την πληρώνουν οι πιο κάτω στην ιεραρχία. Bέβαια τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί αισθητά η ανοχή των επενδυτών προς τους μέτριους chief executives. Έτσι έχει αυξηθεί κατά πολύ και ο αριθμός των επικεφαλής επιχειρήσεων που αποπέμπονται (απολύονται) επειδή η επιχείρηση δεν πάει καλά.

Όσο πιο δύσκολα είναι τα πράγματα, όσο πιο κρίσιμες οι περιστάσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για αξιοκρατία και για αξιοποίηση όλης της διαθέσιμης γνώσης και κάθε ταλέντου. Στα εύκολα η προσπάθεια χαλαρώνει. Οι πολύ εύφορες κοιλάδες δεν βγάζουν σκληροτράχηλους άνδρες, όπως διαβάζουμε στην «Κύρου Παιδεία». Στα δύσκολα επιτείνεται η ανάγκη για αξιοκρατία.

Όταν η αξιοκρατία καταπολεμά την πραγματικότητα

Του Βαγγέλη Τσακιράκη

Ίσως αυτό και να θεωρηθεί είδηση. Στην "εκσυγχρονισμένη" Ελλάδα του έτους 2003 η αριστοκρατία των φιλοσόφων επανέκαμψε. Όχι στο στενό κύκλο κάποιας παγανιστικής σέκτας ή σε κανένα μυστηριακό όμιλο τιμητών της Πλατωνικής φιλοσοφίας, αλλά στον κρατικό διαχειριστή του "πολιτιστικού αποθέματος", το υπουργείο Πολιτισμού. Εκεί λοιπόν ένα ολιγομελές "think tank", αναζητώντας ένα ελιξίριο καταξίωσης του κλάδου των αρχαιολόγων, σε μια ατυχή ιστορική περίοδο αναφορικά με την βιωσιμότητα του εν λόγω επαγγέλματος, είχε την ιδέα να εφαρμόσει μια δοκιμασμένη πρακτική κοινωνικής ανόδου, ευρύτατα γνωστή από το σώμα των μανδαρίνων της αρχαίας Κίνας. Ως γνωστόν, οι μανδαρίνοι ήταν ένας πανίσχυρος γραφειοκρατικός μηχανισμός που με σκληρές εξετάσεις αναπαρήγαγε τόσο τα μέλη του όσο και τη συνοδεύουσα αίγλη της τάξης τους. Όμως, έγραψε ο Φερνάντ Μπρωντέλ, "όπως οι τεχνοκράτες, οι μανδαρίνοι μόνο ένα επάγγελμα γνωρίζουν: να κυβερνούν, να διευθύνουν"1. Κατά τον ιστορικό ήταν οι βασικοί υπεύθυνοι για το συντηρητισμό και την καθυστέρηση μιας λαμπρής κατά τα άλλα αυτοκρατορίας.
Οι εμπνευστές της ελεγχόμενης αναπαραγωγής του κλάδου των αρχαιολόγων προώθησαν τις σχετικές και ανάλογες με την κλασική Κίνα διαδικασίες: γραπτές εξετάσεις σχεδόν επί παντός επιστητού. Παράλληλα η απόφαση για γραπτό διαγωνισμό στηρίχθηκε με νύχια και με δόντια και από την πολιτική ηγεσία του ΥΠ.ΠΟ. Έτσι το υπουργείο αυτό έγινε ένα πρώτης τάξεως πειραματικό μανδαρινάτο, πεδίο δοκιμής μιας επίπλαστης αξιοκρατίας υπό "εκσυγχρονιστικό" μανδύα.

Ένας αγώνας δρόμου

Το θεωρητικό υπόβαθρο της διαδικασίας του διαγωνισμού είναι απλοϊκό και εύπεπτο, απόλυτα σύμφωνο με τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί αξιοκρατίας: "θα διορισθούν μόνο οι καλύτεροι". Φωτογραφίζει άραγε η διατύπωση αυτή τους κατόχους των εκθαμβωτικότερων ακαδημαϊκών περγαμηνών; Μάλλον όχι. Μήπως αναφέρεται σε όσους διαθέτουν την περισσότερη εργασιακή εμπειρία στον χώρο και το αντικείμενο; Ούτε λόγος να γίνεται! Ποιο λοιπόν είναι το κριτήριο; Τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από το να γράψει ο υποψήφιος τα πιο πολλά μέσα στον περιορισμένο χρόνο, δηλαδή κάτι σαν έναν αγώνα δρόμου των εκατό μέτρων. Και ας έχει ενδεχομένως διανύσει αναρίθμητους εργασιακούς μαραθώνιους κατά τον πρότερο βίο του. Να υποθέσουμε επίσης ότι οι ιδιόρρυθμοι αυτοί αθλητές θα συναγωνισθούν στην αντίστοιχή τους κατηγορία, όπως η "ισοτιμία" επιτάσσει; Πολύ απίθανο: νέοι και ηλικιωμένοι, πρόσφατα πτυχιούχοι και συμβασιούχοι δεκαετίας, Έλληνες και πολίτες της Ε.Ε., άνεργοι και δημόσιοι υπάλληλοι, διδάκτορες και απλοί πτυχιούχοι, όλοι μαζί στον ίδιο στίβο. Όμως ένα τέτοιο νοηματικό περιεχόμενο στη λέξη "αξιοκρατία" μάλλον θυμίζει τη διαστρεβλωμένη Νέα Ομιλία από το έργο του Τζωρτζ Όργουελ "1984".

Περί αξιοκρατίας

Η επιστήμη της σημειολογίας έχει εδώ και καιρό αποδείξει πως δεν είναι εφικτό να υπάρξει ικανός γλωσσολογικός ορισμός και συγκεκριμένο περιεχόμενο σε μια αφηρημένη έννοια όπως αυτή της "αξιοκρατίας". Ο καθένας, ανάλογα με το πολιτισμικό και κοινωνικό του περιβάλλον, μπορεί να προσδώσει σε αυτή τη λέξη το σημασιολογικό περιεχόμενο (σημαινόμενο) που νομίζει ως ορθότερο, πιο ωφέλιμο, λιγότερο ασαφές ή περισσότερο "αντικειμενικό". Αν όμως εξετάσουμε τον όρο από την πλευρά της διοίκησης και της οικονομίας (τη γλώσσα δηλαδή του κράτους) θα διαπιστώσουμε πως οι "άξιοι" ενός διαγωνισμού καθορίζονται κάθε φορά από τις διαθέσιμες θέσεις και το παρεχόμενο κονδύλιο. Κάτι που σημαίνει ότι, αν οι θέσεις είναι ισάριθμες με τους υποψήφιους όλοι θα θεωρηθούν "άξιοι" να τις πληρώσουν, αν όμως οι θέσεις είναι πολύ λιγότερες των υποψηφίων τότε οι "άξιοι" θα ελαττωθούν αναλογικά. Επομένως η "αξιοκρατία" των διαγωνισμών δεν είναι τίποτε άλλο από μια σχέση, μια αναλογία χρημάτων και ανθρώπων, και δεν ταυτίζεται με κανένα διαχρονικό, κυριολεκτικό και σαφέστατα οροθετημένο κριτήριο ποιότητας, όποιο "ορθολογικό" σύστημα βαθμολόγησης και αν χρησιμοποιηθεί. Κάτι συμπληρωματικό που έχει αποδείξει η παιδαγωγική είναι ότι για να έχει κάποιος δυνατότητα επιτυχίας σε ένα διαγωνισμό τέτοιου είδους χρειάζεται, για να θυμηθούμε τον κοινωνιολόγο - φιλόσοφο Πιέρ Μπουρντιέ, να είναι κάτοχος σημαντικού "πολιτισμικού και γνωστικού κεφαλαίου", κάτι που επιτυγχάνεται πολύ πιο εύκολα από τις οικονομικά ανώτερες, με περισσότερο ελεύθερο χρόνο και δυνατότητα για σπουδές κοινωνικές τάξεις2. Συνακόλουθα παράγοντες όπως νεότητα, φυσική αντοχή, κοινωνικές ή μη υποχρεώσεις παίζουν καθοριστικό λόγο στην τελική επίδοση.

Γνωρίζουν αλλά δεν κατανοούν

Δυστυχώς τα παραπάνω δεν αποτελούν παρά ψιλά γράμματα για τους υπέρμαχους της πολιτισμικής αριστοκρατίας, που πριμοδοτούν μια γνώση προσηλωμένη στην αξιολόγηση. Γι' αυτούς η επίτευξη του κοινωνικού στόχου, δηλαδή η επιτυχία στις εξετάσεις, συνήθως συνοδεύεται από την ανάλογη αίσθηση υπεροχής, το ιδεολόγημα της ανωτερότητας, την περηφάνια του παγωνιού. Φαινόμενο που έχει συμβολικά ονομαστεί από τους μελετητές της κουλτούρας ως "φιλισταϊσμός". Αυτοί λοιπόν οι "Φιλισταίοι" της εποχής μας χρησιμοποιούν τη γνώση όχι για να κατανοήσουν τα στοιχεία της πραγματικότητας αλλά για την αυτοπροβολή και τη ναρκισσιστική αυτοαναφορά, για το εκστατικό όραμα της καταξίωσης. Συνοπτικά χαρακτηρίζονται από ακριβώς αυτό: γνωρίζουν αλλά δεν κατανοούν. Χρήσιμο είναι να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας την αναφορά του Ιταλού διανοούμενου Αντόνιο Γκράμσι σε ανάλογες καταστάσεις το 1916:
"Πρέπει να αποβάλουμε τη συνήθεια και να πάψουμε να αντιλαμβανόμαστε την κουλτούρα σαν εγκυκλοπαιδική γνώση, όπου ο άνθρωπος θεωρείται μόνο σαν ένα είδος δοχείου για γέμισμα και στοίβαγμα εμπειρικών στοιχείων, άσχημων και ασύνδετων γεγονότων, που έπειτα αυτός πρέπει να αρχειοθετήσει στο κεφάλι του όπως στις στήλες ενός λεξικού, για να μπορέσει έπειτα στην κάθε ευκαιρία να απαντά στους κάθε λογής ερεθισμούς του εξωτερικού κόσμου. Αυτή η μορφή κουλτούρας είναι πραγματικά επιζήμια... Χρειάζεται μόνο για να δημιουργεί κάστες ανθρώπων που πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από την υπόλοιπη ανθρωπότητα γιατί συσσώρευσαν στη μνήμη έναν κάποιο όγκο στοιχείων και χρονολογιών, που αραδιάζουν σε κάθε ευκαιρία, για να τον κάνουν σχεδόν ένα φραγμό μεταξύ αυτών και των άλλων. Χρειάζεται για να δημιουργεί εκείνον τον πομπώδη και άχαρο διανοουμενισμό... που γέννησε ένα πλήθος αλαζόνες και παράφρονες, πιο καταστροφικούς για την κοινωνική ζωή ακόμα και από τα μικρόβια της φυματίωσης ή της σύφιλης για την ομορφιά και την υγεία του σώματος"3.
Δε θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερη περιγραφή για το φαινόμενο που παρατηρήθηκε και στο υπουργείο Πολιτισμού. Υγιείς λοιπόν είναι οι αντιδράσεις ενός σημαντικού τμήματος του κλάδου των αρχαιολόγων του δημοσίου που αντιτίθεται στην ψευδεπίγραφη αξιοκρατία. Πρόσφατα εξέφρασαν με τη συλλογή υπογραφών τη διαφωνία τους ως προς τη διεξαγωγή του γραπτού διαγωνισμού και αντιπρότειναν τη μονιμοποίηση των έκτακτων συναδέλφων τους. Αξίζει κάθε έπαινος σε αυτούς που αντιδρούν ως μικροί θαρραλέοι Δαβίδ ενάντια σε έναν Γολιάθ αποστεωμένο από τη γραφειοκρατία και τον κατ' επίφαση ακαδημαϊσμό.

Ο Βαγγέλης Τσακιράκης είναι μέλος Απεργιακής Επιτροπής
Εκτάκτων ΥΠ.ΠΟ.


ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΕΚΘΕΣΗ – ΕΚΦΡΑΣΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Η ΕΥΝΟΙΟΚΡΑΤΙΑ
Κατεξοχήν το φαινόμενο της ευνοιοκρατίας συναντιέται σε χώρες που είναι καθυστερημένες οικονομικά, κοινωνικά, και πολιτιστικά ή σε χώρες που υπάρχει χάσμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Είναι γεγονός πως ευνοιοκρατικά δε λειτουργούν μόνο πολιτικά πρόσωπα, αλλά και διοικητές οργανισμών, καθηγητές Πανεπιστημίων κ.λ.π. Οπωσδήποτε όμως το φαινόμενο είναι πολιτικό, γιατί σίγουρα η πολιτική εξουσία ευθύνεται για ό,τι συμβαίνει σε μια χώρα, γιατί αυτή καθορίζει το νομικό πλαίσιο, δίνει τους γενικούς προσανατολισμούς, τις ανάλογες κατευθύνσεις.

Το φαινόμενο αυτό που χαρακτηρίζεται σαν πολιτική διαφθορά και έχει σαν αποτέλεσμα την επιβολή της αναξιοκρατίας, πρώτα και κύρια είναι θέμα ηθικό. Η πολιτεία ή οποιοσδήποτε άλλος φορέας «διδάσκει» τον τρόπο, έμμεσα, πλην σαφώς, ότι δεν αρκούν τα προσόντα οι ικανότητες, αλλά ότι αυτά έχουν ελάχιστη σημασία. Μαθαίνουν τον πολίτη ότι σημασία έχουν άλλα πράγματα, όπως οι γνωριμίες, και αυτό φυσικά είναι ένα χείριστο μάθημα, που οδηγεί συστηματικά στην αλλοτρίωση και την αδιαφορία.

Πέρα όμως απ’ αυτό, η ευνοιοκρατία, και κατ’ επέκταση η αναξιοκρατία, η χρησιμοποίηση δηλαδή προσώπων μη άξιων, ή εντελώς ανάξιων ή ανεπαρκών, έχει επιπτώσεις στην παραπέρα ανάπτυξη του τόπου, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, οδηγεί στη στασιμότητα. Εκτός από το γεγονός ότι άξια στελέχη παραμένουν σε αδράνεια και αχρηστία, η ευνοιοκρατία έχει σαν αποτέλεσμα η παραγωγικότητα της κρατικής μηχανής και των δημοσίων οργανισμών ή φορέων να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα.

Η χαμηλή, λοιπόν, αποδοτικότητα και η δυσλειτουργία του δημοσίου τομέα αποτελεί μόνιμο φαινόμενο, όταν η στελέχωση των δημοσίων υπηρεσιών γίνεται με τέτοια κριτήρια. Σίγουρα ο στρατός δεν μπορεί να επιτύχει υψηλό επίπεδο μαχητικότητας, όταν η ιεραρχία του καλύπτεται με βάση κομματικά, πολιτικά, ιδεολογικά κριτήρια και μόνο. Σίγουρα οι νέοι επιστήμονες της χώρας θα είναι μονόφθαλμοι ή τυφλοί, όταν πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και βοηθοί γίνονται όσοι προσαρμόζονται στις κομματικές επιταγές.

Φυσικά, εκτός από το πρόβλημα της αξιοπιστίας που μπορεί να δημιουργήσει μια τέτοια εξουσία, υπάρχουν και άλλοι κίνδυνοι, ακόμα μεγαλύτεροι. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι που προωθούνται σε κάποιες θέσεις χωρίς ουσιαστικά προσόντα με την υποστήριξη πολιτικών ή κομματικών πατρώνων, έχοντας αναπτυγμένο το αίσθημα της προστασίας, φτάνουν σ’ άλλο σημείο, την κουφότητα και την οίηση που δημιουργεί η εξουσία, μεταβάλλονται σε μικρούς τυραννίσκους. Αλλά, ακόμα, μεθυσμένοι πολλές φορές, από την εξουσία και έχοντας την αίσθηση της προστασίας, προβαίνουν και σε άλλου είδους καταχρήσεις και σκάνδαλα, οικονομικά, κοινωνικά, και γίνονται πολλές φορές αδίσταχτοι. Έτσι οδηγούνται σε κάθε λογής αυθαιρεσίες που σίγουρα έχουν επιπτώσεις στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Αθ. Κιτσάκης
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 80–100 λέξεις.
2. Να βρείτε τη δομή της πρώτης παραγράφου και τον τρόπο/τρόπους ανάπτυξής της.
3. Το φαινόμενο αυτό που χαρακτηρίζεται σαν πολιτική διαφθορά και έχει σαν αποτέλεσμα την επιβολή της αναξιοκρατίας, πρώτα και κύρια είναι θέμα ηθικό. Να αναπτύξετε τη θέση του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων.
4. Να γράψετε από μια συνώνυμη λέξη για τα ακόλουθα: χάσμα, σαφώς, αποτέλεσμα, προσόντα, κουφότητα.
5. «Καθώς δε θέλω να με αδικήσουν και να μου πάρουν τη θέση που ανήκει στην αξία μου, έτσι δε θέλω να πάρω μια θέση που ανήκει στην αξία ενός άλλου. Κι αυτό, με μια λέξη, είναι ο πολιτισμός». Ο Α. Λίνκολν περιγράφει έναν πολιτισμό που έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με τον πολιτισμό που περιγράφει στο κείμενό του ο Κιτσάκης. Σε άρθρο της σχολικής εφημερίδας (έκτασης 500-600 λέξεων) καταδείξτε τη σημασία της αξιοκρατίας καθώς και τους λόγους που συμβάλλουν στην απουσία της από τη σύγχρονη εποχή.