Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β' ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Μ.Μ.Ε. (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης)
[Σχεδιάγραμμα-Κριτήρια αξιολόγησης]

Ορισμός

• Μέσα μαζικής επικοινωνίας είναι το σύνολο του εντύπου και ηλεκτρονικού τύπου, με τον οποίο επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη μετάδοση ειδήσεων-ιδεών-πληροφοριών, σε απεριόριστο αριθμό ανθρώπων.

Είδη των Μ.Μ.Ε.

• Ο τύπος: Ημερήσιος, Περιοδικός • Ο ηλεκτρονικός Τύπος: Ραδιόφωνο, Τηλεόραση, Διαδίκτυο

Θετικές πλευρές

Εφόσον λειτουργούν υπεύθυνα και αντικειμενικά, προσφέρουν σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Στον πολιτικό τομέα

• Ενημερώνουν τους πολίτες για πολιτικά γεγονότα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

• Ενεργοποιούν τη συμμετοχή στα κοινά, στηρίζουν την κοινωνική ελευθερία, αποκαλύπτουν την αδικία, την υποκρισία, το δόλο, την απάτη, τις καταχρήσεις.

• Προωθούν το δημοκρατικό διάλογο, την πολυφωνία και διευκολύνουν την ελεύθερη έκφραση των ιδεών.

• Διαμορφώνουν δημοκρατικές πεποιθήσεις, πολιτικό ήθος και ευνοούν την καλλιέργεια δημοκρατικής συνείδησης.

• Καταγγέλλουν κάθε προσπάθεια υπονόμευσης της δημοκρατίας

• Ενεργοποιούν το κοινό με συμμετοχή σε κινητοποιήσεις διεκδίκησης ή διαμαρτυρίας σε θέματα δικαιωμάτων του ανθρώπου.

• Ελέγχουν την εξουσία και αξιολογούν τα πρόσωπα της κοινωνικής, πολιτικής και πνευματικής ζωής.

• Διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, την παιδαγωγούν και την αφυπνίζουν.

Στον κοινωνικό τομέα

• Κοινωνικοποιούν με την προώθηση του διαλόγου, της συλλογικότητας, της προβολής των κοινωνικών προβλημάτων.

• Με την πολυφωνία συμβάλλουν στη διαμόρφωση αντικειμενικής γνώμης στα κοινωνικά θέματα.

• Αναπτύσσουν κοινωνική συνείδηση, ηθική ευαισθησία και επιτυγχάνουν την κοινωνική συσπείρωση και κινητοποίηση σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος.

• Προβάλλουν και συμβάλλουν στη συναδέλφωση των λαών και στην εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης με την ενημέρωση και την παγκόσμια ευαισθητοποίηση σε διεθνή προβλήματα.

• Με την προβολή του πολιτισμού, την ηθών και των εθίμων συμβάλλουν στη γνωριμία και την επικοινωνία των λαών.

Στον πνευματικό τομέα

• Ενημερώνουν για πλήθος θεμάτων που αφορούν τον άνθρωπο (υγεία, οικονομία, ασφάλεια, εκπαίδευση, αθλητισμός, τέχνη…) σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο αυξάνοντας τις γνώσεις.

• Εκλαϊκεύουν, απλοποιούν την ενημέρωση, καταπολεμούν τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και κάθε είδους εθνικιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις.

• Καλλιεργούν και οξύνουν την κριτική σκέψη, διευρύνουν το πνεύμα, μορφώνουν μέσα από τα μηνύματα και τα ερεθίσματα που προσφέρουν.

• Προάγουν τον πολιτισμό, ενημερώνοντας σε θέματα επιστημονικά, καλλιτεχνικά, εκπαιδευτικά.

• Καλλιεργούν τη γλώσσα, αφού ο δημοσιογραφικός λόγος είναι πολυφωνικός.

Στον ηθικό τομέα

• Καλλιεργούν αξίες, αρχές, κοινωνικές αρετές, ιδανικά και ανθρωπιστικά ιδεώδη.

• Προβάλλουν παραδείγματα συμπεριφοράς και δράσης σπουδαίων προσωπικοτήτων για μίμηση ή για αποφυγή.

Στον πολιτιστικό-ψυχαγωγικό τομέα

• Συντελούν στην πολιτιστική αναβάθμιση ατόμων και λαών, μέσα από την επικοινωνιακή προσέγγιση και ανταλλαγή ηθών, εθίμων παραδόσεων, αξιών.

• Στηρίζουν και προωθούν την τέχνη προβάλλοντας θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, εκδηλώσεις του πνεύματος και της τέχνης.

• Ψυχαγωγούν.

• Καθιστούν ευρύτερα γνωστές πολιτιστικές και λαϊκές εκδηλώσεις.

Στον εθνικό τομέα

• Διαδίδουν την παράδοση συμβάλλοντας στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και στη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας.

Αρνητικές πλευρές

Στον πολιτικό τομέα

• Διαπλέκονται με πολιτικά πρόσωπα και κόμματα, ετεροκαθορίζονται και εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες (προωθώντας συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα και απόψεις).

• Καλλιεργούν κλίμα μεσσιανισμού και φανατισμού.

• Διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, γίνονται όργανα προπαγάνδας και εξυπηρέτησης συμφερόντων.

• Ενημερώνουν μονόπλευρα

• Αλλοιώνουν τα πολιτικά κριτήρια, αποπροσανατολίζουν, χειραγωγούν.

Στον κοινωνικό τομέα

• Εξαρτώνται και προσανατολίζονται από τη διαφήμιση, μέσω της οποίας προβάλλουν τα καταναλωτικό πνεύμα της εποχής, προάγοντας τον υλικό ευδαιμονισμό και υποτιμώντας τις ηθικοπνευματικές αξίες.

• Περιορίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις και υπονομεύουν την ανθρώπινη επικοινωνία

• Εξευτελίζουν και υποτιμούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

• Προβάλλουν τη βία, την επιθετικότητα, το έγκλημα, την ανηθικότητας.

• Κινδυνολογούν και κλονίζουν την εμπιστοσύνη του κοινού σε θέματα οικονομίας, πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης.

• Υπονομεύουν το κοινωνικό καθεστώς, γιατί διογκώνουν φήμες και διαδίδουν αοριστολογίες.

Στον πνευματικό τομέα

• Υπεραπλουστεύουν, τροφοδοτούν την ύπνωση και τη μαζοποίηση και έτσι αδρανοποιούν την κριτική ικανότητα του ατόμου, αναστέλλουν κάθε δημιουργική του κίνηση

• Πλήττουν την ελευθερία της βούλησης.

• Προβάλλουν προγράμματα, χαμηλής ποιότητας υποβαθμίζοντας την καλαισθησία του κοινού.

• Συντελούν στη συντήρηση επιλεγμένων στερεοτύπων και αναπαράγουν προκαταλήψεις, στάσεις, τρόπους ζωής και δράσης.

Στον ηθικό τομέα

• Αμβλύνουν την ηθική προβάλλοντας χαμηλής ποιότητας πρότυπα (γρήγορου και εύκολου πλουτισμού με οποιοδήποτε κόστος).

• Υπερπροβάλλουν και ηρωοποιούν τη βίαιη συμπεριφορά.

Στον πολιτιστικό-ψυχαγωγικό τομέα

• Προκειμένου να υπηρετήσουν το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, προσφέρουν στο κοινό χαμηλής ποιότητας θεάματα αποκλειστικά διασκεδαστικού χαρακτήρα.

Στον εθνικό τομέα

• Αμβλύνουν την εθνική συνείδηση με την αποστροφή προς την παράδοση, την προβολή ξένων προτύπων και την καλλιέργεια του μιμητισμού.

ΜΜΕ και γλώσσα

Η ευθύνη της τηλεόρασης για τη γλωσσική συρρίκνωση

• Η δύναμη της τηλεοπτικής εικόνας περιορίζει τη γλωσσική έκφραση. Στην σύγχρονη πραγματικότητα της τηλεόρασης ο λόγος υπομνηματίζει την εικόνα και αναπαράγεται ελλειπτικά, σχεδόν κωδικοποιημένα.

• Η προχειρότητα και η άγνοια της γλώσσας από τους ανθρώπους της τηλεόρασης. Οι παρουσιαστές των εκπομπών, οι σεναριογράφοι, οι δημοσιογράφοι και όσοι ασχολούνται με την παραγωγή λόγου, στην πλειονότητά τους, δεν επιμελούνται σε ικανοποιητικό βαθμό το λόγο που εκφέρουν.

• Η τηλεοπτική διαφήμιση, προκειμένου να καταστήσει δελεαστικά τα προϊόντα για τους καταναλωτές, καταφεύγει για εντυπωσιασμό σε μια γλώσσα γεμάτη σολοικισμούς και λεκτικά ευρήματα αμφίβολης ποιότητας. Η διαφήμιση αδιαφορεί για τις γλωσσικές ακρότητες, τις περισσότερες φορές μάλιστα, τις επιδιώκει.

• Συχνή αναπαραγωγή του «ξύλινου» και λαϊκίστικου λόγου των πολιτικών στις ενημερωτικές εκπομπές.

• Ο ελάχιστος τηλεοπτικός χρόνος που διατίθεται για αξιόλογες εκπομπές λόγου. Σπανίζουν οι παρουσίες ανθρώπων με γλωσσική καλλιέργεια (διανοούμενοι, λογοτέχνες κ.λπ.).

• Η κατάχρηση της αναπαραγωγής του προφορικού λόγου της καθημερινότητας με εμμονή σε στοιχεία συνθηματικών γλωσσών (argot ή slang) διαφόρων κοινωνικών ομάδων (των νέων, των περιθωριακών, των ομοφυλόφιλων κ.λπ.).

Προϋποθέσεις… η τηλεόραση μπορεί να συμβάλει στη γλωσσική καλλιέργεια

• Με την γλωσσική κατάρτιση των δημοσιογράφων και των παρουσιαστών. Οι σχολές των επαγγελμάτων της τηλεόρασης θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερο βάρος στη γλωσσική εκπαίδευση.

• Με τη γλωσσική επιμέλεια του τηλεοπτικού λόγου –ενημερωτικού και ψυχαγωγικού - από φιλολόγους ώστε να περιοριστούν όσο το δυνατό στο ελάχιστο τα λάθη σε γραμματικό, συντακτικό και λεξιλογικό/σημασιολογικό επίπεδο.

• Με τον εμπλουτισμό του προγράμματος με εκπομπές για τον πολιτισμό γενικότερα.

• Με ειδικές εκπομπές για τη γλώσσα, αξιοποιώντας τη δύναμη του μέσου, ώστε να στραφεί το ενδιαφέρον του κοινού προς τη γλωσσική καλλιέργεια.

• Βασικότερη προϋπόθεση είναι να σταματούσε η τηλεόραση να προβάλλει «αρνητικά» γλωσσικά πρότυπα, είτε μέσω των διαφημίσεων, είτε μέσω των διαφόρων τηλεοπτικών προσώπων που, αν και γραφικά, χαρίζουν μεγάλη τηλεθέαση.

ΜΜΕ – σχέσεις λαών

Κίνδυνος για την πολιτιστική ταυτότητα μιας αναπτυσσόμενης χώρας από την πολιτιστική κυριαρχία των αναπτυγμένων χωρών.

• Οι αναπτυγμένες χώρες επιδιώκουν, στα πλαίσια της επέκτασής τους, εκτός από την οικονομική διείσδυση στις αναπτυσσόμενες χώρες, και την πολιτιστική τους αφομοίωση.

• Στα ΜΜΕ τα ισχυρά κράτη προβάλλουν έναν τρόπο ζωής που εξυπηρετεί τα δικά τους , οικονομικά και ιδεολογικά συμφέροντα.

• Οι λαοί των αναπτυσσόμενων χωρών συνηθίζουν να μιμούνται τον τρόπο ζωής του ισχυρού προκειμένου να νιώσουν ότι ανήκουν στην πρόοδο και τον εκσυγχρονισμό.

• Έτσι αδιαφορούν για τη δική τους παράδοση, γλώσσα και ιστορία, τα στοιχεία, δηλαδή, που αποτελούν την πολιτιστική τους ταυτότητα, και υιοθετούν συνήθειες και αρχές ξένες προς το πολιτισμό τους.

• Οι συνέπειες είναι ορατές σε κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής: στην ομιλία, στη διασκέδαση, στις σχέσεις, στο ντύσιμο κ.λπ. όπου η αλλοίωση της πολιτιστικής ταυτότητας ενός λαού οδηγεί σε μια οικουμενική ομοιομορφία.

Πώς τα ΜΜΕ θα συμβάλουν στην αλληλοκατανόηση και στον αλληλοσεβασμό των ατόμων, των ομάδων και των λαών

• Πρέπει η λειτουργία τους να χαρακτηρίζεται από πολυφωνία και δημοκρατικότητα ώστε να διατυπώνονται ισότιμα σε ελεύθερο και δημιουργικό διάλογο, όλες οι απόψεις.

• Οι ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές θα πρέπει να πληροφορούν για τα κοινωνικά, πολιτισμικά ή ιδεολογικά στοιχεία κάθε ομάδας ή λαού, ώστε να προωθείται η γνωριμία και η αλληλοκατανόηση μεταξύ τους.

• Με τη γνωριμία και την αλληλοκατανόηση γίνεται δυνατή η αποδοχή της ιδιαιτερότητας του Άλλου (ατόμου, ομάδας ή λαού), και επιτυγχάνεται η ανεκτικότητα η οποία είναι δομικό στοιχείο της κοινωνικής συνοχής.

• Κατά συνέπεια πρέπει να αποφευχθεί η μονομέρεια από τα ΜΜΕ, η προσκόλληση σε μια ιδεολογία, διότι καλλιεργεί τις προκαταλήψεις, το φανατισμό και τη μισαλλοδοξία.

• Η προβολή από τα ΜΜΕ των ιδιαίτερων στοιχείων της κουλτούρας κάθε κοινωνικής ομάδας ή λαού ενισχύει την πολιτισμική αλληλεπίδραση μέσω της σύγκρισης των ιδεών, των πεποιθήσεων και των αξιών τους.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Βαβέλ – Βαβύλης – Βαβυλωνία

Μήπως έχουμε πραγματικά χάσει το μέτρο και την αίσθηση ορίων και στον τομέα της

ενημέρωσης;

Bαβέλ σημαίνει σύγχυση, σύγχυση γλωσσών, ασυνεννοησία, με την οποία τιμώρησε ο Θεός (κατά την Π. Διαθήκη) τους ανθρώπους, όταν στην αλαζονεία τους επιχείρησαν να κατασκευάσουν έναν πύργο, τόσο ψηλό που να φθάνει στο Θεό! Βαβυλωνία είναι ο τίτλος ομώνυμου έργου (1836) του Δ. Βυζαντίου, στο οποίο ο συγγραφέας σατίριζε με μεγάλη δόση υπερβολής τη σύγχυση που προκαλούσε η καθολική δήθεν χρήση διαλέκτων στην εποχή του, οδηγώντας τους Ελληνες στην ασυνεννοησία. Σύγχυση σε πρόσωπα και καταστάσεις, σύγχυση σε θεσμούς, σύγχυση στην εκτίμηση των προβλημάτων, σύγχυση πραγματικοτήτων, σύγχυση προτεραιοτήτων, σύγχυση λόγων, πράξεων και έργων, σύγχυση σκοπών, σύγχυση συγχύσεως, Βαβέλ και Βαβυλωνία προκάλεσε στη χώρα μας και ο ομώνυμος Βαβύλης.

Μπράβο στους δημοσιογράφους, οι οποίοι αποκάλυψαν την εγκληματική δράση του Βαβύλη, τη διαπλοκή του με αρχές και εξουσίες, τη λειτουργία ενός παρακράτους που εξέθρεψαν υπηρεσίες του ίδιου του κράτους και τη φθορά που κρύβεται πίσω από τέτοιες ενέργειες. Τέτοιες αποκαλύψεις είναι μέσα στα καθήκοντα των δημοσιογράφων, καθώς και ο έλεγχος και η κριτική και η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης απέναντι σε τέτοια φαινόμενα. Κι αυτό έγινε από όλα τα μέσα ενημέρωσης, τα ηλεκτρονικά και τα έντυπα, και από ένα πλήθος δημοσιογράφων που ασχολήθηκαν με το θέμα. Αυτή είναι η θετική πλευρά, που πιστώνεται στα M.M.E. και ιδίως στους ανθρώπους που αποκάλυψαν και ανέδειξαν το θέμα.

Ωστόσο, πρέπει νομίζω με πολλή προσοχή να σκεφθούμε όλοι, δημοσιογράφοι και αναγνώστες / θεατές, μήπως, από ένα σημείο και πέρα, η ενημέρωση του πολίτη αρχίζει να «ξεστρατίζει», ιδίως στην τηλεοπτική πληροφόρηση. H υπερβολική προβολή και η μονοπώληση του ενδιαφέροντος από ένα θέμα – όποιο κι αν είναι – αρχίζει να καλύπτει και να αποβαίνει εις βάρος όλων των άλλων μεγάλων, επίκαιρων και καίριων προβλημάτων του τόπου, τα οποία υποβαθμίζονται, περιθωριοποιούνται και βουλιάζουν μέσα σ’ ένα κλίμα σύγχυσης. Σύγχυσης μέσα στην οποία χάνεται ο πολίτης χωρίς να βοηθείται να αντιληφθεί και να εκτιμήσει, να διαμαρτυρηθεί και να διεκδικήσει το δίκιο του για τα μεγάλα και πραγματικά προβλήματά του. Ευτυχώς που η μεγαλύτερη μερίδα της έντυπης δημοσιογραφίας προσπαθεί (απεγνωσμένα;) να σεβασθεί τις προτεραιότητες στην ενημέρωση.

Θα γίνω σαφέστερος με ελάχιστα παραδείγματα. Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης οι μεγάλες μάζες των πολιτών ασχολούνται αυτόν τον καιρό με το θέμα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Χαλάει ο κόσμος: συζητήσεις, αντιπαραθέσεις, πύρινοι λόγοι, δημοψηφίσματα κ. λπ. Διότι το Ευρωσύνταγμα αλλάζει ουσιώδεις πλευρές θεσμών, εξουσιών, λειτουργιών που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη ζωή των πολιτών. Στη χώρα μας ο Βαβύλης, τα βαβυλικά και η βαβυλωνία του έχουν σχεδόν «θάψει» το μείζον πρόβλημα του Ευρωσυντάγματος. Είναι ή δεν είναι αυτό αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης συνεπεία των βαβυλικών προτεραιοτήτων;

Στην οικονομία μας τα πράγματα έχουν γίνει εξαιρετικά δύσκολα. H Ευρωπαϊκή Ένωση σφίγγει τα λουριά και ο τόπος από μια κατάσταση «ανέμελης» οικονομικής ευφορίας περνάει σε σκληρούς οικονομικούς περιορισμούς. Αυτοί θα πλήξουν όλους μας. Οσοι μάλιστα ζούμε από κοντά τα προβλήματα της Παιδείας μας τρομάζουμε να σκεφθούμε ότι οι πόροι για την Παιδεία, απαραίτητη – χωρίς να είναι και η μόνη – προϋπόθεση για καλύτερη ποιότητα παιδείας, όχι μόνο δεν θα αυξηθούν, αλλά στην πράξη θα μειωθούν. Κι εδώ ο Βαβύλης έχει σκεπάσει τη φωνή όσων θέτουμε τέτοια προβλήματα, μέσα σε μια στρέβλωση προτεραιοτήτων που φέρει «το βαβυλικόν» να μονοπωλεί την πληροφόρηση των πολιτών.

Στην Ισπανία, στην Ιταλία διαμαρτύρεται ο Τύπος και οι πολιτικοί γιατί ο νέος Πρόεδρος της Επιτροπής, ο Ζοζέ Μπαρόζο, στις ενημερώσεις του Τύπου από τους επιτρόπους των χωρών – μελών περιόρισε τις διερμηνείες μόνο στη Γαλλική, την Αγγλική και τη Γερμανική, αποκλείοντας όλες τις άλλες γλώσσες. Στην Ελλάδα το θέμα αγνοείται, όσο γνωρίζω. Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχουν αντιδράσεις από ελληνικής πλευράς. Και σ’ αυτή την περίπτωση πληρώνουμε ακριβά «τα βαβυλικά» με την έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Το «ξήλωμα» της ελληνικής γλώσσας από όργανα και διαδικασίες της E. E. οδηγεί – και καθόλου δεν κινδυνολογώ – σε αποκλεισμό των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών, δηλαδή και της Ελληνικής, ως επίσημων γλωσσών της E. E., πράγμα που δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε τι σημαίνει τελικά.

Με λίγα λόγια, σε κρίσιμες ώρες για μεγάλα θέματα της χώρας μας – Κυπριακό, Σκοπιανό, Ευρωσύνταγμα, οικονομία, παιδεία, ανεργία, γλώσσα, υγεία, ασφάλιση, πολιτισμός κ. λπ. κ. λπ. – εμείς, βαβυλικά αποπροσανατολισμένοι, ενημερωνόμαστε και συζητούμε για τις λεπτομέρειες της δραστηριότητας ενός κοινού πράκτορα με προφανή εγκληματική δραστηριότητα. Ενός γραφικού και θλιβερού συγχρόνως πράκτορα που εναλλάσσει το ράσο με την πώληση όπλων, τον μοναστικό ζήλο με τη δράση σε μυστικές υπηρεσίες, τον λόγο του Ευαγγελίου με καλυμμένα καρφώματα για ιδιοτελείς σκοπούς.

Μήπως όμως μέσα στη σύγχυση και την αδηφάγο περιέργεια του κοινού, που εθίστηκε να απολαμβάνει τέτοια θεάματα, υποχρεώνουμε πλέον εμείς ως θεατές τα ηλεκτρονικά ιδίως Μέσα Ενημέρωσης να μονοπωλούν την ενημέρωσή μας με τέτοια θέματα; Δεν είναι φανερό ότι έχουμε περιέλθει σ’ έναν φαύλο κύκλο, που πρέπει να σπάσει όσο πιο γρήγορα γίνεται; Και, κυρίως, μήπως έχουμε πραγματικά χάσει το μέτρο και την αίσθηση ορίων και στον τομέα της ενημέρωσης; Μήπως, τελικά, απολαμβάνουμε και μας βολεύει όλους – κράτος, πολιτικούς, M. M. E., δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς αλλά και πολίτες ακόμη – αυτή η σύγχυση; Προς το παρόν, ένα είναι σίγουρο: των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς βαβυλολογούμεν...

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης είναι καθηγητής Γλωσσολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών. εφημερίδα Το Βήμα, 03 / 04 / 2005.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 180 – 200 λέξεις.

[Μονάδες: /25]

2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου; Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην ανάπτυξη της συγκεκριμένης πραγράφου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

[Μονάδες: /5]

3. Το κείμενο που δόθηκε είναι επιφυλλίδα. Ποια τα βασικότερα χαρακτηριστικά αυτού του κειμενικού είδους;

[Μονάδες: /5]

4. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

αλαζονεία, καθολική, αποκάλυψαν, εξέθρεψαν, υποβαθμίζονται, αδηφάγο.

[Μονάδες: /5]

5. Για ποιο λόγο ο επιφυλλιδογράφος χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα στην πρώτη παράγραφο; Επίσης, τι πετυχαίνει με τη χρήση των ερωτήσεων στον επίλογο;

[Μονάδες: /5]

6. «Μήπως όμως μέσα στη σύγχυση και την αδηφάγο περιέργεια του κοινού, που εθίστηκε να απολαμβάνει τέτοια θεάματα, υποχρεώνουμε πλέον εμείς ως θεατές τα ηλεκτρονικά ιδίως Μέσα Ενημέρωσης να μονοπωλούν την ενημέρωσή μας με τέτοια θέματα;». Να αναπτύξετε τη φράση αυτή του συγγραφέα σε μια παράγραφο 80 – 100 λέξεων.

[Μονάδες: /5]

7. Υποστηρίζεται από πολλούς ανθρώπους σήμερα η άποψη ότι τα προγράμματα που προβάλλονται από την τηλεόραση είναι χαμηλής ποιότητας και ότι οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς οφείλουν να παρέμβουν για την κατάργηση των συγκεκριμένων προγραμμάτων. Η απάντηση των δημοσιογράφων και των παρουσιαστών στις αιτιάσεις αυτού του τύπου είναι ότι ο τηλεθεατής «μπορεί να απλά να κλείσει την τηλεόραση και να επιλέξει κάτι άλλο για την ψυχαγωγία του». Με ποια από τις δύο απόψεις συμφωνείτε; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα άρθρο έκτασης 500 – 600 λέξεων.

[Μονάδες: /50]

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:

1. Η επιφυλλίδα αναφέρεται στο μονοδιάστατο χαρακτήρα της πληροφόρησης των πολιτών που έχει ως αποτέλεσμα να μεταβάλλεται το άτομο σε άβουλο δέκτη των μηνυμάτων των ΜΜΕ. Αρχικά, ο επιφυλλιδογράφος ορίζοντας τις έννοιες Βαβέλ και Βαβυλωνία και χρησιμοποιώντας λογοπαίγνιο

επισημαίνει την αναστάτωση που προκλήθηκε στους πολίτες από τη δημοσιοποίηση γεγονότος της επικαιρότητας. Στη συνέχεια, επιβραβεύει τους δημοσιογράφους που με ευσυνειδησία προέβαλαν το θέμα, ενημέρωσαν τους πολίτες με κριτική διάθεση και στηλίτευσαν τη διαφθορά που ενδημεί στην

πολιτική και την κοινωνία. Δεν παραλείπει, όμως, και να κατακρίνει τους δημοσιογράφους που, δίνοντας έμφαση σε μια είδηση μόνο, αποπροσανατολίζουν τον πολίτη από άλλα, καίριας σημασίας, ζητήματα. Ουσιαστικά θέματα, όπως η ψήφιση του ευρωσυντάγματος, διαφεύγουν της προσοχής του πολίτη, τα οικονομικά προβλήματα που μαστίζουν την κοινωνία δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, δε λαμβάνονται μέτρα για την αναβάθμιση της παρεχόμενης παιδείας στη χώρα. Επίσης, ο αποκλεισμός της ελληνικής γλώσσας από τις επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν προκάλεσε στην Ελλάδα διαμαρτυρίες αντίστοιχες με εκείνες που προκλήθηκαν στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Καταλήγοντας, ο καθηγητής προβληματίζεται για το ρόλο του ίδιου του θεατή, ο οποίος πολλές φορές αντί να καταδικάζει τη συμπεριφορά αυτή των δημοσιογράφων, την ενθαρρύνει με το ενδιαφέρον που επιδεικνύει για δευτερεύοντα ζητήματα.

2. Ο επιφυλλιδογράφος στη συγκεκριμένη παράγραφο ακολουθεί επαγωγική συλλογιστική πορεία, καθώς στη θεματική περίοδο επιβραβεύει τους δημοσιογράφους για τη συγκεκριμένη τους επιτυχία (Μπράβο ... ενέργειες), ενώ στη συνέχεια κάνει λόγο για τη λειτουργία και το θετικό ρόλο που διαδραματίζουν τα Μ. Μ. Ε. γενικά στην κοινωνική και πολιτική ζωή (Τέτοιες ... θέμα).

Δομικά στοιχεία παραγράφου:

Θεματική περίοδος: μπράβο ... ενέργειες.

Σχόλια – λεπτομέρειες: τέτοιες ... θέμα.

Πρόταση Κατακλείδα: αυτή είναι ... το θέμα.

3. Η επιφυλλίδα αποτελεί τύπο κειμένου που αναφέρεται σε διάφορα θέματα, φιλολογικά, επιστημονικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά και γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα. Δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση της εφημερίδας και χωρίζεται συνήθως από την υπόλοιπη ύλη με ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή. Η θέση της στο παρελθόν ήταν κατά κανόνα στο κάτω άκρο της σελίδας, ενώ σήμερα ποικίλλει. Ο επιφυλλιδογράφος μπρορεί να ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα,

αλλά πολλές φορές προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος.

4. αλαζονεία – υπεροψία

καθολική – γενικευμένη

αποκάλυψαν – δημοσιοποίησαν

εξέθρεψαν – τροφοδότησαν

υποβαθμίζονται – υποβιβάζονται

αδηφάγο – ακόρεστο, αχόρταγο.

5. Ο Γ. Μπαμπινιώτης χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα στην πρώτη παράγραφο για να δώσει έμφαση στην πληθώρα των αρνητικών αποτελεσμάτων που προκάλεσε η δημοσιοποίηση της σύλληψης του ιερωμένου και στην «πλύση εγκεφάλου» που δέχτηκαν οι πολίτες από τα ΜΜΕ με αποτέλεσμα να αποπροσανατολιστούν από κάθε άλλο ζήτημα της επικαιρότητας. Επίσης, οι ερωτήσεις που χρησιμοποιεί στην τελευταία παράγραφο είναι ρητορικές. Με τη χρήση των ρητορικών ερωτημάτων, των οποίων η απάντηση είναι προφανής, ο επιφυλλιδογράφος στοχεύει στον προβληματισμό των αναγνωστών και στην αφύπνιση των πολιτών ως προς το ζήτημα της πολύπλευρης πληροφόρησης. Θέτει τους αναγνώστες προ των ευθυνών τους, καθώς υπονοεί ότι είναι και οι ίδιοι υπεύθυνοι για ό, τι συμβαίνει στο χώρο της ενημέρωσης και των Μ. Μ. Ε.

6. Μήπως όμως μέσα στη σύγχυση και την αδηφάγο περιέργεια του κοινού, που εθίστηκε να απολαμβάνει τέτοια θεάματα, υποχρεώνουμε πλέον εμείς ως θεατές τα ηλεκτρονικά ιδίως Μέσα Ενημέρωσης να μονοπωλούν την ενημέρωσή μας με τέτοια θέματα; Σίγουρα, για την ελλιπή, την υπερβολική και τη μη αντικειμενική πληροφόρηση ευθύνη έχει και ο ίδιος ο πολίτης σήμερα. Παρακολουθώντας δελτία ειδήσεων και ενημερωτικές εκπομπές που τον υπερπληροφορούν και τον παραπληροφορούν δίνει την ευκαιρία στους τηλεοπτικούς σταθμούς να εμφανίζουν υψηλά ποσοστά τηλεθέασης και, κατά συνέπεια, ενθαρρύνει την προσπάθεια των δημοσιογράφων να βομβαρδίζουν

τον τηλεθεατή με τις ειδήσεις που θεωρούν εκείνοι σημαντικές. Απόρροια των παραπάνω είναι η διαιώνιση αυτού του φαινομένου που συμβάλλει στην αποδυνάμωση της κριτικής σκέψης των πολιτών, στην ενασχόλησή τους με ασήμαντα ζητήματα και την αδιαφορία τους για σημαντικότερα γεγονότα.

7. Υποταγή ή αντίσταση στην υποκουλτούρα της τηλεόρασης;;;

Είναι γνωστό ότι σε κανέναν άλλο τομέα δεν υπήρξε τέτοια πρόοδος από την ευρεία χρήση των επιτευγμάτων της τεχνολογίας, όσο στον τομέα των μέσων μαζικής επικοινωνίας και πληροφόρησης. Η τηλεόραση, ιδιαίτερα, αποτελεί σήμερα το κυριότερο μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας που συνδυάζει εικόνα, λόγο και ήχο και προβάλλει καθημερινά εκπομπές κάθε είδους που ικανοποιούν τις επιθυμίες ακόμα και του πιο απαιτητικού δέκτη.

Από τα παραπάνω μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η επιρροή της τηλεόρασης είναι τεράστια, καθώς η συμβολή της στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των νεαρών, κυρίως, ατόμων και της κοινής γνώμης είναι τεράστια. Δυστυχώς, όμως, σήμερα η ποιότητα των προβαλλόμενων προγραμμάτων είναι χαμηλή με αποτέλεσμα να αποτυγχάνει στο ρόλο της ως φορέα κοινωνικοποίησης και να λειτουργεί ανασταλτικά στην πνευματική και αισθητική καλλιέργεια του δέκτη.

Ένα από τα φαινόμενα που αποδεικνύουν ότι η ποιότητα των τηλεοπτικών προγραμμάτων σήμερα είναι ιδιαίτερα χαμηλή είναι το γεγονός ότι οι δημοσιογράφοι και οι παρουσιαστές των κάθε είδους εκπομπών εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο και δημοσιοποιούν σκηνές που αφορούν την ιδιαίτερες στιγμές της προσωπικής ζωής επωνύμων και ανωνύμων προκειμένου να ικανοποιήσουν την περιέργεια του κοινού. Η συμπόνοια αντικαθίσταται από την ανάγκη αύξησης των ποσοστών τηλεθέασης και η ανθρωπιά δίνει τη θέση της στην παραβίαση της ιδιωτικότητας που αποτελεί καταπάτηση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οφείλει κανείς, επίσης, να επισημάνει την τακτική σπίλωσης και δυσφήμισης που ακολουθούν δημοσιογράφοι και παρουσιαστές προκειμένου να εξυπηρετήσουν προσωπικά, πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Οι εκπομπές αυτού του τύπου είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, ιδίως για πολίτες με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που ετεροκατευθύνονται εύκολα και χειραγωγούνται από εκείνους που, ακόμα και αν δεν έχουν στοιχεία, αποδείξεις και επιχειρήματα, μπορούν χρησιμοποιώντας αποτελεσματικά τους μηχανισμούς της προπαγάνδας να παραπλανήσουν τους δέκτες και να τους καθοδηγήσουν σε συγκεκριμένες αποφάσεις.

Όσον αφορά τα ριάλιτι σόου και τα τηλεπαιχνίδια, αξίζει να αναφερθεί η ιδιαίτερα αρνητική επίδραση που ασκούν στα άτομα που τα παρακολουθούν. Αρχικά, δημιουργούν την ψευδή εντύπωση ότι η αναγνωρισιμότητα και όχι οι σπουδές και η ενασχόληση με τα πνευματικά ενδιαφέροντα οδηγούν το άτομο στην επίτευξη των στόχων του και τη βίωση της πραγματικής ευτυχίας. Καλλιεργούν το ιδανικό της ήσσονος προσπάθειας και κάνουν το άτομο να πιστεύει πως η παρακολούθηση της ιδιωτικής ζωής των συνανθρώπων του νομιμοποιείται και συνιστά μέσο γνήσιας ψυχαγωγίας.

Στοιχείο που επιβεβαιώνει και ενισχύει τα παραπάνω είναι και η προβολή ταινιών και τηλεοπτικών σειρών που περιέχουν σκηνές βίας και φρίκης. Η ζωντανή αναπαράσταση εγκλημάτων, οι εικόνες ατόμων που χρησιμοποιούν ναρκωτικές ουσίες, οι αιματηρές ληστείες που προβάλλονται καθημερινά και τις οποίες παρακολουθούν ακόμα και παιδιά μικρής ηλικίας επηρεάζουν καταλυτικά το άτομο, καθώς αποτελούν πρότυπα αρνητικής συμπεριφοράς, παραδείγματα προς αποφυγή. Καθημερινά, σε πολλές χώρες του κόσμου επισημαίνονται παραδείγματα παιδιών που, μετά την παρακολούθηση ταινιών με σκηνές βίας και φρίκης, προέβησαν σε δολοφονικές ενέργειες εις βάρος

συμμαθητών και συγγενικών τους προσώπων.

Η απάντηση των ιθυνόντων σε όλες τις παραπάνω αιτιάσεις είναι η προτροπή τους στον τηλεθεατή να αλλάξει κανάλι ή να ασχοληθεί με κάτι άλλο. Αυτό, όμως, δε λύνει το πρόβλημα. Υπάρχουν επίσημοι φορείς που οφείλουν να προστατεύσουν τον τηλεθεατή από τις αρνητικές συνέπειες αυτών των εκπομπών. Η κατάργηση των εκπομπών που υπονομεύουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και υποτιμούν τη νοημοσύνη του δέκτη είναι η λύση στο πρόβλημα και όχι ο αποκλεισμός του τηλεθεατή από το πιο φτηνό και προσβάσιμο μέσο ψυχαγωγίας και πληροφόρησης.

Ο τηλεθεατής σήμερα πρέπει να απολαμβάνει προγράμματα στην τηλεόραση που καλλιεργούν την κριτική σκέψη, διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες και αναπτύσσουν τη φαντασία και την καλαισθησία του. Η προβολή θετικών προτύπων, εκδηλώσεων του πνεύματος και της τέχνης και η υπεύθυνη και αντικειμενική ενημέρωση δεν είναι δύσκολο να επιτευχθούν, αρκεί βέβαια οι κατάλληλοι άνθρωποι να εργαστούν σκληρά για αυτά.

 

Κείμενο

Η κατασκευή της πραγματικότητας των ειδήσεων

Το παράδειγμα των ειδήσεων, το πιο γνωστό και πολυχρησιμοποιημένο παράδειγμα στην έρευνα των μέσων, δείχνει ότι η κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας αποτελεί μια ιδιαίτερα πολυσύνθετη διαδικασία επιλογών. Όλες οι θεωρίες των ειδήσεων παρουσίασαν ορισμένα επιμέρους ενδιαφέροντα συμπεράσματα, με προβληματική ωστόσο την επιστημονική επαλήθευσή τους. Γι’ αυτόν τον λόγο είναι φανερή η αδυναμία εξαγωγής ασφαλών και αδιάβλητων συμπερασμάτων, που θα προϋπέθεταν την ύπαρξη μιας συνολικά αποδεκτής θεωρίας για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ο άλλοτε πλούσιος  διάλογος των ειδικών αποδεικνύεται - παρ’ όλες τις εντάσεις που υπάρχουν ακόμα - διέξοδος, επειδή η μαζική επικοινωνία μετατρέπεται σε συστατικό χαρακτηριστικό του πολιτισμού μας και μεταλλάσσει, προς το καλό ή το κακό - άγνωστο προς το παρόν – τον δημόσιο, αλλά και τον ιδιωτικό, προσωπικό μας χώρο.

Ασφαλώς, δεν αποδέχομαι την απαισιοδοξία κάποιων θεωριών οι οποίες πιστεύουν πως οι δημοσιογράφοι αλλά και οι αποδέκτες των μέσων είναι παθητικά, αδύναμα και άβουλα υποχείρια της μαζικής επικοινωνίας ή μηχανοποιημένα τμήματα κάποιου «ξένου» και «αυτόνομου» υποσυστήματος. Το γεγονός ότι τόσο η παραγωγή όσο και η αποδοχή των ειδήσεων από τους τηλεθεατές, ακροατές και αναγνώστες είναι διαδικασίες συνεχούς και δυναμικής επιλεκτικότητας δικαιολογεί κατά τη γνώμη μου αισιοδοξία, έστω και «επιστημονικά αναπόδεικτη».

Από την πλευρά τους, λοιπόν, οι δημοσιογράφοι επιλέγουν από την υπερπληθώρα γεγονότων και ανακοινώσεων των πρακτορείων ειδήσεων, που αποτελούν ήδη «κατασκευασμένη κοινωνική πραγματικότητα», τα πλέον αξιοπερίεργα και οικεία προς αυτούς γεγονότα. Μ’ αυτόν τον τρόπο κατασκευάζουν την κοινωνική πραγματικότητα των ειδήσεών τους, με στόχο την ενημέρωση αλλά και την ψυχαγωγία του κοινού τους· την προστασία του πολίτη από κάθε είδους διαστρέβλωση και επιβουλή εξαπάτησης ή χειραγώγησης αλλά και τη συγκίνησή του.

Για τον αποδέκτη των ειδήσεων, πάλι, το σύγχρονο γίγνεσθαι δε «συμβαίνει» με απλό τρόπο. Πρώτα «κατασκευάζεται» ως είδηση και κατόπιν διαδίδεται από τα μέσα, για να τον συναντήσει. Από την υπερπροσφορά της «κατασκευασμένης κοινωνικής πραγματικότητας» των μέσων, οι τηλεθεατές, οι ακροατές και οι αναγνώστες διαλέγουν τη «δική τους είδηση». Τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν δεν έχουν καμία σχέση με τα δημοσιογραφικά κριτήρια που ανέφερα πιο πάνω. Η διαδικασία επιλογής κάθε αποδέκτη γίνεται σύμφωνα με τα προσωπικά ενδιαφέροντά του, που εκφράζουν στην περίπτωση αυτή την υποκειμενική σχέση του με τα πράγματα. Οι αποδέκτες προτιμούν να συλλάβουν ως πραγματικότητα ό,τι καταλαβαίνουν καλύτερα και ό,τι μπορεί να ενσωματωθεί στην κατασκευή της υποκειμενικής τους πραγματικότητας. Ο κάθε αποδέκτης θα παραλείψει από την είδηση τις λεπτομέρειες που θεωρεί άσχετες, θα γενικεύσει και θα απλουστεύσει τις πολιτικές εξελίξεις, θα ενσωματώσει τη δική του γνώμη στην είδηση κ.ο.κ.

Επιπλέον, οι αποδέκτες υποτιμούν τις συνθήκες μαζικής επικοινωνίας, παραβλέπουν δηλαδή το γεγονός ότι αυτό που πληροφορούνται οι ίδιοι το πληροφορείται ταυτόχρονα ένα αμέτρητο, διάσπαρτο πλήθος ανθρώπων. Και φυσικά ο αποδέκτης δεν κρατά στη μνήμη του ως φωτοαντίγραφο τις ειδήσεις των μέσων, ούτε άλλωστε και ο δημοσιογράφος που τις παράγει. Εξάλλου, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι από το περιεχόμενο των τηλεοπτικών ειδήσεων ο τηλεθεατής συγκρατεί κατά μέσο όρο μόνο το 25% αμέσως μετά την εκπομπή. Το ποσοστό μειώνει δραματικά η χρονική απόσταση από την εκπομπή.

Κάτω από αυτό το πρίσμα, η παραγωγή και η αποδοχή των ειδήσεων δεν είναι σε καμιά περίπτωση το «είδωλο στον καθρέφτη» του σύγχρονου κόσμου. Μετά από πενήντα χρόνια ερευνών, επιστημονικών αντιπαραθέσεων και θεωριών, ένα είναι βέβαιο: όποια κι αν είναι η πραγματικότητα των ειδήσεων, είτε αφορά τους δημοσιογράφους που τις παράγουν είτε αφορά τους τηλεθεατές, ακροατές, αναγνώστες που τις παρακολουθούν, είναι πάντως υποκειμενική. Αυτή η παραδοχή, άλλωστε, εξηγεί το γεγονός ότι οι αποδέκτες των μέσων αλλά και οι δημοσιογράφοι μεταξύ τους είχαν και θα έχουν πάντα διαφορετικές γνώμες και διαφορετική οπτική του κόσμου.

Δ. Χατζόγλου (1996). Η κατασκευή της πραγματικότητας των ειδήσεων. Στο: Ρ.

Παναγιωτοπούλου, Π. Ρηγοπούλου, Μ. Ρήγου, Σ. Νοτάρης (επιμέλεια). Η

«κατασκευή» της πραγματικότητας και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Αθήνα:

Αλεξάνδρεια, 299-300 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

A. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

(μονάδες 20)

Β1. Με ποιο επιχείρημα αποδεικνύει ο συγγραφέας ότι οι δημοσιογράφοι δεν είναι παθητικά, αδύναμα και άβουλα υποχείρια της μαζικής επικοινωνίας ή μηχανοποιημένα τμήματα κάποιου «ξένου» και «αυτόνομου» υποσυστήματος; (60-80 λέξεις).

(μονάδες 10)

Β2.α. Να διαιρέσετε την τέταρτη παράγραφο (Για τον αποδέκτη.στην είδηση) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

(μονάδες 2)

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(μονάδες 3)

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων στην οποία θα εντάξετε την ακόλουθη περίοδο του κειμένου με την έντονη γραφή: «όποια κι αν είναι η πραγματικότητα των ειδήσεων [….] είναι πάντως υποκειμενική».

(μονάδες 10)

Γ2. Να εντοπίσετε στο κείμενο και να γράψετε πέντε όρους (λέξεις ή φράσεις) ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 5)

Δ. (Μονάδες 50)

Δ. Να γράψετε ένα άρθρο 400-500 λέξεων στο οποίο θα περιγράφετε τις επιπτώσεις για την ποιότητα της ενημέρωσης που απορρέουν από την παραβίαση των κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Να αναφερθείτε ακόμη στους τρόπους με τους οποίους η παιδεία μπορεί να προετοιμάσει τους νέους, προκειμένου να ανταποκριθούν, ως δέκτες των ειδήσεων, στους κινδύνους από τις αυθαιρεσίες των Μ.Μ.Ε..

(μονάδες 50)

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ (μονάδες 20)

--Θεματικός άξονας: η διαμόρφωση των ειδήσεων από τους δημοσιογράφους και ο αντίκτυπός τους στους πολίτες.

--Oι απόψεις που διατυπώνονται σχετικά με τον τρόπο κατασκευής των ειδήσεων από τα Μ.Μ.Ε. ποικίλλουν.

--Ο συγγραφέας διαφωνεί με την πεποίθηση ότι οι δημοσιογράφοι και οι πολίτες χειραγωγούνται.

--Οι πρώτοι αναζητούν ειδήσεις με ενημερωτικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ενώ οι δεύτεροι υιοθετούν από το πλήθος των προβαλλόμενων ειδήσεων όσες ανταποκρίνονται στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντά τους.

--Το κοινό επίσης αγνοεί τον μαζικό χαρακτήρα των ειδήσεων και εντυπώνει στη μνήμη του ένα μόνο μέρος τους.

--Καταλήγει, συμπεραίνοντας την υποκειμενικότητα που διακρίνει όλους τους εμπλεκόμενους με τη δημοσιογραφία παράγοντες.

B1. (Μονάδες 15)

Δίνονται πέντε μονάδες για τον εντοπισμό του επιχειρήματος στην 3η παράγραφο: «Από την πλευρά τους, λοιπόν, οι δημοσιογράφοι…αλλά και τη συγκίνησή του» και πέντε για την ανάπτυξή του.

Προτεινόμενα επιχειρήματα:

Ανάπτυξη με διαίρεση και παραδείγματα:

--Οι δημοσιογράφοι επιδιώκουν οι ειδήσεις του να έχουν απήχηση στο κοινό (θεαματικότητα, ακροαματικότητα) για αυτό το λόγο βάση των ειδήσεών τους είναι η ψυχαγωγία, η ενημέρωση και η διαφύλαξη του κοινού συμφέροντος.

--Το κοινό επιλέγει τις ειδήσεις με κριτήριο τα ενδιαφέροντα, τις καθημερινές του ανάγκες και την αισθητική του.

Β2.α.

Για τον αποδέκτη των ειδήσεων, πάλι, το σύγχρονο γίγνεσθαι δε «συμβαίνει» με απλό τρόπο. Πρώτα «κατασκευάζεται» ως είδηση και κατόπιν διαδίδεται από τα μέσα, για να τον συναντήσει. Από την υπερπροσφορά της «κατασκευασμένης κοινωνικής πραγματικότητας» των μέσων, οι τηλεθεατές, οι ακροατές και οι αναγνώστες διαλέγουν τη «δική τους είδηση».

Τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν δεν έχουν καμία σχέση με τα δημοσιογραφικά κριτήρια που ανέφερα πιο πάνω. Η διαδικασία επιλογής κάθε αποδέκτη γίνεται σύμφωνα με τα προσωπικά ενδιαφέροντά του, που εκφράζουν στην περίπτωση αυτή την υποκειμενική σχέση του με τα πράγματα. Οι αποδέκτες προτιμούν να συλλάβουν ως πραγματικότητα ό,τι καταλαβαίνουν καλύτερα και ό,τι μπορεί να ενσωματωθεί στην κατασκευή της υποκειμενικής τους πραγματικότητας. Ο κάθε αποδέκτης θα παραλείψει από την είδηση τις λεπτομέρειες που θεωρεί άσχετες, θα γενικεύσει και θα απλουστεύσει τις πολιτικές εξελίξεις, θα ενσωματώσει τη δική του γνώμη στην είδηση κ.ο.κ.

Β2.β.

Στο 1ο μέρος περιγράφεται η διαδικασία «κατασκευής»-διάδοσης από τους δημοσιογράφους και επιλογής της από το κοινό. Στο 2ο μέρος παρατίθενται τα κριτήρια επιλογής των ειδήσεων από το κοινό.

Γ1

Τα κριτήρια με τα οποία δέκτες των ειδήσεων και δημοσιογράφοι επιλέγουν τις ειδήσεις με τις οποίες ενημερώνουν και ενημερώνονται καθορίζονται αντίστοιχα για τους πολίτες από την παιδεία τους, τα ενδιαφέροντά τους, το διαθέσιμο χρόνο και για τους δημοσιογράφους από την ανάγκη να διεγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού στο οποίο απευθύνονται, να ακολουθήσουν την πολιτική που το μ.μ.ε., στο οποίο εργάζονται, επιβάλλει

Άρα: «όποια κι αν είναι η πραγματικότητα των ειδήσεων [….] είναι πάντως υποκειμενική».

Γ2.

«ειδήσεων, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μαζική επικοινωνία, δημοσιογράφοι, τηλεθεατές, ακροατές και αναγνώστες, πρακτορείων ειδήσεων».

Δ. (Μονάδες 50)

Ενδεικτική απάντηση

΄Αρθρο: τίτλος

Πρόλογος

--Αναφορά στην ευθύνη των ΜΜΕ. να προσφέρουν έγκυρη ενημέρωση στους πολίτες και να ελέγχουν «τέταρτη εξουσία» την αυθαιρεσία των κυβερνώντων.

--Διαπίστωση ότι συχνά δεν «τιμούν» την αποστολή τους, διότι καθίστανται φερέφωνα των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, και παραβιάζουν τους κανόνες δεοντολογίας.

--Αναφορά στο πρώτο ή και στα δυο ζητούμενα.

Κύριο μέρος:

Επιπτώσεις για την ποιότητα της ενημέρωσης που απορρέουν από την παραβίαση των κανόνων δημοσιογραφικής δεοντολογίας:

Για το άτομο:

 Ευνοείται η παραπληροφόρηση, ιδιαίτερα όταν θίγει την ιδιωτική ζωή των πολιτών. Μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για τη ζωή, την τιμή και την αξιοπρέπειά τους, αφού τους στιγματίζει κοινωνικά.

 Γίνεται ο πολίτης «έρμαιο» της παραπληροφόρησης, του λαϊκισμού και του φανατισμού που καλλιεργούν οι πολιτικοί και τα κόμματα, μέσω των χειραγωγούμενων Μ.Μ.Ε.. Δεν αναπτύσσεται η δική του ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα αλλά υποβαθμίζεται η κριτική του σκέψη, αλλοτριώνεται, μαζικοποιείται, στερείται την ελεύθερη του βούληση.

 Το άτομο ζει στην πλάνη, επειδή του παρέχονται ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες. Αγνοεί τα φλέγοντα προβλήματα της κοινωνίας, στερείται την απαραίτητη γνώση που θα το βοηθήσει να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει σωστά τα μηνύματα που το κατακλύζουν, άρα δεν κάνει πάντα τις καλύτερες επιλογές για το ίδιο και τους άλλους.

Για την κοινωνία:

 Αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης από τα μείζονα και φλέγοντα προβλήματα.

 Στον τομέα της πολιτικής, των διεθνών σχέσεων και της οικονομίας, μια ανεπιβεβαίωτη πληροφορία μπορεί να αποβεί μοιραία, αφού μπορεί να προκαλέσει πολιτική κρίση, πόλεμο ή οικονομική κατάρρευση. Επίσης, το γεγονός ότι ζούμε στις μέρες της «παγκοσμιοποίησης» της πολιτικής και της οικονομίας, πολλαπλασιάζει τις ολέθριες συνέπειες για όλη την ανθρωπότητα.

Τρόποι με τους οποίους η παιδεία μπορεί να προετοιμάσει τους νέους, προκειμένου να ανταποκριθούν, ως δέκτες των ειδήσεων, στους κινδύνους από τις αυθαιρεσίες των Μ.Μ.Ε.:

 ΄Ενα σχολείο που θέλει να καλείται σύγχρονο και προοδευτικό δε μπορεί να παραμένει αδρανές αλλά οφείλει να προετοιμάζει τους νέους να αντιμετωπίζουν τα παρεπόμενα της παρεκτροπής όσων δημοσιογράφων δεν είναι αντάξιοι της κοινωνικής τους αποστολής.

 Ο δάσκαλος εκτός από την παραδοσιακή εμμονή στην παροχή θεωρητικών γνώσεων θα ήταν χρήσιμο να ενδιαφερθεί να υποδείξει στους μαθητές του τρόπους ανάλυσης, αποκωδικοποίησης και ερμηνείας των μηνυμάτων που τον κατακλύζουν.

 Επίσης η διδασκαλία θα ήταν χρήσιμο να υποδεικνύει μεθόδους με βάση τις οποίες ο μαθητής θα είναι σε θέση να ξεχωρίζει το ουσιώδες από το επουσιώδες, να αξιολογεί να απορρίπτει ή να αποδέχεται και να υιοθετεί πληροφορίες ανάλογα με την αντικειμενικότητα και τη χρησιμότητά τους.

 Επίσης είναι καθήκον του δασκάλου να προσφέρει στο μαθητή την αληθινή εικόνα της πραγματικότητας σε αντίθεση με την απατηλή και ψεύτικη που συνήθως τα μέσα του παρέχουν. Σκόπιμο επομένως θα ήταν να του καλλιεργήσει ηθικά και υγιή πρότυπα.

 Είναι ανάγκη να εξοπλίσει το νέο με εφόδια:

 Πνευματικά: αναπτυγμένη κρίση, ανεπηρέαστη σκέψη, γόνιμη φαντασία, δημιουργική πρωτοβουλία, καλλιέργεια πνευματικών και πολιτιστικών ενδιαφερόντων (αίσθηση του ωραίου).

 Ψυχικά, συναισθηματικά: αυτοπεποίθηση, ισχυρή και ανεξάρτητη βούληση, θάρρος και τόλμη, ανθρωπιά, ευαισθησία.

 Όλα, τέλος, εκείνα τα εφόδια που βοηθούν το μελλοντικό πολίτη να διατηρήσει αλώβητη την προσωπική του ελευθερία, να μην αλλοτριωθεί να αντισταθεί στην επιχειρούμενη μαζοποίηση και χειραγώγηση που επιχειρούν τα μέσα ενημέρωσης.

Επίλογος

Προτροπή σε δημοσιογράφους και εκπαιδευτικούς να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων προκειμένου να διαφυλαχθεί το αγαθό της ενημέρωσης που αποτελεί εγγύηση της δημοκρατίας.

Το “τρίγωνο” της διαπλοκής

Μία συζήτηση για τη σχέση “Εξουσίας και Μ.Μ.Ε”ως μέσων επικοινωνίας/ενημέρωσης και για τα “Μ.Μ.Ε ως φορέα εξουσίας”, είναι κατά βάση μια συζήτηση- αυτοκριτική. Στις σημερινές συνθήκες διαπλοκής αυτή η σχέση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κάλλιστα “τρίγωνο” : “μια χαρούμενη παρέα πολιτικών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων γευματίζει, διασκεδάζει και αποφασίζει στο τρίγωνο των Βερμούδων, Κολωνακίου - Συντάγματος - Μυκόνου, σε μία “παρά φύση” μετάλλαξη κοινωνικής συνύπαρξης, αμοιβαίων συμφερόντων, ταυτόσημης ιδεολογίας”.[...]

Καθώς μάλιστα εκπρόσωποι οργανωμένων συμφερόντων που ελέγχουν Μ.Μ.Ε καταφέρνουν να ηγεμονεύσουν και στην πολιτική, όπως πρόσφατα συνέβη στην Ιταλία, για να μην ασχοληθούμε με τα ιθαγενή φαινόμενα μεταπήδησης δημοσιογράφων στελεχών Μ.Μ.Ε στον πολιτικό στίβο (υπουργοποιήσεις, βουλευτικά αξιώματα, δημοτικές υποψηφιότητες), τότε αυτή η συζήτηση δεν είναι μόνο επίκαιρη αλλά και αναγκαία.

Με αυτή την έννοια και η χρησιμότητα του ένατου Πανελλήνιου Δημοσιογραφικού Συνεδρίου που

πραγματοποιήθηκε στη Σαμοθράκη γύρω από τις προαναφερθείσες θεματικές ενότητες.[...]

Στην πρώτη θεματική ενότητα συζητήθηκε πώς η δημοσιογραφία από λειτούργημα τα τελευταία χρόνια πήρε τη μορφή επιχείρησης, εξυπηρετώντας συμφέροντα και κέρδη, ενώ η συγκέντρωση Μ.Μ.Ε σε ένα πρόσωπο είναι από τα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής.[...]

Κοινός τόπος η μετάλλαξη της πληροφόρησης από κοινωνικό αγαθό σε εμπόρευμα, η κατεύθυνση προς ένα μοντέλο ομογενοποιημένης ενημέρωσης ως αποτέλεσμα του πλέγματος διαπλοκής πολιτικής εξουσίας, οικονομικών συμφερόντων και δημοσιογραφίας. Κοινή διαπίστωση η ανάγκη ανατροπής του σκηνικού, αυτοεξυγίανσης, αντίστασης στην απαξίωση.

Άλλωστε, το φαινόμενο της διαπλοκής Μ.Μ.Ε- εξουσίας δεν είναι καινούργιο. “Η μορφή του φαινομένου είναι καινούργια σήμερα καθώς παρατηρείται ένα είδος αναδιανομής στην πίτα της εξουσίας. Οι πολιτικοί χάνουν από το μερίδιό τους, οι επιχειρηματίες κερδίζουν και τα Μέσα ψάχνουν το ρόλο τους. Ρόλος που καθίσταται πολύ σημαντικότερος της συμμετοχής, ειδικά όταν αυτή είναι εξασφαλισμένη”, επισημαίνει ο επικοινωνιολόγος Π. Ματία, τον οποίον επικαλέστηκε

ένας από τους συνέδρους.

Σε αυτό το σημείο ο ρόλος του δημοσιογράφου αντλεί επιχειρήματα από την ιστορική του αφετηρία αφήνοντας τη μοναδική αχτίδα αισιοδοξίας να λάμψει: Ο λόγος στο όραμα, το ξεβόλεμα, για να ανοίξει ο δρόμος για τους νέους, την αξιοπρέπεια, την υπόμνηση ότι ο δημοσιογράφος είναι φύσει και θέσει αντιεξουσιαστής απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.[...] Η αποστολή του Τύπου είναι “Να βολεύει τους κατατρεγμένους και να κατατρέχει τους βολεμένους”,λέει ένα αμερικάνικο ρητό που επιστράτευσε ένας εισηγητής καλώντας σε μια πορεία ανάκτησης του προθέματος “αντί” από την

Τέταρτη Εξουσία που πήρε αυτήν την ονομασία ακριβώς γιατί κάποτε δεν ήταν μέρος κανενός εξουσιαστικού τριγώνου, αλλά ακριβώς απέναντι στο τρίπτυχο της τότε έκφρασης του “ευγενών, θρησκείας, απολυταρχίας”.

Ιωάννα Σωτήρχου εφημ. “Ελευθεροτυπία”

(άρθρο ελαφρά διασκευασμένο

από τον ημερήσιο τύπο)

Ασκήσεις:

1. Με βάση τους πλαγιότιτλους που σας δίνονται στο κείμενο να γράψετε περίληψη 100 περίπου λέξεων.

(μονάδες 25)

2. Η αποστολή του Τύπου είναι “να βολεύει τους κατατρεγμένους και να κατατρέχει τους βολεμένους”. Να εξηγήσετε το νόημα της φράσης σε μια παράγραφο 10 περίπου σειρών.

(μονάδες 10)

3. Στις τρεις πρώτες παραγράφους του κειμένου να διακρίνετε το σχόλιο της δημοσιογράφου και να προσδιορίσετε αν αυτό είναι ευδιάκριτο ή συνυφαίνεται με την ανακοίνωση του γεγονότος.

(μονάδες 10)

4. αυτοκριτική, ταυτόσημη, ιθαγενή, επίκαιρη, λειτούργημα, μετάλλαξη, διαπλοκής, απαξίωση, αναδιανομής, υπόμνηση: να δώσετε συνώνυμα των παραπάνω λέξεων.

(μονάδες 5)

5. Στο κείμενο αναφέρεται πως τα Μ.Μ.Ε δεν ανταποκρίνονται σήμερα στο ρόλο τους. Αφού προσδιορίσετε αυτό το ρόλο, να ανιχνεύσετε τους λόγους που οδήγησαν στον αποπροσανατολισμό των Μ.Μ.Ε και να προτείνετε λύσεις. (500 λέξεις)

(μονάδες 50)

Απαντήσεις:

1. Μία συζήτηση γύρω από τις σχέσεις της εξουσίας και των Μ.Μ.Ε, όπως αυτή που έλαβε χώρα στα πλαίσια του 9ου Πανελλήνιου Δημοσιογραφικού Συνεδρίου, είναι απαραίτητη και επίκαιρη σήμερα. Από τους ομιλητές τονίστηκε η λανθασμένη κατεύθυνση που έχει πάρει τελευταία η δημοσιογραφία, καθώς τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα ελέγχουν πλέον την ενημέρωση. Πρέπει οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι να προσπαθήσουν ν’ αλλάξουν την άσχημη εικόνα και να ξαναδώσουν στον Τύπο το χαμένο του κύρος. Τα ΜΜΕ δεν πρέπει να αρκούνται στη συμμετοχή. Οι άνθρωποι του Τύπου πρέπει να προσπαθήσουν να του ξαναδώσουν εκείνα τα στοιχεία, (αποστασιοποίηση από την εξουσία και έλεγχός της), που του χάρισαν τον τίτλο της “τέταρτης εξουσίας”.

2. Σ’ ένα αμερικάνικο ρητό ορίζεται πως αποστολή του Τύπου είναι “να βολεύει τους κατατρεγμένους και να κατατρέχει τους βολεμένους”. Σύμφωνα μ’ αυτό, λοιπόν, ο δημοσιογράφος, ως κοινωνικός λειτουργός, θα πρέπει να θέτει τον εαυτό του στην προάσπιση των συμφερόντων των ανίσχυρων. Θα πρέπει στο πρόσωπό του να βλέπουν “οι κατατρεγμένοι” έναν πρόθυμο βοηθό τους. Από την άλλη, οι πολιτικά ή οικονομικά ισχυροί θα πρέπει να βλέπουν αυτόν που θα τους ελέγχει και δεν θα τους επιτρέπει να εφησυχάζουν και να θεωρούν πως μπορούν ανενόχλητοι να προχωρούν χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε μέσο. Οφείλει, δηλαδή, ο Τύπος να θέτει τη δύναμή του στην τήρηση των αρχών του δημοκρατικού πολιτεύματος.

3. Η  είδηση που ανακοινώνεται στο κείμενο είναι η πραγματοποίηση δημοσιογραφικού συνεδρίου με θέμα τη σχέση εξουσίας και Μ.Μ.Ε. Η δημοσιογράφος δεν αρκείται στην απλή ανακοίνωση του γεγονότος. Το σχολιάζει χαρακτηρίζοντας τη συζήτηση, γύρω από το θέμα του συνεδρίου, αυτοκριτική. Επίσης, θεωρεί τη συγκεκριμένη συζήτηση όχι μόνο επίκαιρη, αλλά και αναγκαία σήμερα που τα φαινόμενα μεταπήδησης δημοσιογράφων στη πολιτική πληθαίνουν. Υπό το φως αυτών των δεδομένων κρίνει χρήσιμη τη διοργάνωση του συνεδρίου. Τα σχόλια αυτά η δημοσιογράφος δεν τα διαχωρίζει από την ανακοίνωση του γεγονότος, αλλά τα εντάσσει σ’ αυτή με αποτέλεσμα να μην είναι ευδιάκριτο το σχόλιο από το γεγονός.

4. Συνώνυμα

αυτοκριτική: αυτοέλεγχος

ταυτόσημη: πανομοιότυπη

ιθαγενή: ντόπια

επίκαιρη: τωρινή/σύγχρονη

λειτούργημα: καθήκον

μετάλλαξη: μεταμόρφωση

διαπλοκής: ανάμειξης

απαξίωση: απόρριψη, περιφρόνηση

αναδιανομής: ξαναμοιράσματος

υπόμνηση: υπενθύμιση

5. Το σύνολο του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου αποτελεί αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ο ίδιος ο όρος δηλώνει και την αποστολή αυτών των μέσων που είναι ή θα έπρεπε να είναι η ενημέρωση των ανθρώπων. Ερευνάται όμως σε ποιο βαθμό, και πόσο επιτυχημένα ανταποκρίνονται τα Μ.Μ.Ε στην αποστολή τους;

Η εποχή μας θεωρείται κατεξοχήν εποχή της πληροφορίας, καθώς οι άνθρωποι καθημερινά ανταλλάσσουν πλήθος πληροφοριών. Η διαχείριση αυτών των πληροφοριών ανήκει κυρίως στα Μ.Μ.Ε, τα οποία λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν ταχύτατα τις πληροφορίες. Προτού, όμως, τις μεταδώσουν οφείλουν να βεβαιωθούν για την ακρίβειά τους.

Αποτελεί κοινό τόπο πως η πληροφόρηση από κοινωνικό αγαθό έχει μετατραπεί σήμερα σε εμπόρευμα, το οποίο υπόκειται στους νόμους της αγοράς και της ζήτησης. Ο τύπος δεν είναι άμοιρος ευθυνών γι’ αυτή τη μετάλλαξη. Δύσκολα αρνείται κανείς πως οι περιορισμοί που επιβάλλουν ορισμένα ανελεύθερα καθεστώτα δεν επιτρέπουν στον Τύπο να επιτελέσει σωστά την αποστολή του. Δυσκολίες, επίσης, δημιουργεί και η υπερπληροφόρηση, καθώς αυξάνει τη δίψα του κοινού για κατανάλωση πληροφοριών και αμβλύνει την κριτική του ικανότητα.

Την ευθύνη, όμως, φέρουν κατά κύριο λόγο τα ίδια τα μέσα που πολλές φορές θέτουν τους εαυτούς τους στην προπαγάνδιση πολιτικών απόψεων και ιδεολογιών. Άλλες φορές πάλι πυροδοτούν το φανατισμό και τη μισαλλαδοξία με τον τρόπο που παρουσιάζουν τα γεγονότα. Δεν πρέπει, βέβαια, να παραβλέπουμε και το πολύ σημαντικό γεγονός, ότι, δηλαδή, σήμερα η πλειοψηφία των μέσων ανήκει σε ιδιώτες ή σε ομίλους επιχειρήσεων. Είναι αναμενόμενο πως μια ιδιωτική επιχείρηση θα επιδιώκει πρωτίστως το κέρδος με την αύξηση της θεαματικότητας. Κατά συνέπεια, η ποιότητα θυσιάζεται στην ποσότητα, το σημαντικό στο ασήμαντο, η ουσία στον εντυπωσιασμό. Τελικά, η πληροφορία αξιολογείται ανάλογα με τα ποσοστά θεαματικότητας ή ακροαματικότητας ή με τον αριθμό των φύλλων που θα πουλήσει μια εφημερίδα.

Ο χαρακτηρισμός του Τύπου ως τέταρτης εξουσίας δηλώνει τη δύναμή του και το καθήκον να ελέγχει τις άλλες τρεις εξουσίες, νομοθετική, δικαστική, εκτελεστική. Ενδιαφέρει να μη γίνονται αυθαιρεσίες και καθιστά φανερή την ανάγκη να ληφθούν μέτρα, ώστε να ανταποκρίνεται με επιτυχία στην αποστολή του.

Στον τομέα της λήψης μέτρων ο ρόλος του κράτους έγκειται στην εξασφάλιση εκείνου του καθεστώτος ελευθερίας που θα επιτρέπει στους δημοσιογράφους να επιτελούν το καθήκον τους απρόσκοπτα και ανεπηρέαστοι από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Από την άλλη, βέβαια, θα πρέπει να θέτει και το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο οφείλει να κινείται ο Τύπος, ώστε να μην αποκτά ανεξέλεγκτη δύναμη.

Πολλά, όμως, μπορούν και πρέπει να κάνουν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι προκειμένου να ξαναβρεί ο Τύπος το κύρος του και να αποκατασταθεί στη συνείδηση των ανθρώπων. Ενδεικτικά, έχει ψηφιστεί από τους δημοσιογράφους ένας κώδικας δεοντολογίας ο οποίος προσδιορίζει με σαφήνεια τα όρια δράσης τους. Βέβαια δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να βρεθούν και οι τρόποι που θα καθιστούν σεβαστούς από όλους τους κανόνες δεοντολογίας. Συνεπώς, εκείνοι που δεν θα υπηρετούν πιστά την αλήθεια θα πρέπει να στιγματίζονται και να απομονώνονται από τους υπόλοιπους. Έτσι, θα ανοίξει ο δρόμος στην αξιοπρέπεια και στην υπενθύμιση πως ο δημοσιογράφος στάθηκε πάντα κριτικά απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία. Έτσι, θα ξανακερδίσει ο Τύπος την αξιοπιστία του.

[Μ.Μ.Ε. και έλεγχος της εξουσίας]

Στην αρχή τα μέσα ενημέρωσης αντικατέστησαν τον τελάλη που ενημέρωνε μια μικρή κοινότητα για το τι είχε συμβεί ή για αυτά που θα γίνονταν στο άμεσο μέλλον. Η εφημερίδα μετά την ανακάλυψη του Γουτεμβέργιου, το ραδιόφωνο, αργότερα και η τηλεόραση στα μέσα του 20ού αιώνα μετέδιδαν τα συμβαίνοντα με πιο γρήγορο τρόπο. Η πληροφορία μεταδιδόταν άμεσα και μαζί μ’ αυτήν και η γνώση. Παράλληλα, άρχισε να αναπτύσσεται και η κριτική σκέψη. Στην αρχή ασκούνταν κριτική στην τοπική και αργότερα στην κρατική εξουσία.

Αυτή η κριτική, λοιπόν, αρχικά ήταν ένα εργαλείο σκέψης και πολιτικής διεργασίας για πολιτικές κινήσεις που είτε συμπολιτεύονταν είτε αντιπολιτεύονταν την εξουσία. Η κριτική των δημοσιογράφων στις δημόσιες υποθέσεις ήταν και είναι κάτι αναμενόμενο. Πολλές φορές, ιδίως σε δημοκρατικά συστήματα, αυτή η κριτική, εκτός από αναμενόμενη, είναι μια βοήθεια γι’ αυτούς που ασκούν εξουσία. Όταν η κριτική ασκείται με σωστό τρόπο, δηλαδή με επιχειρήματα, είναι μια βοήθεια για τη διαμόρφωση της πολιτικής. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ξεπερνά τα όρια της κρίσης και φτάνει στην τοποθέτηση σε ένα πρόβλημα, δίχως πολλά στοιχεία και χωρίς έρευνα; Στην προκειμένη περίπτωση ξεπερνάμε τα όρια της κριτικής και φτάνουμε στην άσκηση της εξουσίας άτυπα και χωρίς θεσμικό ρόλο.

Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει την κριτική από την άσκηση εξουσίας. Αν κάποιος ξεπεράσει αυτήν τη γραμμή, η επιστροφή είναι δύσκολη. Ουσιαστικά είναι αδύνατη, γιατί αυτός που έχει περάσει από την άλλη πλευρά δεν μπορεί να επιστρέψει. Αδυνατεί να αρνηθεί τον «πρωτοποριακό» του ρόλο ή αυτόν του καθοδηγητή της κοινωνίας. Πώς, όμως, συμβιβάζεται ο ρόλος του κριτικού με τον ρόλο αυτού που ασκεί εξουσία; Πώς μπορεί κάποιος να ελέγχει και συγχρόνως να κυβερνά; Με άλλα λόγια, πώς μπορεί να ελέγχει τον ίδιο τον εαυτό του, ιδίως όταν αυτός ο ρόλος της άσκησης της εξουσίας είναι άτυπος;

Το πέρασμα από την ελεγκτική εξουσία στην εκτελεστική είναι ουσιαστικά το τέλος της κριτικής. Τελικά, είναι το πέρασμα από την τέταρτη στην πρώτη εξουσία. Το αποτέλεσμα είναι να χαθεί αυτός ο έλεγχος, στον οποίο ο πολίτης έχει εναποθέσει τις ελπίδες του, δηλαδή να υπάρχει ο δημόσιος έλεγχος και η ανοιχτή κριτική σε αυτούς που ασκούν την εξουσία. Ο δημοσιογράφος πλέον γίνεται παραγωγός ειδήσεων και  προγράμματος, επειδή ανάμεσα σ’ αυτόν και στην πηγή της πληροφορίας, υπάρχει πλέον σχεδόν πάντα το ειδησεογραφικό πρακτορείο που την έχει επεξεργαστεί και την διαθέτει πλέον έτοιμη σ’ αυτόν που θα έπρεπε να κάνει αυτήν τη δουλειά.

Ο δημοσιογράφος δε γράφει για τον δήμο, το κοινό, αλλά διαχειρίζεται την είδηση, τη φτιάχνει έτσι ώστε να αρέσει στο αναγνωστικό κοινό του αλλά συχνά και στα συμφέροντα που εξυπηρετεί. Πολύ σπάνια βλέπουμε ένα γνήσιο ρεπορτάζ, μια έρευνα που να έχει γίνει επί τόπου, να ερευνηθεί αν όντως έχει γίνει αυτό το γεγονός και πώς ακριβώς έχει γίνει. Πολύ περισσότερο σπάνια ψάχνει ο δημοσιογράφος να βρει τις αιτίες που δημιούργησαν το γεγονός, για το οποίο γράφει. Επίσης, η κριτική του δε στοχεύει κατευθείαν στη ρίζα. Η σωστή δημοσιογραφία όμως δεν είναι επάγγελμα αλλά λειτούργημα, αφού ο δημοσιογράφος θέτει τα θέματα προς συζήτηση στον κοινό χώρο.

Γιάννης Φραγκούλης, από την ιστοσελίδα mediainfo.gr, 2008 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ 1

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (70-90 λέξεις).

(μονάδες 20)

Β1. Ποιες, κατά τον αρθρογράφο, είναι οι συνέπειες, όταν ο δημοσιογράφος, αντί να ελέγχει την εξουσία, ασκεί ο ίδιος εξουσία; (60 – 80 λέξεις)

(μονάδες 10)

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική ή παραγωγική) ακολουθεί ο αρθρογράφος στην τρίτη παράγραφο (Μια λεπτή γραμμή… άτυπος;) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

(μονάδες 5)

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: τα όρια της κριτικής, σωστή δημοσιογραφία.

(μονάδες 10)

Γ2.α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

(μονάδες 2)

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

(μονάδες 3)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στο άρθρο του Γ. Φραγκούλη, είναι διάχυτη η εικόνα των ορίων που τίθενται μεταξύ άσκησης κριτικής στην εξουσία και άσκηση καθαυτής εξουσίας από τα Μ.Μ.Ε.

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 1η: Η χρονολογική σειρά εμφάνισης των ΜΜΕ (εφημερίδα, ραδιόφωνο, τηλεόραση) και η σταδιακή κριτική στάση που υιοθέτησαν.

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 2η: Το πέρασμα από τη θεμιτή ωφέλιμη άσκηση κριτικής των ΜΜΕ στην πολιτική ζωή του τόπου ως την ανεπίσημη και αυθαίρετη άσκηση εξουσίας.

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 3η: Οι ισορροπίες μεταξύ αξιολόγησης και εξουσίας, που πρέπει να τηρηθούν από

το δημοσιογράφο, είναι πολύ λεπτές.

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 4η: Από εκπρόσωπος δημόσιας κριτικής στους κρατούντες ο δημοσιογράφος

μεταπίπτει σε απλό φορέα της είδησης.

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ 5η: Η δημοσιογραφία από λειτούργημα συχνά γίνεται μέσο εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων.

Β1

Σύμφωνα με τον αρθρογράφο Γ. Φραγκούλη, το πέρασμα ενός δημοσιογράφου από τον έλεγχο της εξουσίας στην άσκηση αυτής, και μάλιστα από τον ίδιο, έχει σοβαρό αντίκτυπο τόσο στο κοινό όσο και στην ίδια τη δημοσιογραφία. Το πρώτο, μένει χωρίς κριτική φωνή για τους κρατούντες και η δεύτερη παύει να λειτουργεί με γνώμονα την έρευνα, την απόδειξη και την αντικειμενικότητα. Καθώς λοιπόν, δεν είναι ευδιάκριτα τα όρια κριτικής και εξουσίας, ο δημοσιογράφος γίνεται ένας από αυτούς που τα συγχέει.

Β2

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο του κειμένου είναι παραγωγική. Συγκεκριμένα, στη θεματική πρόταση της παραγράφου «Μια λεπτή . . . εξουσίας», διατυπώνεται μία γενικευμένη άποψη για τα στενά όρια κριτικής και άσκησης εξουσίας. Σταδιακά, διατυπώνονται ρητορικά ερωτήματα προκειμένου , πιο εξειδικευμένα πια, να γεννηθούν προβληματισμοί για το ρόλο του κριτή και του εξουσιαστή αντίστοιχα, του τρόπου δράσης τους και αλλά και των προσωπικών τους ανησυχιών, ιδιαίτερα δε, όταν κριτής και άρχων ταυτίζονται.

Γ1

Τα όρια της κριτικής και της άσκησης εξουσίας δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. Μέλημα ωστόσο, του υπεύθυνου δημοσιογράφου θα πρέπει να είναι ο διαχωρισμός αυτών των δύο εννοιών. Αυτός, που σεβόμενος τις απαιτήσεις των καιρών, αμερόληπτος και ανεπηρέαστος από ιδιωτικές ή και πολιτικές κατευθύνσεις, θα πρέπει πρώτος να υπηρετεί και να διαφυλάττει καθ’ όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του τη σωστή δημοσιογραφία.

Γ2α

3η παραγρ. : «Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει . . . . .»

5η παραγρ. : «Επίσης . . . .δε στοχεύει κατευθείαν στη ρίζα.»

Γ2β

Γενικότερα η χρήση σχημάτων λόγου προσδίδει σε ένα κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα κα παραστατικότητα. Συμπληρωματικά στα παραπάνω, η «λεπτή γραμμή» τονίζει τα πολύ στενά όρια μεταξύ άσκησης κριτικής και άσκησης εξουσίας. Αντίστοιχα, η «στόχευση στη ρίζα» της κριτικής από το δημοσιογράφο αναφέρεται στη γενεσιουργό αιτία, στην αφορμή ή στην αιτία που γεννά την ανάγκη άσκησης κριτικής και που, κατά τον αρθρογράφο, δεν αποτελεί πάντα μέλημα του πρώτου.

ΘΕΜΑΤΑ 2

Β1. Να εξηγήσετε την άποψη που διατυπώνει ο αρθρογράφος στη φράση: «Το πέρασμα από την ελεγκτική εξουσία στην εκτελεστική είναι ουσιαστικά το τέλος της κριτικής» (60 – 80 λέξεις).

(μονάδες 10)

Β2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο και τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου;

(μονάδες 5)

Γ1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: εργαλείο, υποθέσεις, ξεπερνά, άσκηση, ρόλο. (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κ.λπ.)

(μονάδες 10)

Γ2.α. «Μια λεπτή γραμμή διαχωρίζει την κριτική από την άσκηση εξουσίας».

Γιατί ο αρθρογράφος προτίμησε σε αυτό το σημείο την ενεργητική σύνταξη;

(μονάδες 2)

Γ2.β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

(μονάδες 3)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Β1

Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, τα όρια της κριτικής είναι σαφή. Συγκεκριμένα, τα Μ.Μ.Ε. ως τέταρτη ελεγκτική εξουσία, καταργούν το ρόλο τους από τη στιγμή που αφήνουν εμπλέκονται στη λειτουργία τους όσοι άρχουν. Ο δημοσιογράφος προφανώς, σταματά να αποτελεί τη φωνή του λαού αλλά γίνεται φερέφωνο πολιτικών συμφερόντων. Μοιραία λοιπόν, αν τα ΜΜΕ επιθυμούν να συνεχίζουν να φέρουν το τίτλο της εποικοδομητικής ελεγκτικής εξουσίας δε θα πρέπει να αφήνουν το δρόμο τους να περνάει από αυτόν της εκτελεστικής,

Β2

Η πρώτη με τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου συνδέονται με το συμπερασματικό σύνδεσμο λοιπόν. Η χρήση του συνδέσμου ως διαρθρωτική λέξη σε συνδυασμό με την έναρξη της δεύτερης παραγράφου με την έννοια της κριτικής , η οποία αναφέρεται στο τέλος της πρώτης, ενισχύουν τη συνοχή του χωρίου και τη σταδιακή προσέγγιση της προαναφερόμενης έννοιας.

Γ1

2η παρ. εργαλείο

Για τους φοιτητές της φιλολογίας πολύτιμο και αναγκαίο εργαλείο αποτελεί το λεξικό.

2η παρ. υποθέσεις

Οι εσωτερικές υποθέσεις της χώρας προκαλούν ισχυρούς πονοκεφάλους στους κυβερνητικούς εκπροσώπους.

2η παρ. ξεπερνά

Η είδηση της ανακάλυψης του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης ξεπέρασε τα σύνορα της χώρας.

2η παρ. άσκηση

Η άσκηση ψυχολογικής βίας συχνά επιφέρει πιο επίπονη και μονιμότερη βλάβη στο θύμα.

3η παρ. ρόλο

Καθοριστικό ρόλο στην εξιχνίαση του εγκλήματος έπαιξε η συνεργασία ξένων και ελληνικών

αρχών.

Γ2α

Προτιμήθηκε από τον αρθρογράφο η ενεργητική σύνταξη προκειμένου να δοθεί έμφαση στο Υποκείμενο του ρήματος. Εξαίρεται δηλαδή, η «λεπτή γραμμή», η μικρή απόσταση που υπάρχει μεταξύ της άσκησης κριτικής κα της άσκησης εξουσίας.

Γ2β

Η κριτική διαχωρίζεται με μια λεπτή γραμμή από την άσκηση εξουσίας.

 

Μερικοί υποστηρίζουν πως η υπερτελειοποίηση των μαζικών μέσων ενημέρωσης αποτελεί μιαν υπόσχεση ελευθερίας. Άλλοι, αντίθετα, ισχυρίζονται πως αποτελεί μιαν απειλή καινούριας δουλείας. Ποια η προσωπική σας άποψη για το θέμα;

Ι. Εισαγωγή - από το γενικό στο ειδικό:

Όσο προοδεύει η τεχνολογία, που αναπότρεπτα ελέγχεται από ανώνυμες οικονομικές και πολιτικές

εξουσίες, τόσο επιβεβαιώνεται το δυσάρεστο φαινόμενο της φαλκίδευσης της ανθρώπινης ελευθερίας από επιτεύγματα που θεωρητικά τουλάχιστον υπόσχονται όχι τον περιορισμό αλλά τη διεύρυνσή της. Ένα από τα επιτεύγματα αυτά, που εξ ορισμού σκοπό έχει να αποτελεί χορηγό ελευθερίας, είναι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης, των οποίων η συνεχής τελειοποίηση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την ανθρώπινη ελευθερία.

ΙΙ. Κυρίως θέμα:

ΙΙα. Ανάλυση Κ.Ε.:

Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης - ο τύπος, το βιβλίο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές - αποτελούν μέσα ταυτόχρονης μετάδοσης μηνυμάτων προς απεριόριστο αριθμό προσώπων, δηλαδή προς ένα ετερόκλητο, ανομοιογενές κοινό, που σήμερα είναι ολόκληρη η υφήλιος, το "πλανητικό χωριό". Σήμερα που η εποχή μας υφίσταται "πληροφοριοποίηση", δηλαδή εξαρτά τις πιο σημαντικές διεργασίες για την ανάπτυξή της από το βαθμό που είναι ικανή να εκμεταλλεύεται για την πρόοδό της την πληροφορία, ο ρόλος των μαζικών μέσων ενημέρωσης αποβαίνει θεμελιώδους σημασίας. Πολλοί μελετητές θεωρούν πως οι συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία των μέσων ενημέρωσης θα συμβάλουν στον επαναπροσδιορισμό της φιλοσοφίας κυρίως των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Μοιάζει να αρχίζει μια νέα εποχή, το πέρασμα από την επιβολή ενός είδους τηλεοπτικού προγράμματος, αφόρητα μονότονου, συντηρητικού και ανακυκλούμενου, στην ελεύθερη επιλογή.

ΙΙβ. Ανάπτυξη α' άποψης:

Τα μέσα ενημέρωσης, όταν σέβονται τον εαυτό τους και το κοινό στο οποίο απευθύνονται, είναι σε θέση:

 Να συμβάλουν στη διεύρυνση της πνευματικής του ελευθερίας και στην ανάπτυξη της κριτικής και γόνιμης αμφιβολίας μέσω της αντικειμενικής και πολυφωνικής ενημέρωσης και διαφώτισης, απομακρύνοντάς το από την άγνοια και τη μονομέρεια.

 Να εξυψώσουν ηθικά τον άνθρωπο, με τον ελεύθερο διάλογο, προβάλλοντας όχι μόνο γενικά το πνεύμα ελευθερίας, ισότητας και δημοκρατίας, αλλά υποβάλλοντας την ανάγκη σεβασμού της γνώμης των άλλων και ενθαρρύνοντας την άρση του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας.

 Να ουσιαστικοποιήσουν την πολιτική του ελευθερία, διαμορφώνοντας την πολιτική του κουλτούρα και επιτρέποντάς του να ελέγχει τους διαχειριστές της εξουσίας, να καταδικάζει παραβιάσεις και ατασθαλίες, να προωθεί το διάλογο και να στηρίζει τη δημοκρατία.

 Να διευρύνουν την κοινωνική του ελευθερία - ισοτιμία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία - εμπεδώνοντας το πνεύμα της συλλογικότητας και της συνεργασίας.

ΙΙγ. Ανάπτυξη β' άποψης:

Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης μπορούν, λοιπόν, να αποτελέσουν μέσα παιδείας για τον άνθρωπο, αλλά, όταν λειτουργούν εξυπηρετώντας σκοπιμότητες και συμφέροντα, είναι δυνατό να δεσμεύσουν την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και να τον οδηγήσουν στον εξανδραποδισμό. Πιο συγκεκριμένα:

 Η ελευθερία των Μ.Μ.Ε. εμφανίζεται πλέον αντιθετική σε σχέση με πλείστα όσα ατομικά δικαιώματα και ιδίως με αυτά που διασφαλίζουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, την τιμή και την υπόληψή του, την εν γένει ιδιωτικότητά του - προστασία ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, άσυλο κατοικίας, απόρρητο ανταποκρίσεων.

 Επίσης, με τον τρόπο λειτουργίας τους θέτουν εν αμφιβόλω και την ουσία των πολιτικών δικαιωμάτων του πολίτη, τη δημοκρατική συμμετοχή και τον πολιτικό έλεγχο. Την εποχή της "τηλεκρατίας", η τηλεόραση καθίσταται πλέον ο σημαντικότερος διαμεσολαβητής ανάμεσα στους πολιτικούς και το κοινό, σε μια εποχή που έχουν χαθεί οι παραδοσιακοί τρόποι επικοινωνίας των πολιτικών με τους πολίτες. Έτσι, ο ανελέητος βομβαρδισμός του πολίτη με ομοιόμορφα μηνύματα, η λαϊκιστική προβολή των πολιτικών προσώπων με στόχο να θεωρηθούν οικεία, η προσωποποίηση της πολιτικής ζωής, όλα αυτά δείχνουν πως στόχος της τηλεκρατούμενης πολιτικής είναι η ιδεολογικοποίηση της πολιτικής ουδετερότητας, με απώτερο στόχο τη διαμόρφωση ενός απολιτικού ανθρώπου.

 Εξάλλου, με την έντεχνη παραπληροφόρηση που παρέχουν, μπορούν να αλλοτριώσουν πνευματικά τους ανθρώπους σε παγκόσμια κλίμακα, καταργώντας την πνευματική τους αυτονομία και προπαγανδίζοντας έναν τρόπο ζωής, όπου κυριαρχούν ο αμοραλισμός, η κερδομανία και η βία.

 Στη σύγχρονη μαζική κοινωνία, οι άνθρωποι βασίζονται, αν όχι αποκλειστικά, όλο και περισσότερο στους "απόμακρους κατασκευαστές εικόνων" όσον αφορά την ψυχαγωγία και την ενημέρωσή τους. Και στις δύο περιπτώσεις τα ΜΜΕ δημιουργούν τη δική τους πραγματικότητα και με βάση αυτήν διαμορφώνουμε εμείς την "εικόνα" για τον πολιτικό, τον αστυνομικό, το στέλεχος επιχείρησης, το μετανάστη, τον τοξικομανή, κ.τ.λ. Οι εικόνες των ΜΜΕ που έχουμε στο νου επηρεάζουν με τη σειρά τους τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε μια σειρά από κοινωνικές πραγματικότητες, δυσχεραίνοντας έτσι την προσαρμογή μας  στον κόσμο. Ζούμε τελικά σε έναν κόσμο ο οποίος επιλέγεται για μας από τα Μ.Μ.Ε. Η επιλεκτικότητα όμως των Μ.Μ.Ε. καθορίζεται όχι από τις ανάγκες των ανθρώπων ή τη διαφορετικότητά τους, αλλά από τις δικές τους προτεραιότητες. Τα Μ.Μ.Ε. επιλέγουν στις περισσότερες των περιπτώσεων τη βία, τις κρίσεις, τον

πόλεμο, τις συγκρούσεις. Η εξουσία μέσα από αυτές τις ειδήσεις κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν τρωτοί, εξαρτημένοι. Με τον τρόπο αυτό μπορεί και τους ελέγχει. Είναι πιο εύκολο να ελέγξεις τους ανθρώπους, όταν τους κάνεις να πιστέψουν πως ζουν μέσα σε έναν ανασφαλή κόσμο.

ΙΙδ. Συσχετισμός απόψεων:

Ουσιαστικά, και οι δύο απόψεις αληθεύουν, εφόσον τα μαζικά μέσα ενημέρωσης μπορούν να είναι όργανα μορφωτικά αλλά και παραμορφωτικά, εργαλεία παιδείας αλλά και εμπορικά προϊόντα. Μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση της ατομικής προσωπικότητας, όπως και στην ομοιόμορφη αγελοποίηση της προσωπικότητας. Η μόνη μας ένσταση έγκειται στο ότι τα μαζικά μέσα ενημέρωσης είναι απλά μέσα και σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζονται με τα μηνύματα που εκπέμπουν. Το γνωστό αφορισμό πως  το μέσο αποτελεί το μήνυμα, δεν πρέπει να τον εκλαμβάνουμε κυριολεκτικά, επειδή ο Μακ Λούαν απλώς ήθελε να τονίσει την αποφασιστική σημασία που έχει για τη διαμόρφωση του μηνύματος το μέσο. Η μαζική επικοινωνία μπορεί σίγουρα να παρομοιαστεί με τον Ιανό, το διπλοπρόσωπο θεό των Ρωμαίων, μόνο που η χρησιμότητά της εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίον το κοινό αποκωδικοποιεί τις πληροφορίες που δέχεται.

ΙΙε. Προσωπική θέση - Σύνθεση απόψεων (μέση οδός):

 Παρόλο που η κατάχρηση της δύναμης των ΜΜΕ στις δημοκρατικές κοινωνίες παίρνει συχνά διαστάσεις ύβρεως, δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε ακρότητες, αλλά όσο γίνεται σε νηφάλια αντιμετώπιση, γεγονός που προϋποθέτει αυτογνωσία, υπευθυνότητα, μέτρο. Η λογοκρισία δεν αποτελεί λύση στον εκτροχιασμό των ΜΜΕ, γιατί σε όσο χαμηλό σκαλί κι αν έχουν κατακρυλήσει, ισχύει πάντοτε ο λόγος του Τόμας Τζέφερσον: Αν έπρεπε ν' αποφασίσω τι είναι προτιμότερο, να έχουμε κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα να διαλέξω το δεύτερο.

 Τίθεται, λοιπόν, το ζήτημα της απελευθέρωσης από την καταχρηστική εξουσία που ασκούν σε μεγάλο βαθμό τα μέσα ενημέρωσης και της αποκατάστασης της ενημέρωσης, με παράλληλη όμως διασφάλιση της ελευθερίας λειτουργίας τους. Επειδή, λοιπόν, τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι ούτε κόλαση ούτε παράδεισος - άρα από μόνα τους δεν μπορούν να οδηγήσουν ούτε στην απόλυτη ελευθερία ούτε στην απόλυτη δουλεία – η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Το κοινό - αναγνωστικό ή ραδιοτηλεοπτικό - πρέπει να αισθάνεται και να είναι κυρίαρχο απέναντι στην εξουσία των Μ.Μ.Ε., αφού κατά βάθος αυτή εξαρτάται από την ετυμηγορία του. Αυτό, με άλλα λόγια, σημαίνει πως πρέπει να υιοθετήσει το πρότυπο του κάκτου στην έρημο: όπως εκείνος ζει και εξελίσσεται απομυζώντας και την ελάχιστη σταγόνα πρωινής δροσιάς στο ερημικό τοπίο που φυτρώνει, έτσι και το κοινό μπορεί και οφείλει να πάρει από τα μέσα ενημέρωσης εκείνο που είναι δυνατό να συμβάλει στη συνεχή πολιτιστική του εξέλιξη. Λίγο δύσκολο αυτό βέβαια και πολύ ρομαντικό. Μήπως όμως ξέρει κάποιος από μας κάτι μεγάλο που φτιάχτηκε χωρίς κόπο και όνειρα;1 Και μήπως και απέναντι στην καταλυτική δύναμη των μέσων ενημέρωσης δεν έχει θέση η προτροπή του Οδυσσέα Ελύτη, με το λόγο του Αντιφωνητή προς τη Μαρία Νεφέλη: Κάνε άλμα πιο γρήγορα από τη φθορά.

 Παράλληλα, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε, αντιγράφοντας τον Ουμπέρτο Έκο, πως τη μάχη για την επιβίωση του ανθρώπου ως υπεύθυνου όντος στην εποχή των επικοινωνιών δεν την κερδίζει κάποιος εκεί όπου η επικοινωνία αρχίζει, αλλά εκεί όπου τελειώνει. Η μόνη λύση, ίσως να βρίσκεται σ' αυτό που πρότεινε ο ίδιος ο Έκο ήδη το 1967, ένα σημειολογικό ανταρτοπόλεμο: θα πρέπει να είμαστε ικανοί να επινοήσουμε συστήματα συμπληρωματικής επικοινωνίας που να μας επιτρέπουν να πλησιάζουμε κάθε ομάδα, κάθε μέλος του οικουμενικού ακροατηρίου, για να εξετάσουμε μαζί του το μήνυμα κάτω από το φως των διάφορων κωδίκων, συγκρίνοντάς τους με τους κώδικες της πηγής (του πομπού)... Η απειλή που κρύβεται κάτω από την ιδέα "το μέσο είναι το μήνυμα" θα μπορούσε τότε να εξαφανιστεί, για να γίνει επιστροφή στην ατομική ευθύνη. Μπρος στην ανώνυμη θεότητα της τεχνολογικής επικοινωνίας, η απάντησή μας θα μπορούσε να είναι: «Όχι το δικό σου, αλλά το δικό μας θέλημα γεννηθήτω».

 Η δυνατότητα του κοινού να ελέγχει κριτικά τα μηνύματα που δέχεται είναι θέμα παιδείας και

κατάλληλης αγωγής. Σ' αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσει το σχολείο, προωθώντας την Παιδαγωγική των Μέσων. Η Παιδαγωγική των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης συνίσταται αφενός σε μια θεωρητική προσέγγιση του πολύπλευρου ρόλου που διαδραματίζουν τα Μ.Μ.Ε. στις σύγχρονες κοινωνίες και αφετέρου στην αναζήτηση πρακτικών πεδίων εφαρμογών στην εκπαίδευση και αξιοποίηση όλων των εκπαιδευτικών δυνατοτήτων που αυτά προσφέρουν. Η αναγκαιότητα της Παιδαγωγικής των Μ.Μ.Ε. πηγάζει από το γεγονός ότι το κύριο πρόβλημα των σημερινών παιδιών δεν είναι η έλλειψη γνώσεων, αντίθετα είναι η υπερπληροφόρηση που δέχονται, από τη στιγμή που κατακλύζονται συνεχώς από νέες τεχνολογίες και νέες πηγές πληροφοριών. Η καθεμιά από αυτές έχει τις δικές της δυνατότητες να συμβάλει στην ανάπτυξη της γνωστικής και ψυχοσυναισθηματικής κατάστασης των παιδιών. Γι' αυτό το λόγο επιβάλλεται το σχολείο, εγκαταλείποντας την "τραπεζική" αντίληψη της μετάδοσης γνώσεων, να εξοπλίζει τα παιδιά με κατάλληλους μηχανισμούς αποκωδικοποίησης, οργάνωσης και ερμηνείας πληροφοριών.

ΙΙΙ. Επίλογος - γενική ανακεφαλαίωση:

Σε τελική ανάλυση, επιβεβαιώνεται για πολλοστή φορά η διαπίστωση του Άλντους Χάξλεϋ, πως η

μαζική επικοινωνία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, είναι απλώς μια δύναμη και, όπως οποιαδήποτε άλλη δύναμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί καλά ή άσχημα. Από εμάς εξαρτάται εάν χρησιμοποιήσουμε αυτόν το γιγάντιο πολύποδα για να γίνει "υπηρέτης" μας ή εμείς δουλικά υποχείριά του.