ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (με απαντήσεις)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’ : Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Α.1. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων:

• Συλλογική ασφάλεια
• Αβασίλευτη δημοκρατία
• Ζωτικός χώρος

6 μ.

Α.2. Να αντιστοιχίσετε τις δύο στήλες:

α. Σύμφωνο Μπρίαν-Κέλογκ β. Οικοδόμηση σοσιαλισμού σε μια χώρα υπό τον Στάλιν γ. Νέο Σύνταγμα της Ελλάδας δ. Αυτοαναγόρευση Χίτλερ ως πρόεδρος του Ράιχ ε. Στο θρόνο της Ελλάδας ο Γεώργιος Β΄. στ. Δικτατορικό καθεστώς στην Ελλάδα υπό τον Ι. Μεταξά

1924 1936 1928 1934 1935 1927

6 μ.

Α.3. Ποια τα οικονομικά προβλήματα που ανέκυψαν για τα κράτη-μέλη της Ευρώπης την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία;

12 μ.

Α.4. Να αναφερθείτε στη διεθνή θέση της Ελλάδας, μέχρι την επάνοδο του Βενιζέλου το 1928.

12 μ.

Α.5. Με ποιο τρόπο η πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα το 1936 συνέβαλε στην επιβολή και σταθεροποίηση της δικτατορίας;

14 μ.

Β.1. Χρησιμοποιώντας σχετικά χωρία του πιο κάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε πώς η «μεγάλη κρίση» του 1929-1932 μεταμορφώθηκε από οικονομική σε ιδεολογική. [Εξετάσεις 2006]

25 μ.

Στην Ευρώπη, που δεν είχε προλάβει να συνέλθει από την καταστροφή του Μεγάλου Πολέμου, η Κρίση είχε τεράστιο πολιτικό αντίκτυπο. Η εμπιστοσύνη προς τους υφιστάμενους οικονομικούς και πολιτικούς θεσμούς, στην οικονομία της αγοράς και τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας κλονίστηκε –σε ορισμένες χώρες ανεπανόρθωτα. Οι κλασικές φιλελεύθερες συνταγές φάνηκαν απρόσφορες απέναντι στα προβλήματα της αυξανόμενης ανεργίας και της ύφεσης (…) Ταυτόχρονα, με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις δημοκρατίες της Δύσης, που παρά τη λήψη ορισμένων έκτακτων μέτρων διαφύλαξαν το δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματός τους, η Μεγάλη Κρίση διευκόλυνε την άνοδο αντικοινοβουλευτικών κι εθνικιστικών κινημάτων και την επιβολή δικτατορικών «λύσεων». Οι επιπτώσεις στη διεθνή και την ευρωπαϊκή κοινωνία των κρατών, που έβγαινε κατακερματισμένη από την Κρίση, θα ήταν καταλυτικές.

Ιω. Στεφανίδη, Ο τελευταίος ευρωπαϊκός αιώνας:

διπλωματία και πολιτική των Δυνάμεων (1871-1945), Αθήνα, 1997, σ. 123

Β.2. Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στους λόγους σύναψης και στη σημασία του Βαλκανικού Συμφώνου, για την Ελλάδα.

25 μ

Σταθμός στην ιστορία των κρατών της περιοχής

Το Τετραμερές Βαλκανικό Σύμφωνο, της 9ης Φεβρουαρίου 1934 (Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Τουρκία, Ρουμανία), καρπός πρωτοβουλίας του Ρουμάνου υπουργού Εξωτερικών Νικολάε Τιτουλέσκο, εξέφραζε πρωτίστως την επιθυμία των συμβαλλομένων Δυνάμεων για ενδυνάμωση και ενίσχυση της ασφάλειάς τους, ενόψει των δυσοίωνων μηνυμάτων, που έρχονταν από την Ευρώπη μετά την άνοδο του Χίτλερ στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας (Ιανουάριος 1933) και της μαξιμαλιστικής πολιτικής του Μουσολίνι, ο οποίος προσπαθούσε να ποδηγετήσει τον λαό του με το όραμα της αναβίωσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Στο Σύμφωνο δεν συμμετείχαν η Βουλγαρία και η Αλβανία. Βάσει, όμως, του τρίτου άρθρου του, παρέμενε εμμέσως ανοιχτό στην προσχώρησή τους. Λόγοι, που ανάγονταν στη σφαίρα της εσωτερικής και, κυρίως, της εξωτερικής πολιτικής είχαν υπαγορεύσει στην αναθεωρητική Βουλγαρία την αρνητική της θέση. Η εξάρτησή της από την Ιταλία, η οποία, μαζί με τη Γερμανία, ασκούσαν άμεση επιρροή, οικονομική και πολιτική, στον γενικότερο βαλκανικό χώρο, αλλά και η μετατροπή της Αλβανίας σε ιταλικό προτεκτοράτο μετά τη δεύτερη Συμφωνία των Τιράνων (1927), είχαν παρεμποδίσει την καθολική συμμετοχή των χωρών της Χερσονήσου του Αίμου στο αποκληθέν και Σύμφωνο «αυτοκτονίας».

Το Σύμφωνο της Βαλκανικής Συνεννόησης έχει αποτελέσει σταθμό στην ιστορία των κρατών της Χερσονήσου. Δεν έγινε, όμως, ευμενώς αποδεκτό από τους αρχηγούς των κομμάτων, που εκπροσωπούσαν τον ελληνικό λαό. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο κύριος εκφραστής της αντιπολιτευτικής παράταξης, αντέδρασε σθεναρώς. Θιασώτης των διμερών συμφώνων, υποστήριξε πως δεν εξυπηρετούσε τους σκοπούς τους επιδιωκόμενους από τις Βαλκανικές Διασκέψεις. Το χαρακτήρισε «στρατιωτική[…] συμμαχία[…]», διασφαλίζουσα πρωτίστως τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία, δεσμευόμενες ήδη από διμερή συνθήκη Αμυντικής Συμμαχίας. Η συγκεκριμένη Συνθήκη αποτελούσε ένα από τα διεθνή κείμενα, επί των οποίων είχε θεμελιωθεί το οικοδόμημα της Μικρής Αντάντ, όπου συμμετείχε και η Τσεχοσλοβακία και στόχευε στην προστασία των συμβαλλομένων μερών από τον ουγγρικό αναθεωρητισμό. Ελλάδα δε και Τουρκία συνδέονταν, εκτός των Συμφώνων του 1930, και με το Εγγυητικό Σύμφωνο, της 14ης Σεπτεμβρίου 1933.

Αμεση απαίτησή του ήταν η σύγκληση σύσκεψης των πολιτικών αρχηγών, ώστε να συζητηθούν διεξοδικώς όλες οι παράμετροι της κυβερνητικής πρωτοβουλίας επί της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία είχε οδηγήσει στη σύναψη του Συμφώνου και στην ανάληψη έκτακτων στρατιωτικών υποχρεώσεων εκ μέρους της χώρας.

Η σύσκεψη πραγματοποιήθηκε «κεκλεισμένων των θυρών», στις 28 Φεβρουαρίου, και αποφασίστηκε, κατά τη διάρκεια της κυρωτικής διαδικασίας του Συμφώνου από τα νομοθετικά σώματα και ιδίως από τη Γερουσία, όπου ο Βενιζέλος διέθετε την πλειοψηφία, η κυβέρνηση να προβεί σε διευκρινίσεις. Ετσι, όταν το Σύμφωνο συζητήθηκε στην Εθνοσυνέλευση, ο υπουργός Εξωτερικών Δημήτριος Μάξιμος εξήγησε ότι το άρθρο 1 αφορούσε στην εγγύηση των ενδοβαλκανικών συνόρων των συμβαλλομένων σ’ αυτό μερών. Ωστόσο, απαντώντας αργότερα σε ερωτήσεις δημοσιογράφων σχετικές με το εάν η ερμηνευτική δήλωση της κυβέρνησης ανέτρεπε το άρθρο 3 του Μυστικού Πρωτοκόλλου, προσηρτημένου στο Βαλκανικό Σύμφωνο, απάντησε πως: «το τοιούτο δεν είναι ακριβές. […] Η κυβέρνησις, άλλωστε, δεν θα προέβαινεν εις την δήλωσιν, εάν δι’ αυτής επρόκειτο ν’ ανατραπούν διατάξεις του συμφώνου».

Αρετης Tουντα-Φεργαδη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Διπλωματικής Ιστορίας

και διευθύντρια του τομέα Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πάντειου Πανεπιστημίου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α.1.

• Συλλογική ασφάλεια  «Νωρίς είχε καταδειχθεί … του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών» [σχ. βιβλίο, σελ 97]

• Αβασίλευτη δημοκρατία «Στις 25 Μαρτίου 1924 … φιλοβασιλική μερίδα» [σχ. βιβλίο, σελ 101]

• Ζωτικός χώρος «Η επικράτηση του ναζισμού… «ζωτικό χώρο» [σχ. βιβλίο, σελ 104-105]

Α.2. α-3/β-1/γ-6/δ-4/ε-5/στ-2

Α.3. «Παράλληλα ωστόσο εκδηλώνονταν … μεθόδους δημοκρατικές» [σχ. βιβλίο, σελ 99]

Α.4. Η διεθνής θέση της Ελλάδας …στην εξουσία το 1928» [σχ. βιβλίο, σελ 102-103]

Α.5. Η πολιτική αστάθεια και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας [σχ. βιβλίο, σελ 106-107]

Β.1. [σχ. βιβλίο, σελ 104] «Η εκδήλωση και οι συνέπειες της κρίσης (1929-1932) … κατά του φιλελευθερισμού»

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του παραθέματος του Ιωαν. Στεφανίδη η οικονομική κρίση επηρέασε και πολιτικά την Ευρώπη, αφού κλόνισε την εμπιστοσύνη σε θεσμούς πολιτικούς και οικονομικούς, στην οικονομία της αγοράς καθώς και στις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε κάποιες χώρες. Οι φιλελεύθερες θεωρίες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την ανεργία και την ύφεση. Με εξαίρεση, λοιπόν, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις δημοκρατίες της Δύσης που διαφύλαξαν το δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος τους εμφανίζονται ως “λύσεις” αντικοινοβουλευτικά και εθνικιστικά κινήματα με καταλυτικές συνέπειες για τη διεθνή και ευρωπαϊκή κοινότητα.

Β.2 [σχ. βιβλίο, σελ 107-108] «Η θέση της χώρας στο διεθνές πλαίσιο της εποχής … ανεπιθύμητο αυτό αποτέλεσμα»

Σύμφωνα με τις πληροφορίες του παραθέματος κάτω από την απειλή του Χίτλερ και του Μουσολίνι, με πρωτοβουλία της Ρουμανίας, τα συμβαλλόμενα μέρη, επιθυμούσαν μέσω του Βαλκ. Συμφώνου να διασφαλίσουν την ασφάλεια των κρατών τους. Η Βουλγαρία απέχει συνειδητά, λόγω της άμεσης επιρροής της από τις δυνάμεις του Άξονα το ίδιο και η Αλβανία. Παρόλο που η υπογραφή του Συμφώνου αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία των κρατών της Χερσονήσου, ο Βενιζέλος, ο οποίος βρίσκεται τη δεδομένη στιγμή από την πλευρά της αντιπολίτευσης, αντιτίθεται σθεναρά, καθώς θεωρεί πως το Σύμφωνο εξυπηρετεί μονομερώς τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία και απαιτεί διευκρινίσεις από τους πολιτικούς αρχηγούς. Η σύσκεψή γίνεται «κεκλεισμένων των θυρών», όπου ο υπουργός Εξωτερικών διευκρινίζει πως η σύναψη του Συμφώνου εγγυάται στην πράξη τα ενδβαλκανικά σύνορα των συμβαλλόμενων μερών, χωρίς ωστόσο αργότερα να επιβεβαιώσει το ίδιο σε ερώτηση δημοσιογράφων.