Δ Η Μ Ο Σ Θ Ε Ν ΟΥ Σ Υ Π Ε Ρ Τ Ω Ν Ρ Ο Δ Ι Ω Ν Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α Σ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Να περιγράψετε τη στάση που τηρεί ο Δημοσθένης έναντι των συμπολιτών του
και των Ροδίων.
Ο Δημοσθένης στην προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοια των συμπολιτών του,
τους κολακεύει άμεσα λέγοντάς τους ότι γνωρίζουν σχεδόν όλοι τα ορθά και έμμεσα
αποκαλώντας διαβολές, δηλαδή συκοφαντίες, όλες εκείνες τις κατηγορίες που διατυπώνονταν
εναντίον τους, ενώ σκόπιμα αποσιωπά τις οικονομικές και διοικητικές αυθαιρεσίες και την
άκρως ιμπεριαλιστική πολιτική της Αθήνας.
Επίσης, για να μην κατηγορηθεί ότι υπερασπίζεται τους Ροδίους, τους κατηγορεί ότι
υπήρξαν αλαζόνες και υπερόπτες, που υπερεκτίμησαν τις δυνατότητές τους και
περιφρόνησαν τους ισχυροτέρους τους.
Τέλος, τον εαυτό του τον παρουσιάζει ως πολίτη με ειλικρινείς προθέσεις και
πραγματικό ενδιαφέρον για την πόλη του. Εκείνο που επιδιώκει πάντα είναι να συμβουλεύει
τα καλύτερα τους συμπολίτες του, αν και όλοι σχεδόν τα γνωρίζουν, και παρόλο που είναι
δύσκολο, προσπαθεί να τους πείσει να εφαρμόσουν, να κάνουν πράξη όλα εκείνα που
αποφάσισαν έπειτα από συνεδρίαση και ψηφοφορία.
Ποια στάση είχε τηρήσει η Ρόδος απέναντι στην Αθήνα στο πρόσφατο
παρελθόν;
Κατά τα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου και μετά απ’ αυτόν υπήρχε
πολιτική αστάθεια η οποία επηρέασε και τη Ρόδο, όπου οι δύο πολιτικές παρατάξεις, οι
φιλαθήναιοι δημοκρατικοί και οι λακωνίζοντες ολιγαρχικοί, ήταν σχεδόν ισόπαλες. Έτσι, η
Ρόδος άλλαξε πολλές φορές στρατόπεδο. Το 378/377 π.Χ. προσχωρεί στη Β’ Αθηναϊκή
Συμμαχία. Η πιεστική όμως εις βάρος των συμμάχων συμπεριφορά των Αθηναίων
δημιούργησε δυσαρέσκειες και τάσεις αποστασίας τις οποίες ενίσχυσε ο δυνάστης της Καρίας
Μαύσωλος, του οποίου έδρα ήταν η Αλικαρνασσός. Απώτερο βέβαια σκοπό είχε την
απομόνωση και την προσάρτηση των πλησίον της αρχής του Ελληνικών νησιών.
Το 357 π.Χ. οι Ρόδιοι, οι Χίοι και οι Κώοι συμμάχησαν με το Βυζάντιο που ήδη
ακολουθούσε εχθρική προς τους Αθηναίους πολιτική, και αρνήθηκαν να καταβάλουν τις
συμμαχικές εισφορές, τις «συντάξεις». Στην εχθρική αυτήκίνηση εναντίον των Αθηναίων
πρωτοστάτησαν στη Ρόδο οι ολιγαρχικοί, αλλά και αρκετοί δυσαρεστημένοι δημοκρατικοί
πολίτες. Ακολούθησε ο ατυχής για τους Αθηναίους Συμμαχικός πόλεμος εναντίον των πρώην
συμμάχων τους και τη διάρκεια του οποίου ο Μαύσωλος πέτυχε στη Ρόδο την εγκατάσταση
Καρικών φρουρών.
Ο Συμμαχικός πόλεμος έληξε με Περσικό τελεσίγραφο με το οποίο ο Μέγας Βασιλεύς
απαίτηση από τους Αθηναίους να μην επεμβαίνουν στα εσωτερικά άλλων πόλεων σύμφωνα
με το σχετικό όρο της Ανταλκιδείου ειρήνης. Οι Ρόδιοι ολιγαρχικοί ενισχυμένοι από το
Μαύσωλο κατέλυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα και διατήρησαν τις Καρικές φρουρές. Η
αποστασία επομένως από την Αθηναϊκή συμμαχία οδήγησε τη Ρόδο σε Καρική επικυριαρχία.
Μετά το θάνατο του Μαυσώλου (353/2 π.Χ.) οι Ρόδιοι δημοκρατικοί ίσως κατέλαβαν
πάλι για λίγο την εξουσία, έδιωξαν τις Καρικές φρουρές και προσπάθησαν να καταλάβουν την
Αλικαρνασσό, πρωτεύουσα της Καρικής δυναστείας. Όμως η σύζυγος και διάδοχος του
Μαυσώλου Αρτεμισία (353-351 π.Χ.) φαίνεται πως απέκρουσε την επίθεση και με
στρατήγημα κατέλαβε πάλι τη Ρόδο.
Τελικά, το 351 π.Χ. οι δημοκρατικοί Ρόδιοι φυγάδες απευθύνθηκαν στους Αθηναίους
και ζήτησαν την βοήθειά τους.
«διδόναι παρρησίαν»: Τι ζητάει με τη φράση αυτή ο Δημοσθένης από τους
Αθηναίους και γιατί, κατά τη γνώμη σας;
Στην αρχαία Αθήνα παραχωρούνταν σε κάθε εκκλησιαζόμενο το πολιτικό δικαίωμα
της ισηγορίας, της ελεύθερης συμμετοχής στις συνελεύσεις του λαού. Αυτή όμως η ελευθερία
θα ήταν φαινομενική αν δεν ενισχυόταν από ένα άλλο πολιτικό δικαίωμα, εξίσου θεμελιώδες,
της παρρησίας, της απόλυτης ελευθερίας λόγου, για να μπορεί ο κάθε ρήτορας να εκθέτει την
προσωπική του άποψη και μ’ αυτό τον τρόπο να φωτίζεται κάθε πτυχή του υπό συζήτηση
θέματος. Η παρρησία, λοιπόν, ως κοινωνική αρετή και ως πολιτικό δικαίωμα συναντούσε και
τότε, όπως και τώρα, αντιδράσεις από τους παραβρισκόμενους, οι οποίοι υποκινούνταν από
τους δημοπιθήκους, όπως πολύ χαρακτηριστικά τους ονομάζει ο Αριστοφάνης, ή, αλλιώς,
τους δημοκολάκους, τους δημαγωγούς δηλαδή που είχαν ως κύριο μέλημα να γίνουν
δημοφιλείς κολακεύοντας το πλήθος. Ο Δημοσθένης, λοιπόν, τονίζοντας τη σοβαρότητα του
θέματος και ζητώντας «διδόναι παρρησίαν» προκαταλαμβάνει το ακροατήριό του για να μη
προβεί σε αποδοκιμασίες, αφού γνωρίζει ότι η θέση που θα πάρει για το προκείμενο θέμα
είναι αντίθετη προς το κοινό λαϊκό αίσθημα. Σκοπεύει να ζητήσει από τους συμπολίτες του να
βοηθήσουν τους Ροδίους για τους οποίους δικαιολογημένα έτρεφαν εχθρικά και φιλέκδικα
συναισθήματα εξαιτίας της αποστασίας τους και της συμβολής τους στη διάλυση της δεύτερης
αθηναϊκής συμμαχίας (378/77 – 357 π.Χ.). Συνεπώς, οι αντιδράσεις από τους
εκκλησιαζόμενους εκείνους που πρόσκεινταν στην πολιτική παράταξη του φιλειρηνιστή
Εύβουλου ήταν αναμενόμενες για τον Δημοσθένη, γι’ αυτό και σπεύδει να προδιαθέσει το
ακροατήριό του, υποστηρίζοντας και εδώ, όπως και άλλους λόγους του, ότι δεν αρκεί να
υπάρχει ισηγορία στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου, αλλά αυτή πρέπει να
συνοδεύεται από την παρρησία, για να μπορούν να εκφράζονται οι πιο χρήσιμες απόψεις.
Ποια η σημασία της λέξεως «ὕβρις» για τους αρχαίους Έλληνες; Τι θεωρεί ο
Δημοσθένης «ὕβριν» στο συγκεκριμένο κείμενο και που αποσκοπεί;
Η λέξη «ὕβρις» στους αρχαίους Έλληνες σήμαινε την υπέρβαση των ορίων της
ανθρώπινης φύσης, δηλαδή την παραβίαση της ηθικής τάξης η οποία οδηγούσε σε
σύγκρουση με τους θεϊκούς νόμους. Η αλαζονική συμπεριφορά λόγω της υπερεκτίμησης των
ανθρώπινων δυνατοτήτων που ξεπερνούσε τα όρια του μέτρου και του δικαίου, επέσυρε την
τίσιν, την τιμωρία των θεών.
Ο Δημοσθένης στο συγκεκριμένο κείμενο θεωρεί ως «ὓβριν» την υπεροπτική,
αλαζονική και προκλητική συμπεριφορά των Ροδίων έναντι των συμμάχων τους. Η
υπερβολικά αβάσιμη συναίσθηση υπεροχής των Ροδίων, τους οδήγησε στο να
περιφρονήσουν τους πραγματικά ισχυρότερους Αθηναίους. Έτσι, υπέπεσαν στο αμάρτημα
της ύβρεως και τα επίχειρα της προπέτειάς τους είναι τώρα η έσχατη ταπείνωσής τους,
δηλαδή να ζητούν βοήθεια από αυτούς που πριν φέρθηκαν με αχαριστία. Ο Δημοσθένης
ελεεινολογώντας τους, μεταθέτει αριστοτεχνικά την ευθύνη της αποστασίας αποκλειστικά και
μόνο στους Ροδίους αποσιωπώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα μοιραία σφάλματα της
ιμπεριαλιστικής αθηναϊκής πολιτικής. Έτσι, κατορθώνει αφενός να αποφύγει την
αποδοκιμασία των Αθηναίων με την υποψία ότι πήρε το λόγο για να μιλήσει υπέρ των
εχθρών της πατρίδας του και αφετέρου να κατευνάσει την οργή τους έναντι των Ροδίων,
τονίζοντας την παρούσα ταπείνωση και εξαίροντας την μεγαλοσύνη της πόλεως στο έλεος
της οποίας προσπίπτουν. Με αυτόν τον έντεχνο τρόπο μεταβάλλεται η κατηγορία σε
υπεράσπιση.
«διαβαλλόντων»: Τι επιθυμεί να δηλώσει ο ρήτορας με τη λέξη «διαβάλλοντες»
και γιατί τη χρησιμοποιεί;
Ο Δημοσθένης χρησιμοποιώντας τη λέξη «διαβάλλοντες» αναφέρεται στους
πολιτικούς αντιπάλους των Αθηναίων και κυρίως των πρώην συμμάχων τους, οι οποίοι είχαν
κατά καιρούς υποστεί τη αυθαίρετη και καταπιεστική εξωτερική τους πολιτική, με αποτέλεσμα
να τους επικρίνουν – δικαίως – εκτοξεύοντας εναντίον τους δριμύτατες κατηγορίες. Όμως, σκοπός του ρήτορα είναι να πείσει τους Αθηναίους να μεριμνήσουν για το θέμα των Ροδίων
και όχι να προκαλέσει την οργή τους. Έτσι, με εύσχημο τρόπο και επιδιώκοντας να τους
κολακεύσει, μιλά για διαβολές, δηλαδή για συκοφαντίες, διαψεύδοντας τις κατηγορίες και
αποσιωπώντας τα πραγματικά αίτια αυτού του παγιωμένου αρνητικού κλίματος.
ΠΙΣΤΙΣ § 3 – 4
Τι ρόλο παίζουν οι §§ 3 – 4 στη δομή του λόγου του Δημοσθένη και ποιος ο
σκοπός τους;
Οι παράγραφοι 3, 4 αποτελούν την πρόθεση του Δημοσθένη, η οποία στη δομή ενός
ρητορικού λόγου καταλαμβάνει τη θέση μετά το προοίμιο. Σε αυτήν ο ρήτορας παρουσιάζει
συνοπτικά την πρόταση που έχει σκοπό να προβάλει στους ακροατές του τεκμηριώνοντάς
την παρακάτω με επιχειρήματα. Ειδικότερα, ο Δημοσθένης στο συγκεκριμένο προοίμιο
επιδιώκει:
α) Να επιρρίψει τις ευθύνες της Ροδιακής αποστασίας κυρίως στον Μαύσωλο, οποίος
με δόλιο τρόπο κατάφερε να εξαπατήσει τους Ροδίους και να τους οδηγήσει στην άρνηση
καταβολής των συντάξεων.
β) Να απαλλάξει τους Αθηναίους από τις ευθύνες για την κατάλυση της Β’ Αθηναϊκής
Συμμαχίας λόγω της αυταρχικής τους πολιτικής τους έναντι των συμμάχων τους.
γ) Να προβάλλει την έκκληση των Ροδίων για βοήθεια ως χρυσή ευκαιρία, που θα
τους βοηθήσει να απαλλαγούν από τις οποιεσδήποτε διαβολές εις βάρος της πόλεώς τους και
θα τους αναδείξει σωτήρες και εγγυητές της ελευθερίας και της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Που στηρίζει ο Δημοσθένης την άποψη του ότι η Αθήνα θα αποκαθιστούσε το
όνομά της, αν συνέδραμε τους Ροδίους;
Κατά τον Δημοσθένη, αν οι Αθηναίοι βοηθήσουν τους Ροδίους στην αποκατάσταση
της δημοκρατίας στην πόλη τους, θα διαλύσουν εμπράκτως τις συκοφαντίες που
διατυπώνονταν σε βάρος από όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδος. Θεωρεί πως καλύτερη
ευκαιρία από αυτή δε θα μπορούσε να παρουσιαστεί για την Αθήνα αφού η Ρόδος ήταν πόλη
που είχε αποστατήσει από την Συμμαχία κατηγορώντας την Αθήνα για άσκηση αυταρχικής
πολιτικής. Αν λοιπόν οι συμπολίτες του βοηθήσουν μια από τις πόλεις που διατύπωναν
διαβολές εναντίων τους, θα δείξουν με έργα μεγαλοψυχίας, τα οποία δε θα μπορεί να
αμφισβητήσει κανείς, την ανωτερότητα και μεγαλοψυχία τους, θα αποδείξουν την
ανεδαφικότητα της σε βάρος τους δυσφήμισης και θα αποκαταστήσουν την φήμη της πόλης
τους ως προστάτιδας των αδικουμένων και εγγυήτριας δύναμης της ελευθερίας και της
δημοκρατίας των δημοκρατικών σε όλες τις πόλεις.
ΠΙΣΤΙΣ § 5 – 16
Να εξετάσετε ποια στάση κάποιων Αθηναίων απέναντι στο βασιλιά των Περσών
θεωρεί εσφαλμένη ο Δημοσθένης και γιατί;
Ο Δημοσθένης θεωρεί εσφαλμένη τη στάση ορισμένων Αθηναίων ρητόρων –
ενδεχομένως εκπρόσωπων του δημοκρατικού κόμματος – οι οποίοι δεν συμπαθούν τους
δημοκρατικούς Ρόδιους είτε λόγω της σύμπραξής τους στη αποστασία της Ρόδου από την Β΄
Αθηναϊκή Συμμαχία είτε εξαιτίας κάποιου άλλου πολιτικού υπολογισμού που δε θέλουν να
φανερώσουν. Επισημαίνει την αντίφαση στην οποία περιπίπτουν που, ενώ λέγουν ότι
φοβούνται την αντίδραση του Βασιλέως, αν επέμβουν οι Αθηναίοι στη Ρόδο, συγχρόνως
προσπαθούν να παρασύρουν την πόλη σε μια τυχοδιωκτική επιχείρηση εναντίον του στην
Αίγυπτο. Ο Δημοσθένης υπαινίσσεται πως η αντίφαση οφείλεται σε κάποια υποκρισία και
υστεροβουλία κι επομένως οι Αθηναίοι δεν πρέπει να παρασυρθούν απ’ αυτούς, γιατί θα
ενεργήσουν ενάντια στα συμφέροντα της πόλης.
Σε ποιους αποδίδει απερισκεψία ο Δημοσθένης, για ποιους λόγους και ποιες
είναι οι συνέπειες αυτής της απερισκεψίας.
Ο Δημοσθένης στην προσπάθειά του να αποσείσει από τους δημοκρατικούς Ροδίους
την ευθύνη της αποστασίας, παρουσιάζει υπαίτιους αυτής τους ολιγαρχικούς του νησιού, οι
οποίοι δρώντας με γνώμονα το συμφέρον της πολιτικής τους παράταξης προκάλεσαν μια
σειρά από δυσάρεστα γεγονότα τόσο για τους Ροδίους όσο και για τους Αθηναίους.
Συγκεκριμένα, επηρέασαν τους μετριοπαθείς και δυσαρεστημένους δημοκρατικούς,
τους πήραν με το μέρος τους και τους χρησιμοποίησαν για όσο χρόνο απαιτούνταν για να
εδραιώσουν την εξουσία τους και στη συνέχεια τους απομάκρυναν˙ με την άρνηση της
καταβολής των συντάξεων προκάλεσαν τον Συμμαχικό πόλεμο, ο οποίος οδήγησε στη
διάλυση της Β΄Αθηναϊκής Συμμαχίας˙ συνεργάστηκαν με το Μαύσωλο κατά τη διάρκεια του
Συμμαχικού πολέμου χωρίς να υπολογίσουν τα κίνητρά του.
Η απερίσκεπτες αυτές πολιτικές τους ενέργειες οδήγησαν το λαό σε μεγάλες
περιπέτειες, γιατί καταργήθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα, εξορίστηκαν πολίτες και το νησί
λόγω του έξυπνου χειρισμού του Μαυσώλου έχασε την αυτοδυναμία του. Με λίγα λόγια οι
Ρόδιοι κατάντησαν δούλοι των βαρβάρων, ενώ είχαν το δικαίωμα να είναι σύμμαχοι με τους
Αθηναίους με ίσους όρους.
Να αναλύσετε το ιστορικό παράδειγμα που παραθέτει το ο Δημοσθένης στην
ενάτη παράγραφο του λόγου του επισημαίνοντας τις αντιστοιχίες με την υπόθεση των
Ροδίων.
Η αντιστοιχία του ιστορικού παραδείγματος με την πρότασή του για ανάμειξη των
Αθηναίων στο ζήτημα της Ρόδου είναι η εξής:
- Οι Αθηναίοι έστειλαν το στρατηγό Τιμόθεο για να βοηθήσει τον Αριοβαρζάνη, αλλά ο
Τιμόθεος, επειδή διαπίστωσε ότι αυτός αποστάτισε από τον Μ. Βασιλέα, αποφάσισε
να μη τον βοηθήσει για να μη παραβιάσει τις συνθήκες με το Βασιλιά.
- Οι αντίπαλοι του Δημοσθένη υποστηρίζουν ότι πρέπει να δοθεί βοήθεια στην
Αίγυπτο, η οποία αποστάτησε από τον Βασιλιά, όμως αυτό δεν είναι δίκαιο γιατί
παραβιάζει την Ανταλκίδειο ειρήνη.
- Η Σάμος κατεχόταν από Περσικές φρουρές τις οποίες είχε εγκαταστήσει εκεί ο
ύπαρχος του Μ. Βασιλέα στα παράλια της Μ. Ασίας, Τιγράνης.
- Η Ρόδος φρουρείται από Καρικές φρουρές τις οποίες είχε εγκαταστήσει ο Μαύσωλος
και κατάφερε να διατηρήσει η σύζυγος του, Αρτεμισία. (Θεωρητικά η Καρία υπαγόταν
στην επικράτεια του Μ. Βασιλιά)
- Η Σάμος ανήκε στη Β΄Αθηναϊκή Συμμαχία
- Η Ρόδος υπήρξε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας
- Ο Τιμόθεος μετά δεκά μήνες πολιορκίας κατέλαβε τη Σάμο και την ελευθέρωσε.
- Οι Αθηναίοι οφείλουν να βοηθήσουν τους Ροδίους να ελευθερωθούν κι αυτοί από την
Καρική επικυριαρχεία.
- Ο Μ.Βασιλέας δεν πολέμησε την Αθήνα.
- Ο Μ. Βασιλέας δε θα πολεμήσει την Αθήνα.
Ο Δημοσθένης σημειώνει πως ο Μ. Β. δεν αντέδρασε στην απελευθέρωση της Σάμου
από τον Τιμόθεο, γιατί πιστεύει πως όποιος πολεμά «ὑπέρ βωμῶν και ἐστιῶν» μάχεται με
μεγαλύτερη ένταση, που φτάνει ως την αυτοθυσία, από αυτόν που διεξάγει επιθετικό πόλεμο,
αλλά και ότι η υποχωρητικότητα του αδικουμένου αποθαρρύνει τον επιτιθέμενο, ενώ η
σθεναρή αντίσταση μπορεί να τον επαναφέρει στην τάξη και να περιορίσει τις απαιτήσεις του.
Γιατί, κατά το Δημοσθένη, πρέπει οι Αθηναίοι να παραμερίσουν τη μνησικακία
τους προς τους Ροδίους και να τους βοηθήσουν;
Ο Δημοσθένης παρακινεί τους συμπολίτες του να λησμονήσουν τα σφάλματα των
Ροδίων, γιατί πιστεύει ότι αυτοί πήραν το μάθημά τους και, κυρίως, γιατί τα πάθη στην
πολιτική είναι κακοί σύμβουλοι. Οφείλουν, κατά τη γνώμη του, να επιδείξουν την ίδια
ωριμότητα που επέδειξαν και στο παρελθόν, όταν αντιμετώπισαν με το μέτρο της αμνησίας
τους Τριάκοντα μετά την πτώση τους, για να μη ξεσπάσουν ανεξέλεγκτα πάθη που
συσσώρευσε η τυραννική τους συμπεριφορά. Ποιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι και οι ίδιοι
εξαπατήθηκαν στο παρελθόν – όπως οι Ρόδιοι από τον Μαύσωλο - από τον Σπαρτιάτη
στρατηγό Λύσανδρο και τους ολιγαρχικούς και συνθηκολόγησαν με τους Λακεδαιμονίους. Και
ενώ στο κείμενο της συνθήκης υπήρχε ο όρος ότι θα διατηρήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα,
η διακυβέρνηση των Τριάντα τυράννων, από τους οποίους παρασύρθηκαν και πίστεψαν πως
ενεργούν για το κοινό συμφέρον, οδήγησε στην κατάλυση της δημοκρατίας, στην εκτέλεση και
εξορία πολιτών, στην δήμευση των περιουσιών τους. Με άλλα λόγια, οι Τριάκοντα
καταχράστηκαν την εμπιστοσύνη των Αθηναίων για να εξυπηρετήσουν το συμφέρον τους.
Επειδή παραπάνω γεγονός από την ιστορία των Αθηναίων είναι αντίστοιχο με την
κατάσταση που δημιουργήθηκε στη Ρόδο και επειδή ο Δημοσθένης σκεφτόταν και ενεργούσε
πάντοτε με γνώμονα το συμφέρον της πόλης, παρακινεί τους συμπολίτες του να
παραμερίσουν τα πάθη – μίσος, μνησικακία, έχθρα, χαιρεκακία – και να βοηθήσουν τους
Ροδίους, επιδεικνύοντας ανωτερότητα και νηφαλιότητα, αφού ούτε οι ίδιοι θα ήθελαν να
τιμωρηθούν για σφάλματα του παρελθόντος. Άλλωστε, η δημοκρατία είναι το πολίτευμα του
μέτρου και οι ακρότητες δεν έχουν καμία θέση σ’ αυτό.
ΠΙΣΤΙΣ § 17 – 20
Ποιο βασικό κριτήριο διαφοροποιεί τους πολέμους προς δημοκρατίες και
προς ολιγαρχίες, και πώς το αξιολογεί ο Δημοσθένης;
Kατά το Δημοσθένη οι πόλεμοι με τις δημοκρατικές πόλεις, στις οποίες την εξουσία
κατέχει ο λαός, οφείλονται σε μικροδιαφορές – ιδιωτικές ή συνοριακές διαφορές,
ανταγωνισμό, ηγεμονικές τάσεις. Οι πόλεμοι όμως με τις ολιγαρχικές πόλεις στις οποίες την
εξουσία κατέχει η μειοψηφία, οφείλονται σε θεμελιώδεις διαφορές, όπως η δημοκρατία και η
ελευθερία και δεν είναι καθόλου εύκολο να επιλυθούν. Η διαφορά αυτή έγκειται στο ότι ο
διάλογος επιτυγχάνεται μόνο με ελεύθερους και αξιοπρεπείς ανθρώπους που ζουν μέσα στο
πλαίσιο της δημοκρατίας και όχι με ανελεύθερους ανθρώπους που ζουν σε τυραννικά
καθεστώτα. Kατά το Δημοσθένη οι πόλεμοι με τις δημοκρατικές πόλεις, στις οποίες την
εξουσία κατέχει ο λαός, οφείλονται σε μικροδιαφορές – ιδιωτικές ή συνοριακές διαφορές,
ανταγωνισμό, ηγεμονικές τάσεις. Οι πόλεμοι όμως με τις ολιγαρχικές πόλεις στις οποίες την
εξουσία κατέχει η μειοψηφία, οφείλονται σε θεμελιώδεις διαφορές, όπως η δημοκρατία και η
ελευθερία και δεν είναι καθόλου εύκολο να επιλυθούν. Η διαφορά αυτή έγκειται στο ότι ο
διάλογος επιτυγχάνεται μόνο με ελεύθερους και αξιοπρεπείς ανθρώπους που ζουν μέσα στο
πλαίσιο της δημοκρατίας και όχι με ανελεύθερους ανθρώπους που ζουν σε τυραννικά
καθεστώτα.
Ποια μορφή πολιτεύματος μπορεί να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της φιλίας
μεταξύ της Αθήνας και άλλων πόλεων; Για ποιους λόγους;
Το πολίτευμα που εξασφαλίζει τη σταθερή φιλία μεταξύ των πόλεων δεν είναι άλλο
από τη δημοκρατία. Ο ίδιος τρόπος διακυβέρνησης, οι ίδιες αρχές και αξίες, οι ίδιοι θεσμοί
εξασφαλίζουν την αμοιβαία εύνοια. Η δημοκρατία εξασφαλίζει τη ελευθερία των πολιτών, την
ισότητά τους απέναντι στους νόμους και την παραχώρηση προς αυτούς δικαιώματα. Η
διαφορά της δημοκρατίας από την ολιγαρχία, λοιπόν, έγκειται στον τρόπο σκέψης και ζωής˙
δεν είναι μόνο ποσοτική – εξουσία στα χέρια της πλειοψηφίας – αλλά και ποιοτική –
ἰσηγορίας, ᾑρημένοις. Σε καθεστώς ολιγαρχίας η μειοψηφία ασκεί απόλυτη εξουσία
βασιζόμενη στην δύναμη του πλούτου ή την καταγωγή και δεν ανέχεται την ισότητα των
πολιτών και την ελευθερία τους. Συμφωνά με το Δημοσθένη οι ολιγαρχικοί δεν ανέχονται την
ισότητα ακόμη και στους πολίτες άλλων δημοκρατικών πόλεων, αφού στηρίζουν την εξουσία
τους στη βία, την τρομοκρατία και τον εκφοβισμό των πολιτών. Επομένως κάθε προσπάθεια
ειρήνης και φιλίας θα ήταν καταδικασμένη να ναυαγήσει. Ίσως πιεζόμενοι από κάποια ανάγκη
υπέγραφαν ειρήνη, αλλά το βέβαιο είναι πως θα περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να την
αθετήσουν.