Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

1.  Η ενσωμάτωση των προσφύγων

Η αποκατάσταση των προσφύγων

■ ήταν το σημαντικότερο επίτευγμα του νέου ελληνικού κράτους και έργο «τιτάνιο», γιατί υπήρχαν αντικειμενικές δυσχέρειες, όπως :

η δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας

οι πολιτικές περιστάσεις στις δεκαετίες '20 & '30

η ελλιπής κρατική οργάνωση

ο τεράστιος αριθμός των προσφύγων

■ πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1924 και 1928 κατά μεγάλο μέρος

■ επιτεύχθηκε χάρη στη λειτουργία της ΕΑΠ, που επειδή ήταν οργανισμός υπό διεθνή έλεγχο

μπορούσε να είναι αποστασιοποιημένη από την ελληνική πολιτική ζωή και γι' αυτό αποτελεσματικότερη

στηρίχτηκε στα υλικά και το ανθρώπινο δυναμικό που της παραχώρησε το ελληνικό κράτος

για την υλοποίηση των προγραμμάτων της

πρόσφερε σημαντικό έργο, παρά το γεγονός ότι σε κάποιες περιπτώσεις το έργο των επιτροπών ή του κράτους

γινόταν βιαστικά, εμπειρικά και πρόχειρα

εξυπηρετούσε άμεσες ανάγκες και πολιτικές σκοπιμότητες

Οι πρόσφυγες

■ δεν αποτελούσαν ενιαίο σύνολο

■ ανάμεσά τους υπήρχαν διαφορές

 κοινωνικής προέλευσης  

πολιτιστικής παράδοσης   

διαλέκτου     

 ακόμα και γλώσσας

(πολλοί πρόσφυγες : τουρκόφωνοι)

Η αφομοίωση των προσφύγων

■ οι εύποροι κάτοικοι της Μ. Ασίας και της Α. Θράκης

έφεραν στην Ελλάδα μεγάλο μέρος της περιουσίας τους  ενσωματώθηκαν σχεδόν αμέσως στο νέο τόπο εγκατάστασής τους  αναμείχθηκαν με τους γηγενείς

■ η μεγάλη μάζα αφομοιώθηκε

με πολύ πιο αργούς ρυθμούς

αν και ήταν ταχεία η αποκατάστασή της

Λόγοι καθυστέρησης της αφομοίωσης των προσφύγων

Οι περισσότεροι πρόσφυγες

■ ήταν ψυχικά τραυματισμένοι

■ είχαν αρχικά το άγχος της επιβίωσης και ύστερα της βελτίωσης της ζωής τους

■ παραπονιούνταν για την αντιμετώπιση του κράτους και των γηγενών κατοίκων του

■ κατηγορούσαν το ελληνικό κράτος

- ότι παραβίασε βασικά δικαιώματά τους

(με την υπογραφή της Σύμβασης ανταλλαγής της Λοζάνης και του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου του 1930)

- ότι αποζημιώθηκαν μόνο κατά ένα μέρος της περιουσίας που εγκατέλειψαν

- ότι η ανταλλάξιμη περιουσία δεν περιήλθε πάντοτε σ' αυτούς.

Πράγματι πολλές ανταλλάξιμες εκτάσεις περιήλθαν σε ντόπιους, παρά την ύπαρξη νόμων που εμπόδιζαν τη μεταβίβαση της μουσουλμανικής περιουσίας, επειδή :

δεν υπήρχε κτηματολόγιο

δεν υπήρχαν τίτλοι ιδιοκτησίας

ήταν δύσκολο να οριοθετηθούν και να περιφραχθούν οι ιδιοκτησίες

το ίδιο το κράτος παραχώρησε ανταλλάξιμη περιουσία σε ιδιώτες και ευαγή ιδρύματα.

□  Διαφορές μεταξύ προσφύγων και γηγενών

■ υπήρχε διαφορά νοοτροπίας και ιδιοσυγκρασίας

■ οι γηγενείς αναφέρονταν συχνά

στο ήθος των προσφύγων (κυρίως των αστών)

στη ροπή τους για διασκέδαση

στην κοσμοπολίτικη συμπεριφορά αυτών και των γυναικών τους

■ οι πρόσφυγες

μιλούσαν για χαμηλό μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο των ντόπιων

πρόβαλλαν την ελληνικότητά τους, που οι ντόπιοι συχνά αμφισβητούσαν

Η διάσταση προσφύγων και γηγενών εκφράστηκε :

■ στην οικονομική ζωή, όπου υπήρχε ανταγωνισμός

στην αγορά εργασίας

στην ιδιοκτησία γης

σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες

■ στην πολιτική ζωή, γιατί :

οι πρόσφυγες απέκτησαν ιθαγένεια και πολιτικά δικαιώματα, πριν ακόμη από την παροχή στέγης και εργασίας

εντάχθηκαν στο κόμμα του Βενιζέλου

^-  τόσο ως ψηφοφόροι

^- όσο και ως πολιτευτές, βουλευτές, υπουργοί

οι αντιβενιζελικοί και ο αντιβενιζελικός τύπος καλλιεργούσαν το μίσος εναντίον τους

■ στην κοινωνική ζωή οι πρόσφυγες

  στους συνοικισμούς,

 ήταν απομονωμένοι

 δεν είχαν συχνές επαφές με ντόπιους

προτιμούσαν να συνάπτουν γάμους μεταξύ τους

στις πόλεις ή τα χωριά

 υπήρχαν ευκαιρίες επικοινωνίας με τους ντόπιους (στο χώρο εργασίας, στο σχολείο, στην εκκλησία, στη γειτονιά)

ολοένα και περισσότερο συνάπτονταν μικτοί γάμοι

■ Γενικά

η αντίθεση μεταξύ προσφύγων και γηγενών σε λίγες περιπτώσεις πήρε μορφή ανοιχτής σύγκρουσης

ο όρος «πρόσφυγας» για πολλά χρόνια είχε υποτιμητική σημασία στην κοινή συνείδηση

μετά τη δεκαετία του 1940 έπαψε να υπάρχει η διαχωριστική γραμμή μεταξύ προσφύγων και γηγενών

ήδη όμως και από πιο πριν οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους συμμετείχαν σε όλες τις δραστηριότητες στη νέα πατρίδα τους

2.   Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων

Η Μικρασιατική καταστροφή

■ επηρέασε σημαντικά την πορεία το ελληνικού έθνους στη σύγχρονη εποχή,

■ παραλληλίστηκε με την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453

■ θεωρήθηκε αφετηρία της νέας Ελλάδας

■ δημιούργησε το προσφυγικό ζήτημα, το οποίο:

> είχε μεγάλη σπουδαιότητα σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο

> είχε επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του ελληνικού έθνους.

 α. Στην εξωτερική πολιτική

β. Στην εθνολογική σύσταση και τον πληθυσμό

γ. Στην οικονομία

δ. Στον πολιτισμό

α. Στην εξωτερική πολιτική

■ με την ανταλλαγή των πληθυσμών εξέλιπε η κυριότερη πηγή προστριβών μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας

■ διατηρήθηκαν οι καλές σχέσεις των δύο χωρών τουλάχιστον τρεις δεκαετίες

β. Στην εθνολογική σύσταση και τον πληθυσμό

■ Σχετικά με τον πληθυσμό

αυξήθηκε ο πληθυσμός της Ελλάδας κατά 20% από το 1920 έως το 1928 > αυξήθηκε ο βαθμός αστικοποίησης του κράτους

^> διπλασιάστηκε ο πληθυσμός της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας

^> γύρω από την Αθήνα και τον Πειραιά διαμορφώθηκε ενιαίο πολεοδομικό συγκρότημα, λόγω της

>δημιουργίας προσφυγικών συνοικισμών

^> διογκώθηκαν τα αστικά κέντρα, εξαιτίας της εγκατάστασης προσφύγων, (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσσαλονίκη κ. ά.)

■ Σχετικά με την εθνολογική σύσταση

οι μη Έλληνες ορθόδοξοι, από 20% το 1920, μειώθηκαν σε 6% το 1928

αυξήθηκε ο ελληνικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης και της Ηπείρου ^    εξελληνίστηκαν πλήρως η Κρήτη, η Λέσβος και η Λήμνος

η κυριότερη μεταβολή στην εθνολογική σύσταση έγινε στη Μακεδονία λόγω της εγκατάστασης των προσφύγων

οι μη Έλληνες ορθόδοξοι, από 48% το 1920, μειώθηκαν στο 12% το 1928

αυτό είχε μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας

εποικίστηκαν από πρόσφυγες οι αραιοκατοικημένες & οι παραμεθόριες περιοχές της Β. Ελλάδας =>

=> οι νέες περιοχές που ενώθηκαν με την Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους

κατοχυρώθηκαν

ενσωματώθηκαν στον ελληνικό κορμό.

γ. Στην οικονομία

■ αρχικά η άφιξη των προσφύγων φαινόταν δυσβάστακτο φορτίο για την ελληνική οικονομία

■ μεσοπρόθεσμα η εγκατάσταση των προσφύγων την ωφέλησε, γιατί :

βελτιώθηκαν οι καλλιέργειες και η αγροτική παραγωγή

 αναζωογονήθηκε η βιομηχανία

βελτιώθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά η κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία

αναπτύχθηκαν η δενδροκομία, η σηροτροφία και η αλιεία από πρόσφυγες ειδικευμένους σε αυτές τις ασχολίες στην πατρίδα τους.

σχετικά με τη βιομηχανία

η άφιξη των προσφύγων αναζωογόνησε τη βιομηχανία

με εργατικό δυναμικό, νέο, ειδικευμένο και φθηνό

με τη δράση ανθρώπων με επιχειρηματικές ικανότητες

με τη διεύρυνση της καταναλωτικής αγοράς

> οι βιομηχανικές μονάδες διπλασιάστηκαν στη δεκαετία 1922-1932

> η πρόοδος δεν ήταν σημαντική κυρίως λόγω της διατήρησης των παραδοσιακών δομών λειτουργίας

> μεγαλύτερη ήταν η συμμετοχή των προσφύγων (ως κεφαλαιούχων και ως εργατών)

στην κλωστοϋφαντουργία

τη μεταξουργία

την παραγωγή οικοδομικών υλικών

την ταπητουργία

την αλευροβιομηχανία

αρκετοί πρόσφυγες αναδείχθηκαν ως επιχειρηματίες, βιομήχανοι και μεγαλέμποροι επειδή σε σύγκριση με τους αυτόχθονες υπερείχαν σε :

^-επιχειρηματικό πνεύμα

^- εκπαίδευση

^- κατάρτιση

^- προοδευτικές αντιλήψεις

εξαιτίας

^- του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της ζωής τους

^- της γνώσης ξένων γλωσσών

^- των επαφών με την Ευρώπη που είχαν αναπτύξει

^- της πείρας που διέθεταν

έτσι, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα

 οργάνωσαν δικές τους επιχειρήσεις

ή στελέχωσαν επιχειρήσεις άλλων, προσφύγων ή γηγενών

η άφιξη των προσφύγων επηρέασε και την ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό, ώστε το 1930 οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειονότητα των εργατών :

^Π   στην κλωστοϋφαντουργία

^Π   την καπνοβιομηχανία

^Π   τη βιομηχανία ετοίμων ενδυμάτων

δ. Στον πολιτισμό

■ οι πρόσφυγες μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα την μακραίωνη πολιτιστική παράδοση του τόπου τους

η μουσική που έφεραν μαζί τους

επηρέασε τον τρόπο έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων

 αναδείχθηκε σε λαϊκή μουσική της πόλης (ρεμπέτικο)

πρόσφυγες οργανοπαίχτες και τραγουδιστές κυριάρχησαν στη λαϊκή μουσική σκηνή μέχρι το 1940

■ οι πρόσφυγες έκαναν αισθητή την παρουσία τους και στον πνευματικό χώρο

διέπρεψαν στα γράμματα και τις τέχνες

πλούτισαν τη νέα ελληνική γλώσσα και συνέβαλαν στην εξέλιξή της

π.χ.

οι λογοτέχνες Σεφέρης, Βενέζης, Πολίτης, Θεοτοκάς, Δούκας ο ζωγράφος και συγγραφέας Κόντογλου ο μουσικός Καλομοίρης

■ γενικότερα πρόσφεραν σημαντικά στη διαμόρφωση της σημερινής ελληνικής ταυτότητας.

■    σχετικά με τις καλλιέργειες και την αγροτική παραγωγή

οι καλλιέργειες αναδιαρθρώθηκαν επειδή :

εισήχθησαν νέες καλλιέργειες

και επεκτάθηκαν οι παλιές (καπνός, βαμβάκι, σταφίδα)

 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 50% μέσα στη δεκαετία 1922-1931 επειδή το κράτος:

λόγω έλλειψης γεωργικών εκτάσεων προς διανομή στους πρόσφυγες

υποχρεώθηκε να αναλάβει την κατασκευή μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων (κυρίως στη Μακεδονία)

η γεωργική παραγωγή διπλασιάστηκε και εξασφαλίστηκε επάρκεια σε σιτηρά, επειδή οι πρόσφυγες:

εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια

στήριξαν το θεσμό της μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας

Επιμέλεια: Γκέκα Βάγια

Φιλόλογος