ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Ελευθερία είναι η κατάσταση στην οποία κάποιος ενεργεί χωρίς περιορισμούς, σεβόμενος όμως τα δικαιώματα των άλλων και τις επιταγές των νόμων. Αποτελεί έμφυτο κι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου.

ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Εξωτερική ελευθερία
«° Βασικές ατομικές ελευθερίες: δικαίωμα ζωής, τιμής, ελεύθερης σκέψης κι έκφρασης, ανεξιθρησκίας, απορρήτου επιστολών, ασύλου κατοικίας κτλ.
Εθνική ελευθερία: η ικανότητα ενός κράτους ν' αποφασίζει για την τύχη και την εσωτερική του διοίκηση δίχως εξωτερικό καταναγκασμό.
Φυσική ελευθερία: συνεπάγεται την απελευθέρωση του ατόμου απ' τις φυσικές δυνάμεις, τις οποίες πλέον υποτάσσει κι εκμεταλλεύεται.
Κοινωνική ελευθερία: η ικανότητα του ανθρώπου να συμβιώνει αρμονικά με τους άλλους. Πρόκειται για μια ελευθερία που προστατεύεται κατά κανόνα απ' τα συντάγματα των διαφόρων κρατών (σωματική ελευθερία, ελευθερία του λόγου, του τύπου, της εργασίας, θρησκευτική ελευθερία κτλ.). Εξασφαλίζεται απ' την παροχή ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων σ' όλα τα μέλη της κοινωνίας (ισοτιμία, ισονομία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία). Πολιτική ελευθερία: η ελευθερία αυτή συνδέεται με την ιδιότητα του πολίτη κι αναφέρεται στο δικαίωμα του «εκλέγειν κι εκλέγεσθαι», της ελεύθερης συμμετοχής στα κοινά, της άσκησης ελέγχου της εξουσίας κτλ.
Οικονομική ελευθερία: σχετίζεται με την ελευθερία επιλογής κι άσκησης επαγγέλματος, το δικαίωμα του «συνεταιρίζεσθαι», της περιουσίας κτλ.
Πολιτιστική ελευθερία: αφορά την αδέσμευτη δημιουργία στην τέχνη και την ελευθερία στην επιστημονική έρευνα.

Εσωτερική ελευθερία
Πνευματική ελευθερία: πρόκειται για την ανεξαρτησία στη σκέψη και το λόγο, την απαλλαγή από αυθεντίες, προλήψεις, προκαταλήψεις κτλ.
Ψυχολογική ελευθερία: ισοδυναμεί με την απελευθέρωση από άγχη, φοβίες, ανασφάλειες κτλ.
Ηθική ελευθερία: είναι ο αδιάκοπος αγώνας του ατόμου ν' απαλλαγεί από πάθη, αδυναμίες ή συμπλέγματα, να υποτάξει τα ένστικτα και τις κατώτερες ορμές του. Αποτελεί την ουσιαστικότερη ελευθερία, που καταξιώνει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα. Χαρακτηριστικά ενός ηθικά ελεύθερου προσώπου είναι η παιδεία, η υψηλοφροσύνη, η γενναιότητα κ.α.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Η εθνική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' τις προσπάθειες υποδούλωσης και τις επεκτατικές διαθέσεις άλλων κρατών. Η φυσική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' τα ανεξέλεγκτα καταστρεπτικά φαινόμενα της φύσης, τις αρρώστιες, τις κακουχίες κτλ.
Η κοινωνική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' τα στερεότυπα που κυριαρχούν στο κοινωνικό σύνολο, απ' την επικράτηση ρατσιστικών αντιλήψεων που υπονομεύουν την ισότητα των ανθρώπων και προωθούν τις διακρίσεις.
Η πολιτική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' την αυταρχική άσκηση της εξουσίας, την παραβίαση των δικαιωμάτων του πολίτη, τη δημαγωγία, την παραπλάνηση, την εξαπάτηση κτλ. Η πνευματική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' την προπαγάνδα, την παραπληροφόρηση και την κατευθυνόμενη πληροφόρηση, τα προβαλλόμενα κι επιβαλλόμενα πρότυπα ζωής, τις προκαταλήψεις, τις προλήψεις, τα δόγματα, τις αυθεντίες, την άγνοια, την ημιμάθεια, τους περιορισμούς της ελεύθερης σκέψης κ.α.
Η ηθική ελευθερία μπορεί να περιοριστεί απ' τα πάθη, τις αδυναμίες, τα ένστικτα, τη διαφήμιση και την κατανάλωση ως μεθόδους υποδούλωσης του ψυχισμού.

ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Πολιτικός τομέας
Προωθείται ο διάλογος, εδραιώνεται η πολυφωνία, οι πολίτες συμμετέχουν στα κοινά, ελέγχουν την ηγεσία, αποφεύγουν την προπαγάνδα και το λαϊκισμό, διεκδικούν τα δικαιώματά τους, μ' αποτέλεσμα ν' αναβαθμίζεται η πολιτική ζωή και να προστατεύεται η δημοκρατία.

Κοινωνικός τομέας
Σε μια ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία διασφαλίζονται η δικαιοσύνη κι η αξιοκρατία. Οι πολίτες αγωνίζονται ανεμπόδιστα για την ανανέωση νόμων και θεσμών, ενώ είναι βέβαιο πως η ήδη υπάρχουσα νομοθεσία είναι σύμφωνη μ' αρκετές απ' τις ανάγκες των πολιτών, διαφορετικά δε θα μιλούσαμε για ελεύθερες κοινωνίες. Ελευθερία σημαίνει σεβασμός στ' ανθρώπινα δικαιώματα, καταπολέμηση του ρατσισμού, διαφωνία, δυνατότητα ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων μ' άλλους λαούς, ουσιαστική επικοινωνία, διεύρυνση του «εμείς».

Οικονομικός - Διεθνιστικός τομέας
Μέσα σε κλίμα ελευθερίας έρχονται στο φως νέες θεωρίες κι ιδεολογίες, προάγονται η έρευνα κι η ειδίκευση, ενισχύεται η συνεργασία των επιστημόνων της γης, εξελίσσεται η τεχνολογία, ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο, ενισχύονται οι οικονομικές συναλλαγές απ' το άνοιγμα των αγορών και την απελευθέρωση του εμπορίου. Επίσης, οι λαοί έρχονται πιο κοντά, δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ειρήνη, τη συναδέλφωση και την αλληλεγγύη των λαών.

Πνευματικός τομέας
Με την ελευθερία σκέψης κι έκφρασης περιορίζεται ο φανατισμός, ο πολίτης απομακρύνεται απ' την άγνοια, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες. Επιπλέον, ενημερώνεται για ό,τι συμβαίνει, διαμορφώνει πιο οργανωμένη εικόνα για τα πράγματα και με βάση τα ποικίλα μηνύματα κι ερεθίσματα που δέχεται από διάφορες πηγές, καλλιεργεί την κριτική και τον προβληματισμό του, προάγει την έρευνα και την παιδεία, οδηγείται στην ανάπτυξη των τεχνών και των επιστημών.
Ηθικός τομέας
Η ελευθερία (εσωτερική κυρίως) απομακρύνει τον άνθρωπο από στερεότυπα και προκαταλήψεις, τον αναβαθμίζει ηθικά και τον καθιστά υπεύθυνο, ξέροντας πού σταματά η δική του ελευθερία και πού αρχίζει του διπλανού του. Έτσι, τον προσανατολίζει προς υψηλές αξίες κι ιδανικά. Ο εσωτερικά ελεύθερος άνθρωπος είναι απαλλαγμένος από φόβους ή τυφλούς εγωισμούς, σέβεται τους άλλους και τις απόψεις τους, δεν έχει εμπάθειες, είναι ανθρωπιστής.

Ψυχολογικός τομέας
Ο ουσιαστικά ελεύθερος άνθρωπος δεν έχει άγχη κι ανασφάλειες, αναπτύσσει διάφορα ενδιαφέροντα, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, επινοεί και δημιουργεί, τηρεί το μέτρο, γιατί γνωρίζει ότι αληθινή ελευθερία είναι η οριοθετημένη. Ζώντας μάλιστα σε μια ελεύθερη κοινωνία, έχει τη δυνατότητα ν' αξιοποιεί δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του με ποικίλους τρόπους.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
«Είναι τελικά ελεύθερος ο σύγχρονος άνθρωπος;»
Ναι μεν... αφού βιώνει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη εξωτερική ελευθερία (τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες)...
καλύτερο βιοτικό - πνευματικό επίπεδο, «° δημοκρατικά πολιτεύματα,
πληροφόρηση, επαγρύπνηση των πολιτών,
πολύχρονοι αγώνες για ελευθερία,
δωρεάν υποχρεωτική εκπαίδευση,
δικαίωμα του εκλέγειν - εκλέγεσθαι,
ελευθερία σκέψης και λόγου, διάλογος, πολυφωνία,
ανεξιθρησκία,
καλές συνθήκες εργασίας,
ισοτιμία των δύο φύλων,
δυνατότητες ψυχαγωγίας κτλ.

«...Αλλά δεν είναι εσωτερικά ελεύθερος»
Ο σύγχρονος άνθρωπος, μην αξιοποιώντας τις σύγχρονες κατακτήσεις σε ποικίλους τομείς (πνευματικό, κοινωνικό, πολιτικό κτλ.), παραγκώνισε την εσωτερική ελευθερία σε βάρος της ψυχής του. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε πολλαπλούς παράγοντες:
Κοινωνικοί:
κανόνες, επιταγές, συμβάσεις, θεσμοί => ρύθμιση της συμπεριφοράς των μελών μιας κοινωνίας,
ρόλοι: σύνολο υποχρεώσεων που καθορίζουν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο δράσης,
πρότυπα: στοχεύουν στην ομοιομορφία της κοινωνίας και θέτουν όρια στη συμπεριφορά, τις αντιδράσεις, την εμφάνιση κτλ., σύνθετες - πολύπλοκες κοινωνίες, αλληλοσυγκρουόμενοι - κοινωνικοί ρόλοι, ραγδαίες αλλαγές => ψυχολογική πίεση, έλλειψη ελεύθερου χρόνου, τυποποίηση της συμπεριφοράς, εσωτερική ανελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου,
κοινωνικά φαινόμενα που παρεμποδίζουν κάθε δημιουργική προσπάθεια, αφήνοντας ανικανοποίητες τις κοινωνικές ανάγκες: ί. αναξιοκρατία,
π. κρίση της δημοκρατίας,
ίίί. ανηθικότητα των πολιτικών,
ίν. ανεργία,
ν. δυσλειτουργία των θεσμών,
νί. φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας => αισθήματα άγχους κι ανασφάλειας.
Οικονομικοί:
πλέγμα οικονομικών υποχρεώσεων (συχνά δυσβάσταχτων),
έλλειψη οικονομικής ευχέρειας => μη πραγματοποίηση κάποιων
επιθυμιών,
οικονομικές εξαρτήσεις (κάθε είδους). Πνευματικοί:
προκατασκευασμένα σχήματα σκέψης (προλήψεις, προκαταλήψεις, δεισιδαιμονίες) => διαστρέβλωση της πραγματικότητας, κατευθυνόμενη βούληση, ΜΜΕ:
ί. διαφήμιση: υπερβολή, εικόνα, ηχητικά μοτίβα, μικρή χρονική
διάρκεια των μηνυμάτων, εκμετάλλευση των συναισθημάτων
=> δημιουργία πλασματικών αναγκών,
ίί. προβολή προτύπων αμφίβολης αξίας => πνευματικός μαρασμός,
ίίί. διαμόρφωση της κοινής γνώμης => ανελεύθερη κρίση,
προπαγάνδα, παραπληροφόρηση, ίν. προβολή μόδας => μαζοποίηση => παγίδευση της σκέψης και
της βούλησης, δυσλειτουργία της παιδείας:
ί. κρίση των φορέων αγωγής (οικογένεια, εκπαίδευση), απουσία
ανθρωπιστικής παιδείας, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση
εσωτερικής καλλιέργειας κι ελευθερίας, ίί. αναχρονιστικό μορφωτικό περιεχόμενο, ίίί. μέθοδοι διδασκαλίας κι εκμάθησης που παρεμποδίζουν την
ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (π.χ. αποστήθιση), ίν. χρησιμοποίηση της παιδείας για διοχέτευση στους νέους της
κυρίαρχης ιδεολογίας => αδυναμία οικοδόμησης υγιών κι
ελεύθερων προσωπικοτήτων.
Ηθικοί:
πάθη κι αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης: κυριαρχούν έντονα ο ατομικισμός, ο εγωισμός, ο ωφελιμισμός => συρρικνώνονται η ηθική ελευθερία κι η ελευθερία βούλησης, αφού υπολειτουργούν ο αυτοέλεγχος κι η αυτοκυριαρχία,
κρίση ηθικών αξιών, σύγχυση σκοπών και μέσων, ηθική χαλάρωση: το άτομο καθίσταται απάνθρωπο, έρμαιο των ταπεινών του ενστίκτων,
υλιστική νοοτροπία: μανιώδες κυνήγι και θεοποίηση του χρήματος, στροφή στην κατανάλωση, αδιαφορία για τις ηθικοπνευματικές αξίες (εσωτερική ελευθερία) => αποξένωση του ανθρώπου απ' τον εαυτό του και τους άλλους,
προβλήματα - απειλές του πλανήτη, που στερούν βασικά αναφαίρετα δικαιώματα, προκαλούν άγχος κι αβεβαιότητα για το μέλλον => ο άνθρωπος δε μπορεί ελεύθερα να χαρεί τη ζωή: ί. καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος,
ίί. απειλή πυρηνικού ολέθρου, εξοπλισμοί, πόλεμοι,
ίίί. οικονομική κρίση,
ίν. πείνα, εξαθλίωση, ρατσισμός, φανατισμός, ν. αυταρχικά κοινωνικοπολιτικά καθεστώτα, έντονοι ρυθμοί ζωής εξαιτίας των υπερβολικών απαιτήσεων που προβάλλει η κοινωνική εξέλιξη => μείωση ελεύθερου χρόνου, στρες,
οι πιέσεις κι οι συγκινήσεις που αναστατώνουν το σημερινό άνθρωπο προξενούν ένα μόνιμο αίσθημα δυσφορίας: ί. απρόσωπες σχέσεις εργασίας, ίί. αποξένωση απ' το αντικείμενο της δημιουργίας, ίίί. απάνθρωπες συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις (έλλειψη ζωτικού χώρου, συνωστισμός, ηχορύπανση, κυριαρχία μπετόν, έλλειψη πρασίνου, κυκλοφοριακό, μοναξιά κτλ.), ίν. μηχανοποίηση, στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, προσκόλληση στο βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής, εξειδίκευση => πνευματική μονομέρεια.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
Κοινωνικός τομέας
Βία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά, αδικία. Πολιτικός τομέας
Αναξιοκρατία, σκάνδαλα ηγετών, λαϊκισμός, δημαγωγία, πολιτική προπαγάνδα, τυφλός κομματισμός, πελατειακό σύστημα στις σχέσεις πολιτών - κράτους κλπ.

Οικονομικός τομέας
Παραοικονομία, έλλειψη επαγγελματικής συνείδησης, εγκλωβισμός στην κατανάλωση, τυποποίηση, ανεύθυνη χρήση της επιστήμης και τεχνολογίας, που στρέφεται εναντίον του ίδιου του ανθρώπου, ασυδοσία απέναντι στη φύση, εξοπλισμοί κλπ.

Πολιτικός - Εθνικός - Διακρατικός τομέας
Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έλλειψη σεβασμού των μειονοτήτων, ρατσισμός κλπ.

Πνευματικός τομέας
Προπαγάνδα, μαζοποίηση, χειραγώγηση, αποπροσανατολισμός, απουσία πολύπλευρης μόρφωσης και κριτικής σκέψης.
Ηθικός τομέας
Στερεότυπα, προκαταλήψεις, εκμετάλλευση, ατομικισμός, ανευθυνότητα, απουσία σεβασμού, μέτρου, ανθρωπισμού.

Ψυχολογικός τομέας
Άγχος, ανασφάλεια, έλλειψη ψυχικής ηρεμίας κι ισορροπίας, πλήξη απ' την υπερεντατικοποίηση της εργασίας, ανούσια διασκέδαση, άγονη εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου κλπ. Ο σύγχρονος άνθρωπος παρόλο που δεν έχει το άγχος της επιβίωσης, δεν είναι βυθισμένος στις προλήψεις ή τις δεισιδαιμονίες, δεν είναι θύμα των συντηρητικών σχημάτων κι αντιλήψεων, δεν κατόρθωσε να κατακτήσει την ψυχική, την πνευματική και την ηθική του ελευθερία. Κάτι τέτοιο όμως τον οδηγεί συχνά σε μια ακατάλληλη κοινωνική στάση: την παραβίαση πολλών εξωτερικών ελευθεριών, οι οποίες είναι συνταγματικά κατοχυρωμένες. Άρα, το πρόβλημα της ανελευθερίας του σημερινού ανθρώπου διευρύνεται.


Ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά που υπάρχουν είναι η ελευθερία. Αυτή συμβάλλει στην πρόοδο και στην ευημερία όχι μόνο του ατόμου, αλλά και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα. Παρ’ όλα αυτά όμως, στη σημερινή εποχή τουλάχιστον, η έννοια της ελευθερίας καταρακώνεται και ταπεινώνεται συνέχεια, σε κάθε σχεδόν εκδήλωση της καθημερινής ζωής. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, αφού η ελευθερία είναι απολύτως απαραίτητη για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ευτυχία.
Με βάση τα παραπάνω να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:
α) Για ποιους λόγους η ελευθερία αποτελούσε και αποτελεί παράγοντα ευημερίας της κοινωνίας και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης;
β) Με ποιους τρόπους σήμερα ταπεινώνεται η έννοια της ελευθερίας;
γ) Πιστεύετε πως υπάρχουν τρόποι, ώστε να εξαλειφθούν ή έστω να περιοριστούν οι παράγοντες οι οποίοι αντιμάχονται την ελευθερία;

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ελευθερία είναι η ανεξαρτησία από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό. Είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να ενεργεί χωρίς περιορισμούς, αφού όμως παράλληλα σέβεται τα δικαιώματα των άλλων και τις επιταγές των νόμων.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:
Κύριες μορφές:
α) Εσωτερική: πρόκειται για αποδέσμευση του ανθρώπου από τα πάθη, τις ορμές, τα άσχημα ένστικτα και τις προκαταλήψεις).
β) Εξωτερική: είναι η διατήρηση ανεξαρτησίας για ένα κράτος, αλλά και ανεξαρτησία ατομική, όσον αφορά τις καθημερινές σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας.

Δευτερεύουσες μορφές:
α) Εθνική ελευθερία: είναι η δυνατότητα ενός κράτους, να διατηρεί την ανεξαρτησία του από εξωτερικούς καταναγκασμούς.
β) Πολιτική ελευθερία: είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του πολίτη, να συμμετάσχει στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας.
γ) Ατομική ελευθερία: είναι το δικαίωμα του πολίτη να ενεργεί και να ευημερεί, ενταγμένος μέσα στο κοινωνικό σύνολο, σύμφωνα με τα πλαίσια που καθορίζουν οι νόμοι.
δ) Φυσική ελευθερία: είναι η αποδέσμευση του ατόμου από την εξάρτηση των νόμων της φύσης.
ε) Πνευματική ελευθερία: είναι η ανεξαρτησία στο λόγο, στον τύπο, στη σκέψη και στην τέχνη.
στ) Οικονομική ελευθερία: είναι το δικαίωμα του ανθρώπου να αναπτύσσει δραστηριότητες οικονομικής φύσεως, χωρίς τον περιορισμό στενών και ανασταλτικών παραγόντων.
Ως υψηλότερη μορφή ελευθερίας θεωρείται η ηθική – εσωτερική ελευθερία.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Όλοι οι λαοί τίμησαν περισσότερο από κάθε άλλο αγαθό την ελευθερία. Κάθε κράτος έχει να επιδείξει μέσα από την ιστορία του απελευθερωτικούς αγώνες. Και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ελευθερία δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται με αγώνες και θυσίες. Διέκριναν το ελεύθερο από το δουλικό καθεστώς. Η ευτυχία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια κατοχυρώνονται μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο ελευθερίας.
Ειδικότερα για το ελληνικό έθνος η έννοια της ελευθερίας συνδέθηκε με αμέτρητους αγώνες και θυσίες για τη διατήρηση της εθνικής ανεξαρτησίας, ενάντια σε εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Η ελευθερία ήταν το κύριο γνώρισμα της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
- Ο Περικλής γράφει στον «Επιτάφιό» του: «η ευδαιμονία στηρίζεται στην ελευθερία, η δε ελευθερία θεμελιώνεται πάνω στη γενναιοψυχία».
- Ο Σολωμός ύμνησε όλες τις μορφές της ελευθερίας: την εθνική με τον «Ύμνο στην Ελευθερία», την ηθική με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», την κοινωνική με τη «Γυναίκα της Ζάκυνθος», τη γλωσσική με το «Διάλογο».
- Από όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κάστρο, και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος». (Νίκος Καζαντζάκης)

Ελευθερία: η έλλειψή της συνεπάγεται δουλεία και καταπίεση. Η υπερβολή της επιφέρει ασυδοσία και αναρχία.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Λόγοι για τους οποίους η ελευθερία αποτελεί παράγοντα καλλιέργειας και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης ύπαρξης και της κοινωνίας.

Το άτομο όταν είναι ελεύθερο:
1. Αναπτύσσεται πνευματικά, ηθικά και ψυχικά.
2. Μπορεί να ενεργεί ελεύθερα, σύμφωνα με τις ικανότητές του, ώστε να πετύχει την υλική ευημερία του.
3. Διαμορφώνει και ολοκληρώνει την προσωπικότητά του σωστά και αυτό το βοηθάει, ώστε να γίνει ένας υπεύθυνος πολίτης.

4. Η ελευθερία δίνει νόημα και περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου.
5. Διασφαλίζονται τα απαράβατα δικαιώματά του και θεμελιώνεται η ευτυχία του.
6. Το άτομο αυτοπραγματώνεται, καθώς κάθε φορά και κάθε στιγμή αγωνίζεται για τη διατήρηση της ελευθερίας.
7. Το άτομο αισθάνεται πως είναι κύριος της ζωής και της μοίρας του. Έτσι ωθείται στη δημιουργία, με αποτέλεσμα να πλησιάζει την επίτευξη του απώτερου σκοπού του, που είναι η ηθική τελείωση.

Ανώνυμος, «Ελληνική Νομαρχία»: Η ελευθερία είναι αναγκαιότερη και από την ίδια την ύπαρξή του στον άνθρωπο. Γιατί αυτή κάνει γλυκιά τη ζωή, αυτή γεννά διαυθεντευτές της πατρίδας, αυτή νομοθέτες, αυτή ενάρετους, αυτή σοφούς, αυτή τεχνίτες και αυτή μόνο τέλος πάντων τιμά την ανθρωπότητα.

Η κοινωνία όταν είναι ελεύθερη:
1. Καλλιεργείται η ισότητα στην έκφραση.
2. Καλλιεργείται η ισονομία και η ισοπολιτεία.
3. Καλλιεργείται η συνεργασία, η αλληλοβοήθεια, η αλληλοκατανόηση και ο συναγωνισμός μεταξύ των πολιτών που συμβάλλουν στην πρόοδο και στην ευημερία της.
4. Η κοινωνία αποδεσμεύεται από ανισότητες, προκαταλήψεις και ταμπού.
5. Βοηθά στην ομαλή κοινωνική συμβίωση με αποτέλεσμα να προωθείται ο πολιτισμός, να προστατεύεται και να κατοχυρώνεται η δημοκρατία.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Με ποιους τρόπους σήμερα περιορίζεται η ελευθερία σε κάθε της μορφή:
1. Με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, κρατικά και ιδιωτικά, που πολλές φορές καλλιεργούν τον καταναλωτισμό και κάνουν προπαγάνδα.
2. Με τον τρόπο άσκησης της εξουσίας που χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό.
3. Με τη σημερινή τεχνολογική ανάπτυξη που οδηγεί στην κυριαρχία της μηχανής πάνω στον άνθρωπο.
4. Με τη λανθασμένη πολλές φορές λειτουργία του θεσμού της παιδείας που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις απαιτήσεις του νέου ανθρώπου.
5. Με την ύπαρξη κοινωνικών ανισοτήτων, που περιορίζουν και αντιμάχονται την ανεξαρτησία της σκέψης και της βούλησης.
6. Με την αδυναμία των ίδιων των ανθρώπων να περιορίσουν την εκδήλωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας, που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιφέρουν αναστάτωση και οπισθοδρόμηση στην κοινωνία.
7. Με τις σημερινές, γενικά, συνθήκες που επικρατούν και την αντίληψη για τη ζωή, όπου κυριαρχούν ανταγωνιστικές τάσεις, που φτάνουν σε ακρότητες τόσο σε ατομικό – συλλογικό όσο και σε κρατικό επίπεδο.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Γ’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
Τρόποι με τους οποίους μπορούν να περιοριστούν οι παράγοντες που αντιμάχονται την ελευθερία:
1. Μέσω της εκπαίδευσης, η οποία μπορεί να δημιουργήσει σωστούς και υπεύθυνους πολίτες. Χωρίς την παιδεία και την πνευματική καλλιέργεια δε νοείται ελεύθερη και δημοκρατική ζωή.
2. Με την αλλαγή της αντίληψης για τη ζωή.
3. Με τους αγώνες που θα πρέπει να κάνει ο άνθρωπος για την προάσπιση των δικαιωμάτων του και αυτό θα σημαίνει αυτόματα προάσπιση της ίδιας της ελευθερίας.
4. Με την καλλιέργεια του κριτικού πνεύματος, που θα βοηθήσει τον άνθρωπο να αποκτήσει μια πολύπλευρη ενημέρωση και γνώμη για όλα τα θέματα. Με αυτόν τον τρόπο θα κατοχυρωθεί η ελευθερία, από τη στιγμή που ο υπεύθυνος πολίτης θα αποδεσμευτεί από τα πάθη του και τις προκαταλήψεις, που αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στην κοινωνική πρόοδο και ευημερία.


ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Η ελευθερία αποτελεί τη βάση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Συμβάλλει στην ατομική και συλλογική πρόοδο και ανάπτυξη.

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ:
1. Ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου.

2. Ελευθερία και διαφωνία.

3. Πιστεύετε ότι αρκεί η νομική κατοχύρωση των πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων, για να εξασφαλιστεί στον καθένα η πραγματική ελευθερία;



ΘΕΜΑ:
«Απ’ όσα κατάλαβα στα λίγα χρόνια που ζω, δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω. Είναι κάστρο και το παίρνεις με το σπαθί σου. Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος». (Νίκος Καζαντζάκης, από το έργο «Καπετάν Μιχάλης»)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ελευθερία είναι η ανεξαρτησία από κάθε εξωτερικό και εσωτερικό καταναγκασμό. Είναι το αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να ενεργεί χωρίς περιορισμούς, αφού όμως παράλληλα σέβεται τα δικαιώματα των άλλων και τις επιταγές των νόμων.

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ:
ΜΟΡΦΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ:
Κύριες μορφές:
α) Εσωτερική: πρόκειται για αποδέσμευση του ανθρώπου από τα πάθη, τις ορμές, τα άσχημα ένστικτα και τις προκαταλήψεις).
β) Εξωτερική: είναι η διατήρηση ανεξαρτησίας για ένα κράτος, αλλά και ανεξαρτησία ατομική, όσον αφορά τις καθημερινές σχέσεις μας με τους συνανθρώπους μας.

Ο Καζαντζάκης αναφέρεται στο παράθεμα αυτό, κυρίως στην κοινωνική και πολιτική ελευθερία.
Κοινωνική ελευθερία είναι η μορφή ελευθερίας κατά την οποία το άτομο μπορεί να δράσει και να αναπτυχθεί, πραγματοποιώντας τις επιθυμίες του μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας.
Πολιτική ελευθερία είναι η μορφή ελευθερίας κατά την οποία το άτομο μπορεί να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του, χωρίς να δέχεται περιορισμούς από την πλευρά της πολιτείας.

Όλοι οι λαοί τίμησαν περισσότερο από κάθε άλλο αγαθό την ελευθερία. Κάθε κράτος έχει να επιδείξει μέσα από την ιστορία του απελευθερωτικούς αγώνες. Και αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ελευθερία δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται με αγώνες και θυσίες. Ειδικότερα, για το ελληνικό έθνος η έννοια της ελευθερίας συνδέθηκε με αμέτρητους αγώνες και θυσίες για την απόκτηση και τη διατήρηση της εθνικής ανεξαρτησίας.

Ανάλυση των λέξεων – κλειδιών:
«Δεν είναι η λευτεριά πέσε πίτα να σε φάω»:
α) Η ελευθερία είναι το πολυτιμότερο αγαθό στον άνθρωπο και δεν προσφέρεται, δε δωρίζεται, αλλά κατακτιέται.
β) Η κατάκτηση της ελευθερίας και η διαφύλαξή της γίνεται μόνο με συνεχείς αγώνες και θυσίες, τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό επίπεδο.


γ) Όσο δύσκολο είναι να κατακτήσει κανείς την ελευθερία, άλλο τόσο είναι και να τη διατηρήσει. Γι’ αυτό επιβάλλεται συνεχής επαγρύπνηση και εγρήγορση από τον άνθρωπο.
δ) «Η ελευθερία είναι αναγκαιότερη και από την ίδια την ύπαρξή του στον άνθρωπο. Γιατί αυτή κάνει γλυκιά τη ζωή, αυτή γεννά διαυθεντευτές της πατρίδας, αυτή νομοθέτες, αυτή ενάρετους, αυτή σοφούς, αυτή τεχνίτες και αυτή μόνο τέλος πάντων τιμά την ανθρωπότητα». (Ανωνύμου, «Ελληνική Νομαρχία»)
Μόνο με τη συνειδητοποίηση της αξίας της ελευθερίας ο άνθρωπος μπορεί να αγωνιστεί για να την αποκτήσει.

«Είναι κάστρο και το παίρνεις με το σπαθί σου»:
α) Η ελευθερία εδώ παρομοιάζεται με κάστρο. Αυτό δείχνει πόσο δύσκολος είναι ο αγώνας για την απόκτησή της.
β) «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία». Ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι έτοιμος για κάθε θυσία, προκειμένου να αποκτήσει την ελευθερία (υλικά αγαθά – ανθρώπινο δυναμικό). Μα το κυριότερο, θα πρέπει να έχει πετύχει πρώτα τη δική του εσωτερική ελευθερία. Η εσωτερική ελευθερία, η αποδέσμευση από τα πάθη, τα άσχημα ένστικτα και τις προλήψεις, κατακτείται πολύ πιο δύσκολα. Η κατάκτηση της αρετής οδηγεί τον άνθρωπο στην πραγματική ελευθερία.
γ) Η κατάκτηση του κάστρου γίνεται μόνο με το σπαθί. Και το σπαθί δείχνει, ως πολεμικό όργανο, τους αγώνες και τις θυσίες στις οποίες θα πρέπει να υποβληθεί ο άνθρωπος, προκειμένου με την αξία του, με το αίμα του να κατακτήσει το κάστρο, την ελευθερία.

«Όποιος δέχεται από ξένα χέρια τη λευτεριά είναι σκλάβος»:
Θα πρέπει να σχολιάσουμε και να αναλύσουμε περισσότερο τη φράση αυτή του παραθέματος.
α) Η φράση «ξένα χέρια» δε σημαίνει μόνο τον κατακτητή, το ξένο κράτος κάτω από την κυριαρχία του οποίου βρίσκεται ένας λαός. Στην περίπτωση αυτή η ελευθερία καθορίζεται από το δυνάστη, δηλαδή το πόσο ελεύθερος θα είναι ένας λαός εξαρτάται από το «χέρι» του κατακτητή.
Δηλώνει και αυτούς που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την κατάκτηση της ελευθερίας.
Σ’ αυτήν την περίπτωση οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: σ’ αυτούς που αντιπροσωπεύουν τα «ξένα χέρια» και σ’ αυτούς που παίρνουν από τα χέρια αυτά «έτοιμη» την ελευθερία. Σ’ αυτήν την περίπτωση η ελευθερία δεν έχει κανένα νόημα. Γιατί οι άνθρωποι οι οποίοι δεν αγωνίστηκαν για την ελευθερία δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν την αξία της. Είναι ουσιαστικά σκλάβοι και όχι πραγματικά ελεύθεροι.
β) Ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που έχει αγωνιστεί για την απόκτησή της και έχει πετύχει την ηθική του τελείωση. Εκείνος που δέχεται την ελευθερία ως δώρο είναι ουσιαστικά ανελεύθερος σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του.

«Είναι σκλάβος»:
α) Ο άνθρωπος, που τον διακρίνει το μίσος, η πλεονεξία και η αδικία, είναι σκλάβος των προσωπικών του παθών και συνεπώς ανελεύθερος.
β) Ο αδρανής, ο άνθρωπος που δεν έχει αγωνιστεί, ο νωθρός δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει την ελευθερία.
γ) Αυτός που δέχεται την ελευθερία σα δώρο είναι ουσιαστικά σκλάβος.
δ) Σκλάβος είναι και αυτός που δέχεται αδιαμαρτύρητα την επιβολή περιορισμών στην ελευθερία του.
ε) Η αξία ενός αγαθού, όπως είναι η ελευθερία, είναι ανάλογη με την σκληρότητα του αγώνα που έχει δώσει κάποιος άνθρωπος για να την κατακτήσει.
στ) Ο άνθρωπος που δέχεται την ελευθερία από άλλους, είναι μικρόψυχος, άτομο χωρίς προσωπικότητα, αξίες και ιδανικά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει και να διαφυλάξει την ελευθερία, μόνο όταν συνειδητοποιήσει την αξία και το ρόλο που αυτή παίζει στη διασφάλιση της ευτυχίας και της ευημερίας τόσο του ατόμου ξεχωριστά, όσο και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα.
«Το αληθινό μπόι του ανθρώπου μετριέται με το μέτρο της λευτεριάς».
Ρίτσος